logo

O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING O‘RGANILISH TARIXI

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1685.3701171875 KB
O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING O‘RGANILISH TARIXI Reja:
SODDA GAPLARNING O‘ZBEK 
TILSHUNOSLIGIDA O‘RGANILISHI
O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING            
DIALEKTAL, STILISTIK VA LINGVOPOETIK JIHATDAN 
O‘RGANILISHIJAHON TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING 
O‘RGANILISHI Jahon tilshunosligida o‘rganilishi
Venus has a beautiful name, but it’s hot  Chexiyaning  Olomouts  universiteti filologiya  fakulteti Ingliz-amerika 
kafedrasi  tadqiqotchisi  Leo  Heji  2014-yilda  “Gap  bo‘laklari 
tushunchasining evolyutsiyasi” 
  Indoneziyadagi  Persada  Bunda  Pekanbaru  chet  tillari  kolleji 
tadqiqotchisi  Silviya  Utamining  “Ingliz  tili  adabiyotidagi 
talabalarning  dissertatsiyaning  annotatsiyasini  yozishda 
foydalanadigan gaplar tuzilishi”
Syuzan Pintzuk  “Raqobatdagi frazeologik tuzilmalar: Eski 
inglizcha so‘z tartibining o‘zgarishi va variantlari” 
    Alparslan  turkiya  fan  va  texnologiya  universiteti  professori  Duygu 
Ispinar Akchayo‘glu  “Ko‘plab  talabalarning  ingliz  tilidagi  so‘roq  gaplarni 
tahlil qilishi”  Jahon tilshunosligida sodda gaplarning o‘rganilishi
•
Ingliz sintaksisining qisqacha tarixiOlga Fischer,
  Hendrik De Smet, 
Vim van der Vurf 
•
Frazeologik   tuzilmalar:  Eski  inglizcha  so‘z 
tartibining o‘zgarishi va variantlariSyuzan Pintzuk  
•
Sodda gaplarning sintaktik tahlili  
(Kembhang babur)Evha Nazalatus Sa’adiyah Sai 
•
    So‘roq  gaplarning  qiyosiy  tahlili   (ingliz  va         
indoneziya)Xoyrul Huda 
•
Generativ transformatsion grammatikadan foydalangan 
holda Akramulla ertaklaridagi gap strukturasini tahlil 
qilishNovalinda Puspita 
•
Oddiy hozirgi zamonning darak gap shaklini inkor 
va so‘roq gapga o‘zgartirishdagi xato tahlillarShri Rosmavati             B.Djonson  va  Butlerlarning    grammatikalarida  punktuatsiya  qoidalariga 
bog‘liq ravishda gap  haqida ma’lumot berilganligi,   Ingliz tilshunosligida sodda gaplar o‘rganilish tarixi
K.Kuper  ( XVII )   tomonidan yaratilgan grammatika da  yangi tushunchalar 
bilan  bir  qatorda  bosh  gap,  tobe  gaplar  yoki  gap  qismlari  kabi 
tushunchalar  berilganligi
Dj.Braytlend  yaratgan  va  XVIII  asrning  boshida  chop  etilgan 
grammatikada  asos  sifatida  gap  va  uning  sodda  hamda  tarkibli  gaplarga 
bo‘linishi haqida ta’limotlar  berilganligi
XVII  -XVIII  asrda  Angliyada  mantiq    asosida  grammatikalar  chop 
etilishi,        XIX  asr  oxiridan  boshlab  klassik  ilmiy  grammatika  rivojlana 
boshla ganligi  Sodda gaplarning turkiy tilshunoslikda o‘rganilishi 
  I.Rasulov
“ Hozirgi o‘zbek adabiy tilida bir 
sostavli gaplar” monografiyasi
S.Ashirboyev, I.Azimov
O‘zbek tilining tarixiy 
grammatikasi Z.Xudoyberganova 
O‘zbek va turk tilshunosligida 
ega talqini
O‘sman Bo‘lulu 
Eylemler ve Özneler Üzerinde Bir 
Anlam İncelenmesi Turkiy  tillarda 
K.Axmerovning  boshqird  tili, 
M.B.Balakayevning  qozoq  tili,  I.Budagovning 
ozarbayjon  tili,  M.Zakiyevning  tatar  tili,  A. 
