O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING O‘RGANILISH TARIXI
![O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING O‘RGANILISH TARIXI](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_1.png)
![Reja:
SODDA GAPLARNING O‘ZBEK
TILSHUNOSLIGIDA O‘RGANILISHI
O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING
DIALEKTAL, STILISTIK VA LINGVOPOETIK JIHATDAN
O‘RGANILISHIJAHON TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING
O‘RGANILISHI](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_2.png)
![Jahon tilshunosligida o‘rganilishi
Venus has a beautiful name, but it’s hot Chexiyaning Olomouts universiteti filologiya fakulteti Ingliz-amerika
kafedrasi tadqiqotchisi Leo Heji 2014-yilda “Gap bo‘laklari
tushunchasining evolyutsiyasi”
Indoneziyadagi Persada Bunda Pekanbaru chet tillari kolleji
tadqiqotchisi Silviya Utamining “Ingliz tili adabiyotidagi
talabalarning dissertatsiyaning annotatsiyasini yozishda
foydalanadigan gaplar tuzilishi”
Syuzan Pintzuk “Raqobatdagi frazeologik tuzilmalar: Eski
inglizcha so‘z tartibining o‘zgarishi va variantlari”
Alparslan turkiya fan va texnologiya universiteti professori Duygu
Ispinar Akchayo‘glu “Ko‘plab talabalarning ingliz tilidagi so‘roq gaplarni
tahlil qilishi”](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_3.png)
![Jahon tilshunosligida sodda gaplarning o‘rganilishi
•
Ingliz sintaksisining qisqacha tarixiOlga Fischer,
Hendrik De Smet,
Vim van der Vurf
•
Frazeologik tuzilmalar: Eski inglizcha so‘z
tartibining o‘zgarishi va variantlariSyuzan Pintzuk
•
Sodda gaplarning sintaktik tahlili
(Kembhang babur)Evha Nazalatus Sa’adiyah Sai
•
So‘roq gaplarning qiyosiy tahlili (ingliz va
indoneziya)Xoyrul Huda
•
Generativ transformatsion grammatikadan foydalangan
holda Akramulla ertaklaridagi gap strukturasini tahlil
qilishNovalinda Puspita
•
Oddiy hozirgi zamonning darak gap shaklini inkor
va so‘roq gapga o‘zgartirishdagi xato tahlillarShri Rosmavati](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_4.png)
![B.Djonson va Butlerlarning grammatikalarida punktuatsiya qoidalariga
bog‘liq ravishda gap haqida ma’lumot berilganligi, Ingliz tilshunosligida sodda gaplar o‘rganilish tarixi
K.Kuper ( XVII ) tomonidan yaratilgan grammatika da yangi tushunchalar
bilan bir qatorda bosh gap, tobe gaplar yoki gap qismlari kabi
tushunchalar berilganligi
Dj.Braytlend yaratgan va XVIII asrning boshida chop etilgan
grammatikada asos sifatida gap va uning sodda hamda tarkibli gaplarga
bo‘linishi haqida ta’limotlar berilganligi
XVII -XVIII asrda Angliyada mantiq asosida grammatikalar chop
etilishi, XIX asr oxiridan boshlab klassik ilmiy grammatika rivojlana
boshla ganligi](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_5.png)
![Sodda gaplarning turkiy tilshunoslikda o‘rganilishi
I.Rasulov
“ Hozirgi o‘zbek adabiy tilida bir
sostavli gaplar” monografiyasi
S.Ashirboyev, I.Azimov
O‘zbek tilining tarixiy
grammatikasi Z.Xudoyberganova
O‘zbek va turk tilshunosligida
ega talqini
O‘sman Bo‘lulu
Eylemler ve Özneler Üzerinde Bir
Anlam İncelenmesi](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_6.png)
![Turkiy tillarda
K.Axmerovning boshqird tili,
M.B.Balakayevning qozoq tili, I.Budagovning
ozarbayjon tili, M.Zakiyevning tatar tili, A.
