O`zbekistonda_bozor_munosabatlarining_shakillanishi_va_“o’zbek_modeli
![www.arxiv.uzO ` Z B E K I S T O N D A B O Z O R M U N O S A B AT L A R I N I N G
S H A K I L L A N I S H I VA “ O ’ Z B E K M O D E L I U N I G TA M O Y I L L A R I](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_1.png)
![www.arxiv.uzБозор иқтисодиёти субъектлари таркибига қуйидагилар
киради
•
– иқтисодиётнинг истеъмол соҳасида фаолият кўрсатувчи асосий
таркибий бирлик. Уй
хўжаликлари
•
– бу иқтисодиётнинг даромад (фойда) олиш мақсадида амал қилувчи
бирламчи бўғинидир. Тадбиркорлик
сектори
•
– ўз олдига фойда олишни мақсад қилиб қўймаган, асосан ,
иқтисодиётни тартибга солиш вазифасини амалга оширадиган турли
бюджет ташкилотлари ва муассасаларининг мажмуи.Давлат сектори
•
– иқтисодиётнинг меъёрда амал қилиши учун зарур бўлган пул
массаси ҳаракатини тартибга солувчи молия-кредит муассасаси.Банк](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_2.png)
![www.arxiv.uzБозор хўжалиги субъектлари ўзаро
алоқасининг умумий модели
Банк
Уй хўжалиги Корхона
(фирма) Давлат](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_3.png)
![www.arxiv.uzБозор иқтисодиётининг муҳим ва умумий
белгилари қуйидагилардан иборат:
1 •
турли шакллардаги мулкчиликнинг мавжуд бўлиши ва унда
хусусий мулкчиликнинг устун туриши;
2 •
тадбиркорлик ва танлов эркинлиги;
3 •
рақобат курашининг мавжудлиги;
4 •
давлатнинг иқтисодиётга чекланган ҳолда аралашуви;
5 •
корхона ва фирмаларнинг ички ва ташқи шарт-шароитлар
ўзгаришларига мослашувчанлиги.](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_4.png)
![www.arxiv.uzҲозирги замон ривожланган бозор иқтисодиёти нинг асосий
белгилари:
1 •
иқтисодий ва тадбиркорлик фаолиятини юритишнинг турли мулкчилик шакллари, яъни хусусий,
давлат, жамоа, аралаш ва бошқа мулк шаклларига асосланганлиги;
2 •
капитал ва ишлаб чиқаришнинг юқори даражада умумлашганлиги, мулкнинг бир қисми йирик
монополиялар ва давлат қўлида тўпланиб, миллий ва халқаро миқёсда умумлашганлиги;
3 •
иқтисодиётни тартибга солишда давлатнинг фаол иштироки.
4 •
хўжаликларни юритишда режа усулидан фойдаланишнинг кучайиши (бизнес режаси, маркетинг
тизими орқали бошқариш);
5 •
ижтимоий ҳимоянинг кучайиши. Бунда давлатга, жамоалар ва хусусий кишиларга тегишли
турли хил ижтимоий таъминот ва ижтимоий суғурта фондларининг вужудга келиши.](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_5.png)
![www.arxiv.uzБОЗОР
Объекти
иқтисодий
ресурслар Товар ва
хизматла
р пул ва унга
тенглаштир
илган
молиявий
активларди
р. Субъекти
Сотувчи ва сотиб олувчи
Уй
хўжалик
лари Тадбирк
орлик
сектори Давлат Банк](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_6.png)
![www.arxiv.uz•
– бозор иқтисодиётининг фаолият қилишини
тартибга солишни ва иқтисодий жараёнларни
уйғунлаштиришни таъминлайдиган дастак ва
воситалар.Бозор
механизми
•
– айирбошлаш муносабатларига жалб қилинган
иқтисодий фаолият натижалари ва иқтисодий
ресурслар, товар, пул ва унга тенглаштирилган
молиявий активлар.Бозор
объекти
•
– айирбошлаш муносабатлари қатнашчиси.Бозор
субъекти](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_7.png)
![www.arxiv.uzБозорнинг турлари ва тузилиши. .
