logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Shimoliy Muz okeani

Shimoliy Muz okeani

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

32732.846679688 KB
Ko'chirib olish
Shimoliy Muz ok eani Asosiy xususiy at lari. Shimoliy Muz okeani eng kichik (14 mln km2), eng sayoz (o‘rtacha chuqurligi 1225 m), eng sovuq, materik sayozligi (shelf) maydoni bo‘yicha eng birinchi (45%), iqlim va tabiat mintaqalari eng kam, eng katta oroli bor (Grenlandiya), Shimoliy qutb atrofida joylashgan, 45 % Grenlandiya muzligi ko‘p yillik muzlar bilan qoplangan, uzoq vaqt qutb tunlari (189 kun) va kunlari (178 kun) bo‘lib turadigan, qo‘yho‘kiz, oq ayiqlar yashaydigan, dengizlari okean maydonining deyarli yarmini egallaydigan okeandir. Geografi k o‘rni Okean Arktikaning markaziy qismida joylashgan. Uni ikkita materik o‘rab turadi. Bering bo‘g‘izi orqali Tinch okean bilan, Skandinaviya yarimoroli — Faryer, Islandiya va Grenlandiya orollari — Smit bo‘g‘izi — Kanada arxipelagi orqali Atlantika okeani bilan chegaralanadi. Bering bo‘g‘izi Skandinaviya yarim oroli – Farer Islandiya Grenlandiya Smit bo‘g‘izi Kanada-Arktika arxipleagi Qirg‘oqlari ancha parchalangan. Orollari ko‘p, Grenlandiya, Qirolicha Yelizaveta, Viktoriya, Novaya Zemlya, Severnaya Zemlya va boshqalar shular jumlasidandir. Asosiy Orollari: 1. Grenlandiya 2. Kanada-Arktika arxipelagi 3. Islandiya 4. Shpitsbergen 5. Frants-Iosif yeri 6. Novaya Zemlya 7. Severnaya Zemlya 8. Novosibirsk orollari 9. Vrangel Maydoni 14 mln km2. 180 91 76 14 O‘rganilishi Okean to‘g‘risidagi birinchi ma’lumotni yunon olimi Pifey (mil. av. 325- yil) yozgan va “Qayrilgan dengiz” deb nom bergan. B. Varenius 1650- yilda mustaqil okean tariqasida ajratdi. XIX asrning boshlarida ichki dengiz sifatida Atlantika okeani tarkibiga kiritildi. Shimoliy Muz Atlantika Okeani Bernxard Vareniusning “Umumiy Geografiya” aasri London geografiya jamiyati 1845- yilda, Xalqaro gidrografik byuro 1928- yilda, Rus geografiya jamiyati 1936- yilda Shimoliy Muz okeanini mustaqil okean tariqasida ajratishga qaror qildilar. 1936 1928 1845 Okeanni o‘rganishda Pyotr I (“Buyuk Shimol ekspeditsiyasi”), Lomonosov, shved olimi N. Nordensheldlar tashkil etgan ekspeditsiyalar muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Shuningdek, XIX asr oxirida F. Nansen, S. Makarov (1899- y.), R. Piri (1909- y.) Shimoliy qutbni birinchi bo‘lib zabt etdi, R. Amundsen (1903–1906- y., 1918–1920- y.) va boshqalar qimmatli ma’lumotlar to‘pladi. Hozirgi paytda Rossiya, AQSH va Kanada mutaxassislari Shimoliy Muz okeanining tabiatini o‘rganishmoqda. Geologik t uzilishi. Okean bundan 60 mln yil avval paydo bo‘la boshlagan. Uning tubi geologik jihatdan Shimoliy Amerika va Yevrosiyo litosfera plitalari tarkibiga kiradi. Okean tubida dengiz, daryo va morena yotqiziqlari katta maydonda