O’rxun-Enasoy yozuvi yodgorliklari va ularning turkiy xalqlar madaniy hayotidagi tutgan o’rni. Markaziy Osiyo Qozog’istondan topilgan yozma obidalar

To’nyuquq bitigi To nyuquq bitiktoshiʻ  -  marmar  bitiktosh,  turkiy   yozuv   yodgorligi ,  Eltarish   xoqon  ( 680 )ning  maslahatchisi  va  sarkarda   To nyuquq ʻ  (taxminan  645 — 726 )sharafiga  qo yilgan  ( ʻ 712 — 716 ).  UlanBatordan  66 km  jan.sharkda  joylashgan.  Bitik  62  satrdan   iborat  bo lib, ʻ jan.va   shim.  tomonlarga  bir-biriga  qaratib   qo yilgan2  ʻ to rt ʻ  qirrali  tosh  ustunga  yozilgan.  Jan.dagi  ustunning  bal.   170  sm ,  shim.  dagisiniki  160  sm.   Bitikning  1—7satrlari  toshlardan  birining  g arbga ʻ ,  8—17satrlar  jan.ga,   18—24satrlari  sharqqa ,  25—35satrlari shim.ga  qaragan  tarafiga  yozilgan.  Bitikning  36—44satrlari   ikkinchi  toshning  g arbga,   ʻ 45—  50satrlari  jan.ga,  51—58satrlari  sharqqa  va  59—62  satrlari  shim.ga   qaragan  tarafiga  bitilgan.

Kul Tigin bitiktoshi Kultegin bitiktoshi  - marmar  bitiktosh,  turkiy  yozuv  yodgorligi.  El-tarish  xoqonning  o g li  Kultegin   ʻ ʻ sharafiga  quyilgan  (732  yil  14  avgust).  Ulan  Batordan  400 km  jan.da,   Qorabalg a-sun  shahrining  harobalaridan  taxminan  40 km  shim.dajoylashgan.  Bo yi  3  m  15  sm,  eni  1  m  24   ʻ ʻ sm,  qalinligi  41  sm.  Kultegin  bitiktoshining  marmar  taxta  ustuni   o rtasiga  5  burchaqli  qalqon  shaklida,  balandligi  64  sm,  kengligi  40  sm  li lavha  o rnatilgan.  Lav-haning  yuz   ʻ ʻ tomoniga  arhar  surati  tas-virlangan  xoqonlik  tamg asi  vaqsh  qilingan,  orqa  tomoniga  xitoycha  qilib    ʻ bitiktoshning  o rvatilish   tarixi  yozilgan.   ʻ Kultegin  bitiktoshi  84  satrdan  iborat:  40  satr  yuz  tomoniga,  13  satrdan  26  satr  ikki  yon  tomoniga,   14  satr  orqa  tomoniga,  4 satr  toshning  taroshlangan  4 qirrasiga  yozilgan

Kul Tigin bitiktoshi Kultegin bitiktoshini  Bilgaxoqon  bitiktoshi  bilan  birga  1889-yil   N.  M.  Yad-rinsev  Mo g ulistonning  Kosho  Saydam  vodiysida  Ko kshin- ʻ ʻ ʻ Ur-xun  daryosi  bo yidan  topgan.  Dastlab  bi-tiktoshni  hech  kim  o qiy   ʻ ʻ olmagan.  Uni  Urxun  yozuvini  o rganib  chiqqanidan  so ng,  daniyalik   ʻ ʻ olim  V.  Tomsen  1893-yil  o qishga  muvaffaq  bo lgan.  Yodgorlik  matni   ʻ ʻ nemis,  fransuz,  dan,  ingliz,  rus  tillariga  tarjima  qilingan,  turk  va  o zbek ʻ   tillarida  tavsif  etilgan.

Kul Tigin bitigi Bitik turk xoqoni Eltarish xoqonning o’g’li Kul Tigin qabriga qo’yilgan. Kul Tigin 731-yilda vafot etgan bo’lib, Tosh 732-yildan o’rnatilgan. Bitiktoshdagi voqealar Kul Tiginning akasi Bilga xoqon tilidan hikoya qilingan. Asar Kul Tiginning jiyani Yo’llug Tigin qalamiga mansub . Asar 2 qismdan iborat, Birinchi kichik yozuv – 110, ikkinchi katta yozuv 428 misradan iborat