logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. O‘rto osiyo olimlarining insoniyat sivilizasiyasiga qo'shgan hissasi

O‘rto osiyo olimlarining insoniyat sivilizasiyasiga qo'shgan hissasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2268.181640625 KB
Ko'chirib olish
O‘rto osiyo olimlarining insoniyat sivilizasiyasiga qo'shgan hissasi Reja 1 -Xorazm Ma ‘ mun Akademiyasi tarixi 2- Abul Abbos Ahmad ibn Muhammad al Farg'oniy va Muhammad al Xorazmiylar faoliyati 3-Xorazm Ma ‘ mun Akademiyasida Abu Rayxon Beruniy va Ibn Sino faoliyati Xorazim mamun akademiyasi , Ma muniylar ʼ ʼ akademiyasi — Xorazmda 10-asr oxiri — 11-asr boshlarida faoliyat ko rsatgan ilmiy muhit. ʻ Ma muniylar davlati (992—1017) tarixi bilan ʼ bevosita bog liq. ʻ olimlari Yunoniston, Yaqin va O rta Sharq, Hindiston ʻ ilmfan yutuqlarini ijodiy, tanqidiy o rganib, uni ʻ yanada yuksak bosqichga ko targanlar. Akademiya ʻ a zolarining aksariyati olim sifatida Markaziy ʼ Osiyoda shakllanganlar. Ularning ilmiy faoliyati, asarlari tufayli Qad. Xorazm badiiy san ati, ʼ adabiyoti, astronomiyasi, matematikasi, sugorish madaniyati yutuklari jahon tamadduni xazinasiga kirgan va butun insoniyat manfaatlariga xizmat kila boshlagan. Mas, Abu Nasr ibn Iroq, astronomiyaga doyr ilmiy asarlari tufayli "Batlimusi soniy" ("Ikkinchi Ptolemey") degan faxriy nom olgan. Abulxayr ibn Hammor mantiq, falsafadan tashqari tabobatda ham juda mashhur bo lgani uchun ʻ "Buqroti soniy" ("Ikkinchi Gippokrat") laqabiga sazovor bo lgan. ʻ O zbekiston Respublikasi Prezidentining "Xorazm ʻ Ma mun akademiyasini qaytadan tashkil etish ʼ to g risida"gi farmoni (1997-yil 11 noyabr) ʻ ʻ O zbekistonning ilmiy salohiyatini yuksaltirish, uning ʻ jahon ilmiy hamjamiyatidagi o rnini mustahkamlash, ʻ mintaqalarda fanni yanada rivojlantirish hamda iste dodli va fidoyi olimlarni qo llabquvvatlash, yuqori ʼ ʻ intellektual muhit yaratishdagi milliy an analarni ʼ rivojlantirishda quyilgan muhim qadam buldi. 1997-yil noyabr oyida akademiyaning tarkibida arxeologiya, tarix va falsafa, til va adabiyot, biologiya muammolari bo limlari ʻ tashkil qilinib, 9 ilmiy mavzu bo yicha ilmiy ʻ tadqiqotlar olib borildi. O zbekiston Respublikasi Vazirlar ʻ Mahkamasining 2004-yil 9 noyabrdagi qaroriga muvofiq, 2005-yilda X.Xorazm ma mun akademiyasining 1000-yilligi ʼ nishonlanishi belgilandi. Ahmad al-Farg oniy (to liq ismi Abul ʻ ʻ Abbos Ahmad ibn Muhammad ibn Kasir al-Farg oniy) ʻ astronomiya, matematika, geografiya va boshqa ilmiy yo nalishlarda faoliyat ʻ ko rsatgan o zbek qomusiy ʻ ʻ olimi. Sharqda Al-Farg oniy, ʻ Yevropada Alfraganus taxalluslari bilan mashhur Al-Farg oniy avval Bag doddagi rasadxonada ish olib bordi, ʻ ʻ so ngra al-Ma mun topshirig iga binoan Damashqdagi ʻ ʼ ʻ rasadxonada osmon jismlari harakati va o rnini aniqlash, ʻ yangicha „Zij“ yaratish ishlariga rahbarlik qildi. Al-Farg oniy ʻ yunon astronomlari, jumladan, Ptolemeyning „Yulduzlar jadvali“ asarida berilgan ma lumotlarni ko rib chiqish hamda ʼ ʻ o sha davrdagi