Sud notiqligi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1675.5341796875 KB

Ko'chirib olish

Reja:
1. Sud notiqligi haqida tushuncha.
2. Sud notiqligi tarixidan.
3. Chet mamlakatlarda sud notiqligi.

G.Z.Apresyan “ Notiqlik san’ati ” kitobida notiqlikning
olti turini keltirgan: ijtimoiy-siyosiy notiqlik, akademik
notiqlik, sud notiqligi, ijtimoiy-maishiy notiqlik, diniy
notiqlik. Ular yana o‘z navbatida quyidagilarga
bo‘lingan:

Ijtimoiy-siyosiy notiqlik: ijtimoiy-siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy mavzulardagi
ma’ruzalar, konferensiya, syezd kabi yig‘ilishlardagi hisobot ma’ruzalari, siyosiy
nutq, diplomatik nutq, siyosiy sharh, harbiy-vatanparvarlik nutqi, miting nutqi,
tashviqot nutqi;
-akademik notiqlik: oliy ta‘limdagi ssiklik va epizodik ma‘ruzalar, ilmiy ma‘ruza,
ilmiy sharh, ilmiy axborot;
-sud notiqligi: prokuror yoki qoralov nutqi, ijtimoiy-ayblov nutqi, advokat yoki
himoya nutqi, ijtimoiy-himoya nutqi, ayblanuvchining o‘zini himoya qiluvchi nutqi;
-ijtimoiy-maishiy notiqlik: yubiley yoki maqtov nutqi, stol atrofidagi nutq yoki tost,
motam nutqi.
-diniy notiqlik: va’z, amru ma’ruf, cherkov nutqi.

Sudya — sud hokimiyatini amalga
oshiruvchi
mansabdor shaxs.
Sudyaga qonun bilan
odil
sudlovni
amalga oshirish
vakolatlari
berilgan bo lib, u o z ʻ ʻ
vazifalarini
professional asosda
amalga

oshirad. Qonunda belgilangan

sudyalik
vakolatlarini berish
tartibi
Sudya lavozimi zarur
professional
tayyorgarlik, tajriba
va
ma naviy fazilatlarga ega ʼ
bo lmagan
shaxs tomonidan ʻ
egallanishini
mumkin qadar
cheklanadi.

Notiqlik san’atining ilk manbalari.
Notiqlik san’atining sarchashmalari qadimgi
Yunonistonga borib taqaladi va bunga oid ilk
ma’lumotlarni Gomerning (e.a.XII asr) “ Iliada ” va
“ Odisseya ” dostonlaridan olish mumkin. Buyuk
tarixchining ta’kidlashicha, u zamonlarda Nestor,
Menelay, Odissey, Axill singari mashhur notiqlar
bo‘lgan. Chunki bir qadar demokratiya ustuvor
bo‘lgan antik jamiyat anjumanlari xalq majlislari,
senat majlislari va sud majlislarida o‘z platformalarini
isbotlab, himoya qila oladigan bilimdon va notiq
kishilarga ehtiyoj katta bo‘lgan.

Shuning uchun notiqlar tayyorlaydigan maxsus maktablar faoliyat ko‘rsatgan.
Sinegorlar va logograflar o‘sha paytlarda yetishib chiqqan. Sinegorlar sud
jarayonida jabrlanuvchilarning manfaatini ko‘zlab nutq so‘zlaydigan professional
notiqlar bo‘lgan va ular hozirgi advokatlarga to‘g‘ri keladi. Logograflar nutq
matnlarini tuzib beruvchi iqtidorli kishilar bo‘lgan va o‘zlari ham nutq
so‘zlashgan. Keyinchalik davlat arboblari ham ana shunday kishilar orasidan
chiqqan.