Safayevning  o‘zbek  tili,  E.F.Tenishevning  salar 
tili,  N.Gadjiyevaning  turkiy  tillar  sintaktik 
qurilishi  bo‘yicha  yoqlagan  doktorlik 
dissertasiyalari    
20-yillardan kеyin boshlangan. M.A.Kazеmbеk,  G.Sa’diy, 
Q.Nosiriy, M.Korbagaliyеv va X.Badigi, G.Alparov, 
E. J a k u b o v   k a b i   t i l s h u n o s l a r   a s a r l a r i d a   g a p n i n g   l o g i k  
t a s n i f i   bil an struktural  t as ni fi  aral asht iri lganl igi uchun 
sodda gap  turlicha tasnif qilingan. Turk  tilshunoslaridan  O‘sman  Bo‘lulu,  M.Bilgin, 
O‘.Demirjan  turk  tilshunosligida  ega  talqiniga  alohida 
e’tibor berganlar  SODDA GAPLARNING O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA 
O‘RGANILISHI
    Sodda  gap  va  uning  turlari    dastlab    kollektiv 
tomonidan  yozilgan  “Til  saboqligi”  darsligiga, 
keyinchalik Munavvar Qori va boshqalar tomonidan 
yaratilgan  “O‘zbekcha  til  saboqlig‘i”      va 
Sh.Zunnunning  “Til  qoidalari”,  H.G‘oziyevning 
“Sintaksis”  asarlarida    sodda  gap  haqida  fikrlar 
bildirilgan A.Fitratning “Nahv”
gap  ta’rifi,  gap  bo‘laklari,  so‘zlarning  gapdagi 
vazifasi,  gaplarning  tuzilishiga  ko‘ra  turlari,  ega  va 
kesim  orasidagi  sintaktik  munosabat  hamda  ega  va 
kesimning  shaxs  va  sonda  moslashishi,  kirish 
so‘zlar,  bir  tarkibli  gaplarning  ayrim  turlari  haqida, 
gap  bo‘laklarining  tushib  qolishi  haqida  fikrlar 
keltirilgan
A.G‘ulomov   “O‘zbek  tili  sintaksisi” 
darsligi 
“ Sodda gap” darsligi
gapni fikriy jihatdan darak, so‘roq, buyruq, 
undov gaplarga ajratgan
undov  gapni  darak,  so‘roq,  buyruq  gaplar 
qatoriga kiritgani Darslik va qo‘llanmalarda sodda gap va uning turlarini o‘rganishi0	
1	
0
4	
0
3	
0	
2
1937-yilda uning  “O‘zbek tili sintaksisi” darsligi 
chop etilgan. A.G‘ulomovning “Sodda gap” 
darsligi 
gap  va  uning    turlari,  gap  bo‘laklari, 
gap  bo‘laklari  tartibi,  uyushiq 
bo‘laklar,  gap  bo‘laklari  bilan 
grammatik  jihatdan  bog‘lanmagan 
so‘zlar kabi mavzular nazariy jihatdan 
o‘rganilgan M.Asqarova bilan hamkorlikda 
chiqarilgan“Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis” 
“ So‘z  birikmasi”,  “Gap”,  “Sodda  gap” 
qismlari A.G‘ulomov  tomonidan  yozilgan 
bo‘lib ,  gapni,  uning  struktura  va  mazmun 
xususiyatlarini,  bo‘laklarini  o‘rganishda 
uning  dinamikasi  ham  ko‘zda  tutilgani, 
hozirgi  o‘zbek  adabiy  tilining  sintaktik 
me’yorlarini  ko‘rsatishga  alohida  e’tibor 
berilgani  kabi  bir  qancha    kiritilgan 
o‘zgarishlar  mualliflar  tomonidan  aytib 
o‘tilgan
