logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Tabiiy geografik o‘lkalari. Materik tabiatiga insonning ta’siri

Tabiiy geografik o‘lkalari. Materik tabiatiga insonning ta’siri

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

32896.231445312 KB
Ko'chirib olish
Tabiiy geografi k o‘lk alari. Mat erik t abiat iga insonning t a’siri Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм Afrika tabiiy sharoitiga ko‘ra to‘rtta yirik tabiiy geografik o‘lkaga ajratiladi. Ular Shimoliy, Markaziy, Sharqiy va Janubiy Afrika deb ataladi (61- rasm). Shimoliy Afrika Sharqiy AfrikaMarkaziy Afrika Janubiy Afrika Shimoliy Afrik a Janubda mavsumiy nam o‘rmonlar zonasidan shimolda O‘rta dengizgacha, g‘arbda Atlantika okeani sohillaridan sharqda Efiopiya tog‘larining etaklarigacha bo‘lgan hududlarni egallaydi. Savannali Sudan (arabcha “qoralar o‘lkasi”), Sahroi Kabir va Atlas tog‘lari shu o‘lkada joylashgan. Shimoliy Afrika o‘lkasi tarkibida bir- biridan farq qiladigan uchta tabiat komplekslari bor. 123 Bular: 1) qattiq bargli doimiy yashil o‘rmonlar va butazorlar zonasi (Atlas tog‘i), 2) qumli va toshloq cho‘lli Sahroi Kabir 3) o‘t o‘simlikka boy savannali Sudan yoki Saxel hududlaridir. 1 2 Atlas tog‘i o‘lkasi Sahroi KabirSavannali SudanSaxel (Chalacho‘l)Atlas tog‘ o‘lkasi Sahroi Kabir Sudan tekisliklari Mark aziy (Ek v at orial) A frik a Gvineya qo‘ltig‘i sohillari va Kongo havzasini qamrab oladi.Shimoliy Gvineya Kongo kotlovinasi Bu o‘lkada doimiy yashil nam ekvatorial o‘rmonlar va mavsumiy nam o‘rmonlar zonalarining noyob landshaftlari tarkib topgan. O‘lkada qimmatbaho mebellar ishlanadigan qizil daraxt, yog‘ olinadigan palma, seyba va muskat daraxtlari, kauchuk olinadigan daraxtlar o‘sadi. Mark aziy Afrik a o‘simlik lari Qizil daraxtMoyli palma Seyba (paxta) daraxti Muskat yong‘og‘iKauchuk olinadigan Geveya daraxti Mitti pigmey qabilasi — o‘rmon odamlari, bahaybat gorilla, setse pashshasi, mitti bug‘ucha, okapi va boshqalar faqat shu hududlarda yashaydi. Mark aziy Afrik ada y ashov chilar O‘rmon odamlari GorillaSetse pashshasi Mitti bug‘ucha Okapi Sharqiy Afrik a Materikning baland tog‘li qismini egallaydi. Bu o‘lkada quruqlikdagi eng katta yer yorig‘i — Buyuk Afrika yer yorig‘i joylashgan. Shu sababli o‘lkada tektonik ko‘llar ko‘p.Afrikaning eng baland nuqtasi — Kilimanjaro vulqoni (5 895 m) shu yerda joylashgan. Sharqiy Afrikani ba’zan “Afrika materigining tomi” deb atashadi. O‘lka asosan Efiopiya tog‘ligi va Sharqiy Afrika yassitog‘ligidan iborat. Efiopiya tog‘ligiSharqiy afrika yassitog‘ligi Efiopiya tog‘ligi Sharqiy Afrika yassitog‘ligi Relyefi va iqlim xususiyatlariga bog‘liq holda o‘simlik va hayvonot olami tarkib topgan. Balandlik mintaqalanishi aniq namoyon bo‘lgan. Janubiy Afrika o‘lkasi Kongo — Zambezi daryolari suvayirg‘ichidan janubdagi hududlarni egallaydi. Bu o‘lkani kichik Afrika deb ham atashadi. Janubiy Afrika yassitog‘ligi Madagaskar Kap tog‘i Sababi kichik hudud tabiati iqlimiga bog‘liq holda kenglik va uzoqlik bo‘yicha almashib keladi. Tog‘larida balandlik mintaqalanishi mavjud. Madagaskar — paydo bo‘lishiga ko‘ra yirik materik oroli. Tabiatiga okeanning ta’siri katta. Tropik o‘rmon va savannalar ko‘p. Orol hayvonlaridan Buqalamun va Lemur. Aholisi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, Afrika materigining aholisi 2020- yil 1-iyul holatiga ko‘ra, 1 mlrd 338 mln kishidan ortdi. Afrika aholisi asosan uchta irqqa — yevropeoid, negroid va mongoloid irqlariga mansub. Yevropeoid irqi vakillari asosan materikning shimolida yashaydi. Ularning terisi qoramtir bug‘doyrang, sochi va ko‘zlari qora, bosh suyagi cho‘ziqroq, burni qirrador va yuzi biroz cho‘ziqroq bo‘ladi. Sahroi Kabirdan janubda negroid irqi vakillari yashaydi. Afrikaning eng bo‘ydor xalqlari materikning shimoliy qismidagi savannalarida yashaydi (tutslar, ximlar va b.). Ular bo‘yining uzunligi 180—200 sm. Ekvatorial o‘rmonlarda pigmeylar yashashadi, ular past bo‘yli (150 cm dan kam) bo‘ladi. Pigmeylar — o‘rmon odamlari, ular uchun o‘rmon ham uy, ham yashash uchun zarur mahsulotlar manbaidir. Janubiy Afrikaning chalacho‘l va cho‘llarida bushmenlar bilan gottentotlar yashaydi. Ular terisining rangi sarg‘ish-jigarrang, yuzi keng yassi, shuning uchun mongoloidlarga o‘xshab ketadi. Afrika aholisi juda notekis joylashgan. Aholining joylashishiga birinchi navbatda tabiiy sharoit ta’sir etgan bo‘lsa, keyingi navbatda tarixiy sabablar ta’sir ko‘rsatgan. O‘rta dengiz sohillari, Gvineya qo‘ltig‘i va materikning janubi- sharqiy sohillarida aholi zich joylashgan. Afrik a t abiat iga insonning t a’siri. Milliy bog‘lari, qo‘riqxonalari. XIX asr boshlarigacha materik tabiati deyarli o‘zgarmagan holda saqlangan edi. Insonning tabiatga ta’siri, ayniqsa, yevropaliklar materikka kirib kelganlaridan so‘ng kuchaydi. O‘rmonlar kesilib, o‘rnida ekinzorlar bunyod etildi. Hayvonlarning ko‘plab ov qilinishidan ayrim noyob hayvon turlari (fil, karkidon, gorilla, zebra, antilopa va b.) kamayib boryapti. Foydali qazilmalarning qazib olinishi atrof-muhitga katta zarar yetkazmoqda. Ekvatorial o‘rmonlar savannalarga, savannalar esa cho‘llarga aylanib bormoqda. Keyingi yarim asr mobaynida Sahroi Kabir cho‘lining maydoni 650 000 km2 ga kengaygan. Sahroi Kabir maydoni 8,6 mln (9,2 mln) km² Cho‘llarni savannalarga bostirib kelishidan saqlash uchun Sahroi Kabirda uzunligi 1500 km bo‘lgan keng ihota o‘rmonlari bunyod etilmoqda. Afrika tabiatini muhofaza qilish dolzarb masalaga aylangan. Materikda o‘simlik va hayvonot olamini asrash maqsadida 392 ta milliy bog‘ va qo‘riqxonalar tashkil etilgan. Kongo Demokratik Respublikasining 15% hududini milliy bog‘lar, botanika bog‘lari, tajriba stansiyalari, Keniya davlatida 10% maydonni milliy bog‘lar egallaydi. Kongo DR Keniya Afrika tabiati inson tomonidan anchagina o‘zgartirib yuborilgan.Tabiatni asrash maqsadida qo‘riqxona va milliy bog‘lar tashkil etilgan. “Serengeti”, “Rungva”, “Nyasa”, “Ngorongoro”, “Etosha” shular jumlasidandir (62-rasm). Serengeti1 2 Rungva Nyasa Ngorongoro Etosha3 5 4 © Foydalanilgan adabiyotlar: • M. T. MIRAKMALOV, SH. M. SHARIPOV, M. M. AVEZOV, M. T. HOJIYEVA , umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik, Respublika ta’lim markazi. • @ edutrm_uz • A. Soatov, A. Abulqosimov, M. Mirakmalov. – Geografiya (Materiklar va okeanlar tabiiy geografiyasi), umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 6- sinfi uchun darslik – Toshkent: „O‘qituvchi“, 2017/ www.eduportal.uz

