logo

Qadimgi turkiy til leksikasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

678.5556640625 KB
Qadimgi turkiy til 
leksikasi RE JA:
1. Qadimgi turkiy til leksikasining 
o’rganilishi
2. Qadimgi turkiy tilning etimologik 
qatlamlari
3. Qadimgi turkiy til leksikasining 
mavzuviy guruhlari •
Qadimgi turkiy tilning leksik xususiyatlari haqida 
ilmiy ma’lumotlar yetarli emas. Bu borada   S.E. 
Malov, A.B. Batmanov, S.Mutallibov, H.Ne’matov, 
H. Dadaboyev  kabi bir qator olimlarning 
xizmatlarini ta’kidlash joiz.Mahmud Qoshg’ariy 
lug’atida keltirilgan so’zlar izohi, etimologiyaga 
oid sharhlar qadimgi turkiy til davrining leksik 
xususiyatlarini o`rganishdagi ilk tadqiqotlar 
hisoblanadi. •
Qadimgi turkiy til bitiglarida qo’llangan turli 
sohaga oid so’zlar ,jumladan xarbiy 
atamalar,ijtimoiy ,siyosiy,iqtisodiy atamalarga 
alohida tadqiqotlar bag’ishlangan.Turkolog-
leksikolog va o’zbek tili leksikasi bilan 
shug’ullangan olimlar turli davrlar yozma 
yodgorliklari tili so’zlarini leksik qatlamlarga 
bo’lib o’rganganlar. Ilmiy   adabiy ot larda bu dav r lek sik asi :
•
o’z qat lam
•
o’zlashgan qat lamga bo’lib t adqiq 
et ilgan. •
Ammo qadimgi turkiy til leksikasini faqat o’z qatlam asosida 
kuzatish mumkin.Qadimgi turkiy tilning o’zlashgan qatlam 
leksikasini A.Gaben quyidagicha bo`ladi.
•
Mo’g’ulcha so’zlar.
•
X it oy cha so’zlar. 
•
Qadimgi forscha so’zlar.
•
Qadimgi hindcha so’zlar. •
N.Abdurahmonov qadimgi turkiy tilning lug’aviy 
qatlamini mavzuiy jihatidan o’n ikki guruhga 
ajratib talqin etadi. Tadqiqotlarda berilgan 
ma’lumotlarni umumlashtirilgan holda, qadimgi 
turkiy til taraqqiyotining asosiy bosqichlarida keng 
iste’molda bo’lgan so’zlarni quyidagi mavzuiy 
guruhlarga ajratish mumkin: 1. Joy nomlari
2. Etnik nomlar 
3. Kishi ismlari
4. Gidrotop Joy nomlari
Etnik nomlarKishi ismlari
Gidrotoponimlar .Z	o	o	n	im	la	r	 (	h	a	y	v	o	n	 v	a	 p	a	r	r	a	n	d	a	 n	o	m	la	r	i)	
a	) 	u	y	 h	a	y	v	o	n	la	r	i 	v	a	 y	o	v	v	o	y i	 h	a	y	v	o	n	la	r	 	
b	) 	p	a	r	ra	n	d	a	 n	o	m	la	ri	
v )	 q	u	r	u	q	li	k	 v	a	 s	u	v	 h	a	y	v	o	n	la	r	 n	o	m	la	r	i.	
Q	a	d	im	g	i b	it	ig	la	r	 l	u	ģ	a	t	 t	a	r	k	ib	id	a	 t u	rl	i 	s	o	h	a	la	rg	a	 o	id	, 	s	h	u	n	in	g	d	e	k	, 	ji	n	s	, 	
q	a	ri	n	d	o	s	h	lik	 a	t	a	m	a	la	r	i 	fa	o	l 	is	h	la	t	il	g	a	n	. 	B	u	n	d	a	y	 s	ó	z	la	r	 h	o	z	ir	g	i t	u	r	k	iy	 	
le	k	s	ik	a	n	in	g	 q	a	d	im	g	i 	sh	a	k	ll	a	r	id	ir	 	
q	a	n	 (	x	o	n	), 	o	g	 (	o	n	a	), 	s	in	g	il,	 o	p	a	 (	b	o	b	o	), 	in	i, 	c	h	o	lu	q	, 	a	r,	 q	a	t	u	n	, a	k	a	, i	n	g	u	n	 	
(q	a	r	in	d	o	s	h	), y	ig	u	n	 ( j	iy	a	n	),	 a	c	h	i (	a	m	a	k	i)	, 	o	g	u	l (	o	g	il)	, 	e	ra	n	 k	a	b	i.	
Q	a	d	im	g	i t	u	r	k	iy	 x	a	lq	la	r	 t u	rm	u	s	h	 t a	r	z	in	in	g	 b	a	r	c	h	a	 s	o	h	a	la	r	ig	a	 o	id	 s	o	z	la	r 	
a	so	sa	n	 t	u	r	k	iy	 q	a	t	la	m	g	a	 x	o	s 	b	ó	lg	a	n	. •
Qadimgi turkiy til luģat tarkibida 
mavjud sózlar ósha davrda yashagan 
uruģ va qabilalarning barchasiga 
tegishlidir. Ular turkiy xalqlarining 
yashash tarzi, mashģuloti, harbiy — 
juģrofiy sharoiti, madaniyati qabilarnin 
aks ettiruvchi sóz va atamalardir •
O’rxun- enasoy  v a uy ģur y ozuv i 
bit iglarida òsha dav rda 
shak llangan quy idagi t urk iy  v a 
t urk iy  bólmagan uruģ hamda 
qabilalar nomi uchray di: 
•
argu, basmil, t urk , t at ar, 
shuningdek , t azik  (t ojik ), t at abi, 
t ashug, izgil, sogd, qit ani, av ar, 
t abgach v a boshqalar.  •
Ba'zi uruģ v a qabila nomlari bir qat or 
bit iglarda joy lanish òrni jihat idan 
t urlicha bólsa ham, manbalarda t ak ror 
qóllangan. Masalan, nay man, qarluq, 
qipchaq k abi. Turk iy  qabilalardan 
ba'zilari o'zlarini y ashab t urgan 
hududlari nomi bilan at agan bo'lishsa 
(Az), ma'lum qismi bay roqdagi t amg'a 
nomi bilan y urit ilgan (Tamg'ali, Tuy ak li). Foy d	ala	nilg	an 	 ada	biy	ot la	r: 	
•	1. A	bdu	rah	mon	ov  	Ğ, R	ust	amo	v  A	. Qa	dim	gi t	urk	iy  	
t il. T	., 19	82.	 	
•	2. A	bdu	rah	mon	ov  	N . Q	adi	mg	i t ur	k iy	 t il. 	– T.,	 198	9.	
•	3.A b	dur	asu	lov  	Y. T	urk	iy  t i	llarn	ing	 qiy	osi	y -t a	rixi	y  	
gram	m	at ik	asi.	T.,20	09  E’ TIBORIN GIZ 
UCHUN       
RA HMAT!!!

