logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Geografik o‘rni va o‘rganilishi

Geografik o‘rni va o‘rganilishi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

16398.688476562 KB
Ko'chirib olish
Geografi k o‘rni v a o‘rganilishi Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм A sosiy xususiy at lari. Afrika — kattaligiga ko‘ra Yevrosiyodan keyingi ikkinchi materik. Uning maydoni 29,2 mln km2, orollari bilan birga 30,3 mln km2. Eng katta oroli — Madagaskar. “ Afrika” so‘zi materikning shimolida yashagan berberlarning afrigilar qabilasi nomidan olingan. Keyinchalik bu nom butun materikka berilgan. Har bir materik o‘z xususiyatlari bilan ajralib turadi. Masalan, Yevrosiyo — eng katta va tabiatiga ko‘ra eng xilma-xil, Janubiy Amerika — eng sernam, Avstraliya — eng kichik va eng quruq, Antarktida — eng sovuq materik. Afrika — dunyodagi eng issiq materik. Sharqiy yarimsharning eng uzun daryosi, dunyodagi eng katta tropik cho‘l va savanna, quruqlikda eng ko‘p sut emizuvchi hayvonlar yashaydigan, qirg‘oqlari eng kam parchalangan, quruqlikdagi eng katta Buyuk Afrika yer yorig‘i bor, har ikkala kengliklar bo‘yicha iqlim mintaqalari va tabiat zonalari takrorlanib joylashgan, chuchuk suvli eng uzun (750 km) va chuqur Tanganika (1 470 m) ko‘li bor, olmos qazib chiqarishda dunyoda birinchi o‘rinda turuvchi materikdir. Geografik o‘rni, chekka nuqtalari. Afrika boshqa materiklar orasida alohida o‘rin tutadi. U hamma yarimsharlarda joylashgan yagona materik. Ekvator Afrikani deyarli qoq o‘rtasidan ikkiga bo‘lib turadi. Uning shimoldagi va janubdagi chekka nuqtalari ekvatordan deyarli bir xil uzoqlikda joylashgan. Bosh meridian Afrikaning g‘arbiy qismidan o‘tadi. Materikning shimoliy yarmi g‘arbdan sharqqa bir necha ming kilometrga cho‘zilgan. Janubga tomon materik torayadi. Binobarin, materikning katta qismi ekvatordan shimolda joylashgan. Afrikani Yevropadan sayoz va torgina Gibraltar bo‘g‘izi bilan O‘rta dengiz ajratib turadi. Shimoli-sharqda tor Suvaysh bo‘yni materikni Yevrosiyo bilan tutashtiradi. Gibraltar Suvaysh 1 2 Materik sharqida yirik Somali yarimoroli va Mozambik bo‘g‘izi bilan ajralgan Madagaskar oroli joylashgan. G‘arbida yirik Gvineya qo‘ltig‘i bor. Mozambik Madagaskar Somali Gvineya4 2 1 3 Afrika materigi shimoldan janubga 8 000 km, g‘arbdan sharqqa 7500 km ga cho‘zilgan. Materikning chekka nuqtalari: shimoliy — Ben Sekka burni; janubiy — Igna burni; g‘arbiy — Almadi burni; sharqiy — Ras Xafun burni. 1 4 3 2 Mat erik ning o‘rganilishi . Afrika sivilizatsiyaning beshigi hisoblanadi. Unda 3–4 mln yil avval odamlar yashagani arxeolog olimlar tomonidan aniqlangan. 6000 yil avval Nil daryosi vodiysining hosildor yerlarida ilk sivilizatsiya yuzaga kelgan (42-rasm). Afrika tabiatini, aholisining urf-odatlarini, xo‘jaligini o‘rganishda mashhur marokashlik sayyoh Ibn Battutaning alohida o‘rni bor. U Afrikaning shimoliy va sharqiy sohillarini, Nil havzasini, Sahroi Kabirning g‘arbiy qismini, Niger daryosining yuqori oqimidan o‘rta oqimigacha o‘rgangan. XV asr yevropaliklarning Afrikani o‘rganishida muhim bosqich bo‘lsa-da, unga qora kunlarni — qullar savdosini keltirdi. 1500 – 1900-yillar oralig‘ida taxminan 15 million kishi qul sifatida olib ketildi. 1487- yilda Bartolomeu Dias Afrikaning janubidagi Yaxshi Umid burniga qadar Atlantika okeani sohillarini o‘rgandi. Aynan portugallar Hindistonga boradigan yo‘lni yaqin orada ochilishini umid qilib Yaxshi Umid burni deb atadilar. 