Qadimgi turkiy til leksikasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

678.5556640625 KB

Ko'chirib olish

RE JA:
1. Qadimgi turkiy til leksikasining
o’rganilishi
2. Qadimgi turkiy tilning etimologik
qatlamlari
3. Qadimgi turkiy til leksikasining
mavzuviy guruhlari

•
Qadimgi turkiy tilning leksik xususiyatlari haqida
ilmiy ma’lumotlar yetarli emas. Bu borada S.E.
Malov, A.B. Batmanov, S.Mutallibov, H.Ne’matov,
H. Dadaboyev kabi bir qator olimlarning
xizmatlarini ta’kidlash joiz.Mahmud Qoshg’ariy
lug’atida keltirilgan so’zlar izohi, etimologiyaga
oid sharhlar qadimgi turkiy til davrining leksik
xususiyatlarini o`rganishdagi ilk tadqiqotlar
hisoblanadi.

•
Qadimgi turkiy til bitiglarida qo’llangan turli
sohaga oid so’zlar ,jumladan xarbiy
atamalar,ijtimoiy ,siyosiy,iqtisodiy atamalarga
alohida tadqiqotlar bag’ishlangan.Turkolog-
leksikolog va o’zbek tili leksikasi bilan
shug’ullangan olimlar turli davrlar yozma
yodgorliklari tili so’zlarini leksik qatlamlarga
bo’lib o’rganganlar.

Ilmiy adabiy ot larda bu dav r lek sik asi :
•
o’z qat lam
•
o’zlashgan qat lamga bo’lib t adqiq
et ilgan.

•
Ammo qadimgi turkiy til leksikasini faqat o’z qatlam asosida
kuzatish mumkin.Qadimgi turkiy tilning o’zlashgan qatlam
leksikasini A.Gaben quyidagicha bo`ladi.
•
Mo’g’ulcha so’zlar.
•
X it oy cha so’zlar.
•
Qadimgi forscha so’zlar.
•
Qadimgi hindcha so’zlar.

•
N.Abdurahmonov qadimgi turkiy tilning lug’aviy
qatlamini mavzuiy jihatidan o’n ikki guruhga
ajratib talqin etadi. Tadqiqotlarda berilgan
ma’lumotlarni umumlashtirilgan holda, qadimgi
turkiy til taraqqiyotining asosiy bosqichlarida keng
iste’molda bo’lgan so’zlarni quyidagi mavzuiy
guruhlarga ajratish mumkin:

1. Joy nomlari
2. Etnik nomlar
3. Kishi ismlari
4. Gidrotop Joy nomlari
Etnik nomlarKishi ismlari
Gidrotoponimlar

.Z o o n im la r ( h a y v o n v a p a r r a n d a n o m la r i)
a ) u y h a y v o n la r i v a y o v v o y i h a y v o n la r
b ) p a r ra n d a n o m la ri
v ) q u r u q li k v a s u v h a y v o n la r n o m la r i.
Q a d im g i b it ig la r l u ģ a t t a r k ib id a t u rl i s o h a la rg a o id , s h u n in g d e k , ji n s ,
q a ri n d o s h lik a t a m a la r i fa o l is h la t il g a n . B u n d a y s ó z la r h o z ir g i t u r k iy
le k s ik a n in g q a d im g i sh a k ll a r id ir
q a n ( x o n ), o g ( o n a ), s in g il, o p a ( b o b o ), in i, c h o lu q , a r, q a t u n , a k a , i n g u n
(q a r in d o s h ), y ig u n ( j iy a n ), a c h i ( a m a k i) , o g u l ( o g il) , e ra n k a b i.
Q a d im g i t u r k iy x a lq la r t u rm u s h t a r z in in g b a r c h a s o h a la r ig a o id s o z la r
a so sa n t u r k iy q a t la m g a x o s b ó lg a n .

•
Qadimgi turkiy til luģat tarkibida
mavjud sózlar ósha davrda yashagan
uruģ va qabilalarning barchasiga
tegishlidir. Ular turkiy xalqlarining
yashash tarzi, mashģuloti, harbiy —
juģrofiy sharoiti, madaniyati qabilarnin
aks ettiruvchi sóz va atamalardir

•
O’rxun- enasoy v a uy ģur y ozuv i
bit iglarida òsha dav rda
shak llangan quy idagi t urk iy v a
t urk iy bólmagan uruģ hamda
qabilalar nomi uchray di:
•
argu, basmil, t urk , t at ar,
shuningdek , t azik (t ojik ), t at abi,
t ashug, izgil, sogd, qit ani, av ar,
t abgach v a boshqalar.

•
Ba'zi uruģ v a qabila nomlari bir qat or
bit iglarda joy lanish òrni jihat idan
t urlicha bólsa ham, manbalarda t ak ror
qóllangan. Masalan, nay man, qarluq,
qipchaq k abi. Turk iy qabilalardan
ba'zilari o'zlarini y ashab t urgan
hududlari nomi bilan at agan bo'lishsa
(Az), ma'lum qismi bay roqdagi t amg'a
nomi bilan y urit ilgan (Tamg'ali, Tuy ak li).

Foy d ala nilg an ada biy ot la r:
• 1. A bdu rah mon ov Ğ, R ust amo v A . Qa dim gi t urk iy
t il. T ., 19 82.
• 2. A bdu rah mon ov N . Q adi mg i t ur k iy t il. – T., 198 9.
• 3.A b dur asu lov Y. T urk iy t i llarn ing qiy osi y -t a rixi y
gram m at ik asi. T.,20 09

Qadimgi turkiy til leksikasi

RE JA: 1. Qadimgi turkiy til leksikasining o’rganilishi 2. Qadimgi turkiy tilning etimologik qatlamlari 3. Qadimgi turkiy til leksikasining mavzuviy guruhlari

• Qadimgi turkiy tilning leksik xususiyatlari haqida ilmiy ma’lumotlar yetarli emas. Bu borada S.E. Malov, A.B. Batmanov, S.Mutallibov, H.Ne’matov, H. Dadaboyev kabi bir qator olimlarning xizmatlarini ta’kidlash joiz.Mahmud Qoshg’ariy lug’atida keltirilgan so’zlar izohi, etimologiyaga oid sharhlar qadimgi turkiy til davrining leksik xususiyatlarini o`rganishdagi ilk tadqiqotlar hisoblanadi.

• Qadimgi turkiy til bitiglarida qo’llangan turli sohaga oid so’zlar ,jumladan xarbiy atamalar,ijtimoiy ,siyosiy,iqtisodiy atamalarga alohida tadqiqotlar bag’ishlangan.Turkolog- leksikolog va o’zbek tili leksikasi bilan shug’ullangan olimlar turli davrlar yozma yodgorliklari tili so’zlarini leksik qatlamlarga bo’lib o’rganganlar.

Ilmiy adabiy ot larda bu dav r lek sik asi : • o’z qat lam • o’zlashgan qat lamga bo’lib t adqiq et ilgan.

O'xshashlar

Qadimgi Turkiy manbalar

Qadimgi turkiy tilarda undoshlar

qadimgi turkiy tillarda unlilar

Qadimgi turkiy tilda qoʻllaniluvchi sinonimlar