Бозорнинг
туркумланишиБозорнинг етуклик
даражаси,
Иқтисодий
алоқалар тавсифи Бозор миқёси, Сотиладиган ва
сотиб олинадиган
маҳсулот тури Бозор
субъектлари
хусусиятлари,](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_8.png)
![www.arxiv.uzБозорнинг етуклик даражасига қараб
•
Ривожланмаган, шаклланаётган бозор тасодифий тавсифга эга бўлиб, унда товарни
товарга айирбошлаш (бартер) усули кўпроқ қўлланилади. Ривожланмаган бозор
•
товар ва хизматларнинг ҳар бир тури бўйича жуда кўп ишлаб чиқарувчилар ва
истеъмолчилар, сотувчилар ва харидор лар мавжуд бўл иб , улар ўртасида эркин рақобат
амал қилувчи , нархлар талаб ва таклиф ўртасидаги нисбатга қараб эркин шакллан увчи
бозордир . Классик (эркин) бозор
•
Ҳозирги замон ривожланган бозори ижтимоий-иқтисодий самарадорликни
таъминлаш ва аҳолини ижтимоий ҳимоялаш мақсадида бозор алоқаларининг давлат
томонидан тартибга солиб турилишига асосланади. Ҳозирги замон ривожланган
бозори](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_9.png)
![www.arxiv.uzБозор ҳудудий жиҳатдан ҳам
турлича бўлиши мумкин.
Маҳаллий
бозорлар Тош
кент бозори
С
амарқанд
бозори
Л
ондон бозори
Н
ью
-Й
орк
бозори
П
екин бозори Миллий
бозорлар
Ў
збекистон
бозори
Россия бозори
А
нглия бозори
А
м
ерика бозори
Х
итой бозори Ҳудудий
бозорла
р
М
арказий О
сиё
ёки О
сиё бозори
Ғарбий Европа
бозори
ж
аҳон бозори.](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_10.png)
![www.arxiv.uzистеъмол товарлари ва
хизматлари бозори ишлаб чиқариш
воситалари ва ишчи
кучи (ресурслар) бозори
валюта бозори ва фонд
биржалари илмий техника кашфиёти
ва ишланмалар бозориСотиладиган ва сотиб
олинадиган товар,
хизмат турига кўра](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_11.png)
![www.arxiv.uzБозор инфратузилмаси ва унинг
унсурлари
Бозорнинг самарали амал қилиши кўп
жиҳатдан унинг инфратузилмасининг
ривожланганлик даражасига боғлиқдир.
•
Бозор инфратузилмаси – бу бозор
алоқаларини ўрнатиш ва уларнинг
бир маромда амал қилишга хизмат
кўрсатувчи муассасалар тизимидир.](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_12.png)
![www.arxiv.uzБозор инфратузилмаси таркибига кирувчи муассасаларни
қуйидаги асосий йўналишлар бўйича гуруҳлаш мумкин:
•
уй-жой ва коммунал
хизмат
•
идоралари, аҳолини
ишга жойлаштириш
фирмалари ва ҳ.к.•
маълумотларни тўплаш, умумлаштириш ва
сотиш билан шуғулланувчи муассасалар •
банк, кредит муассасалари,
суғурта ва молия
компаниялари, солиқ
идоралари ва ҳ.к. •
омбор хўжалиги, транспорт ва алоқа
хизматлари кўрсатувчи корхоналар,
биржалар, аукционлар, савдо уйлари,
савдо-сотиқ идоралари ва агентликлари ва
ҳ.к. 1) товар ва
хизматлар
муомаласига
хизмат
қилувчи
муассасалар 2) молия-
кредит
муносабатл
арига
хизмат
қилувчи
муассасала
р 3)
ижтимоий
соҳага
хизмат
кўрсатувчи
муассасала
р4) ахборот
хизмати
идоралари](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_13.png)
![www.arxiv.uzБиржа – намуна (ёки стандарт)лар асосида оммавий
товарларнинг мунтазам савдо-сотиқ ишларини ўтказувчи
тижорат муассасаси
•
– олдиндан белгиланган қоидалар асосида улгуржи савдони ташкил этиш шакли. Товар биржаси
•
– қимматли қоғозлар олди-сотдиси бўйича расмий жиҳатдан ташкил этилган ва мунтазам амал
қилувчи бозор шакли. Фонд биржаси
•
– миллий валюталар курслари бўйича уларнинг эркин олди-сотдиси амалга ошириладиган,
расмий жиҳатдан ташкил этилган бозори шакли.Валюта биржаси
•
– ишчилар ва тадбиркорлар ўртасидаги ишчи кучини олди-сотди битимини тузишда
воситачиликни амалга оширувчи ва ишсизларни рўйхатга олувчи муассаса.Меҳнат биржаси](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_14.png)
![www.arxiv.uz•
– бу товар, фонд ва валюта биржаларида олди-сотди