Safayevning o‘zbek tili, E.F.Tenishevning salar
tili, N.Gadjiyevaning turkiy tillar sintaktik
qurilishi bo‘yicha yoqlagan doktorlik
dissertasiyalari
20-yillardan kеyin boshlangan. M.A.Kazеmbеk, G.Sa’diy,
Q.Nosiriy, M.Korbagaliyеv va X.Badigi, G.Alparov,
E. J a k u b o v k a b i t i l s h u n o s l a r a s a r l a r i d a g a p n i n g l o g i k
t a s n i f i bil an struktural t as ni fi aral asht iri lganl igi uchun
sodda gap turlicha tasnif qilingan. Turk tilshunoslaridan O‘sman Bo‘lulu, M.Bilgin,
O‘.Demirjan turk tilshunosligida ega talqiniga alohida
e’tibor berganlar](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_7.png)
![SODDA GAPLARNING O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA
O‘RGANILISHI
Sodda gap va uning turlari dastlab kollektiv
tomonidan yozilgan “Til saboqligi” darsligiga,
keyinchalik Munavvar Qori va boshqalar tomonidan
yaratilgan “O‘zbekcha til saboqlig‘i” va
Sh.Zunnunning “Til qoidalari”, H.G‘oziyevning
“Sintaksis” asarlarida sodda gap haqida fikrlar
bildirilgan A.Fitratning “Nahv”
gap ta’rifi, gap bo‘laklari, so‘zlarning gapdagi
vazifasi, gaplarning tuzilishiga ko‘ra turlari, ega va
kesim orasidagi sintaktik munosabat hamda ega va
kesimning shaxs va sonda moslashishi, kirish
so‘zlar, bir tarkibli gaplarning ayrim turlari haqida,
gap bo‘laklarining tushib qolishi haqida fikrlar
keltirilgan
A.G‘ulomov “O‘zbek tili sintaksisi”
darsligi
“ Sodda gap” darsligi
gapni fikriy jihatdan darak, so‘roq, buyruq,
undov gaplarga ajratgan
undov gapni darak, so‘roq, buyruq gaplar
qatoriga kiritgani](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_8.png)
![Darslik va qo‘llanmalarda sodda gap va uning turlarini o‘rganishi0
1
0
4
0
3
0
2
1937-yilda uning “O‘zbek tili sintaksisi” darsligi
chop etilgan. A.G‘ulomovning “Sodda gap”
darsligi
gap va uning turlari, gap bo‘laklari,
gap bo‘laklari tartibi, uyushiq
bo‘laklar, gap bo‘laklari bilan
grammatik jihatdan bog‘lanmagan
so‘zlar kabi mavzular nazariy jihatdan
o‘rganilgan M.Asqarova bilan hamkorlikda
chiqarilgan“Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis”
“ So‘z birikmasi”, “Gap”, “Sodda gap”
qismlari A.G‘ulomov tomonidan yozilgan
bo‘lib , gapni, uning struktura va mazmun
xususiyatlarini, bo‘laklarini o‘rganishda
uning dinamikasi ham ko‘zda tutilgani,
hozirgi o‘zbek adabiy tilining sintaktik
me’yorlarini ko‘rsatishga alohida e’tibor
berilgani kabi bir qancha kiritilgan
o‘zgarishlar mualliflar tomonidan aytib
o‘tilgan
“ Sodda gap sintaksisi” (1948), “Sodda gap” (1955), “Hozirgi zamon o‘zbek tili. Sintaksis” (1961,
1967, 1987) kitoblarining nashr etilishi tilshunosligimizda nazariy sintaksisning shakllanishida
muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_9.png)
![1966-yili G‘.Abdurahmonov tahriri ostida nashr
etilgan “Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Sintaksis” asari
A.G‘ulomovning “O‘zbek tili
sintaksisining ba’zi masalalari”
maqolasi,
1976-yilda nashr etilgan “O‘zbek tili
grammatikasi. Sintaksis” asari, G‘.Abdurahmonov,
A.Sulaymonov, X.Xoliyorov,
