Tafakkur

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3696.9208984375 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: TAFAKKUR
Reja:
1.Tafakkur haqida tushuncha.
2.Tafakkurning nerv-fiziologik asosi.
3.Tafakkur shakli va turlari.
4.Tafakkur sifatlari.

•
Tafakkur — inson aqliy faoliyatining yuksak shakli;
obyektiv voqelikning ongda aks etish jarayoni.
Tafakkur atrof muhitni, ijtimoiy hodisalarni, voqelikni
bilish quroli, shuningdek, inson faoliyatini amalga
oshirishning asosiy sharti sanaladi. U sezgi, idrok,
tasavvurlarga qaraganda voqelikni toʻla va aniq aks
ettiruvchi yuksak bilish jarayonidir. Tafakkur deb,
voqelikdagi narsa va hodisalarni ular ortasidagi
boglanishlarni fikran, umumlashtirib, vositali yol bilan
aks ettirishga aytiladi. Voqelik tafakkurda, idrok va
tasavvurgina nisbatan chuqurroq va tolaroq aks etadi.
Biz sezgi, idrok vositasi bilan bilib olishimiz mumkin
bolmagan narsa yoki hodisalarni, narsa yoki
hodisalarning xususiyatlarini, ularning boglanish va
munosabatlarini tafakkur vositasi bilan bilib olamiz

2) TAFAKKURNING NERV-FIZIOLOGIK ASOSI
•
Tafakkur koʻpgina fan sohalari (falsafa, mantiq,
jamiyatshunoslik, ped., fiziologiya, kibernetika, biologiya.)ning
tadqiqot obʼyekti hisoblanadi. Psixologiyada Tafakkur
voqelikni umumlashtirish darajasiga, muammoni yechish
vositasi xususiyatiga, holatlarning inson uchun yangiligi,
shaxsning faollik koʻrsatish darajasiga koʻra bir necha turlarga
(koʻrgazmali harakat, koʻrgazmaliobrazli, amaliy, nazariy,
ixtiyoriy, ixtiyorsiz, mavhum, ijodiy va h.k.) ajratib tadqiq
qilinadi. Ijtimoiy hayotda, taʼlim jarayoni va ishlab chiqarish.da
odamlar oʻrtasidagi aloqa va munosabatlar ham Tafakkur
yordamida namoyon boʻladi. Jamoada tanqidiy qarash, oʻzini
oʻzi tanqid, baholash, tekshirish, oʻzini oʻzi tekshirish, nazorat
qilish, oʻzini oʻzi nazorat qilish, guruhiy mulohaza yuritishdan
iborat Tafakkur sifatlari vujudga keladi. Insonning inson
tomonidan idrok kilinishi ham Tafakkur bilan uzviy aloqadadir.
Ijodiy ishlar, kashfiyotlar, ixtirolar, takliflar Tafakkurning
mahsuli hisoblanadi

Agar hayot va amaliyot davomida odam
yangi maqsad, yangi muammo, yangicha
ahvol va yangi faoliyat sharoitlari paydo
bo`lsa, odamda dastlab tafakkur qilishga
zaruriyat tug`iladi. Tafakkur yangilikni
izlash va ochish demakdir.
Oddiy eski usullar bilan vazifa hal
qilinganda tafakkur talab qilinmaydi.
Masalan, 2Q2q4 muammoli vaziyat bilan
masalani farq qilish zarur. Muammoli
vaziyatning odamlar faoliyati davomida
kutilmagan, qandaydir tushunib
bo`lmaydigan narsaga, noma`lum
tashvishli narsalarga duch kelib qoladi.
Muammoli vaziyatni tahlil qilish natijasida
masala paydo bo`ladi va tarkib topadi.
Masalani yuzaga kelish muammosi
vaziyatdan farq qilib, garchi oldindan
bo`lsa ham mazkur (ma`lum) va noma`lum
qidiralayotgan narsani taxminan
bo`laklarga bo`lish masalaning shartida
ifodalanadi. Masalan, o`quv masalasida
uning asosiy sharti hamda talablar
(savollar) mavjud bo`ladi.

