ORNAMENT

 Ornament (ornamentum - bezak) deb ritmik tartibga solingan elementlardan tashkil topgan va turli predmetlarni (narsa, qurol, mebel va h), arxitektura inshootlarini, amaliy-bezak san’ati predmetlarini, ibtidoiy jamoa tuzumi davrida - inson tanasini (tatuirovka) bezashga mo’ljallangan naqshga aytiladi. Ornament o’zining kelib chiqishi, vazifasi va mazmuniga qarab bir necha turlarga birlashtiriladi.  Tex nik or nament  – bu ornamentning yuzaga kelishi insonlarning mehnat faoliyati bilan bog’liq, buning sababi ular hayot kechirishi davomida loydan yasalgan sopol idishlar, maishiy anjomlar va matolar yuzasiga turli xil shakl va chiziqlar bilan bezak berishgan. Bu xil ko’rinishga ega bo’lgan ornamentga texnik ornament deyiladi..

 R amziy or nament  – bu ornamentni paydo bo’lishi qadim zamonlarda insonlar yashagan joylaridagi bilim sharoitlari, tabiat va hayvonot dunyosi, o’simliklar, atrof-muhit bilan bog’liq. Odamlar atrofdagi tabiatni ko’rib, tahlil qilib tasvirlashga urinishgan. Shu tasvirlarning har biri alohida ramz, belgilarni bildirgani uchun ramziy ornament vujudga kelgan. G eomet r ik or nament  –  texnik va ramziy ornamentning murakkab kombinatsiyalari asosida, ya’ni turli xil chiziqlar, doiralar, shakllar uyg’unlashuvi zaminida geometrik ornament paydo bo’ldi. Shu tariqa bu ornament o’zining estetik go’zalligi va nafisligi tufayli tobora rivojlanib bordi.  O’simlik or nament i  –  har bir xalq o’zini o’rab turgan o’simlik dunyosidan kelib chiqqan holda turli xil gullar, daraxtlar, butalar qo’yingki barcha o’simliklarni tasvirlashgan. Yaponiya va Х itoyliklarning hush ko’rgan guli xrizontema, Hindistonda – loviya o’simligi, Iroqda – chinnigul, Rossiyada – kungaboqar, moychechak va hokazo bularga misol bo’la oladi. O’rta asrlarda uzum zangi, kechki gotikada anor mevasi, barokko davrida lola va pion guli ommabop bo’lgan. XVIII asrda atirgul ustunlik qiladi, modern yo’nalishi gullagan vaqtida liliya va iris oldingi planga suriladi. .

 Kalliografi k ornament  –  bu ornamentning asosida harflar va matndan shakllantirilgan tasvir yotadi, ya’ni harflarning o’zaro simmetriyasi, ritmi va joylashuvining go’zalligi va jozibaligi bilan diqqatni jalb qiladi. Kalliografik ornament asosan Х itoy, Yaponiya davlatlari va Arab mamlakatlarida ko’pro qo’llanilgan. Fant ast ik ornament  –  bu ornamentning vujudga kelishi ko’proq afsonaviy va mifologik hayvonlar, jonzotlar hayotidan o’ylab topilgan tasviriy san’atdir. Bu ornament ko’proq qadimgi Sharq (Misr, Eron, Х itoy, Hindiston, Rim) mamlakatlarida qo’llanilgan. Ast ral ornament   –  («astra» - yulduz so’zidan olingan) – bu ornament o’z nomi bilan ma’lum bo’lib, ya’ni samo jismlari, osmon, quyosh, bulut va yulduzlarni tasvir etish, ular orqali bezak, naqsh yaratishdir. Bu san’at ko’proq Yaponiya va Х itoyda rivojlangan. Tabiat ni t asvir lash or nament i  –  bu ornament tez-tez Yaponiya va Х itoy to’qimachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishda ishlatilgan va hozirgi kungacha ishlatilmoqda. .

 Hayvonot ornament i  –  bu ko’proq fantastik ornamentga yaqin bo’lib, bunda qushlar, hayvonlar, turli xil jonzotlar orqali tasvirlanadi.  Nar sa va buyumlar or nament i  –  bu ornamentning tashkil qiluvchilari, ya’ni asosi kundalik hayotdagi narsalar, harbiylarning buyumlari, musiqa va teatr san’atidir. Bu ornament antik Rim davrida paydo bo’lib (uyg’onish davri va borokko, rokoko, klassitsizm davrlarida) hozirgi kunda ham o’z dolzarbligini va go’zalligini yo’qotmagan..