J.Omonturdiyevlarning “Hozirgi
o‘zbek adabiy tili” darsligi
“ Sodda gap sintaksisi” (1948),
“Sodda gap” (1955), “Hozirgi
zamon o‘zbek tili. Sintaksis”
(1961, 1967, 1987)](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_10.png)
![Sodda gap va uning turlarining alohida tadqiqot obyekti sifatida monografik tarzda
o‘rganilishi
Despite being red, Mars is a
col “O‘zbek tilida
aniqlovchilar” lanet A.G‘ulomov
r is the biggest planet
“Hozirgi o‘zbek adabiy
tilida bir sostavli gaplar”
monografiya all B
Venus has a beautiful name,
“Ajratilgan ikkinchi
darajali bo‘laklar” C D.Ashurova, F.Uba y eva,
H.Boltabo y evalarning “Gapning uyushgan va
ajratilgan bo‘laklari”
H.Boltaboyevaning “O‘zbek tilida
murakkablashgan sodda gaplar”I.Rasulovning
G‘.Abdurah
monovning I.Toshaliyevning “Hozirgi o‘zbek adabiy
tilida kiritma konstruksiyalar”](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_11.png)
![Sodda gap va uning turlari yangicha qarashlar
asosidao‘rganilgan tadqiqotlar:
●
Abuzalova M. O‘zbek tilida sodda gapning eng kichik qurilish qolipi va uning
nutqda voqelanishi
●
Akramov Sh. O‘zbek tilining gap qurilishida to‘ldiruvchi va hol
●
Raupova L. O‘zbek tilida nomustaqil kesim masalasi va [WPm –> WPm] qurilish
gaplar
●
Inoyatov S. O‘zbek tilida predikativ munosabat
●
Bobokolonov R. O‘zbek tilida semantic-funksional shakllangan so‘z-gaplar](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_12.png)
![Sodda gap va uning turlariga yangicha qarashlar aks etgan ilmiy tadqiqotlar
haqida
[WPm]ning o‘zbek tilshunosligida vujudga kelishi sintaksis bobidagi ko‘pgina
masalalarni yangidan ko‘rib chiqishga zamin yaratdi. Endi sodda gap deganda
[WPm] va uning kengayish imkoniyatlari tushuniladigan bo‘ldi. Eng kichik gap
qolipi [WPm] ning nutqda kengayishi shuni kursatadiki, gapning asosi-markazi
kesimdir. C h unki kesimlik ko‘rsatkichlari bilan shakllangan (predikativlikni
ifodalagan) atov birligi bu kesim demakdir. [WPm] va uni nutqning talabi bilan
xohlaganga kengaytirishimiz va ifodalanayotgan fikrni to‘ldirishimiz mumkin.
Formal-funksional talqinda kesim gapning markazi (asosi) qolgan barcha
bo‘laklar uning kengaytiruvchilaridir.
Bu yo‘nalishda ega [WPm]ning [Pm]qismi valentlik aktanti deb qaraladi va gap
kengaytiruvchi sifatida baholanadi.](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_13.png)
![●
XX asrning 90-yillariga kelib, o‘zbek sistemaviy tilshunosligi shug‘ullandi. O‘zbek sistemaviy
tilshunosligining vakillari bo‘lgan H.Ne’matov, R.Sayfullayeva, B.Mengliyev, S.Nazarova, M.Qurbonova,
M.Abuzalovalar hamda ularning shogirdlari o‘z tadqiqotlarida o‘zbek tilshunosligida ham sintaktik hodisada
substansial va aksidensial jihatni farqladi, gap va so‘z birikmasining lison-nutq nuqtayi nazaridan izchil
tavsifini berdi va o‘z “tadqiqotlarida so‘z birikmasi, sodda gap, qo‘shma gap, an’anaviy so‘z-gaplarning
substansial mohiyati, lisoniy-sintaktik qoliplarini ishlab chiqishdi”. Bu tadqiqotchilar gapning eng kichik
qurilish qolipini lisoniy birlik sifatida olishdi.