Tabiiy geografi k o‘lk alari. Mat erik t abiat iga insonning t a’siri Бисмиллаҳир Роҳманир Роҳийм

Afrika tabiiy sharoitiga ko‘ra to‘rtta yirik tabiiy geografik o‘lkaga ajratiladi. Ular Shimoliy, Markaziy, Sharqiy va Janubiy Afrika deb ataladi (61- rasm). Shimoliy Afrika Sharqiy AfrikaMarkaziy Afrika Janubiy Afrika

Shimoliy Afrik a Janubda mavsumiy nam o‘rmonlar zonasidan shimolda O‘rta dengizgacha, g‘arbda Atlantika okeani sohillaridan sharqda Efiopiya tog‘larining etaklarigacha bo‘lgan hududlarni egallaydi.

Savannali Sudan (arabcha “qoralar o‘lkasi”), Sahroi Kabir va Atlas tog‘lari shu o‘lkada joylashgan. Shimoliy Afrika o‘lkasi tarkibida bir- biridan farq qiladigan uchta tabiat komplekslari bor. 123

O'xshashlar

Janubiy Amerikaning tabiiy-geografik o‘lkalari
Materik aholisi va uning tabiatga ta’siri
TABIIY GEOGRAFIK JARAYONLAR
O‘RTA OSIYONING KICHIK O‘LKALARI VA TABIIY RAYONLARI
SURXONDARYO TABIIY GEOGRAFIK OKRUGI