“ Sodda gap sintaksisi” (1948), “Sodda gap” (1955), “Hozirgi zamon o‘zbek tili. Sintaksis” (1961, 
1967, 1987) kitoblarining nashr etilishi tilshunosligimizda nazariy sintaksisning shakllanishida   
muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. 1966-yili G‘.Abdurahmonov tahriri ostida nashr 
etilgan “Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis” asari
A.G‘ulomovning “O‘zbek tili 
sintaksisining ba’zi masalalari” 
maqolasi,
1976-yilda nashr etilgan “O‘zbek tili 
grammatikasi. Sintaksis”  asari,  G‘.Abdurahmonov, 
A.Sulaymonov, X.Xoliyorov, 
J.Omonturdiyevlarning “Hozirgi 
o‘zbek adabiy tili” darsligi 
“ Sodda gap sintaksisi” (1948), 
“Sodda gap” (1955), “Hozirgi 
zamon o‘zbek tili. Sintaksis” 
(1961, 1967, 1987) Sodda gap va uning turlarining  alohida tadqiqot obyekti sifatida monografik tarzda 
o‘rganilishi
Despite being red, Mars is a 
col “O‘zbek   tilida 
aniqlovchilar”  lanet  A.G‘ulomov
r is the biggest planet   
“Hozirgi o‘zbek adabiy 
tilida bir sostavli gaplar” 
monografiya  all B
Venus has a beautiful name, 
“Ajratilgan ikkinchi 
darajali bo‘laklar”  C D.Ashurova, F.Uba y eva, 
H.Boltabo y evalarning  “Gapning uyushgan va 
ajratilgan bo‘laklari”
H.Boltaboyevaning “O‘zbek tilida 
murakkablashgan sodda gaplar”I.Rasulovning 
G‘.Abdurah
monovning  I.Toshaliyevning “Hozirgi o‘zbek adabiy 
tilida kiritma konstruksiyalar” Sodda gap va uning turlari yangicha  qarashlar  
asosidao‘rganilgan tadqiqotlar:
●
Abuzalova M.  O‘zbek tilida sodda gapning eng kichik qurilish qolipi va uning 
nutqda voqelanishi
●
Akramov Sh. O‘zbek tilining gap qurilishida to‘ldiruvchi va hol
●
Raupova L. O‘zbek tilida nomustaqil kesim masalasi va  [WPm –>  WPm]  qurilish 
gaplar
●
Inoyatov S. O‘zbek tilida predikativ munosabat
●
Bobokolonov R. O‘zbek tilida semantic-funksional shakllangan so‘z-gaplar  Sodda gap va uning turlariga  yangicha qarashlar aks etgan ilmiy tadqiqotlar 
haqida
  [WPm]ning o‘zbek tilshunosligida vujudga kelishi sintaksis bobidagi ko‘pgina 
masalalarni  yangidan  ko‘rib  chiqishga  zamin  yaratdi.  Endi  sodda  gap  deganda 
[WPm] va uning kengayish imkoniyatlari tushuniladigan bo‘ldi. Eng kichik gap 
qolipi [WPm] ning nutqda kengayishi shuni kursatadiki, gapning asosi-markazi 
kesimdir.  C h unki  kesimlik  ko‘rsatkichlari  bilan  shakllangan  (predikativlikni 
ifodalagan) atov birligi bu kesim demakdir. [WPm] va uni nutqning talabi bilan 
xohlaganga  kengaytirishimiz  va  ifodalanayotgan  fikrni  to‘ldirishimiz  mumkin. 
Formal-funksional  talqinda  kesim  gapning  markazi  (asosi)  qolgan  barcha 
bo‘laklar uning kengaytiruvchilaridir.