1498- yilda dengizchi sayyoh Vasko da Gama Hindistonga dengiz yo‘lini ochdi. U Afrikaning janubiy qismini aylanib o‘tdi, materikning sharqiy qirg‘oqlari bo‘ylab suzib, yevropaliklardan birinchi bo‘lib Hindiston qirg‘oqlarigacha yetib bordi. XIX asr o‘rtalarida taniqli ingliz tadqiqotchisi David Livingiston materik ichkarisiga bir necha sayohatlar uyushtirdi. Bu sayyoh Janubiy Afrikani g‘arbdan sharqqa kesib o‘tdi. Zambezi daryosini tekshirdi, bu daryoda katta va go‘zal sharsharani topib, qirolicha Viktoriya nomi bilan atadi. Kongo daryosining yuqori oqimini, Nyasa ko‘lini, Kalaxari cho‘lini o‘rgandi. G. M. Stenli Zanzibar orolini, Viktoriya ko‘lini va Nil daryosining boshlanish irmog‘i Kagera ekanligini aniqladi, Lualaba va Kongo daryolarini quyi oqimiga qadar o‘rgandi. Livingston (to‘q ko‘k kiyimda) va Stenli (chapda) olib borgan ishlari (tuzgan xaritalari) geografiya fanini qiziqarli va qimmatli ma’lumotlar bilan boyitdi. D. Livingstonni « sher og‘zidan qutulib sayyoh » ham deyishadi. Chunki hayvonlar podshosi qimirlamay qolgan sayyohni hidlab ko‘rgach, o‘lgan deb o‘ylab, chetlangan. Afrika tabiati va xalqlari hayotini o‘rganishda V. V. Yunker, E. P. Kovalevskiy, A. V. Yeliseyev va N. I. Vavilovlarning xizmatlari katta. V. V. Yunk er E. P. Kov alev sk iy A. V. Yelisey ev N . I . Vav ilov Vasiliy Yunker XIX asr oxirida Markaziy va Sharqiy Afrikaga sayohat qildi, turli tadqiqotlar o‘tkazdi va qiziqarli ma’lumotlar to‘pladi. 1926–1927- yillarda materikning shimoli-sharqiy qismlariga madaniy o‘simliklarni o‘rganish uchun ekspeditsiya tashkil etildi. Unga Nikolay Vavilov rahbarlik qildi. U 6000 dan ortiq madaniy o‘simlik namunasini to‘pladi. N. Vavilov Efiopiya qimmatli qattiq bug‘doy navining vatani ekanligini aniqladi. © Foydalanilgan adabiyotlar: • M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T. HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik, Respublika ta’lim markazi. • @ edutrm_uz • 6-sinf Geografiya darsligi elektron varianti, 2017-yil/ www.eduportal.uz (qora rang) • A. Soatov, A. AbulQosimov – « Geografiya » , 6-sinf uchun darslik, Toshkent – 2005 (ko‘k rang) • K. Gadoyev, S. Berdiyeva – « Sayyoramiz mo‘jizalari » , Toshkent – 2012 (yashil rang) • T. Salimov, S. Mahkamov – « Jahon tarixi » , 7-sinf uchun darslik, Toshkent – 2002 (to‘q ko‘k rang)

Geografi k o‘rni v a o‘rganilishi Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

A sosiy xususiy at lari. Afrika — kattaligiga ko‘ra Yevrosiyodan keyingi ikkinchi materik. Uning maydoni 29,2 mln km2, orollari bilan birga 30,3 mln km2. Eng katta oroli — Madagaskar.

“ Afrika” so‘zi materikning shimolida yashagan berberlarning afrigilar qabilasi nomidan olingan. Keyinchalik bu nom butun materikka berilgan.

Har bir materik o‘z xususiyatlari bilan ajralib turadi. Masalan, Yevrosiyo — eng katta va tabiatiga ko‘ra eng xilma-xil, Janubiy Amerika — eng sernam, Avstraliya — eng kichik va eng quruq, Antarktida — eng sovuq materik.

O'xshashlar

Yevrosiyoning geografik o‘rni, o‘rganilishi
Avstraliyaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi
Antarktidaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi
Shimoliy Amerikaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi
Janubiy Amerikaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi