logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Yevrosiyoning geografik o‘rni, o‘rganilishi

Yevrosiyoning geografik o‘rni, o‘rganilishi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

26557.709960938 KB
Ko'chirib olish
Yev rosiy oning geografi k o‘rni, o‘rganilishiБисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм Asosiy xususiy at lari. Yer yuzasidagi eng katta (54,6 mln km2), eng baland supermaterik (8848 m), Shimoliy yarimsharning “sovuqlik qutbi” mavjud (Oymyakon –71 °C), eng yirik yarimoroli (Arabiston), eng chuqur g‘ori (Katta Kavkaz tog‘idagi Veryovkin nomidagi g‘or, 2212 metr), eng chuqur (Baykal) va eng katta ko‘li bor (Kaspiy), eng uzun lianalar (Hind rotang palmasi) ham shu yerda (300 m) o‘sadi , Shimoliy yarimsharning barcha iqlim mintaqalari va tabiat zonalari shakllangan, eng katta deltasi bor (Gang deltasi), Yer sharidagi “sakkiz minglik” 14 ta cho‘qqining barchasi shu materikda joylashgan, doimiy muzloq yerlar maydoniga ko‘ra birinchi o‘rinda, berk havzalar maydoniga ko‘ra yetakchi, qor chizig‘i eng balanddan o‘tgan joy — “balandlik qutbi” (6400 m, Markaziy Tibet) shu yerda joylashgan. Tabiiy geografi k o‘rni, chek k a nuqt alari. Yevrosiyo Yer yuzidagi quruqlik maydonining 1/3 qismini egallaydi. Malayya arxipeligining ayrim orollaridan tashqari, butunlay shimoliy yarimsharda joylashgan. Yevrosiyo ikkita qit’a — Yevropa (maydoni 10 mln km2) va Osiyodan (44,6 mln km2) tashkil topgan. Yevropa va Osiyo chegarasi Bu qit’alar orasidagi shartli chegara Ural tog‘larining sharqiy etaklari, Emba daryosi, Kaspiy dengizining shimoliy qirg‘oqlari, Kuma-Manich botig‘i orqali (yoki Kavkaz) o‘tkaziladi. Dengiz chegarasi esa Azov va Qora dengizlar, Qora va O‘rta dengizlarni tutashtirib turuvchi bo‘g‘izlar orqali o‘tadi. Ural tog‘lari Emba daryosi Kaspiy dengizi Kuma Manich botig‘i Azov dengizi Qora dengiz Qora va O‘rta dengizlarni tutashtirib turuvchi bo‘g‘izlar Materikning chekka nuqtalari: shimoliy — Chelyuskin burni, janubiy — Piay burni, g‘arbiy — Rok burni, sharqiy – Dejnyov burni. 1 4 22 Yevropa atamasi qadimgi finikiyaliklarning Yerep — g‘arb, Osiyo atamasi esa Osu — sharq so‘zlaridan kelib chiqqan. Yevrosiyo materigi sharqda Bering bo‘g‘izi orqali Shimoliy Amerikadan ajralsa, g‘arbda Gibraltar bo‘g‘izi va Suvaysh kanali uni Afrikadan ajratib turadi. 1 2 Yevrosiyoning Atlantika va Tinch okean qirg‘oqlari kuchli parchalangan. Materikning atrofida minglab orol va ko‘plab yarimorollar joylashgan. Eng yirik oroli – Kalimantan (Borneo) O‘rganilishi Yevrosiyo eng qadimgi sivilizatsiya markazi hisoblanadi. Dastlabki geografik xaritalar, globuslar ham shu hududda yaratilgan. Eratosfen va Ptolemey tuzgan xaritalarda Yevrosiyo va Shimoliy Afrika aks ettirilgan. Eratosfen Eratosfen va Ptolemey tuzgan xaritalarda Yevrosiyo va Shimoliy Afrika aks ettirilgan. Ptolemey Materik to‘g‘risidagi dastlabki geografik ma’lumotlar qadimgi tabiatshunos allomalardan Gerodot (mil. av. 485–425- yillar ), Geraklit (mil. av. IV asr), Aflotun, Strabon, Ptolemey va boshqalarning asarlarida berilgan. Yevrosiyoning ichki o‘lkalari tabiatini o‘rganishda o‘rtaosiyolik geograf olimlarning xizmatlari juda katta. O‘rta Osiyo va arab geografiyasiga asos solgan Muhammad ibn Muso al-Xorazmiyning xizmatini alohida ta’kidlash lozim. Xorazmiy ilmiy faoliyati davomida tabiiy fanlarni rivojlantirishga, tabiatni o‘rganishga alohida e’tibor bergan. Uning boshchiligida 70 ga yaqin olimlar “Dunyo xaritalari”ni tuzishgan. Bag‘doddagi “Bayt ul-Hikma” Bu xaritalar asosida Xorazmiy “Kitob surat ul-arz” (Yerning surati) kitobini