O‘ZBEKISTONNING GEOGRAFIK O‘RNI
![O‘ZBEKISTON N IN G
GEOGRAFIK O‘RN I Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_1.png)
![Muayyan mamlakat, hudud, viloyat, shahar, tuman,
mahalla va, hatto, hovlining o‘ziga xosliklaridan biri
ularning Yer yuzidagi betakror o‘rnidir. Bular geografik
o‘rin deb ataladi. Geografik o‘rin mohiyatan t abiiy
ge ografi k o‘rin, iqt isodiy ge ografi k o‘rin va siy osiy
ge ografi k o‘rin tarzida guruhlanadi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_2.png)
![Tabiiy ge ografi k o‘rin , asosan, okean, dengiz,
daryo, tog‘, cho‘l, o‘rmon, adir singari yirik tabiiy
obyektlarga nisbatan joylashgan o‘rniga ko‘ra
belgilansa,](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_3.png)
![iqt isodiy ge ografi k o‘rin jahonning erkin iqtisodiy
mintaqalari, jahon savdo yo‘llari, yirik savdo- sanoat
markazlari va tabiiy boyliklardan foydalanish
imkoniyatlari bilan belgilanadi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_4.png)
![Siy osiy ge ografi k o‘rin esa muayyan davrda alohida
davlatning harbiy mojarolar ro‘y berayotgan yoki ro‘y
berishi mumkin bo‘lgan hudud va davlatlarga
nisbatan qanchalik aloqa dorligiga ko‘ra baholanadi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_5.png)
![Geografik obyektlar o‘zaro aloqador bo‘ladi. Ana shu
aloqadorlik ko‘lamiga muvofiq geografik o‘rin mikro,
mezo, makro miqyosda namoyon bo‘ladi. Endi Vata-
nimiz O‘zbekistonning geografik o‘rnidagi o‘ziga xos
jihatlar, uni belgilovchi omillarni ko‘rib chiqaylik.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_6.png)
![Tabiiy ge ografi k o‘rni. O‘lkamiz ob-havosi yilning talay
qismida ochiq va quruq bo‘ladi. E’tibor qilinsa,
O‘zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi
«Serqu yosh hur o‘lkam...» deya boshlanadi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_7.png)
![Tabiiy geografik o‘rin sharofati ila serquyosh va issiq
kunlarning uzoq davom etishi mamlakatimiz qishloq
xo‘jaligi, transport va maishiy hayotda mehnat va
moliyaviy sarf-xarajatlarning tejalishiga imkon beradi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_8.png)
![Bulutsiz osmonimiz astronomik tadqiqotlarda ham
qo‘l keladi. Abu Rayhon Beruniy, Ahmad al-Farg‘oniy,
Mirzo Ulug‘bekdek koinot bilimdonlari bizning yurtdan
chiqqani bejiz emas.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_9.png)
![I qt isodiy ge ografi k o‘rni. Har qanday davlat-
ning rivojlanishini tashqi iqtisodiy aloqalarsiz
tasavvur etib bo‘lmaydi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_10.png)
![Tashqi iqtisodiy aloqalar miqyosi esa xalqaro mehnat
taqsimoti, qolaversa, iqtisodiy geografik o‘rin
imkoniyatlariga bog‘liq. Insoniyat taraqqiyotining
muayyan bosqichlarida yirik xalqaro savdo yo‘llari
muhim omil bo‘lgan.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_11.png)
![Iqtisodiy geografik o‘rin imkoniyatlari davr o‘tishi bilan
o‘zgarishi mumkin. Bunga siyosiy voqealar, yirik tabiiy boylik
zaxiralarining topilishi va ishlab chiqarilishi, transport
vositalarining takomillashuvi kabilar sabab bo‘ladi. Buni
yurtimiz iqtisodiy geografik o‘rnida ro‘y bergan o‘zgarishlar
misolida ko‘rib chiqamiz.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_12.png)
![Ma’lumki, miloddan avvalgi II asrdan to milodiy XVI
asrgacha Sharqni (Hindiston, Xitoy) G‘arb (Yevropa
mamlakatlari) bilan bog‘lab turgan asosiy savdo yo‘li –
«Buyuk Ipak yo‘li» O‘rta Osiyo orqali o‘tgan.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_13.png)
![Natijada O‘rta Osiyo bozorlarida mol ayirboshlash avj
olib, u hunarmandchilik va dehqonchilikning
taraqqiyoti, shaharlar, fan, madaniyat ravnaqiga jiddiy
turtki bo‘lgan.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_14.png)
![Keyinchalik Sharq bilan G‘arb o‘rtasidagi savdo yo‘llari
quruqlikdan dengiz okeanlarga ko‘chgach, O‘rta Osiyo
iqtisodiy geografik o‘rnidagi qulaylik barham topgan.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_15.png)
![XIX asr oxirlarida O‘rta Osiyoda temir yo‘l qurildi.
