Rus turkologlarining ilmiy foliyati va turkiyshunoslik taraqqiyoti

Turk iy t illarni o'rganishning alohida fan sifat ida shak llanishi v a riv ojlanishida ham rus t urk olog olimlarining xizmat lari k at t a. Rus t urk olog olimlarining t ishunoslik k a oid t adqiqot lari nat ijasida t urk iy t illarning ilmiy grammat ik asi y uzaga k eldi, t urk iy t illaming muk ammal t asnifi y arat ildi.Rossiy ada t urk iy t illarni o'rganish X I X asrning ik k inchi y armida k eng quloch y oy di. Bu dav rda Pet erburg, Mosk v a, Qozon k abi rus shaharlarida t urk iy t illar jiddiy o'rganila boshlandi.

Turk iy t illar haqidagi ilk ma’lumot lar, asosan, t oponimiy aga oid m a' lumot lar bo'lib, Gollandiya e lchilari t ark ibida Rossiyaga k e lgan Nik olas Kopne lisson Vit ze nning (1641-1717) “ Seve rnay a i Vost ochnaya Tapt ariy a” nomli asarida be rilgan. A .N.Kononovning k o'rsat ishicha, Pyot r I ning 1700-y il 18- iyundagi f armoniga ko'ra t il o'rganish doirasi y anada k e ngaydi va k uchay di. U t urk , arab, f ors t illari bo'yicha t arjimonlar t ayyorlash maqsadida Eronga o'quvchilar yubordi. K avk az va Sibirga ilmiy e k spe dit siy alar uyusht irdi

U m u m a n , X V I I I a s r ni n g ik k inc h i y ar m id a , t u rk iy t ill a rn i o‘ rg a n is h g a e ’t ib o r k u ch a y d i. I m p e r a t or Y e k a t e r in a I I n in g m a xs u s f ar m o n ig a as o s a n a k ad e m ik A .S .Pa lla s r a hb a r li g id a 1 7 8 6- 17 8 7 -y il la r d a “ B a r c ha t i ll ar v a s h e v al a rn in g q iy o si y lu g ’a t la r i” no m li u lk a n a s a r ya r a t i ld i. A s a rd a 2 8 5 r u sc h a s o ‘z 2 0 0 t i lg a t a r jim a q il in a d i. Bu n d a n 5 1 t as i Y ev r o pa t i ll ar i, 1 4 9 t a si O s iy o t il la r i va sh e v al a ri d ir . A s a r da t u r k iy t ill a rd a n u s m o n li t u rk , q o zo n t a t a r i, q ir g ’i z, b o s hq ird , y o qu t , ch u v a sh , t ur k m a n t il la r i va Bu x o r o, X iva , b o sh q ird u r u g ‘i sh e v al a ri h a q id a m a ’lu m ot la r b e r ilg a n . B u lu g ‘a t R o s si y a da le k si k og r a fi y a va q iy o si y t i ls h un o s li k ni y u z ag a k e lis h id a g i i lk qa d a m e di .

Turk iy xalqlar t ilini va adabiy ot ini o‘rganishda Mosk va davlat un ive rsit e t i va Sharq t illari L aze rev inst it ut i alohida o‘rin t ut adi. Bu òquv yurt larida F.Y. K orsh, V.A . Gordlevsk iy k abi ye t uk t urk olog olimlar ishlagan. F e dor Yevge nyevich K orsh (1843-1915) Mosk va da vl at uni ve rsit e t ining t arix- fi lologiya f ak ult e t ida Sansk rit , arab, f ors t illari bo 'y icha t ahsil oldi, must aqil ravishda t urk iy t illarni o‘rgandi. Mosk va un ive rsit e t ida do t se nt , prof e ssor lavozimlarida ishladi.