Tafakkur faoliyati muayyan maqsadga qaratilgan
alohida ong jarayoni tariqasida sodir bo`ladi. Bosh
miyaning biror uchastkasidagi faoliyat emas, balki
butun bosh miya po`stining faoliyati mana shu
jarayonning nerv - fiziologik asosidir. Tafakkur faoliyati
uchun avvalo analizatorning miyadagi uchlari o`rtasida
vujudga keladigan murakkab bog`lanishlar muhim
ahamiyatga egadir. Analizatorning bosh miya
po`stidagi uchastkalari bir - biridan keskin ajralgan
holda emas, balki bir - biriga tutashib, bir - biri bilan
chambarchas bog`lanib ketganligi sababli mazkur
bog`lanishlarning vujudga kelishi osonlashadi. Ikkinchi
signal tizimida muvaqqat bog`lanishlar vujudga kelishi,
yuqorida aytib o`tilganidek, tafakkurning maxsus nerv
-fiziologik mexanizmlaridir. Bunda ikkinchi signal
tizimining bog`lanishlari birinchi signal tizimidagi
bog`lanishlarga tayanadi.

•
Tafakkurning ikki darajasi mavjud: fahm-farosat –
abstraksiyalardan foydalanish o‘zgarmas chizmalar,
namunalar chegarasida sodir bo‘ladigan oddiy tafakkur,
sog‘lom fikr, tafakkurning boshlang‘ich darajasi, uning
mantiqiy mazmunini emas, balki, ibora va dalillar tuzilishini
o‘rganadi, bu aniq, izchilliklik bilan mulohaza yuritish, fikrlarni
to‘g‘ri tuzish, dalillarni qat’iy tizimlashtirish, tasniflash
layoqati; aql (dialektik tafakkur) – abstraksiyalarni ijodiy
qo‘llash va ular tabiatini ongli tadqiq etish xususiyatiga ega
bo‘lgan nazariy bilishning oliy darajasi, aql yordamida inson
narsalar mohiyati, ularning qonunlari va qarama-
qarshiliklarini anglab etadi.

Tafakkurning asosiy shakllari. Tafakkur jarayonining oqilona mazmuni tarixiy rivojlanish jarayonida
yaratilgan mantiqiy shakllar qobig‘iga o‘raladi. Tafakkur o‘zining asosiy shakllari – tushunchalar,
mulohazalar va xulosalar ko‘rinishida yuzaga kelgan, rivojlanmoqda va amalga oshirilmoqda.
Tushuncha – narsalar va hodisalarning umumiy, muhim xossa va aloqalari aks etuvchi fikr.
Tushuncha – tafakkur, tushunish faoliyatining mahsuli. Ular nafaqat narsalar va hodisalarning
umumiy jihatlarini aks ettiradi, balki ularni bir-biridan ajratadi, ular o‘rtasida mavjud farqlarga
qarab ularni guruhlaydi, tasniflaydi. Bundan tashqari, biz biror narsa haqida tushunchaga ega
ekanligimizni ta'kidlar ekanmiz, bunda mazkur ob'ektning mohiyatini tushunishimizni nazarda
tutamiz.

•
Tafakkurning alohida muhim
o‘ziga xos xususiyati – bu
uning nutq bilan uzluksiz
aloqasi. Tafakkur va nutqning
bunday aloqasi, avvalambor,
fikrlarning, hatto, nutq tovush
shakliga ega bo‘lmagan holat,
masalan, kar-soqov odamlarda
ham nutq shakliga
mujassamlashtirilishida o‘z
ifodasini topadi. Biz doimo
so‘zlar orqali fikr yuritamiz.

•
Ayrim kishilarning tafakkuri o'zining mazmundorligi, chuqurligi va
kengligi jihatidan, mustaqilligi, samaraliligi va tezligi jihatidan turli hol
larda turlicha namoyon bo’ladi. Bular tafakkurning sifatini tashkil
qiluchi belgilardir.
Tafakkurning mazmundorligi, avvalo, u yoki bu narsalar yoki hodisa
lar
to’g’risidagi, voqelikning u yoki bu sohalari to’g’risidagi muhokamalar va
tushunchalar odamning ongida qanchalik o’rin olganligidan kelib chiqa

di. Odamda fikr nechog’li ko`p bo’lsa va bu fikrlar nechog’li xilma-xil
bo'lsa, uning tafakkuri shu qadar mazmunli bo'ladi, uning aqli shu
qadar boy bo'ladi. Lekin tafakkurning mazmundorligi mavjud fikrlarning
miq
dori bilangina belgilanmaydi, tafakkurning mazmundorligi shu
fikrlarda
nimalar aks ettirilganligi bilan ham belgilanadi. Shu sababli tafakkur
faqat boy bo’lgailidagina emas, shu bilan birga, u ham chuqur
bo'lganida, bunday tafakkur mazmundor tafakkur deb hisoblanadi.