yozgan. Abu Rayhon Beruniy Hindistonda yashagan davrida o‘lkaning daryolari, tog‘lari, o‘simlik va hayvonot olamini batafsil o‘rganib, “Hindiston” asarini yaratdi. U Amudaryo misolida “daryolar keltirayotgan tog‘ jinslarining massasi (kattakichikligi) suv oqimining tezligiga to‘g‘ri proporsional” ekanligini aniqladi. Bu keyinchalik Beruniy qonuni deb aytiladigan bo‘ldi. Beruniy Qoraqum va Qizilqum hududlarining paydo bo‘lishini, materiklarning siljish g‘oyasini birinchilardan bo‘lib aytgan. Beruniy 1010–1017- yillarda Xorazmda olimlarni birlashtirib, “Fanlar akademiyasi” (Ma’mun akademiyasi)ni barpo etdi. Bu olimlar orasida Ibn Sino ham bo‘lgan (116-rasm). Italiyalik Marko Polo Italiyadan Xitoygacha bo‘lgan ulkan hududlarda sayohat qilgan (117-rasm). U Xitoyda 17 yil yashagan, mamlakatning turli shaharlarida bo‘lgan. So‘ng Janubiy Xitoy dengizi, Bengaliya qo‘ltig‘i, Arabiston dengizi va Eron orqali vataniga qaytib borgan. Afanasiy Nikitin sayohati Zahiriddin Bobur O‘rta Osiyo, Eron, Afg‘oniston, Hindiston hududining aholisi, xo‘jaligi haqida qimmatli ma’lumotlar yozib qoldirgan. Uning “Boburnoma” asaridagi geografik ma’lumotlar ibratli va diqqatga sazovordir. Abdurazzoq Samarqandiy Hindistonda elchi bo‘lgan, Osiyoning ko‘p mamlakatlariga sayohat qilgan va ko‘pgina ma’lumotlar to‘plagan. Umuman, o‘rtaosiyolik olimlar dunyo geografiya tarixiga, kishilik madaniyatiga ulug‘ hissa qo‘shgan xalq vakillaridir. Ularning ilmiy merosi haqida H. Hasanov “Sayyoh olimlar” asarida (1981- y.) zavq- shavq bilan yozadi. XVIII–XIX asrlarda tashkil etilgan sayohat va ilmiy ekspeditsiyalar paytida Yevrosiyoni ilmiy jihatdan o‘rganish ishlari olib borildi. Olimlar Yevrosiyoning turli qismlarini atroflicha o‘rgandilar. Prjevsalskiy oti N. M. Prjevsalskiy Rus sayyohi P. Semyonov-Tyanshanskiy yevropaliklardan birinchi bo‘lib Markaziy Tyanshanga kelgan olimdir. U Tyanshanga ikki marta sayohat qilgan. P. Semyonov-Tyanshanskiy Markaziy Osiyodagi Tyanshan tog‘larining chegarasini, undagi balandlik mintaqalarini birinchi aniqladi. Bu yerda qor chegarasi Alp tog‘laridan baland ekanligini qayd qildi. U o‘zining ilmiy xizmatlari uchun Tyanshanskiy deb atalish huquqini oldi. Alp, Kavkaz va Tyanshan tog‘lari XX asrdagi olib borilgan ilmiy ishlar avvalgi tasavvurlarni kengaytirdi va yangi ma’lumotlar bilan boyitdi. © Foydalanilgan adabiyotlar: • M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T. HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik, Respublika ta’lim markazi. • @ edutrm_uz • A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya (Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/ www.eduportal.uz • A. Soatov, A. AbulQosimov – « Geografiya » , 6-sinf uchun darslik, Toshkent – 2005 (ko‘k rang) H. Hasanov. “Sayyoh olimlar” – Toshkent, 1981-yil @ geografiya kanal

Yev rosiy oning geografi k o‘rni, o‘rganilishiБисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Asosiy xususiy at lari. Yer yuzasidagi eng katta (54,6 mln km2), eng baland supermaterik (8848 m), Shimoliy yarimsharning “sovuqlik qutbi” mavjud (Oymyakon –71 °C),

eng yirik yarimoroli (Arabiston), eng chuqur g‘ori (Katta Kavkaz tog‘idagi Veryovkin nomidagi g‘or, 2212 metr),

eng chuqur (Baykal) va eng katta ko‘li bor (Kaspiy),

O'xshashlar

Geografik o‘rni va o‘rganilishi
Antarktidaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari, relyefi
Avstraliyaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi
O‘ZBEKISTONNING GEOGRAFIK O‘RNI
Janubiy Amerikaning Geografik o‘rni, o‘rganilishi, geologik tuzilishi, foydali qazilmalari va relyefi