Bu yo‘nalishda ega [WPm]ning [Pm]qismi valentlik aktanti deb qaraladi va gap 
kengaytiruvchi sifatida baholanadi. ●
XX  asrning  90-yillariga  kelib,  o‘zbek  sistemaviy  tilshunosligi  shug‘ullandi.    O‘zbek  sistemaviy 
tilshunosligining  vakillari  bo‘lgan  H.Ne’matov,  R.Sayfullayeva,  B.Mengliyev,  S.Nazarova,  M.Qurbonova, 
M.Abuzalovalar  hamda  ularning  shogirdlari  o‘z  tadqiqotlarida  o‘zbek  tilshunosligida  ham  sintaktik  hodisada 
substansial  va  aksidensial  jihatni  farqladi,  gap  va  so‘z  birikmasining  lison-nutq  nuqtayi  nazaridan  izchil 
tavsifini  berdi  va  o‘z  “tadqiqotlarida  so‘z  birikmasi,  sodda  gap,  qo‘shma  gap,  an’anaviy  so‘z-gaplarning 
substansial  mohiyati,  lisoniy-sintaktik  qoliplarini  ishlab  chiqishdi”.  Bu  tadqiqotchilar  gapning  eng  kichik 
qurilish qolipini lisoniy birlik sifatida olishdi. 
●
  N.Turniyozov,  K.Turniyozova  va  X.Xayrullayevlarning  “Struktur  sintaksis  asoslari”  deb  nomlangan 
monografiyasida  struktur  tilshunoslik  va  uning  shakllanishi,  sintaktik  strukturalar  va  sintaktik  munosabat, 
gapning  bevosita  ishtirokchilar  va  transformatsion  metodlar  asosidagi  tahlili  hamda  gap  komponentlarining 
struktur-funksional tahlili haqida keng ma’lumot beriladi   Sodda gap va uning turlarining til tarixi va dialektal jihatdan  
   o‘rganilishi
Samixon  Ashirboyevning  “Alisher  Navoiyning  nasriy  asarlaridagi  sodda 
gaplarning  tarkibiy  va  ma’no  xususiyatlari”  deb  nomlangan  doktorlik  ishining 
kirish  qismida  tadqiqotning  ilmiy  yo‘nalishi  undan  qo‘llangan  yangi  atamalar, 
tadqiqot  obyekti  bo‘lgan  manbalardagi  gaplarning  chegarasini  aniqlash 
masalasi,  nasriy  asarlarda  gapning  boshlanishi,  sodda  gaplarning  mazmunga 
ko‘ra  turlari,  bir  bosh  bo‘lakli  gaplarning  asosiy  xususiyatlari, Alisher  Navoiy 
tili  sintaksisi  va  jonli  so‘zlashuv  tili  kabi  masalalarga  o‘rin  berilgan.  Ushbu 
tadqiqotning  birinchi  bobi  gap  bo‘laklari,  ularning  tarkibiy  va  ma’no 
xususiyatlariga  bag‘ishlangan  bo‘lib,  unda  sodda  bo‘lak,  yoyiq  bo‘lak,  tarkibli 
bo‘lak  va  ega  va  uning  turlari,  kesim,  to‘ldiruvchi,  hol  va  ularning  tasnifi 
haqidagi masalalar ko‘rib chiqiladi.  Dialektal jihatdan o‘rganilishi
1 2 3 4 5B.Egamovning  “O‘zbek  xalq  shevalarida  bir  sostavli  sodda  gaplar”  deb  nomlangan 
maqolasida  sodda  gaplarning  o‘zbek  xalq  shevalarida  qo‘llanilishiga  doir  masalalarni 
ko‘rib  chiqadi.  Mazkur  maqolada  Samarqand  viloyatidagi  ayrim  tumanlarning  nutqida 
qo‘llaniladigan  bir  sostavli  sodda  gaplarning  qurilishi,  ulardagi  gap  bo‘laklarining 
ifodalanishi masalalari yoritilgan.