Natijada Samarqand, Toshkent ka bi yirik shaharlar
temiryo‘l orqali Rossiya ning markaziy rayonlari
bilan bog‘lanib, O‘zbekiston hududining iqti sodiy
geografik o‘rni yana qulaylik kasb eta boshladi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_16.png)
![Ammo sho‘ro davrida iqtisodiy geografik o‘rin
qulayliklaridan asosan sobiq Ittifoq manfaatdor
edi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_17.png)
![Must aqillik t uf ayli O‘zbekiston xorijiy davlatlar bilan erkin
aloqa o‘rnatish huquqini qo‘lga kiritdi. Tarixan qisqa vaqtda
uni azaliy janubiy qo‘shnilari Afg‘oniston, Pokiston, Eron
hamda g‘arbdan Turkiya, sharqdan Xitoy va boshqa davlatlar
bilan bog‘lovchi quruqlik va havo yo‘llari ochilib, O‘zbekiston
iqtisodiy geografik o‘rnini yaxshilab oldi. X orij bilan har
t omonlama aloqalar k uchaydi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_18.png)
![Ba’zan qo‘shni davlatlar hududidagi ayrim imko-niyatlar
ham mamlakat iqtisodiy geografik o‘rniga ta’sir
ko‘rsatishi mumkin. Masalan, Turkmaniston bilan Eronni
bog‘lovchi temiryo‘l qurilgach, undan O‘zbekiston tashqi
aloqalarda foydalana boshladi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_19.png)
![Demak, har qanday hududning iqtisodiy geografik
o‘rnini baholashda uning yirik transport tugunlariga,
shu jumladan, dengiz yo‘llariga nisbatan qanday
joylashganligi e’tiborga olinar ekan. Shu jihatdan
O‘zbekistonning iqtisodiy geografik o‘rni tobora
qulaylashib bor moqda.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_20.png)
![Iqtisodiy va ijtimoiy hayotda davlatning siyosiy
ge ografi k o‘rni ham muhum omil sanaladi.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_21.png)
![O‘zbekiston suverenitetini jahon hamjamiyati e’tirof
etib, u bilan 130 dan ortiq davlat diplomatik aloqalar
o‘rnatgan, elchixonalar ochgan. O‘z navbatida ko‘plab
davlatlarda O‘zbekiston elchixonalari faoliyat
ko‘rsatmoqda.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_22.png)
![O‘zbekistonninturli xalqaro tashkilotlarga,
xususan, Yevr о pada х avfsizlik va hamk о rlik
tashkil о ti, Shan х ay hamk о rlik tashkil о tiga
a’z о ligi,
Yevr о pada х avfsizlik va
hamk о rlik tashkil о ti Shan х ay hamk о rlik tashkil о ti](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_23.png)
![O‘zbekiston bilan chegaradosh, tarixida umumiylik
rishtalari ustuvor bo‘lgan Qozog‘iston, Qirg‘iziston va
Tojikistonning ham aynan ushbu xalqaro tashkilotlarga
a’zo ekanliklari mamlakatimizning siyosiy geografi k
o‘rnini belgilaydigan ijobiy omillardir.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_24.png)
![•
1. Sizningcha, mamlakatimiz viloyatlaridan qaysi
birining iqtisodiy geografik o‘rni eng qulay?
Javobingizni asoslang.
•
2. Maktabingiz joylashgan tumanning iqtisodiy geografi k
o‘rnini quyidagi reja asosida ta’rifl ab yozing:
•
a) tuman chegarasining xususiyatlari;
•
b) qo‘shni tumandagi qanday omillar tumaningiz xo‘jaligi
yuksalishiga hissa qo‘shayotganligi;
•
d) tumaningiz transportning qaysi turi vositasida boshqa
tumanlar bilan aloqada bo‘layotganligi.
•
3. Mamlakatimiz okeanlardan qancha olisdaligini 8-sinf
o‘quv atlasidan aniqlang.](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_25.png)
![© Foydalanilgan adabiyotlar:
•
P. Musayev, J. Musayev – Geogragfiya (O‘zbekiston
ijtimoiy-iqtisodiy geografiyasi) – umumiy o‘rta ta’lim
maktablarining 8-sinfi uchun darslik – “Sharq”
nashriyoti – Toshkent – 2019 / www.eduportal.uz](/data/documents/25431c68-36bd-40fb-84c3-3e45a810bc55/page_26.png)
O‘ZBEKISTON N IN G GEOGRAFIK O‘RN I Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм
Muayyan mamlakat, hudud, viloyat, shahar, tuman, mahalla va, hatto, hovlining o‘ziga xosliklaridan biri ularning Yer yuzidagi betakror o‘rnidir. Bular geografik o‘rin deb ataladi. Geografik o‘rin mohiyatan t abiiy ge ografi k o‘rin, iqt isodiy ge ografi k o‘rin va siy osiy ge ografi k o‘rin tarzida guruhlanadi.
Tabiiy ge ografi k o‘rin , asosan, okean, dengiz, daryo, tog‘, cho‘l, o‘rmon, adir singari yirik tabiiy obyektlarga nisbatan joylashgan o‘rniga ko‘ra belgilansa,
iqt isodiy ge ografi k o‘rin jahonning erkin iqtisodiy mintaqalari, jahon savdo yo‘llari, yirik savdo- sanoat markazlari va tabiiy boyliklardan foydalanish imkoniyatlari bilan belgilanadi.
Siy osiy ge ografi k o‘rin esa muayyan davrda alohida davlatning harbiy mojarolar ro‘y berayotgan yoki ro‘y berishi mumkin bo‘lgan hudud va davlatlarga nisbatan qanchalik aloqa dorligiga ko‘ra baholanadi.