Tilning tasviriy vositalari

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

318.89453125 KB

Ko'chirib olish

•
R e j a:
1. Til, nutq, matn haqida tushuncha.2. Tasvir, ogzaki bayon etish usullari.
•
3. Fikrni ogzaki bayon etish usullari.
•
4. Fikrni yozma bayon etish yullari.

•
Mat n deb u yoki bu holda tugallangan mazmun (ma’no) va nutqning birligini ozida
shakllantirgan hamda ifodalagan ogzaki yoki yozma asarga aytiladi.Matnning
belgilari quyidagilar:
•
1. Matn gap yoki gaplardan tashkil topdi.
•
2. Matndagi gaplar uzaro ichki (mantiqiy) va tashqi (grammatik) bogliqlikda boladi.
•
3. Matnda u yoki bu hodisa-voqea haqidagi mazmun bo’ladi.

•
Tasv ir - nutqda ifodalangan narsa yoki hodisani maxsus til
vositalari orqali harakatlash , uning xususiyatlarini , sifatlarini ko’rsatish usuli tasvir
deyiladi. Tasvir fikr yuritiladigan shaxs , narsa yoki voqea-hodisani tinglovchi
tasavvurida yorqin shakllantirish uchun ishlatiladi. (Misollar beriladi.)
Hi k oy a qi lish. Bulib otgan va yuz beradigan voqea-hodisalarni batafsil sozlash
hikoya qilish hisoblanadi. Kichik hajmdagi nasriy asarlar , katta asarlarning ayrim
parchalari darsda hikoya qilib beriladi. Hikoya qilishda voqealar batafsil yoki ma’lum
qisqartishlar bilan bayon etilishi mumkin. Bunda har bir narsa va hodisa o’z nomi,
sifatlari bilan bayon etiladi

• Mulohaza. Kuzatilgan , eshitilgan yoki oqilgan narsalar ustida fikrlash , uning turli
tomonlarini ko’z oldiga keltirish mulohaza hisoblanadi. Kishi mulohaza orqali yuz
bergan bergan voqealar haqidagi haqiqatni topa oladi. Buning uchun mulohaza
to’gri, ilmiy asosda bolishi lozim.“ Narsalarning haqiqatini bilish faqat farosat yoli
bilan amalga oshadi” (Ibn Sino).Yuqoridagilarning barchasi oqituvchi ish faoliyatiga
boglanadi.
• Fikrni ogzaki bayon etganda oqtuvchi suhbat , muhokama , munozara usullaridan
foydalanadi.

•
Yuqoridagilarning barchasi oqituvchi ish faoliyatiga boglanadi.
• Fikrni ogzaki bayon etganda oqtuvchi suhbat , muhokama , munozara usullaridan foydalanadi.
Suhbat . Ma’lum bir mavzu yuzasidan dialog tarzida ikki yoki bir necha kishi ortasida bo’lib
otgan nutqiy muloqot suhbat deyiladi. Suhbatning xususiyati shuki , suhbatdoshlar bir-
birlariga savol beradilar va savollarga javob qaytaradilar. Bu suhbat ma’ruzadan farq qiladi.
Ma’ruza monologik nutqdir.
Muhok ama. – Ma’lum bir masala yuzasidan ko’pchilikning fikrini to’plashni, ma’lum
to’xtamlarga kelishni anglatadi.
Munozara. - Biror masala yuzasidan taraflarning bahsini , tortishuvini anglatadi. Bahs
jarayonida har bir ishtirokchi ozining haq ekanligini isbotlashga intiladi.

•
N ot iqona sozlash. Aytilayotgan fikrning tinglovchiga yetib borishi va uning xulqiga
ta’sir etishi notiqning sozlash mahoratiga bogliqir. Notiqona nutqning maqsadi va
xususiyatlariga ko’ra tashviqiy, tanqidiy , tabrik nutqlariga ajratish mumkin.
Tashv iqiy nut q deb muallif ko’zda tutgan biron voqea-hodisani bajarishga
tiinglovchilarni da’vat etuvchi, undovchi nutqqa aytiladi. Tashviqiy
nuqtda xalq xayotidan , tarixidan , odat, udumlardan va barcha vositalardan
foydalanish yaxshi natija beradi.

• Tanqidiy nut q yuz bergan hodisalar , shaxslarning xatti-harakatlariga e’tirozli
munosabatda boluvchi nutq tanqidiy nutq deyiladi.
Tabrik nut qi to’ylarda, tantanalarda , yubileylarda, tugilgan kunlarda so’zlanadigan
nutq tabrik nutqdir. Tabrik nutqi shaxs va hodisalarning yaxshi
xususiyatlarini korsatishga , ularni maqtashga qaratilgan boladi.

