Rim quldorlik sivilizatsiyasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

857.2158203125 KB

Ko'chirib olish

RE JA:
1. RIMNING SHAKLLANISHI?
2.RIMNING BOSQINCHILIK YURISHLARI?
3.RIMDA MULKIY TABAQALANISH VA
QULDORLIKNING KUCHAYISHI?
4.RIMNING QULASHI?

Ri m , Qadimgi Rim — qad. davlat.
Rivoyatga koʻra, R. shahriga akauka
Romul va Rem tomonidan miloddan
avvalgi 754/753 yilda asos solingan.
Rivoyatlarda 8 — 6-asrlarda hukmronlik
kilgan 7 podshoh qayd etilgan. Soʻnggi
podshoh Tarkviniy Takabbur quvilgach,
respublika tuzumi oʻrnatilgan (miloddan
avvalgi 510/509 yil). Miloddan avvalgi 3-
asr oʻrtalariga kelib, butun Italiya
hududini tobe etgan R. yirik davlatga
aylangan. U Oʻrta dengiz havzasida
gegemon boʻlishga intilgan, bu R.ni
Karfagen bilan toʻqnashuviga sabab
boʻlgan. Puni urushlaritsan soʻng
miloddan avvalgi 146 yil Karfagen
ustidan gʻalaba qozongan R., Oʻrta
dengiz havzasining eng yirik davlatiga
aylangan. Yirik yer egaligi va
qulchilikning rivojlanishi dehqonlar
ommasini xonavayron boʻlishiga,
qishloq kambagʻallari, qullar
qoʻzgʻolonining avj olishiga (
Spartak qoʻzgʻoloni ) sabab boʻlgan; Rim
shahri koʻchalarida fuqarolar urushi
boshlanib ketish xavfi tugʻilgan.

Tarbiya va maori f . Qad. davrlarda bolalar oilada tarbiyalangan.
Miloddan avvalgi 5-asrda ibtidoiy maktablar vujudga kelgan. Bolalar
maktabga 7 yoshdan qabul qilinib, 4—5 yil oʻqitilgan. Uyda va
maktabda lotin, yunon tillari, yozish, oʻqish, hisob oʻrganilgan. Bolalar
dastlab xonadonlarda oʻqituvchi yollab oʻqitilgan, keyinchalik
maktablarda taʼlim berishning yangi tizimi shakllandi. Miloddan avvalgi
2-asrning 60-yillarida grammatika, ritorika maktablari vujudga keldi.
Milodiy 1-asrda qizlar uchun grammatika maktablari tashkil topdi.
Ritorika maktablarida 13—19 yoshdagi bolalar oʻqitildi. Bu maktablar,
asosan, notiqlik sanʼatini oʻrgatar edi. Maktablarda HUQoʻQ, falsafa,
tarix, sheʼriyatdan taʼlim berilar edi. 2-asrdan huquqshunoslik
guruhlari tashkil topdi. Imperator Mark Avreliy davrida (2-asr) Afinada
oliy maktablar tashkil etildi. Bunday maktablar keyinchalik Rimning
gʻarbiy viloyatlarida ham vujudga keddi. Respublika davrida taʼlim
xususiy tarzda olib borildi, unga davlat aralashmadi, biroq imperiya
davrida u nazorat ostiga olindi. Oʻqituvchilar davlat xizmatchilari boʻlib,
maosh oladigan boʻldilar. 362 yildan boshlab oʻqituvchilarni imperator
tasdikladi. Madaniyati. R. shahardavlatdan yirik Oʻrta dengiz davlatiga
aylanguncha murakkab taraqqiyot bosqichlarini bosib oʻtdi.

Falsafasi. Ellinizm davri Yunoniston falsafasi
taʼsirida rivoj topdi. R. falsafasining ilk davri
polis mafkurasining inqirozi bilan bogʻliq boʻlib,
bu paytlarda tafakkur din va mifologiyadan
xalos boʻldi (miloddan avvalgi 3—1-asrlar). Kar
Lukretsiy (miloddan avvalgi 99 —55)ning
"Narsalarning tabiati haqida" poemasida
Epikur (miloddan avvalgi 342— 270) taʼlimotini
yokladi, atomistik materializmni sheʼriy shaklda
tavsifladi, mayda zarralar — atomlardan tashkil
topgan olam hamisha harakatda deb taʼkidladi,
uning bu asari materializm rivojida muhim
ahamiyatga ega boʻldi. Imperiya vujudga
kelgan davr (miloddan avvalgi 1-asr — milodiy
1-asr)da imperiya va imperator shaxsiyati
ilohiylashtiriddi, 4— 5-asr faylasuflari Platon va
Aristotel asarlarini tashviq qildilar.
Tabiiy — ilmiy qarashlar. R. respublikasi
davrining lotin ilmiy adabiyoti yodgorliklari
juda ham kam. Miloddan avvalgi 1-asrda
Aristotel asarlariga sharxlar yaratilgan. 1-asr
oxirlarida astronomiya va matematikaga
qiziqish ortgan. Ptolemeyning mashhur
"Almagest" asarida (2-asr) olamning
geotsentrik sistemasi bayon etildi. Sharkda
astrologiya keng tarqalgan.

