Mavzu:Qadimgi Xorazm moddiy madaniyati

Xorazm  ( arabcha :  مزراو خ ) —  Amudaryo  sohillarida  markazga  ega  O rta ʻ   Osiyo  qadimiy  mintaqasi —   qadimiy  davlat [1] [2] [3]  va  rivojlangan  irrigatsiyali  dehqonchilik,  hunarmandlik  va  savdo  mintaqasi.  Xorazm   orqali  Buyuk   Ipak   yo li ʻ  o tgan.  III  asr  oxirlarida  Xorazm  poytaxti  ʻ Kat  shahri  bo lgan;  ʻ X   asr  oxirlarida   poytaxt  Urganch  shahriga  ko chiriladi  (hozirgi  ʻ Ko hna ʻ   Urganch  shahri). Xorazm  hududi  qadimda  Amudaryo  adoqlaridan  janubga  tomon  Murg ob ʻ  va  Tajan  daryolarining  yuqori   oqimlarigacha  cho zilgan.  Shu  boisdan  bu  qadimiy  tarixiy  hudud  fanda  2 xil:  Qadimiy  Xorazm  va  Katta   ʻ Xorazm  nomlari  bilan  ma lum.  Xorazm  haqidagi  ilk  ma lumotlar  Avesto,  Doro  I ning  Behistun  kitoblari,   ʼ ʼ qadimiy  yunon  mualliflari  (Gekatey,  Gerodot,  Strabon  va  hokazo)  hamda  ilk  o rta  asrlarning  arab   ʻ geograflari  asarlarida  mavjud. „Xorazm“  nomi  (toponimi)  Avestoda  Xvarizem,  qadim  forschada  Xvarazmish,  lotinchada  Chorasmia  va  yunonchada  Xorazmiya  deb  yuritilgan.  Arabcha  yozma  manbalarda   bu  hudud  Xvorazm  talaffuzida  tiliga  olinadi. „ Xorazm“  nomining  semantikasi  haqida  bir  qancha  fikrlar  mavjud.  Xorazm  tarixining  bilimdoni  S.P.   Tolstov  „Xorazm“  nomi  talqinlari  orasida  „Quyoshli  o lka“,  „Quyoshli  yer“  deb  atalishi  haqiqatga  eng  yaqin   ʻ etnonimdir  deb  ta kidlasada,  Xorazmni  „Xvarri  yoki  Xarri  (Xurriy)  xalqi  vatani“,  „quyosh  (xalqi)  zamini“   ʼ deb  izohlaydi.  Sug dshunos  olim  M.  N.  Bogolyubovning  fikricha,  Xorazm  alohida  3 ta  so zdan  tarkib   ʻ ʻ topgan.  Xu  (Xush,  Xash),  var  (vara)  va  zm  (zim,  zem).  Eroniy  tillarda  Xu  —"yaxshi"  „ma qul“,  var  (vara)   ʼ —  „devor“,  „marza“,  „fob“,  „qal a“,  „qo ra“  degan  ma nolarni  bildirgan.  Zm  (zim,  zem)  esa  —  „zamin“,   ʼ ʻ ʼ „hudud“,  „diyor“,  „mamlakat“  kabi  ma nolarni  anglatgan. ʼ

Xorazm jangchisi, Ermitaj, Sankt Peterburg

Qadimdan G arbiy  Osiyo,  xususan,  shimoliy-sharqiy  Eron  hududlari  bilan  bevosita  aloqador   ʻ bo lgan  Xorazmning  qadimiy  mushtarak  madaniyatining  ko pgina  jihatlari,  xususan,  badiiy   ʻ ʻ madaniyati  —  aholisining  tili,  urfodatlari,  uy-joylarining  tuzilish  tartiblari,  ro zg or  anjomlari,   ʻ ʻ zebi-ziynatlarida  o z  ifodasini  topgan.  Masalan,  Xorazmning  janubiy  qismi  qadimiy  obidalarida   ʻ (miloddan  avval  VI—III  ming  yillik)  somonli  guvaladan  bino  qilingan  sahni,  ganch  aralash  loy   suvoqli  bir  xonali  uylar  ichida  o choq,  supa,  g alla  uchun  o ra  (to la)  bo lgan.  Chaqmoqtosh   ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ qurollari  qirg ich,  o roq,  randa,  pichoq;  suyakdan  yasalgan  igna,  bigiz;  yarmatosh;  somonli   ʻ ʻ loydan  yasalgan  sopol  idishlar,  ba zilarining  sirtiga  qizil  rang  (angob)  berilgan;  tosh  va   ʼ sopoldan  yasalgan  ayol  va  turli  xil  hayvon  haykalchalar;  tosh  suyak  va  chig anoqlardan   ʻ yasalgan  tumor,  munchoq  kabi  taqinchoklar  uchraydi.  Miloddan  avval  IV—II  ming  yilliklarda   esa  turar  joylar  maydoni  nihoyatda  kengayib  xom  g ishtli  ko p  xonali  uylardan  iborat  qishloqqa   ʻ ʻ aylangan.  Ularning  girdi  mudofaa  devori  bilan  o ralib,  otashgoh,  hovlilar,  tor  ko chalar  va   ʻ ʻ markazida  maydon  paydo  bo lgan.  Qurollarining  aksariyati  tosh  va  suyakdan,  qisman  misdan   ʻ yasalgan,  qo lda  yasalgan  sopol  idishlar  sirtiga  qora  rangli  geometrik  va  jimjimador  (gilam   ʻ nusxa)  naqshlar,  hayvon  va  parranda  tasvirlari  tushirilgan.  So ngra  kulolchilik  charxi  kashf   ʻ etilib,  bikonik  nusxa  idishlar,  qadah  va  vazalar  paydo  bo lgan.  Binokorlikda  monumental   ʻ imoratlar  [ibodatxona,  miyonsaroy  (zal)  va  boshqa]  qad  ko tarib,  qishloqlar  esa  ilk  shahar   ʻ shaklini  ola  boshlagan.

Xorazm podshosi Artav tangasi, I asr