SHAKLI O‘ZGARGAN NOVDALAR

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1776.1552734375 KB

Ko'chirib olish

•
Shakli o'zgargan novdalar yerosti va yerusti shakli
o'zgargan novdalarga bo'linadi. Shakli o'zgargan yerosti
novdalariga esa piyozbosh, tugunak, ildizpoya kiradi .

•
Shakli o'zgargan yerosti
novdalar muhim
biologik aha-miyatga
ega. Ular o'simliklarni
noqulay tashqi muhitdan
saqlaydi, o'zida ko'p
miqdorda oziq moddalar
to'playdi va ularning
vegetativ yo'l bilan
ko'payishi uchun xizmat
qiladi.

•
O'simliklar bargida boradigan murakkab biologik jara-yonlar natijasida organik (oziq)
moddalar hosil bo'ladi va ular turli organlarda to'planadi. Bu moddalar o'simliklarning o'sishi
va rivojlanishi uchun sarflanadi.
•
Tuproq orasida piyoz hosil qiladigan o'simliklar piy oz-boshli o'sim lik deyiladi.

•
Bosh piyozning piyozini hammamiz yaxshi bilamiz. U kurtak
singari, tashqi tomondan quruq qobiq bilan o'ralgan. Bu qobiq uni
yozda issiqdan va qishda sovuqdan saqlay di. Agar u uzunasiga
kesib qaralsa, tubida qisqargan kalta poyacha borligini ko'rish
mumkin. Piyozning tubidagi kalta poyacha asosidan pastga qarab
mayda qo'shimcha ildizlar hosil bo'ladi. Yuqorida esa seret qobiqlar
(shakli o'zgargan barglar), kurtaklarni ko'rish mumkin. Piyozning
ana shu se
ret barglari shakli o'zgargan barglar bo'lib, ularning
hujay-ralarida oziq moddalar to'planadi. Vaqt o'tishi bilan kurtak-
dan barglar, gulpoya o'sib chiqadi. Gulpoya uchida to'pgul hosil
bo'ladi. Demak, piyozbosh shakli o'zgargan yerosti novdadir.

•
Tugunak va ildizpoyalar ham o'simliklarning shakli
o'zgargan yerosti novdasidir. Tugunakli o'simliklarga
ham-mamizga tanish bo'lgan kartoshka, topinambur
kabilar kira di. Ulardan eng ko'p tarqalgani kartoshka
bilan tanishamiz. Kartoshkaning tugunaklari uning yerosti
poyasidan hosil bo'ladi. U, asosan, yumaloq shaklda
bo'lib, o'zida ko'p miqdorda oziq moddalar (ayniqsa,
kraxmal) saqlaydi, ichki tuzilishi jihatidan novdaga
o'xshaydi.

•
Tugunaklaridagi chuqurchalarda - ko'zchalarida kurtaklar
joylashganligi bilan boshqa yer osti novdalardan farq
qiladi.
•
Tugunaklar issiq, sernam sharoitda tez ko'kara boshlaydi.
•
Tugunakdagi kurtaklardan yangi novda o'sib chiqadi.
Kurtaklarning ko'p qismi tugunakning uchiga yaqinroq
joy-lashadi. Shuning uchun kartoshka, odatda, uchki
kurtaklar dan o'sa boshlaydi.

•
Agar kartoshka tugunagi kesib ko'rilsa, uning ichki
tuzilishi poyanikidan farq qilmasligini ko'rish mumkin.
•
Kartoshka tugunagida kraxmal borligini aniqlash uchun
kesilgan tugunakka bir tomchi kuchsiz yod eritmasi
tomizilsa, u asta-sekin ko'karadi. Kraxmal boshqa
o'simlikdagi singari barglarda hosil bo'lib, o'sha yerda
shakarga ayla nadi va po'stloqning elaksimon naychalari
orqali tugunakka keladi. Bu yerda u qaytadan kraxmalga
aylanadi va to'planadi.