Qadimgi turkiy til leksikasi

RE JA: 1. Qadimgi turkiy til leksikasining o’rganilishi 2. Qadimgi turkiy tilning etimologik qatlamlari 3. Qadimgi turkiy til leksikasining mavzuviy guruhlari

• Qadimgi turkiy tilning leksik xususiyatlari haqida ilmiy ma’lumotlar yetarli emas. Bu borada S.E. Malov, A.B. Batmanov, S.Mutallibov, H.Ne’matov, H. Dadaboyev kabi bir qator olimlarning xizmatlarini ta’kidlash joiz.Mahmud Qoshg’ariy lug’atida keltirilgan so’zlar izohi, etimologiyaga oid sharhlar qadimgi turkiy til davrining leksik xususiyatlarini o`rganishdagi ilk tadqiqotlar hisoblanadi.

• Qadimgi turkiy til bitiglarida qo’llangan turli sohaga oid so’zlar ,jumladan xarbiy atamalar,ijtimoiy ,siyosiy,iqtisodiy atamalarga alohida tadqiqotlar bag’ishlangan.Turkolog- leksikolog va o’zbek tili leksikasi bilan shug’ullangan olimlar turli davrlar yozma yodgorliklari tili so’zlarini leksik qatlamlarga bo’lib o’rganganlar.

Ilmiy adabiy ot larda bu dav r lek sik asi : • o’z qat lam • o’zlashgan qat lamga bo’lib t adqiq et ilgan.