•
Fik rni y ozma bay on et ish. Bayon berilgan matn mazmunini oz so’zlari bilan qayta
yozishdir. Bayonda berilgan matn asosida yangi matn yaratiladi.
•
Say lanma bay on. Berilgan matndan ma’lum mavzuga mos saylab foydalanib
yozilgan bayon saylanma bayon deyiladi. Toliq bayon etilganda , uning kerakli
joylari haqida gapiriladi , xolos .
Konspek t bayonning koinishlaridan biridir. Konspekt 3 xil boladi: toliq, qisqa,
tezisli. Toliq konspektda matnning mazmuni muallif fikrlariga ba’zi bir izohlovchi
gaplar kiritilishi orqali keng bayon qilib beriladi.Q isqa konspektda matndagi eng
muhim deb hisoblangan fikrlar bayon etiladi. Tezisli konspekt
manbaning asosiy qoidalarini , eng muhim fikrlarini ajratib olishdir.

•
Siqiq xulosa ma’ruza yoki boshqa asarlarda keng va atroflicha dalillar bilan bayon
etilgan fikrlarning 3-4 gapli yakunidir.
Annot at siy a. Badiiy, ilmiy, metodik asarlarning muallifi , mavzusi, manbasi, unda
ko’tarilgan asosiy masalani ko’rsatishga qaratilgan qisqa xabardir.
Ot ziv (fi k r) saylanma bayonning yana bir turi otzivdir. U badiiy , ilmiy, metodik va
boshqa asarlarga berilgan bahodir.
Referat . Biror ilmiy , metodik,pedagogik mavzudagi asarning qisqacha mazmuni
haqidagi bayon referat hisoblanadi.
Sharx (abzor) referati ilmiy va boshqa asarlarga sharh berish , yahni uning umumiy
xususiyatlarini qisqacha bayon qilib berishni kozda tutadi.

•
Biografi y a v a av t obiografi y a. Kishilarning hayoti va faoliyati
haqida ma’lumot beruvchi bayon biografiya deyiladi.
Tav sifnoma kishilarning ijtimoiy faoliyati , jamiyatda tutgan
orni haqidagi muhokama tarzida aytilgan yoki yozilgan bayon
tavsifnoma deyiladi.
Int erv g’y u . Matbuotda elon qilish , radio eshittirish yoki
televidenieda foydalanish uchun muxbirlarni biror
kishi bilan otkazgan suhbati , shu suhbatning matbuotda elon
qilingan matni intervyu deb ataladi.
Ma’ruza. “Ma’ruza” sozi odatda , ikki ma’noda ishlatiladi:1.
Rahbar yoki boshliqqa ogzaki yohud yozma berilgan axborot.
•
2. Biror mavzu yuzasidan jamoatchilik oldida berilgan axborot.

• Lek siy a. Oliy oquv yurtlarida , omma oldida biror mavzu yuzasidan bayon tarzda
otkaziladigan dars yohud mashgulotdir. Shu mashgulotda tinglangan nutq ham leksiya
deb yuritiladi.
•
Leksiya ikki xil:
•
1. Monolog lek siy a.
2. Dialog lek siy a. Monolog leksiyada notiq malum mavzu boyicha ozi bilgan narsalar
haqida sozlaydi. Dialog leksiya tinglovchilarning faol ishtirokida otadi.
•
Hisobot . Xizmatga doir malumot va mulohzalardan iborat hujjat bolib ,
unda biror yumush , biror soha boyicha qilingan ishlar haqida xabar beriladi.
Mak t ub. Bir kishining boshqa bir kishiga malum qilgan oz axvoli , ichki kechinmalari yoki
yuz bergan voqea-xodisalar haqidagi xabaridir.
Kundalik . Kishilar shu kungi xayotini , yuz bergan voqea-hodisalarni keyin eslash
maqsadida xotira yozib boradilar.

•
Oqituvchi o’z ish faoliyatida fikrni ifodalashning xilma-xil shakllari va janrlaridan
foydalanadi. Ularning har biri til materiallari asosida yuzaga keladi. Nutq va til
alohida hodisalar bolsa ham, ularni bir-biridan ajratib qarab bolmaydi. X ulosa:

•
Foydanilgan adabiyotlar ro’yxati :
A. J. Omonturdiyev “O’zbek nutqi madaniyati va uslubiyati “ Toshkent -2016 yil 27-
may.
B. www. Hozir . Org internet sahifasi

MAVZU: TILNING TASVIRIY VOSITALARI

• R e j a: 1. Til, nutq, matn haqida tushuncha.2. Tasvir, ogzaki bayon etish usullari. • 3. Fikrni ogzaki bayon etish usullari. • 4. Fikrni yozma bayon etish yullari.

• Mat n deb u yoki bu holda tugallangan mazmun (ma’no) va nutqning birligini ozida shakllantirgan hamda ifodalagan ogzaki yoki yozma asarga aytiladi.Matnning belgilari quyidagilar: • 1. Matn gap yoki gaplardan tashkil topdi. • 2. Matndagi gaplar uzaro ichki (mantiqiy) va tashqi (grammatik) bogliqlikda boladi. • 3. Matnda u yoki bu hodisa-voqea haqidagi mazmun bo’ladi.

O'xshashlar

Tilning ijtimoiy ahamiyati

TASVIRIY IFODA – KO‘TARINKI NUTQ VOSITASI

Arxivlash vositalari.

Multimedia vositalari

Qadimdi turkiy tilning hozirgi turkiy tilga munosabati