•
Ildizpoya. Ildizpoyalarda qo'shimcha ildiz, shakli
o'z-gargan barg va qo'shimcha kurtaklar bo'ladi. Bu
kurtaklardan qulay sharoitda yangi yerusti poya o'sib
chiqadi.
•
Ildizpoyali o'simliklarga esa g'umay, qamish, ajriq,
yalpiz, gulsafsar va shirinmiyaga o'xshash turlar kira-
di. Ildizpoyali o'simliklardan g'umay bilan
tanishamiz.

•
U ko'p yillik yo'g'on ildizpoyali o't. G'umay sug'oriladigan
ekinlarga katta zarar keltiradigan o'simliklardan hisoblanadi.
•
Ildizpoya o'simlikning vegetativ ko'payishi uchun xizmat
qiladi. Ildizpoyalarda ham ko'p miqdorda oziq moddalar
to'planadi. Shuni ham aytish kerakki, ildizpoyada novdaga
xos qo'shimcha ildizlar, shakli o'zgargan barg va kurtak-lar
bo'ladi. Demak, tugunak va ildizpoya yerosti novdalari
shaklining o'zgarishidan hosil bo'ladi.

•
Bargning shakl o'zgarishi - metamorfozi. Ko'pchilik yuksak
o'simliklarda barg o'z tashqi ko'rinishini o'zgartirib boshqa
fiziologik funksiyani bajarishga moslashgan. Ba'zi
o'simliklarning barglari o'z shaklini o'zgartirib tikanga ay-langan.
Masalan, kaktus, zirk kabi o'simlik barglari himoya vazifasini
bajaradi. Ilashib o'suvchi o'simliklarda barg-lar jingalaklarga
aylangan. Jingalagi bor (no'xat, loviya) o'simliklar boshqa
o'simliklarga ilashib bargga yorug'lik tushishini va poyani tutib
turishni ta'minlaydi. Piyozbosh, karam, aloe barglari etli bo'lib,
o'zida zaxira ozuqa moddalarni saqlaydi.

SHAKLI O‘ZGARGAN NOVDALAR

• Shakli o'zgargan novdalar yerosti va yerusti shakli o'zgargan novdalarga bo'linadi. Shakli o'zgargan yerosti novdalariga esa piyozbosh, tugunak, ildizpoya kiradi .

• Shakli o'zgargan yerosti novdalar muhim biologik aha-miyatga ega. Ular o'simliklarni noqulay tashqi muhitdan saqlaydi, o'zida ko'p miqdorda oziq moddalar to'playdi va ularning vegetativ yo'l bilan ko'payishi uchun xizmat qiladi.

• O'simliklar bargida boradigan murakkab biologik jara-yonlar natijasida organik (oziq) moddalar hosil bo'ladi va ular turli organlarda to'planadi. Bu moddalar o'simliklarning o'sishi va rivojlanishi uchun sarflanadi. • Tuproq orasida piyoz hosil qiladigan o'simliklar piy oz-boshli o'sim lik deyiladi.

• Bosh piyozning piyozini hammamiz yaxshi bilamiz. U kurtak singari, tashqi tomondan quruq qobiq bilan o'ralgan. Bu qobiq uni yozda issiqdan va qishda sovuqdan saqlay di. Agar u uzunasiga kesib qaralsa, tubida qisqargan kalta poyacha borligini ko'rish mumkin. Piyozning tubidagi kalta poyacha asosidan pastga qarab mayda qo'shimcha ildizlar hosil bo'ladi. Yuqorida esa seret qobiqlar (shakli o'zgargan barglar), kurtaklarni ko'rish mumkin. Piyozning ana shu se ret barglari shakli o'zgargan barglar bo'lib, ularning hujay-ralarida oziq moddalar to'planadi. Vaqt o'tishi bilan kurtak- dan barglar, gulpoya o'sib chiqadi. Gulpoya uchida to'pgul hosil bo'ladi. Demak, piyozbosh shakli o'zgargan yerosti novdadir.

O'xshashlar

Qaratqich kelishigi shakli

ONG- BORLIQNING MANAVIY SHAKLI

Sifat so’z turkumining eski shakli

Mamlakatlarning boshqaruv shakli va davlat tuzilishi

Talabalarni tarbiyalash pedagogik jarayoning asosiy shakli