•
Aqlning tanqidjyligi o'zining-yoki o’zgalarning fikrlarini haqiqatga
mos bo'lish-bo'lmaslik jihatidan tekshira bilishda va shu fikrlarga
baho bera bilishda ifodalanadi. Aqlning tanqidiyligi aytilgan
fikrlarning tur mush uchun amaliy qiymatini aniqlay bilishda ham
ifodalanadi. Aqlining «tarnqidiyligi» odamning o`z fikrlariga va
o'zganing fikrlariga tanqidiy nazar bilan qarashi demakdir.Fikrlash
vazifalari boshqa kishilar tomonidan qo’yilganidagina va qo'yilgan
vazifalar faqat tayyor shakllarga asoslanib va boshqa kishilar
ning
bevosita yordami bilan hal qilinayotganiqagina ozmi-ko'qmi faol
ravishda ishga solingan tafakkur nomustaqil
tafakkurdir.Tafakkurning mustaqilligilli uning boshqa kishilarning
tafakkuridan to'la ravishda mustaqil va ajralgan tafakkur tariqasida
tushunish yaramay
di, albatta. Tafakkurning mustaqilligi haqiqatga
olib kelganidagina, odam o'zining fikrlash faoliyatida ilmiy
asoslarga, progressiv tashabbuslarning hammasiga
tayangandagina bunday mustaqillik qimmatga ega bo'ladi.

•
Asosiy adabiyotlar
•
1. A.V.Petrovskiy «Umumiy psixologiya» Toshkent-«O`qituvchi»-1992y
•
2. M.G.Davletshin «Umumiy psixologiya» Toshkent 2002 y
•
3. E.Goziev «Umumiy psixologiya» 1 kitob Toshkent-2002 y
•
4. E.Goziev «Umumiy psixologiya 2 kitob Toshkent-2002 y
•
5. Gippenreyter Yu.B «Vedenie v obshuyu psixologiyu»Kurs lektsiy Moskva-
•
1996
•
6. Golfrua J «Chto takoe psixologiya T-1 M-1992.
•
7. Klimov.Ye.A «Osnov psixologii» Uchebnik Moskva-1997y
•
8. Psixologiya Pod Red A.N.Krlova
•
9. Nemov.R.S. «Psixologiya» KN-1 Moskva-1998 y
•
10 .A.I.SHcherbakov. «Umumiy psixologiyadan amaliy mashgulotlar Toshkent
•
«O`qituvchi» 1984 y
•
11. Andreeva.G.M. «Sotsialnaya psixologiya» Uchebnik M-1998 y
•
12. Rubinshteyn.S.L. «Osnov obshey psixologii» M-1998 y.
•
www.ziyonet.uz

MAVZU: TAFAKKUR Reja: 1.Tafakkur haqida tushuncha. 2.Tafakkurning nerv-fiziologik asosi. 3.Tafakkur shakli va turlari. 4.Tafakkur sifatlari.

• Tafakkur — inson aqliy faoliyatining yuksak shakli; obyektiv voqelikning ongda aks etish jarayoni. Tafakkur atrof muhitni, ijtimoiy hodisalarni, voqelikni bilish quroli, shuningdek, inson faoliyatini amalga oshirishning asosiy sharti sanaladi. U sezgi, idrok, tasavvurlarga qaraganda voqelikni toʻla va aniq aks ettiruvchi yuksak bilish jarayonidir. Tafakkur deb, voqelikdagi narsa va hodisalarni ular ortasidagi boglanishlarni fikran, umumlashtirib, vositali yol bilan aks ettirishga aytiladi. Voqelik tafakkurda, idrok va tasavvurgina nisbatan chuqurroq va tolaroq aks etadi. Biz sezgi, idrok vositasi bilan bilib olishimiz mumkin bolmagan narsa yoki hodisalarni, narsa yoki hodisalarning xususiyatlarini, ularning boglanish va munosabatlarini tafakkur vositasi bilan bilib olamiz

O'xshashlar

Tafakkur 2

TAFAKKUR 3

Tafakkur tarzi tushunchasi

Ilmiy tafakkur tarzi

MavzuEkalogik tafakkur tarzi