B.Egamovning  yana  bir  “O‘zbek  shevalarining  sintaktik  qurilishi”  deb  nomlanuvchi  maqolasida  xalq 
shevalarining  rus  tilshunosligida  o‘rganilganligini  aytib  o‘tadi  va  bunga  misol  qilib  A.B.Shapiro, 
N.Yu.Shvedovalarning  rus  xalq  shevalari  haqidagi  yirik  monografiyalari  haqida  aytib  o‘tadi.  Maqolada,  jumladan, 
xalq shevalarining sintaktik qurilishiga aloqador masalalar ko‘rib  chiqilishi lozimligi aytib o‘tiladi va shevalardagi 
sintaktik  hodisalar  “kitobiy”  nutqqa  nisbatan    ma’lum  darajada  turli-tuman  bo‘lib  shu  sababli  shevalarning 
sintaksisisni o‘rganish kitobiy nutq adabiy til sintaksisining  ko‘pgina hodisalarga juda ko‘p foyda yetkazadi, badiiy 
adabiyot tilining vositalarini boyitish va kuchaytirishga xizmat qiladi degan fikrlarni bildirib o‘tadilar O‘zbek  tilshunosligida  o‘zbek  tilining  funksional  stilistikasi  haqida  ham  bir  qator 
risolalar,  adabiyotlar  yaratilgan,  ilmiy  tadqiqotlar  olib  borilgan  bo‘lib,  bu  tadqiqot 
ishlarida  sodda  gap  va  uning  turlarining  stilistikadagi  ahamiyati  haqida  bir  qancha 
fikrlar  bayon  etilgan.  Tadqiqotimizda  A.Shomaqsudov,  B.O‘rinboyev,  I.Rasulov, 
R.Qo‘ng‘urov,  H.Xoliqov,  A.Musayеv,  H.Rustamov,  M.Mukarramov,  S.Karimov  kabi 
tilshunoslarning  monografiya  va  dissertatsiyalarida  sodda  gap  va  uning  turlari  haqida 
berilgan muhim ma’lumotlarga  e’tibor qaratildi Stilistik jihatdan o‘rganilishi
S.Karimov  “O‘zbek tilining badiiy uslubi” nomli monografiyasida sodda gap turlari 
o‘rganiladi. Monografiyada badiiy uslubda so‘z tartibi, sodda va qo‘shma gaplarning 
qo‘llanilishi, to‘liqsiz gaplar, atov gaplar, so‘z-gaplarning ishlatilishi, uyushiq 
bo‘laklar, kiritma gaplarning janr imkoniyatiga qarab keltirilishi haqida fikrlar 
bildirilib, gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlarining uslubiy qo‘llanishi haqida fikrlar 
bildirib o‘tadilar   1987-yilda  D.Babaxonova  “Hozirgi  o‘zbek  adabiy  tilining  rasmiy-ish  uslubi” 
mavzusida  nomzodlik  dissertatsiyasini  himoya  qilgan.  Dissertatsiya  muallifi 
o‘zbek  tilshunosligida  birinchi  bo‘lib  rasmiy  uslub  doirasidagi  hujjatlar 
ro‘yxatini  batafsil  keltiradi  va  ularning  har  birini  bir  uslub  ichida  yana  o‘z 
shakllanish uslubi (podstillari) mavjudligini ta’kidlaydi
B.O‘rinboyevning  “Hozirgi  o‘zbek  tilining  so‘zlashuv  uslubi”  monografiyasida   
so‘zlashuv  uslubi,  uning  o‘ziga  xos  fonetik,  intonatsion,  leksik,  frazeologik, 
morfologik  va  sintaktik  xususiyatlari  tahlil  qilingan.  Asarning  “So‘zlashuv  nutqi 
uslubining  sintaktik  xususiyatlari”  qismida  so‘zlashuv  nutqi  sintaksisining  alohida 
jihatlari:  gaplarning  o‘ziga  xos  ritm  va  melodika  bilan  ajralib  turishi,    izoh 
bo‘laklarning  gap  ichida  ko‘p  qo‘llanishi,  so‘zlovchi  nutqida  muhim  hisoblangan 
fikrni ifodalovchi gapni yoki biror qismini takrorlanishi                     Lingvopoetik jihatdan o‘rganilishi
●
I.Mirzayevning  “She’riy  matnni  lingvopoetik  talqin  qilish  muammolari”  nomli  doktorlik 
dissertatsiyasida  she’riy  nutqning  leksik,  morfologik  xususiyatlari  o‘rganilish  bilan  bir 
qatorda,  uning      sintaktik  tuzilishi  unsurlari:  misra  ko‘chishi,  so‘z  birikmasi  yoki  gapning 
keyingi  misraga  ko‘chgan  holatlarda  misra  ko‘chishining  o‘ziga  xos  ko‘rinishlari  tahlil 
qilingan.  She’riy    nutqda  kiritmalarning  qo‘llanilish  xususiyatlari  uch  aspektda  –  tarkibiy-
sintaktik, mazmuniy-uslubiy, ritm-qofiya yasash aspektida o‘rganilgan.