tarqalgan. Ularning qalinligi 1000–3500 m atrofida. Shelf zonasida daryolar, dengiz oqimlari keltirgan cho‘kindi jinslar, okean markazida esa changsimon zarrachalar, biogen yotqiziqlar uchraydi. Foy dali qazilmalari Okean shelfi (materik sayozligi)da ulkan neft va gaz konlari aniqlangan. Olimlarning ma’lumotlariga ko‘ra, butun dunyo neft va gaz zaxiralarining 22% i Shimoliy Muz okeani shelfida to‘plangan. Barens, Norvegiya dengizlari shelfida, Alyaska qirg‘oqlari yaqinida, shimoli-sharqiy Grenlandiya qirg‘oqlari yaqinidagi shelfda neft va gaz konlari bor. Arktikadagi orollarda rux, qo‘rg‘oshin, toshko‘mir, temir rudasi, Alyaskada esa oltin konlari mavjud. 1 3 2 4 Ok ean t ubi rely efi Shimoliy Muz okenaning eng chuqur joyi 5527 m, o‘rtacha chuqurligi 1225 m. Grenlandiya dengizi, 5527 m Okeanning xarakterli xususiyati — shelfning katta ekanligi. Okeanning 70% maydoni shelfdan iborat, uning kengligi 1300– 1500 km ga yetadi. 1300 - 1500 Okean tagi murakkab tuzilishga ega. Uning o‘rta qismidan tog‘ tizmalari va yer po‘stining yoriqlari o‘tgan. Okean tagi 2000 km masofaga cho‘zilgan Lomonosov suvosti tog‘ tizmasi (balandligi 2500–3300 m) bilan ikki qismga bo‘lingan. Ok ean t ubi rely efi Bu tizmadan g‘arbda Gakkel vulqonli tog‘i va sharqda Mendeleyev tog‘ tizmasi parallel cho‘zilgan. Tizmalar oralig‘ida Amundsen (chuqurligi 4321 m), Nansen (5449 m), Makarov (3940 m), Kanada (3810 m), Norvegiya (3970 m) va boshqa botiqlar joylashgan (114-rasm).3 2 5 1 6 4 8 7 Suv ining harorat i v a sho‘rligi. Shimoliy Muz okeani suv yuzasida harorat yil bo‘yi past. Yillik o‘rtacha harorat –1°C…–2°C dan oshmaydi. Atlantika okeani bilan tutash joylarda esa 0 °C atrofida. Okean yuzasidagi suvning sho‘rligi 32‰, materik sayozligidagi dengizlarda 25–29‰. Shimoliy Muz okeaniga quyiladigan Shimoliy Dvina, Pechora, Ob, Yenisey, Xatanga, Lena, Indigirka, Kolima, Makkenzi va boshqa yirik daryolar yiliga 5000 km3 chuchuk suv olib boradi. Shuning uchun materik yaqinida okean suvlarining sho‘rlik darajasi pastroq. Oqimlari Shimoliy Muz okeaniga g‘arbiy va janubi-g‘arbiy shamollar ta’sirida qudratli Shimoliy Atlantika iliq oqimi kirib keladi. Bu iliq oqim kirib keladigan joylarda suvi muzlamaydigan portlar joylashgan. Sharqiy Grenlandiya sovuq oqimi orolning sharqiy sohillari bo‘ylab Atlantika okeani tomon oqadi. Okeanda yana Sharqiy antisiklon aylanma harakati, Transarktika sovuq oqimlari bor (115-rasm).