Davlat ayblovchisi -
jinoyat ishi bo yicha
ʻ
sudlanuvchiga qo yilgan
ʻ
aybni sudda davlat
nomidan
qo llabquvvatlaydigan
ʻ
prokuror. Prokuror
ayblovni quvvatlaganda
amaldagi qonunlarning
talablariga va ishning
barcha holatlarini
e tiborga olishga
ʼ
asoslangan o z
ʻ
ishonchiga amal qiladi

0 ‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi
Kengashining
ikkinchi
chaqiriq
to'rtinchi sessiyasida Prezidentimiz
I.A.Karimov
sud-
huquq
islohotiga oid masalalar haqida so‘zlar
ekan,
hozirda
eski
tuzumdan meros qolgan advokatura
faoliyat
ko‘rsatayotganini,
bugungi kunda birorta ham
nomdor,
elga
tanilgan,
kuchli advokatlar yo‘qligini afsus
bilan
ta’kidlagan
edilar.

Professional notiqlik san’ati Afinada va Rimda, O‘rta Osiyoda va Hindistonda ham
o‘zining uzoq tarixiga ega bo‘lib, notiqlik san’ati asoslarini o‘rgatuvchi mustaqil
maktablar, professional ustodlar bo‘lgan.
Notiqlik san’ati atamalarining asosiy qismi Afina notiqlik maktabining faoliyati bilan
bog‘liq.
Sofistlar. Yunonistonda demokratik tuzum mustahkamlana borishi barobarida davlat
arboblari oldiga qo‘yiladigan talablar ham o‘zgardi.
Avvallari davlat arboblari nasl-nasabiga qarab tayinlanib kelingan bo‘lsa, eramizdan
oldingi V asrlarga kelib, Xalq majlislari va «Besh yuzlar kengashi»da so‘zini o‘tkaza
oladigan kishilargina davlat arbobi darajasiga loyiq ko‘rildi.

Shuning uchun ham davlat arbobligiga da’vo qiluvchi har bir kishi notiqlik
san’ati asoslarini o‘rganishga majbur edi. Ana shunday katta ijtimoiy-siyosiy
ehtiyoj tufayli madaniyat tarixida sofistlar deb ataluvchi kishilar toifasi
maydonga keldi. Har bir dono, fozil kishi sofist deb ataladigan bo‘ldi.
Masalan, Gerodot Solon va Pifagorni sofist deb atagan.

Advokat, odatda, prokuror — davlat
ayblovchisidan keyin
so'zga chiqadi, u himoya nutqida aniqlangan
holatlami
yoritishi, prokuror aybloviga javoban dalillar
keltirishi,
sudlanuvchi shaxsi tavsifini ochib berishi kerak.
Himoya nutqida
sudlanuvchining aybdor yoki aybsizligi
masalasini hal qilish
amalga oshiriladi, agar gumon qilinayotgan
shaxs aybsiz
bo‘lsa, advokatning himoya nutqi uni ozod
qilish yoxud
aybdorligi aniqlansa adolatli jazo tayinlanishiga
asos bo‘ladi.

Sofistlar jahon madaniyati tarixida birinchi
marta pullik o‘qishni joriy etganlar.
O‘qituvchilar etika, ritorika, grammatika,
mifologiya, tarix, siyosat va kosmologiya kabi
fanlardan saboq berganlar. Ular asosiy e’tiborni
shogirdlarining notiqlik san’ati bobida kuchli
mutaxassislar bo‘lib yetishishlariga qaratganlar.
Shuning uchun ham sofistlar notiqlik san’ati
bobidagi ilk murabbiylar sanaladilar.
Sofistlar talimoti uch yo‘nalishni qamrab olgan:

Sudlanuvchi — bu avvalo, o’z insoniy qadr-
qimmati har
Qanday boshqa shaxs kabi hurmat qilinishi
lozim bo’lgan
Odamdir. Shuning uchun ham sud-tergov
ishlari jarayonida
Sudlanuvchiga nisbatan qopol va
tahqiromuz munosabatda
bo'lishga yo'l qo'yilmaydi. Sudda
taraflarning so'zga chiqishi
janjalga, tom onlam ing o'zaro gap
talashishiga aylanib
ketmasligi kerak.

1. Ritorikaning umumiy qonunlarini nazariy va
amaliy jihatdan ishlab chiqish.
2. Siyosiy va huquqqa oid matnlarni tuzish va uni
talqin etish uslublari.
3. Bahs qoidalari.
Notiqlik san’atining nazariy asoslarini ishlab
chiquvchi va shu sohadan dars beruvchi
o‘qituvchilar ritor deb atalgan.
Notiqlik san’atining yana bir manbasi hind
notiqligidir. Chunki qadimgi madaniyatga ega
bo‘lgan xalqlardan biri hindlar hisoblanadi.