●
Sodda  gap  va  uning  turlarining  lingvopoetik  xususiyatlari  bo‘yicha  atroflicha  qilingan 
tadqiqot  bu  –  M.Yo‘ldashevning  “Badiiy  matnning  lingvopoetik  tadqiqi”  nomli  doktorlik 
dissertatsiyasi  sanaladi.  Dissertatsiyaning  260-287-sahifalarida  sintaktik  vositalarningbadiiy 
matndagi estetik ifoda imkoniyatlari ochib berilgan bo‘lib, hatto tilda sintaktik vositalarning 
tasviriy  ifoda  imkoniyatlarini  o‘rganadigan  alohida  soha,  ya’ni  ekspressiv  sintaksis  yuzaga 
kelganligini  aytib  o‘tadi.   M.Yo‘ldoshev  olimlar  keltirib  o‘tgan  ekspressiv   sintaktik 
vositalarni    umumlashtirib,  ularga  sintaktik  parallelizm,  emotsional  gap,    ritorik  so‘roq  gap, 
inversiya,  ellipsis,  gradatsiya,  antiteza,  farqlash,  o‘xshatish  kabilarni  kiritib,  ularning  har 
biriga alohida to‘xtaydi ●
D.Jamoliddinovaning  tadqiqot  ishida    nasriy  asarlar  misolida    kiritmalarning  gap  va  matnga 
munosabati, semantik-grammatik xususiyatlari, ekspressiv sintaksisdagi o‘rni ochib berilgan 
bo‘lsa,  F.Ibragimovaning  dissertatsiyasida  tejamkorlik  tamoyilining  sintaktik  sathda 
voqelanishi,  shuning  natijasi  o‘laroq,  ellipsis  hodisasining  yuzaga  kelishi,    uning 
lingvopoetik  xususiyatlari    hamda  tejamkorlik  hodisasiga  qarshi  qo‘yiladigan  ortiqchalik 
tamoyili  –  antiellipsisning  lingvopoetik  xususiyatlari  yoritilib,  ularning  badiiy  matnda 
qo‘llanish nisbati tahlil qilingan.
●
O.Yusupovaning    “O‘zbek  tilida  sodda  gaplar  sotsiolingvistikasi  va  lingvopoetikasi”  nomli 
monografiyasi    2020-yil  Germaniyaning  “Lambert”  nashriyotida  chop  etildi.  O‘zbek  tili 
sintaksisining  o‘ziga  xos  jihatlari,    so‘zlashuv  nutqi  sintaksisi  va  sintaktik  birliklarning 
lingvopoetik xususiyatlari, badiiy imkoniyatlari, emotsional-ekspressivligi   yoritilgan E’tiboringiz uchun rahmat   Books Infographics
JUPITER
Jupiter is a gas giant and also the 
biggest planet in the Solar System
MARS
Despite being red, Mars is a very cold 
planet full of iron oxide dust VENUS
Venus has a beautiful name and is 
the second planet from the Sun
SATURN
Saturn is a gas giant composed 
mostly of hydrogen and helium Saturn
Saturn is a gas giant composed 
mostly of hydrogen and helium Mercury
Mercury is the closest object to 
the Sun and also the smallest
Despite being red, Mars is a very 
cold planet full of iron oxide dust Mars Books Infographics
03Venus has a nice name and is 
the second from the Sun
04Saturn is a composed mostly 
of hydrogen and helium01 De  oid ilk qarashlar 
prof.A.G‘ulomov 
tomonidan o‘rtaga  
tashlandi. nashr 
etilgan 1940-yilda 
olimning 1-
monografiyasi 
“O‘zbek tilida 
aniqlovchilar”  
Ғуломов А. Содда 
гап. – Тошкент: Фан, 
1955 .