Rim armiyasida bosh tortganligi uchun Kapuya shahridagi gladiatorlik
maktabida sotib yuborilgan frakiyalik qul Spartak qullarni qoʻzgʻolon
koʻtarishga undadi. Ammo kimdir bu haqda rimliklarga xabar yetkazadi.
Shunda Spartak va uning 200ga yaqin tarafdorlari qorovullarga hujum
qiladilar va qochib chiqib ketadilar. Shaharda yashirinish imkoniyati
boʻlmagani sababli ular Vezuviy togʻidagi qoyaga chiqib oladilar. Asta-
sekin boshqa qullar ham ularga kelib qoʻshila boshladi va qoʻzgʻolon
kʻotarganlar safi kengaya bordi. Koʻp oʻtmay ularning soni 10 ming
kishiga yetdi. Qoʻzgʻolon koʻtargan qullarni tor-mor etishga joʻnatilgan
uch ming kishilik qoʻshin Vezuviy togʻlari yaqinida harbiy lager tikladi.
Qamal boshlandi. Spartak kutilmagan va dadil rejani amalga oshirdi.
Qullar uzum novdalaridan narvon toʻqib, koʻrinmaydigan tarafdan
choʻqqidan pastga tushib oldilar. Rimliklar guruhining orqasidan zarba
bergan Spartak ularni tor-mor etdi. Ammo koʻp oʻtmay qoʻzgʻolon
koʻtarganlar orasida ixtilof paydo boʻldi. Qullarning bir qismi Rimni tor-
mor etishga va quldorlardan qasos olishga ahd qilishdi. Spartakka qarshi
tajribali sarkarda Mark Krass boshchilgida koʻp ming sonli qoʻshin
joʻnatildi. Miloddan avvalgi 71-yilning bahorida roʻy bergan hal qiluvchi
jangda Spartak lashkari tor-mor etildi va uning oʻzi esa ana shu jangda
halok boʻldi. 6 mingdan ziyod asirlar Rim-Kapuya oraligʻidagi yoʻl
boʻylarida xochlarga mixlab tashlandi. Qoʻzgʻolon koʻtarganlarning
alohida toʻdalari esa, kurashni yana 10 yil davom ettirdilar

Hech shubha yo'qki, yiqilib ketish - harbiylar va aholini Rim ustidan
nazoratni yo'qotish - Rim imperiyasining chegaralarini saqlab qolish
qobiliyatiga ta'sir qildi. Milodiy birinchi asrda Sulla va Marius
imperatorlari hamda mil. Av. II asrda Gracchi birodarlariga qaramasdan
respublikaning inqirozi bo'lgan. Ammo to'rtinchi asrga kelib, Rim
imperiyasi osongina nazorat qilish uchun juda katta edi .
5-asr Rim tarixchisi Vegetiusning so'zlariga ko'ra, qo'shinning
parchalanishi armiyani o'z ichiga oladi. Armiya urushlarning
etishmasligidan zaiflashib, himoya zirhlarini kiyib olgan. Bu ularni
dushman qurollari uchun zaiflashtirdi va urushdan qochish uchun vasvasa
qildi. Xavfsizlik, qattiq mashqlar to'xtatilishiga olib kelishi mumkin.
Vegetiusning aytishicha, rahbarlar etarlicha qobiliyatsiz bo'lib, mukofotlar
nohaqlik bilan taqsimlangan.
Bundan tashqari, vaqt o'tishi bilan Italiyadan tashqarida yashaydigan Rim
fuqarolari, shu jumladan, askarlar va ularning oilalari Italiyalik
hamkasblari bilan taqqoslaganda Rim bilan kamroq aniqlangan. Ular, o'z
navbatida, qashshoqlikni nazarda tutgan bo'lsalar-da, mahalliy aholi
sifatida yashashni afzal ko'rishdi. Bu esa o'z navbatida nemislar,
brigandalar, nasroniylar va Vandallarga yordam beradigan kishilarga
murojaat qilishni anglatardi.