barcha asosiy joylarning jug rofiy ʻ ʻ koordinatalarini yangitdan aniqlash yuzasidan olib borilgan muhim tadqiqotlarda faol ishtirok etdi Musulmon mamlakatlari bo ylab safarga chiqqan ʻ Zahiriddin Muhammad Bobur nomidagi ekspeditsiya a zolari 1997-yil 5-dekabrda MARda bo lishib, Al- ʼ ʻ Farg oniy hayotini o rganishlari natijasida u Misrning ʻ ʻ Fustat shahrida vafot etganligi, Munattam tog ining ʻ sharqiy qismidan sal narida joylashgan Imom ash-Shofe qabristoniga dafn etilganligini aniqlashdi. Vaqt o tishi bilan ʻ uning qabri yo qolib ketgan. U yerdan olib kelingan tuproq ʻ Farg ona vodiysining Quva shahrida 1998-yil barpo ʻ etilgan ramziy qabrga qo yildi. ʻAl-Farg oniyning hayoti va ilmiy hamda amaliy ʻ faoliyati to g risidagi eng so nggi ma lumot 861 ʻ ʻ ʻ ʼ yilga mansubdir. O sha yili Abbosiy xalifa Abul ʻ Fazl Ja far al-Mutavakkil (hukmronlik yillari ʼ 847-861) buyrug iga binoan Nil daryosidagi ʻ suv sathini o lchaydigan inshoot barpo etish ʻ uchun Misrning Qohira yaqinidagi Fustat shahriga keladi. Ilmiy-texnik va me moriy ʼ jihatdan g oyat ulug vor bu qurilma Nil ʻ ʻ daryosining Sayyolat ul-Rod mavzesida hozirga qadar saqlanib qolgan Uning asosiy astronomik asari — „Kitob al- harakot as-samoviya va javomi ilm an- ʼ nujum“ („Samoviy harakatlar va umumiy ilmi nujum kitobi“). Bu asar „Astronomiya asoslari haqidagi kitob“ nomi bilan ham ma lum ʼ Bizning davrimizgacha Al-Farg oniyning 7 ʻ asari saqlanib qolgan (lekin bular hozirgi zamon tillariga tarjima qilinmagan). Asarlarning qo lyozmalari jahonning turli ʻ shaharlari — Berlin, Dushanba, London, Parij, Tehron, Toshkent, Mashhad, Patna, Rampur, Xalab va Qohiradagi yirik kutubxonalarda saqlanmoqda Add Your Title Here I Was Not Deliver ed Unto This World In Defeat, Nor Does Failure Course In My Veins. I Am Not A Sheep Waiting To Be Prodde d By My Sheph erd. I Am A Lion And I Refuse To Talk, To Walk, To Sleep With The Sheep. Add Your Title Here I Was Not Delivered Unto This World In Defeat, Nor Does Failure Course In My Veins. I Am Not A Sheep Waiting To Be Prodded By My Shepherd. I Am A Lion And I Refuse To Talk, To Walk, To Sleep With The Sheep. Xorazmiyning bizgacha o ntacha ʻ asari to liq, qisman yoki ayrim ʻ parchalar tarzida yetib kelgan. Shu asarlarning o ziyoq ko rsatadiki, ʻ ʻ Xorazmiy insoniyat sivilizatsiyasiga buyuk hissa qo shgan olimdir. ʻ Amerikalik fan tarixchisi George Sarton Xorazmiyni „O z ʻ zamonasining eng buyuk matematigi, deb baholagan “ Fi xisab al-Xind” (arab tilidagi “Hindcha hisob haqida kitob”) – o’nlik pozitsion hisoblash tizimini ifodalovchi va nol belgisi bor, to‘qqizta raqamni bayon etuvchi asar. Al-kitob al-muxtasar fi hisob al-jabr va al-muqobala”. (Arab tilida yozilgan “Al- jabr va al-muqobala hisobi haqida qisqacha kitob”) - muallif tomonidan algebra fan sifatida ko‘rilib, “Algebra” deb nom olgan kitob. Ziji al-Xorazmiy (arab tilida yozilgan (“Zij”) “Astronomik jadval”) - sinuslarning trigonometrik funksiyalari keltirilgan kichik nazariy bo‘lim va jadvallardan tashkil topgan asar. Data Analysis I Am Not A Sheep Waiting To Be Prodded By My Shepherd. I Am A Lion And I Refuse To Talk, To Walk, To Sleep With The Sheep. Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad Al- Beruniy (4-sentabr, 973, Kat (hozirgi Qoraqalpog istonning Beruniy tumani), ʻ Xorazm, — 13-dekabr, 1048 G azna) — ʻ Islom oltin davrining zabardast Xorazmlik qomusiy allomalaridan biri fors, arab yunon, ibroniy va suryoniy tillarini bilgan va 50 yoshida sanskrit tilini o rgandi. ʻ 50 yoshida sanskrit tilini o rgandi. ʻ Iroqiylarning oxirgi vakili Abu Nasr Mansur ibn Iroq Beruniyning ustozi edi. o zining „Geodeziya“ ʻ asarida 990-yil Kat shahrining geografik kengligini aniqlaganini yozadi. Ma lumki, geografik ʼ kenglikni aniqlash uchun geografiya, matematika va astronomiyadan yetarlicha bilimga ega bo lish lozim. ʻ Ray shahriga (hozirgi Tehron yaqinida) keladi. U Rayda mashhur olim — matematik va astronom al- Xo jandiy, tabib va ʻ faylasuf ar-Roziylar bilan tanishadi. Beruniy Rayda o zining „Al-Faxriy ʻ sekstanti“ risolasini yozadi. 997-yil Beruniy Katga qaytdi. Bu davrda Xorazmda o zgarishlar bo lib, ʻ ʻ Ma mun vafot etib, ʼ uning o rniga Ali ibn ʻ Ma mun taxtga ʼ chiqqan edi 998-yil Beruniy Jurjonga keldi. U Jurjonda 1004- yilgacha yashaydi. O zining o n beshga ʻ ʻ yaqin asarini shu yerda yaratdi. Jumladan, olimning „Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“ asari 1000- yil atrofida shu yerda yozilgan. 1004-yilning bahorida Beruniy Xorazmga qaytdi 1004-yilning bahorida Beruniy Xorazmga qaytdi. Bu vaqtda Xorazmning poytaxti Urganj edi. Urganjda u Oy tutilishini kuzatdi. Saroyda al- Masihiy, tabib al- Hammar, Ibn Iroq va boshqalar ishlar edilar Al Husayn Ibn Abdulloh ibn Al- Hasan ibn Ali Ibn Sino - buyuk olim, tabib, musiqachi. O‘rta Osiyo va Eronda yashagan, turli hukmdorlar paytida tabib va vazir bo‘lgan. Ibn Sino risolalari Sharq hamda G‘arbda bag‘oyat mashhur. “Tib qonunlari” nazariy va klinik meditsina entsiklopediyasi — yunon, rum, hind hamda o‘rta osiyolik tabiblar nuqtai-nazari jamlanmasi — bir necha asr davomida, hatto Ovrupada ham zarur qo‘llanma bo‘lib xizmat qilgan. Shifo kitobi Arab tilida yozilgan ensiklopedik ishi “Shifo kitobi” («Kitab al-Shifa») mantiq, fizika, biologiya, psixologiya, geometriya, arifmetika, musiqa, astronomiya va metafizikaga bag‘ishlangan. “Donishmadlik kitobi” («Danish-name») ham ensiklopediya sanaladi. Ibn Inoning asosiy meditsina asarlari • “ Tibbiyot fani qonuni” («Kitab al- Kanun fi-t-tibb») - ensiklopedik xarakterdagi asar bo‘lib, unda qadimgi davr mediklarining ko‘rsatmalari arab meditsinasining yutuqlari bilan o‘zaro qayta ishlangan. “Qonun”da Ibn Sino kasalliklar allaqanday mayda bo‘laklar oqibatida paydo bo‘lishini ko‘rsatgan. U birinchi bo‘lib chechakning yuqumliligiga e’tibor qaratgan, vabo va o‘latning farqini aniqlagan, moxo‘v kasalligining boshqalardan farqini ko‘rsatib, unga izoh bergan va boshqa bir qator kasalliklarni o‘rganib chiqqan Foydalanilgan adabiyotlar