●
N.Turniyozov, K.Turniyozova va X.Xayrullayevlarning “Struktur sintaksis asoslari” deb nomlangan
monografiyasida struktur tilshunoslik va uning shakllanishi, sintaktik strukturalar va sintaktik munosabat,
gapning bevosita ishtirokchilar va transformatsion metodlar asosidagi tahlili hamda gap komponentlarining
struktur-funksional tahlili haqida keng ma’lumot beriladi](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_14.png)
![Sodda gap va uning turlarining til tarixi va dialektal jihatdan
o‘rganilishi
Samixon Ashirboyevning “Alisher Navoiyning nasriy asarlaridagi sodda
gaplarning tarkibiy va ma’no xususiyatlari” deb nomlangan doktorlik ishining
kirish qismida tadqiqotning ilmiy yo‘nalishi undan qo‘llangan yangi atamalar,
tadqiqot obyekti bo‘lgan manbalardagi gaplarning chegarasini aniqlash
masalasi, nasriy asarlarda gapning boshlanishi, sodda gaplarning mazmunga
ko‘ra turlari, bir bosh bo‘lakli gaplarning asosiy xususiyatlari, Alisher Navoiy
tili sintaksisi va jonli so‘zlashuv tili kabi masalalarga o‘rin berilgan. Ushbu
tadqiqotning birinchi bobi gap bo‘laklari, ularning tarkibiy va ma’no
xususiyatlariga bag‘ishlangan bo‘lib, unda sodda bo‘lak, yoyiq bo‘lak, tarkibli
bo‘lak va ega va uning turlari, kesim, to‘ldiruvchi, hol va ularning tasnifi
haqidagi masalalar ko‘rib chiqiladi.](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_15.png)
![Dialektal jihatdan o‘rganilishi
1 2 3 4 5B.Egamovning “O‘zbek xalq shevalarida bir sostavli sodda gaplar” deb nomlangan
maqolasida sodda gaplarning o‘zbek xalq shevalarida qo‘llanilishiga doir masalalarni
ko‘rib chiqadi. Mazkur maqolada Samarqand viloyatidagi ayrim tumanlarning nutqida
qo‘llaniladigan bir sostavli sodda gaplarning qurilishi, ulardagi gap bo‘laklarining
ifodalanishi masalalari yoritilgan.
B.Egamovning yana bir “O‘zbek shevalarining sintaktik qurilishi” deb nomlanuvchi maqolasida xalq
shevalarining rus tilshunosligida o‘rganilganligini aytib o‘tadi va bunga misol qilib A.B.Shapiro,
N.Yu.Shvedovalarning rus xalq shevalari haqidagi yirik monografiyalari haqida aytib o‘tadi. Maqolada, jumladan,
xalq shevalarining sintaktik qurilishiga aloqador masalalar ko‘rib chiqilishi lozimligi aytib o‘tiladi va shevalardagi
sintaktik hodisalar “kitobiy” nutqqa nisbatan ma’lum darajada turli-tuman bo‘lib shu sababli shevalarning
sintaksisisni o‘rganish kitobiy nutq adabiy til sintaksisining ko‘pgina hodisalarga juda ko‘p foyda yetkazadi, badiiy
adabiyot tilining vositalarini boyitish va kuchaytirishga xizmat qiladi degan fikrlarni bildirib o‘tadilar](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_16.png)
![O‘zbek tilshunosligida o‘zbek tilining funksional stilistikasi haqida ham bir qator
risolalar, adabiyotlar yaratilgan, ilmiy tadqiqotlar olib borilgan bo‘lib, bu tadqiqot
ishlarida sodda gap va uning turlarining stilistikadagi ahamiyati haqida bir qancha
fikrlar bayon etilgan. Tadqiqotimizda A.Shomaqsudov, B.O‘rinboyev, I.Rasulov,
R.Qo‘ng‘urov, H.Xoliqov, A.Musayеv, H.Rustamov, M.Mukarramov, S.Karimov kabi
tilshunoslarning monografiya va dissertatsiyalarida sodda gap va uning turlari haqida
berilgan muhim ma’lumotlarga e’tibor qaratildi Stilistik jihatdan o‘rganilishi
S.Karimov “O‘zbek tilining badiiy uslubi” nomli monografiyasida sodda gap turlari
o‘rganiladi. Monografiyada badiiy uslubda so‘z tartibi, sodda va qo‘shma gaplarning
qo‘llanilishi, to‘liqsiz gaplar, atov gaplar, so‘z-gaplarning ishlatilishi, uyushiq
bo‘laklar, kiritma gaplarning janr imkoniyatiga qarab keltirilishi haqida fikrlar
bildirilib, gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlarining uslubiy qo‘llanishi haqida fikrlar
bildirib o‘tadilar](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_17.png)
![1987-yilda D.Babaxonova “Hozirgi o‘zbek adabiy tilining rasmiy-ish uslubi”
mavzusida nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan. Dissertatsiya muallifi
o‘zbek tilshunosligida birinchi bo‘lib rasmiy uslub doirasidagi hujjatlar
ro‘yxatini batafsil keltiradi va ularning har birini bir uslub ichida yana o‘z
shakllanish uslubi (podstillari) mavjudligini ta’kidlaydi