spite being red, Mars is a very 
cold planet02 Mercury is the closest object 
to the Sun and the smallest   Books Infographics
Jupiter
Jupiter is a gas giant 
and also the biggest
Mars
Despite being red, 
Mars is a cold planet  Venus
Venus has a beautiful 
name, but it’s hot
Saturn
Saturn is composed of 
hydrogen and helium40 50
30 80JU
P
IT
E
R	
V
E
N
U
S	
M
A
R
S	
S
A
T
U
R
N

O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING O‘RGANILISH TARIXI

Reja: SODDA GAPLARNING O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA O‘RGANILISHI O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING DIALEKTAL, STILISTIK VA LINGVOPOETIK JIHATDAN O‘RGANILISHIJAHON TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING O‘RGANILISHI

Jahon tilshunosligida o‘rganilishi Venus has a beautiful name, but it’s hot Chexiyaning Olomouts universiteti filologiya fakulteti Ingliz-amerika kafedrasi tadqiqotchisi Leo Heji 2014-yilda “Gap bo‘laklari tushunchasining evolyutsiyasi” Indoneziyadagi Persada Bunda Pekanbaru chet tillari kolleji tadqiqotchisi Silviya Utamining “Ingliz tili adabiyotidagi talabalarning dissertatsiyaning annotatsiyasini yozishda foydalanadigan gaplar tuzilishi” Syuzan Pintzuk “Raqobatdagi frazeologik tuzilmalar: Eski inglizcha so‘z tartibining o‘zgarishi va variantlari” Alparslan turkiya fan va texnologiya universiteti professori Duygu Ispinar Akchayo‘glu “Ko‘plab talabalarning ingliz tilidagi so‘roq gaplarni tahlil qilishi”

Jahon tilshunosligida sodda gaplarning o‘rganilishi • Ingliz sintaksisining qisqacha tarixiOlga Fischer, Hendrik De Smet, Vim van der Vurf • Frazeologik tuzilmalar: Eski inglizcha so‘z tartibining o‘zgarishi va variantlariSyuzan Pintzuk • Sodda gaplarning sintaktik tahlili (Kembhang babur)Evha Nazalatus Sa’adiyah Sai • So‘roq gaplarning qiyosiy tahlili (ingliz va indoneziya)Xoyrul Huda • Generativ transformatsion grammatikadan foydalangan holda Akramulla ertaklaridagi gap strukturasini tahlil qilishNovalinda Puspita • Oddiy hozirgi zamonning darak gap shaklini inkor va so‘roq gapga o‘zgartirishdagi xato tahlillarShri Rosmavati

B.Djonson va Butlerlarning grammatikalarida punktuatsiya qoidalariga bog‘liq ravishda gap haqida ma’lumot berilganligi, Ingliz tilshunosligida sodda gaplar o‘rganilish tarixi K.Kuper ( XVII ) tomonidan yaratilgan grammatika da yangi tushunchalar bilan bir qatorda bosh gap, tobe gaplar yoki gap qismlari kabi tushunchalar berilganligi Dj.Braytlend yaratgan va XVIII asrning boshida chop etilgan grammatikada asos sifatida gap va uning sodda hamda tarkibli gaplarga bo‘linishi haqida ta’limotlar berilganligi XVII -XVIII asrda Angliyada mantiq asosida grammatikalar chop etilishi, XIX asr oxiridan boshlab klassik ilmiy grammatika rivojlana boshla ganligi