O‘rto osiyo olimlarining insoniyat sivilizasiyasiga qo'shgan hissasi

Reja 1 -Xorazm Ma ‘ mun Akademiyasi tarixi 2- Abul Abbos Ahmad ibn Muhammad al Farg'oniy va Muhammad al Xorazmiylar faoliyati 3-Xorazm Ma ‘ mun Akademiyasida Abu Rayxon Beruniy va Ibn Sino faoliyati

Xorazim mamun akademiyasi , Ma muniylar ʼ ʼ akademiyasi — Xorazmda 10-asr oxiri — 11-asr boshlarida faoliyat ko rsatgan ilmiy muhit. ʻ Ma muniylar davlati (992—1017) tarixi bilan ʼ bevosita bog liq. ʻ olimlari Yunoniston, Yaqin va O rta Sharq, Hindiston ʻ ilmfan yutuqlarini ijodiy, tanqidiy o rganib, uni ʻ yanada yuksak bosqichga ko targanlar. Akademiya ʻ a zolarining aksariyati olim sifatida Markaziy ʼ Osiyoda shakllanganlar. Ularning ilmiy faoliyati, asarlari tufayli Qad. Xorazm badiiy san ati, ʼ adabiyoti, astronomiyasi, matematikasi, sugorish madaniyati yutuklari jahon tamadduni xazinasiga kirgan va butun insoniyat manfaatlariga xizmat kila boshlagan. Mas, Abu Nasr ibn Iroq, astronomiyaga doyr ilmiy asarlari tufayli "Batlimusi soniy" ("Ikkinchi Ptolemey") degan faxriy nom olgan. Abulxayr ibn Hammor mantiq, falsafadan tashqari tabobatda ham juda mashhur bo lgani uchun ʻ "Buqroti soniy" ("Ikkinchi Gippokrat") laqabiga sazovor bo lgan. ʻ

O zbekiston Respublikasi Prezidentining "Xorazm ʻ Ma mun akademiyasini qaytadan tashkil etish ʼ to g risida"gi farmoni (1997-yil 11 noyabr) ʻ ʻ O zbekistonning ilmiy salohiyatini yuksaltirish, uning ʻ jahon ilmiy hamjamiyatidagi o rnini mustahkamlash, ʻ mintaqalarda fanni yanada rivojlantirish hamda iste dodli va fidoyi olimlarni qo llabquvvatlash, yuqori ʼ ʻ intellektual muhit yaratishdagi milliy an analarni ʼ rivojlantirishda quyilgan muhim qadam buldi. 1997-yil noyabr oyida akademiyaning tarkibida arxeologiya, tarix va falsafa, til va adabiyot, biologiya muammolari bo limlari ʻ tashkil qilinib, 9 ilmiy mavzu bo yicha ilmiy ʻ tadqiqotlar olib borildi. O zbekiston Respublikasi Vazirlar ʻ Mahkamasining 2004-yil 9 noyabrdagi qaroriga muvofiq, 2005-yilda X.Xorazm ma mun akademiyasining 1000-yilligi ʼ nishonlanishi belgilandi.

Ahmad al-Farg oniy (to liq ismi Abul ʻ ʻ Abbos Ahmad ibn Muhammad ibn Kasir al-Farg oniy) ʻ astronomiya, matematika, geografiya va boshqa ilmiy yo nalishlarda faoliyat ʻ ko rsatgan o zbek qomusiy ʻ ʻ olimi. Sharqda Al-Farg oniy, ʻ Yevropada Alfraganus taxalluslari bilan mashhur Al-Farg oniy avval Bag doddagi rasadxonada ish olib bordi, ʻ ʻ so ngra al-Ma mun topshirig iga binoan Damashqdagi ʻ ʼ ʻ rasadxonada osmon jismlari harakati va o rnini aniqlash, ʻ yangicha „Zij“ yaratish ishlariga rahbarlik qildi. Al-Farg oniy ʻ yunon astronomlari, jumladan, Ptolemeyning „Yulduzlar jadvali“ asarida berilgan ma lumotlarni ko rib chiqish hamda ʼ ʻ o sha davrdagi barcha asosiy joylarning jug rofiy ʻ ʻ koordinatalarini yangitdan aniqlash yuzasidan olib borilgan muhim tadqiqotlarda faol ishtirok etdi

O'xshashlar

NOOSFERA-INSONIYAT TARAQQIYOTINING SUBSTANSIYASI SIFATIDA
O'zbekiston olimlarning biofizika taraqqiyotiga qo'shgan hissalari
Insoniyat tarixida dastlabki mehnat taqsimotining vujudga kelishi
Mintaqalar ekalogiyasi fanining rivojlanishiga o'z hissasini qo'shgan olimlar
muso al xorazmiyning gumanitar fanlarga qushgan hissasi