B.O‘rinboyevning “Hozirgi o‘zbek tilining so‘zlashuv uslubi” monografiyasida
so‘zlashuv uslubi, uning o‘ziga xos fonetik, intonatsion, leksik, frazeologik,
morfologik va sintaktik xususiyatlari tahlil qilingan. Asarning “So‘zlashuv nutqi
uslubining sintaktik xususiyatlari” qismida so‘zlashuv nutqi sintaksisining alohida
jihatlari: gaplarning o‘ziga xos ritm va melodika bilan ajralib turishi, izoh
bo‘laklarning gap ichida ko‘p qo‘llanishi, so‘zlovchi nutqida muhim hisoblangan
fikrni ifodalovchi gapni yoki biror qismini takrorlanishi](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_18.png)
![Lingvopoetik jihatdan o‘rganilishi
●
I.Mirzayevning “She’riy matnni lingvopoetik talqin qilish muammolari” nomli doktorlik
dissertatsiyasida she’riy nutqning leksik, morfologik xususiyatlari o‘rganilish bilan bir
qatorda, uning sintaktik tuzilishi unsurlari: misra ko‘chishi, so‘z birikmasi yoki gapning
keyingi misraga ko‘chgan holatlarda misra ko‘chishining o‘ziga xos ko‘rinishlari tahlil
qilingan. She’riy nutqda kiritmalarning qo‘llanilish xususiyatlari uch aspektda – tarkibiy-
sintaktik, mazmuniy-uslubiy, ritm-qofiya yasash aspektida o‘rganilgan.
●
Sodda gap va uning turlarining lingvopoetik xususiyatlari bo‘yicha atroflicha qilingan
tadqiqot bu – M.Yo‘ldashevning “Badiiy matnning lingvopoetik tadqiqi” nomli doktorlik
dissertatsiyasi sanaladi. Dissertatsiyaning 260-287-sahifalarida sintaktik vositalarningbadiiy
matndagi estetik ifoda imkoniyatlari ochib berilgan bo‘lib, hatto tilda sintaktik vositalarning
tasviriy ifoda imkoniyatlarini o‘rganadigan alohida soha, ya’ni ekspressiv sintaksis yuzaga
kelganligini aytib o‘tadi. M.Yo‘ldoshev olimlar keltirib o‘tgan ekspressiv sintaktik
vositalarni umumlashtirib, ularga sintaktik parallelizm, emotsional gap, ritorik so‘roq gap,
inversiya, ellipsis, gradatsiya, antiteza, farqlash, o‘xshatish kabilarni kiritib, ularning har
biriga alohida to‘xtaydi](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_19.png)
![●
D.Jamoliddinovaning tadqiqot ishida nasriy asarlar misolida kiritmalarning gap va matnga
munosabati, semantik-grammatik xususiyatlari, ekspressiv sintaksisdagi o‘rni ochib berilgan
bo‘lsa, F.Ibragimovaning dissertatsiyasida tejamkorlik tamoyilining sintaktik sathda
voqelanishi, shuning natijasi o‘laroq, ellipsis hodisasining yuzaga kelishi, uning
lingvopoetik xususiyatlari hamda tejamkorlik hodisasiga qarshi qo‘yiladigan ortiqchalik
tamoyili – antiellipsisning lingvopoetik xususiyatlari yoritilib, ularning badiiy matnda
qo‘llanish nisbati tahlil qilingan.
●
O.Yusupovaning “O‘zbek tilida sodda gaplar sotsiolingvistikasi va lingvopoetikasi” nomli
monografiyasi 2020-yil Germaniyaning “Lambert” nashriyotida chop etildi. O‘zbek tili
sintaksisining o‘ziga xos jihatlari, so‘zlashuv nutqi sintaksisi va sintaktik birliklarning
lingvopoetik xususiyatlari, badiiy imkoniyatlari, emotsional-ekspressivligi yoritilgan](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_20.png)
![E’tiboringiz uchun rahmat](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_21.png)
![](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_22.png)
![Books Infographics
JUPITER
Jupiter is a gas giant and also the
biggest planet in the Solar System
MARS
Despite being red, Mars is a very cold
planet full of iron oxide dust VENUS
Venus has a beautiful name and is
the second planet from the Sun
SATURN
Saturn is a gas giant composed
mostly of hydrogen and helium](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_23.png)
![Saturn
Saturn is a gas giant composed
mostly of hydrogen and helium Mercury
Mercury is the closest object to
the Sun and also the smallest
Despite being red, Mars is a very
cold planet full of iron oxide dust Mars](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_24.png)
![Books Infographics
03Venus has a nice name and is
the second from the Sun
04Saturn is a composed mostly
of hydrogen and helium01 De oid ilk qarashlar
prof.A.G‘ulomov
tomonidan o‘rtaga
tashlandi. nashr
etilgan 1940-yilda
olimning 1-
monografiyasi
“O‘zbek tilida
aniqlovchilar”
Ғуломов А. Содда
гап. – Тошкент: Фан,
1955 .