Sud muhokamasi — jinoyat protsessining hal
qiluvchi
bosqichi.
Sudda ishni ko‘rishning predmeti — bu
davlat bilan
ayblanuvchi o ‘rtasidagi bahs, ya’ni
aybdomi jinoiy javobgarlikka tortish

Rim sud notiqligi bilan shuhrat qozongan. Buning uchun qulay sharoit
bo‘lgan. Chunki Rim qonunchiligida sudda himoyachilarning chiqishlari
nazarda tutilgan bo‘lgan. Rimda nutqning uch ko‘rinishi amalda bo‘lgan: sud
nutqi, siyosiy nutq, o‘quv (maktab) nutqi. Ba’zi manbalarda maqtov nutqining
rivojlanganligi ham aytiladi.
Mashhur notiqlari quyidagilar: Mark Portius Katon, aka-uka Tiberiylar, Kay
Grakx, Mark Antoniy, Mark Tuliy Sitseron, Kvintilian.
Mark Portius Katon davlat arbobi, e.a.III-II asr. Katon nutq san’ati nazariyasi
va amaliyoti bilan maxsus shug‘ullangan.

Sud notiqligi - oqlovchi va qoralovchi, siyosiy notiqlik, maqtov
notiqligi. Bulardan tashqari, Yunonistonda bo‘lganidek, notiqlik san’atini
o‘qitish uchun xizmat qiluvchi o‘quv - mashq notiqligi ham mavjud edi.
Rimda urushning kuchayib ketganligi harbiy sarkardalar nutqining
rivojlanishiga ham imkon berdi.Rimlik notiqlardan biri eramizdan ilgari
III - II asrlarda yashab o‘tgan davlat arboblaridan Mark Partius Kato
yoki Katondir. Katon notiq sifatida nutq san’ati nazariyasi va amaliyoti
masalalari bilan maxsus shug‘ullangan.Keyinchalik Rimda aka-uka
Tiberiy va Kay Grakx, Mark Antoniy, Mark Tulliy Sitseron kabi taniqli
qator notiqlar yetishib chiqadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. ziyouz.com sayti.
2. Karimov S. Nutq madaniyati va mutolaa
san’ati – Samarqand, 2020.

Mavzu: Sud notiqligi.

Reja: 1. Sud notiqligi haqida tushuncha. 2. Sud notiqligi tarixidan. 3. Chet mamlakatlarda sud notiqligi.

G.Z.Apresyan “ Notiqlik san’ati ” kitobida notiqlikning olti turini keltirgan: ijtimoiy-siyosiy notiqlik, akademik notiqlik, sud notiqligi, ijtimoiy-maishiy notiqlik, diniy notiqlik. Ular yana o‘z navbatida quyidagilarga bo‘lingan:

Ijtimoiy-siyosiy notiqlik: ijtimoiy-siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy mavzulardagi ma’ruzalar, konferensiya, syezd kabi yig‘ilishlardagi hisobot ma’ruzalari, siyosiy nutq, diplomatik nutq, siyosiy sharh, harbiy-vatanparvarlik nutqi, miting nutqi, tashviqot nutqi; -akademik notiqlik: oliy ta‘limdagi ssiklik va epizodik ma‘ruzalar, ilmiy ma‘ruza, ilmiy sharh, ilmiy axborot; -sud notiqligi: prokuror yoki qoralov nutqi, ijtimoiy-ayblov nutqi, advokat yoki himoya nutqi, ijtimoiy-himoya nutqi, ayblanuvchining o‘zini himoya qiluvchi nutqi; -ijtimoiy-maishiy notiqlik: yubiley yoki maqtov nutqi, stol atrofidagi nutq yoki tost, motam nutqi. -diniy notiqlik: va’z, amru ma’ruf, cherkov nutqi.

O'xshashlar

SUD XARAJATLARI

Sud xarajatlari

Sudda vakillik qilish. Sud xarajatlari va sud jarimalari

Dahshatli sud kitobi

O‘zbekiston Respublikasida sud hokimiyati