битимларини тузишда воситачилик қиладиган шахс ёки махсус
фирма.Брокер
(маклер)
•
– алоҳида хусусиятларга эга бўлган товарларни сотиш учун
муайян жойларда ташкил қилинган махсус ким ошди савдо
муассасаси.Аукцион
•
– ўз ичига ташқи савдо компанияси билан бир қаторда ишлаб
чиқариш, банк, суғурта, транспорт, улгуржи-чакана ва бошқа
турдаги фирмаларни олувчи кенг тармоқли савдо компанияси.Савдо уйи
•
– муайян белгиланган вақтда ва жойда ўтказилувчи ҳамда
ўтказилиш жараёнида улгуржи савдо битимлари тузилувчи
товар намуналари кўргазмаси. Савдо
ярмаркаси](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_15.png)
![www.arxiv.uz•
товарларни ўз мулки сифатида сотиб олиб, кейин истеъмолчиларга
сотади. Улгуржи савдо фирмалари
•
турлича фаолият юритиб, улар мустақил дўконлар, махсус дўконлар ва
супермаркетлардан иборат бўлади.Чакана савдо фирмалари
•
– бу харидорнинг ўзига ўзи хизмат кўрсатишига асосланган кенг
тармоқли савдо корхонаси. Супермаркет
•
– корхона, фирма, компаниялар молиявий хўжалик фаолиятини
текшириб борувчи, улар ҳисоботини экспертизадан ўтказувчи муассаса. Аудитор фирма](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_16.png)
![www.arxiv.uzO`ZBEKISTONDA BOZOR
IQTISODIYOTIGA O`TISH TAMOYILL ARI:
1. Iqtisodiyotning siyosatdan ustunligi va mafkuradan
holiligi
2. Davlat bosh isloxotchi
3. Qonunning ustunligi va barchaga barobarligi
4. Kuchli ijtimoiy siyosat olib borilishi va aholining kam
taminlangan qismini ijtimoiy muhofaza qilish
5. Islohatlarning bosqichma bosqich amalga oshirish](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_17.png)
![www.arxiv.uzE`TIBORINGIZ UCHUN
RAHMAT](/data/documents/e1df2dfa-b4c7-48b6-9086-35b58ec98f79/page_18.png)
www.arxiv.uzO ` Z B E K I S T O N D A B O Z O R M U N O S A B AT L A R I N I N G S H A K I L L A N I S H I VA “ O ’ Z B E K M O D E L I U N I G TA M O Y I L L A R I
www.arxiv.uzБозор иқтисодиёти субъектлари таркибига қуйидагилар киради • – иқтисодиётнинг истеъмол соҳасида фаолият кўрсатувчи асосий таркибий бирлик. Уй хўжаликлари • – бу иқтисодиётнинг даромад (фойда) олиш мақсадида амал қилувчи бирламчи бўғинидир. Тадбиркорлик сектори • – ўз олдига фойда олишни мақсад қилиб қўймаган, асосан , иқтисодиётни тартибга солиш вазифасини амалга оширадиган турли бюджет ташкилотлари ва муассасаларининг мажмуи.Давлат сектори • – иқтисодиётнинг меъёрда амал қилиши учун зарур бўлган пул массаси ҳаракатини тартибга солувчи молия-кредит муассасаси.Банк
www.arxiv.uzБозор хўжалиги субъектлари ўзаро алоқасининг умумий модели Банк Уй хўжалиги Корхона (фирма) Давлат
www.arxiv.uzБозор иқтисодиётининг муҳим ва умумий белгилари қуйидагилардан иборат: 1 • турли шакллардаги мулкчиликнинг мавжуд бўлиши ва унда хусусий мулкчиликнинг устун туриши; 2 • тадбиркорлик ва танлов эркинлиги; 3 • рақобат курашининг мавжудлиги; 4 • давлатнинг иқтисодиётга чекланган ҳолда аралашуви; 5 • корхона ва фирмаларнинг ички ва ташқи шарт-шароитлар ўзгаришларига мослашувчанлиги.
www.arxiv.uzҲозирги замон ривожланган бозор иқтисодиёти нинг асосий белгилари: 1 • иқтисодий ва тадбиркорлик фаолиятини юритишнинг турли мулкчилик шакллари, яъни хусусий, давлат, жамоа, аралаш ва бошқа мулк шаклларига асосланганлиги; 2 • капитал ва ишлаб чиқаришнинг юқори даражада умумлашганлиги, мулкнинг бир қисми йирик монополиялар ва давлат қўлида тўпланиб, миллий ва халқаро миқёсда умумлашганлиги; 3 • иқтисодиётни тартибга солишда давлатнинг фаол иштироки. 4 • хўжаликларни юритишда режа усулидан фойдаланишнинг кучайиши (бизнес режаси, маркетинг тизими орқали бошқариш); 5 • ижтимоий ҳимоянинг кучайиши. Бунда давлатга, жамоалар ва хусусий кишиларга тегишли турли хил ижтимоий таъминот ва ижтимоий суғурта фондларининг вужудга келиши.