spite being red, Mars is a very
cold planet02 Mercury is the closest object
to the Sun and the smallest](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_25.png)
![Books Infographics
Jupiter
Jupiter is a gas giant
and also the biggest
Mars
Despite being red,
Mars is a cold planet Venus
Venus has a beautiful
name, but it’s hot
Saturn
Saturn is composed of
hydrogen and helium40 50
30 80JU
P
IT
E
R
V
E
N
U
S
M
A
R
S
S
A
T
U
R
N](/data/documents/0f3ebab9-0776-43a3-bd83-7fd556c77d4e/page_26.png)
O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING O‘RGANILISH TARIXI
Reja: SODDA GAPLARNING O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA O‘RGANILISHI O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING DIALEKTAL, STILISTIK VA LINGVOPOETIK JIHATDAN O‘RGANILISHIJAHON TILSHUNOSLIGIDA SODDA GAPLARNING O‘RGANILISHI
Jahon tilshunosligida o‘rganilishi Venus has a beautiful name, but it’s hot Chexiyaning Olomouts universiteti filologiya fakulteti Ingliz-amerika kafedrasi tadqiqotchisi Leo Heji 2014-yilda “Gap bo‘laklari tushunchasining evolyutsiyasi” Indoneziyadagi Persada Bunda Pekanbaru chet tillari kolleji tadqiqotchisi Silviya Utamining “Ingliz tili adabiyotidagi talabalarning dissertatsiyaning annotatsiyasini yozishda foydalanadigan gaplar tuzilishi” Syuzan Pintzuk “Raqobatdagi frazeologik tuzilmalar: Eski inglizcha so‘z tartibining o‘zgarishi va variantlari” Alparslan turkiya fan va texnologiya universiteti professori Duygu Ispinar Akchayo‘glu “Ko‘plab talabalarning ingliz tilidagi so‘roq gaplarni tahlil qilishi”
Jahon tilshunosligida sodda gaplarning o‘rganilishi • Ingliz sintaksisining qisqacha tarixiOlga Fischer, Hendrik De Smet, Vim van der Vurf • Frazeologik tuzilmalar: Eski inglizcha so‘z tartibining o‘zgarishi va variantlariSyuzan Pintzuk • Sodda gaplarning sintaktik tahlili (Kembhang babur)Evha Nazalatus Sa’adiyah Sai • So‘roq gaplarning qiyosiy tahlili (ingliz va indoneziya)Xoyrul Huda • Generativ transformatsion grammatikadan foydalangan holda Akramulla ertaklaridagi gap strukturasini tahlil qilishNovalinda Puspita • Oddiy hozirgi zamonning darak gap shaklini inkor va so‘roq gapga o‘zgartirishdagi xato tahlillarShri Rosmavati
B.Djonson va Butlerlarning grammatikalarida punktuatsiya qoidalariga bog‘liq ravishda gap haqida ma’lumot berilganligi, Ingliz tilshunosligida sodda gaplar o‘rganilish tarixi K.Kuper ( XVII ) tomonidan yaratilgan grammatika da yangi tushunchalar bilan bir qatorda bosh gap, tobe gaplar yoki gap qismlari kabi tushunchalar berilganligi Dj.Braytlend yaratgan va XVIII asrning boshida chop etilgan grammatikada asos sifatida gap va uning sodda hamda tarkibli gaplarga bo‘linishi haqida ta’limotlar berilganligi XVII -XVIII asrda Angliyada mantiq asosida grammatikalar chop etilishi, XIX asr oxiridan boshlab klassik ilmiy grammatika rivojlana boshla ganligi