Mavzu:Toshkent hududi antik davr yodgorliklarini o’rganish

Toshkent viloyati hududida antik davr yodgorliklari Shoshtepa – Salar kanali sohilida joylashgan, to’g’ri burchak shaklda 300x150 m, 4,5 ga. 1978–1979 yilda yodgorlikning janubi-sharqiy qismida joylashgan arkda qazish ishlari olib borildi, natijada III qurilish davri aniqlandi. Arxeologik ashyolarga qarab Shoshtepaning xronologik davri aniqlandi. Shoshtepa I - (mil.av. V – IV asrlar) Shoshtepa II - (mil.av III – II asr boshlari) Shoshtepa III - (mil.av II – I asrlar) Qanqa – Ohangaron daryosi sohilida balandlikka to’g’ri bo’lmagan to’g’riburchak shaklda qurilgan, umumiy maydoni 150 ga. Qadimda devor bilan o’rab olingan. Shimol tomon burchagida ark joylashgan. Devor avval paxsadan, keyin xom g’ishtdan tiklangan. Devorda aylana shaklda kungurlar mavjud, uning hajmi 9 m. Kavardan – noto’g’ri to’g’riburchak shaklda, umumiy maydoni – 75 ga. Qadimda ikki qatorli devor bilan o’rab olingan. Aylana shakldagi arkka ega. Sirdaryo va Jizzax viloyatlarida antik davr yodgorliklari juda kam o’rganilgan. Jizzax hududida Zamin shahari to’g’risida kam ma’lumotlar bor.

Shoshtepa , Chochtepa — ko p ʻ qatlamli arxeologik yodgorlik . Toshkent shahri hududida qad ko targan eng qadimiy ʻ qishloq va ilk qo rgon ʻ — Chochkatning xarobalari ( mil. av. 6-asr — mil. 16-asrlar ). Yodgorlik Jo nariqning ʻ chap va o ng ʻ sohillarida joylashgan biri tik va baland, ikkinchisi yassiroq ulkan tepaliklardan iborat. Umumiy maydoni taxminan 25 ga . Dastlab Turkiston arxeologiya havaskorlari to garagi ʻ a zosi ʼ N.S.Likoshin tomonidan qayd etilgan, N.P.Ostroumov arxeologik qazishlar o tkazgan (ʻ 1896 ); G.V.Grigoryev tekshirgan ( 1934 ), N.I.Krasheninnikova ( 1956 ), G .Dadaboyev ( ʻ 1970 )lar arxeologik kuzatishlar olib borgan. 1978 yildan Toshkent arxeodogiya ekspeditsiyasi (V.I.Sprishevskiy, M.I.Filanovich) tomonidan muntazam arxeologik qazishlar o tkazilgan. ʻ Tadqiqotlarni hozirgi vaqtda M.I.Filanovich davom ettirmoqda. Jo nariqning so l sohilida joylashgan bal. 18–19 m li tik tepa (maydoni 150– 120 m) istehkomli ilk qishloq xarobasi bo lib, ʻ ʻ ʻ uning ostki madaniy qatlamlaridan qad. deqqonchilik madaniyati (qarang Burganli madaniyati )ning so nggi bosqichi (mil. ʻ av. 6- 4-asrlar )da yashagan o troq ʻ ziroatkor aholi turar joylarining qoldiqlari qayd etilgan.Arxeologik tadqiqotlardan ma lum ʼ bo lishicha, ʻ mil. av. 3-asrda Janubiy Ural va Sharqiy Orol oldi mintaqalaridan jan.ga tomon siljigan ko chmanchi ʻ chorvador sarmat qabilalari qadimiy Chochkatni vayron etib, qabristonga aylantirganlar. Mil . av. 2 — 1-asrlarda shahrida qadimiy qishloq xarobalari ustida atrofi qalin aylanma devor bilan o rab olingan doira shaklidagi ʻ qal aqo rg on ʼ ʻ ʻ qad ko targan. Qalinligi 4 m li qo rg on devori yirik xom ʻ ʻ ʻ g ishtlardan ʻ urib chiqilgan. Diametri 60 m li qo rg on devorining ʻ ʻ ichki aylanasi bo ylab tomi ʻ ravoqsimon qilib yopilgan uzun yo lak ʻ bino qilingan. Io lak qismlarga bo lingan va har biridan ʻ ʻ tashqariga chiqadigan darvozasi bo lgan. Qo rg onning markaziy qismida ʻ ʻ ʻ xoch shaklida monumental bino qad ko targan. ʻ Uning devorlarining qalinligi 2 m, tomi esa ravoqsimon. Bino qator xonalar va yo laklarga ajratilgan. ʻ Peshtoqi binoning shim. qanotida, u ravoqli darvozaxona va uning 2 biqinida paykonsimon darchalar joylashtirilgan. Qo rg on binosining ʻ ʻ umumiy tarhi : yo lakli aylanma tashqi devoriyu, xochsimon markaziy binosi, ravoqli peshtoqiyu paykonsimon darchalariga ʻ qaraganda, u avvaldan anchagina puxta o ylangan reja asosida qurilgan zamonasining nodir ʻ me moriy ʼ obidalaridan hisoblangan.

Shahrining madaniy qatlamlaridan ko pdanko p ashyoviy topilmalar qayd etildi. Ular ʻ ʻ orasida uyro zg or va ʻ ʻ xo jalik ʻ buyumlari: xum , xo mcha, ʻ ko za ʻ , bir quloqli va jo mrakli ho qachalar, 2 qulokli ʻ ʻ sopol qozonlar , tova ,suvdonlar, ho kiz ʻ boshli kabob ko ralar, ʻ yoysimon yorg uchoqlar ʻ , temir pichoq , o roq ʻ va h.k.dan iborat. Topilmalar orasida 2 ta nodir buyum: fil suyagidan yasalgan qadahning bir bo lagi va ʻ suyakdan ishlangan qalam , ayniqsa, diqqatga sazovordir. Hajmi 5 — 3,5 sm.li suyak qadah parchasida boshida ulkan kuloh , keng peshonali, ot yuzli, qirraburun, bodom qovoq, sersoqol va mo ylovli o rta yoshdagi kishining siymosi qabartma qilib tasvirlangan. ʻ ʻ Suyak qalamning uz. 15 sm. Bir tomoni yozish uchun uchli qilib, 2tomoni esa ilonni boshidek romb shaklida kurakcha qilib yasalgan. Bu topilmalar mil. 1 — 2-asrlarga mansub bo lib, Chochda ham qadimda xatsavod bo lgani hamda shoshtepaliklar ʻ ʻ karvon yo li orqali ʻ Yaqin va O rta ʻ Sharq mamlakatlari bilan aloqada bo lganidan ʻ dalolat beradi. Topilmalar ko chmanchi ʻ dasht bilan o groq ʻ dehqonchilik vohasi chegarasida uzoq asrlar davomida yonmayon yashagan hamda bir-biri bilan iqtisodiy va madaniy aloqada bo lgan qadimiy qavmlarning yaratgan o ziga xos madaniyatining mahsuli edi. Bu ʻ ʻ madaniyat fanda Qovunchi madaniyati deb ataladi.