Трансант арт ическое Grenlandiya yaqinidagi aysberg Organik duny osi. Okeandagi organizmlarning asosiy massasini sovuq suvda va hatto muzda ham ko‘kara oladigan suvo‘ tlar tashkil etadi. Organizmlar Atlantika bilan tutash hududlarda, daryolarning quyilish joylarida ko‘p. Bu yerlarda plankton hosil bo‘ladi, suv tagida o‘tlar o‘sadi. Hay v onlari TreskaTishdor (zubatka) Dengiz okuni Baliqlardan treska, tishdor (zubatka), dengiz okuni, seld, paltus, kambala, shuningdek, kamayib ketgan kitsimonlar, morj, tyulen, oq ayiq ko‘p uchraydi. SeldPaltus KambalaGrenlandiya kitiNarval (Dengiz yakkashoxi) Beluxa (Qutb oq delfini) MorjTyulen Oq ayiq Arktikada dengiz qushlari “qushlar bozori”ni hosil qiladi. Tupik Kayra Tabiat mint aqalari. Iqlim mintaqalariga mos holda ikkita: qutbiy va qutbyoni tabiat mintaqasiga ajratilgan. Qutbiy mintaqa chegarasi janubda materik shelfi chekkasiga to‘g‘ri keladi. Okeanning eng chuqur va tabiati qattiq qismi suzib yuruvchi muzlar bilan qoplangan. Bu yerda qutb tuni olti oygacha davom etadi. Yozda Quyosh ufqdan uncha baland ko‘tarilmaydi. Qalashib ketgan muzlar — toroslar bu joy uchun xos. Mintaqa organizmlar uchun qulay emas. Qutbyoni mintaqasi okeanning quruqliklarga yaqin qismini o‘z ichiga oladi. Bu mintaqaga Shimoliy Muz okeanining asosan dengizlari kiradi. Qutbiy mintaqaga nisbatan organizmlarga — hayvonot olami va suvo‘tlarga boy. Yozda muzlarning ko‘p qismi eriydi. Daryo suvlari okean suvlarini ancha chuchuklashtiradi. Natijada organizmlarning rivojlanishi uchun sharoit paydo bo‘ladi. Ok ean boy lik laridan foy dalanish. Shimoliy Muz okeani Kanada, Rossiya va qisman AQSH uchun muhim ahamiyatga ega. U birinchi navbatda arzon dengiz yo‘li hisoblanadi. Kanada RossiyaAQSh Navigatsiya (kema qatnovi mavsumi) davri 1–4 oy, lekin atom muzyorar kemalari navigatsiya davrini ancha uzaytiradi.Norvegiya sohillari, Barents dengizida yil bo‘yi kemalar qatnaydi. Okeanning biologik boyliklari katta emas. Atlantika okeaniga tutash hududlarida baliq tutiladi. Shuningdek, suvo‘tlar yig‘iladi, tyulenlar ovlanadi. Kit ovlash chegaralab qo‘yilgan. © Foydalanilgan adabiyotlar: • M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T. HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik, Respublika ta’lim markazi. • @ edutrm_uz • A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya (Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/ www.eduportal.uz • A. Soatov, A. AbulQosimov – « Geografiya » , 6-sinf uchun darslik, Toshkent – 2005 (ko‘k rang)

Shimoliy Muz ok eani

Asosiy xususiy at lari. Shimoliy Muz okeani eng kichik (14 mln km2), eng sayoz (o‘rtacha chuqurligi 1225 m), eng sovuq,

materik sayozligi (shelf) maydoni bo‘yicha eng birinchi (45%), iqlim va tabiat mintaqalari eng kam, eng katta oroli bor (Grenlandiya), Shimoliy qutb atrofida joylashgan, 45 % Grenlandiya muzligi

ko‘p yillik muzlar bilan qoplangan, uzoq vaqt qutb tunlari (189 kun) va kunlari (178 kun) bo‘lib turadigan, qo‘yho‘kiz, oq ayiqlar yashaydigan, dengizlari okean maydonining deyarli yarmini egallaydigan okeandir.

O'xshashlar

Shimoliy muz okeani hayvonot dunyosi
Shimoliy Muz Okeani hayvonat dunyosi
SHIMOLIY MUZ OKEANI HAYVONOT DUNYOSI 2
Hind okeani.
Dunyo okeani