Kataloniya dalalari jangidan to'rt yil o'tdi, Rim yana vahshiylar - vandallar tomonidan
bosib olindi. 455 yilda Vandallar Tiber bo'ylab Rimga suzib ketishdi, shahar aholisi uni
himoya qilishga tayyor emas edi. Rim papasi yana muzokara olib bordi va Vandal rahbari
Gaiserik Rim sovg'alarini qabul qildi va Rimni atigi o'n to'rt kunga ishdan bo'shatdi. Shu
bilan birga, barcha aholi tirik qoldi, cherkovlar va ibodatxonalar yoqilmadi.
G'arbiy Rim imperiyasi davlatining butunlay yo'q bo'lib ketganini kam odam payqadi. Bu
tez orada sodir bo'lishi hammaga uzoq vaqtdan beri ma'lum edi, shuning uchun bu ko'p
dahshatga olib kelmadi. 475 yilda Romul Avgust Rimda imperator bo'lib, "Augustishka"
laqabli edi, chunki u katta siyosiy rol o'ynamagan. 476-yilda davlat to ntarishi bo ldi. U ʻ ʻ
vahshiy Odoacer tomonidan tartibga solingan, ammo u imperator bo'lishni xohlamagan.
Senatni G'arbiy Rim imperiyasi imperatori kerak emasligini e'lon qilishga majbur qildi. U
faqat sharqiy qismida bo'lsin, ular u erda diadem va binafsha rangli mantiya yubordilar.
Bu buyuk davlatning oxiri edi. Uning faqat sharqiy qismi qolgan, keyinchalik u Vizantiya
deb atalgan.

MAVZU : RIM QULDORLI K SIVILIZATSIYASI

RE JA: 1. RIMNING SHAKLLANISHI? 2.RIMNING BOSQINCHILIK YURISHLARI? 3.RIMDA MULKIY TABAQALANISH VA QULDORLIKNING KUCHAYISHI? 4.RIMNING QULASHI?

Ri m , Qadimgi Rim — qad. davlat. Rivoyatga koʻra, R. shahriga akauka Romul va Rem tomonidan miloddan avvalgi 754/753 yilda asos solingan. Rivoyatlarda 8 — 6-asrlarda hukmronlik kilgan 7 podshoh qayd etilgan. Soʻnggi podshoh Tarkviniy Takabbur quvilgach, respublika tuzumi oʻrnatilgan (miloddan avvalgi 510/509 yil). Miloddan avvalgi 3- asr oʻrtalariga kelib, butun Italiya hududini tobe etgan R. yirik davlatga aylangan. U Oʻrta dengiz havzasida gegemon boʻlishga intilgan, bu R.ni Karfagen bilan toʻqnashuviga sabab boʻlgan. Puni urushlaritsan soʻng miloddan avvalgi 146 yil Karfagen ustidan gʻalaba qozongan R., Oʻrta dengiz havzasining eng yirik davlatiga aylangan. Yirik yer egaligi va qulchilikning rivojlanishi dehqonlar ommasini xonavayron boʻlishiga, qishloq kambagʻallari, qullar qoʻzgʻolonining avj olishiga ( Spartak qoʻzgʻoloni ) sabab boʻlgan; Rim shahri koʻchalarida fuqarolar urushi boshlanib ketish xavfi tugʻilgan.

Tarbiya va maori f . Qad. davrlarda bolalar oilada tarbiyalangan. Miloddan avvalgi 5-asrda ibtidoiy maktablar vujudga kelgan. Bolalar maktabga 7 yoshdan qabul qilinib, 4—5 yil oʻqitilgan. Uyda va maktabda lotin, yunon tillari, yozish, oʻqish, hisob oʻrganilgan. Bolalar dastlab xonadonlarda oʻqituvchi yollab oʻqitilgan, keyinchalik maktablarda taʼlim berishning yangi tizimi shakllandi. Miloddan avvalgi 2-asrning 60-yillarida grammatika, ritorika maktablari vujudga keldi. Milodiy 1-asrda qizlar uchun grammatika maktablari tashkil topdi. Ritorika maktablarida 13—19 yoshdagi bolalar oʻqitildi. Bu maktablar, asosan, notiqlik sanʼatini oʻrgatar edi. Maktablarda HUQoʻQ, falsafa, tarix, sheʼriyatdan taʼlim berilar edi. 2-asrdan huquqshunoslik guruhlari tashkil topdi. Imperator Mark Avreliy davrida (2-asr) Afinada oliy maktablar tashkil etildi. Bunday maktablar keyinchalik Rimning gʻarbiy viloyatlarida ham vujudga keddi. Respublika davrida taʼlim xususiy tarzda olib borildi, unga davlat aralashmadi, biroq imperiya davrida u nazorat ostiga olindi. Oʻqituvchilar davlat xizmatchilari boʻlib, maosh oladigan boʻldilar. 362 yildan boshlab oʻqituvchilarni imperator tasdikladi. Madaniyati. R. shahardavlatdan yirik Oʻrta dengiz davlatiga aylanguncha murakkab taraqqiyot bosqichlarini bosib oʻtdi.

O'xshashlar

Muqaddas Rim imperiyasi

Rim-Vatikan Muzeyi

Eron sivilizatsiyasi

Xitoy sivilizatsiyasi

Slavyanlar sivilizatsiyasi