Turkistonda sovet hokimiyatining o‘rnatilishi hamda o’zbek xalqining mustaqillik uchun kurashi(1917-1924)

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2579.228515625 KB

Ko'chirib olish

10-sinf O’zbekiston tarixi darsligi
“ Turkistonda sovet hokimiyatining
o‘rnatilishi hamda o’zbek xalqining
mustaqillik uchun kurashi(1917-
1924)” mavzularining tuzilishi va
o’qitishning samarali usullari

Reja:
1. Rossiyadagi Oktyabr to‘ntarishi hamda uning
Turkiston o‘lkasiga ta’siri.
2. Toshkentda sovet hokimiyatining o‘rnatilishi
3. Turkiston Muxtoriyati hukumatining tashkil
topishi va faoliyati.
4. Buxoro amirligidagi ahvol va Yosh buxoroliklar
faoliyati
5. Kolesovning Buxoroga bosqini va uning oqibatlari
6. Buxoro Xalq Sovet Respublikasining tuzilishi.
7. Savol va topshiriqlar

Rossiyadagi Oktyabr to‘ntarishi hamda uning Turkiston
o‘lkasiga ta’siri.
1917-yil avgust oxiri – sentyabr
boshlarida bolsheviklar Petrograd va
Moskva Sovetlarida ko‘pchilikni
egalladi hamda hokimiyatni bosib
olish uchun qurolli to‘ntarishga
tayyorgarlik ko‘rdi.
24-oktyabrdan 25-oktyabrga o‘tar kechasi qurollangan ishchilar,
Petrograd garnizonining soldatlari va Boltiq flotining matroslari Qishki
saroyga bostirib kirdi va majlis o‘tkazayotgan Muvaqqat hukumat
a’zolarini qamoqqa oldi.

Petrogradda ochilgan Butunrossiya Sovetlarining II syezdida bolsheviklar
dastlab so‘l eserlar bilan hamkorlikda Muvaqqat hukumat
ag‘darilganligini qo‘llab-quvvatlab, Tinchlik va yer to‘g‘risida dekretlar
e’lon qildilar.
Vladimir Ilich Ulyanov (Lenin)
boshchiligidagi hukumat – Xalq
Komissarlari Soveti (XKS)ni tuzdilar.
Bolsheviklar Petrograd va
Moskvada Muvaqqat hukumatga
sodiq kuchlarning qarshiligini
shafqatsiz bostirib, Rossiyaning
muhim markaziy sanoat
shaharlarida tezlik bilan o‘z
hokimiyatlarini o‘rnatishdi.

1917-yil kuzida Turkistonda hokimiyatning bolsheviklar ta’siridagi
Sovetlar qo‘liga o‘tishi uchun obyektiv shart-sharoit yo‘q edi,
bolsheviklarning omma o‘rtasida ta’siri ham oz bo‘lgan.
Bu yerda asosiy siyosiy kuchlar
eserlar va milliy partiyalar edi. Biroq
mana shunday murakkab siyosiy
sharoitda Turkistondagi milliy
siyosiy kuchlar va ularning
yetakchilari bolsheviklarning kuchini
yetarlicha baholamadi hamda unga
qarshi kurashga birlasha olmadi.

Toshkentda sovet hokimiyatining o‘rnatilishi hamda Turkiston
o‘lka Xalq Komissarlari Sovetining tashkil qilinishi
Oktyabr to‘ntarishi haqidagi xabar 27-oktyabrda Toshkentga yetib
kelgach, bolsheviklar va so‘l eserlar hokimiyatni zo‘ravonlik yo‘li bilan
egallash uchun kurash boshladilar.
Bolsheviklar rahbarlik qilgan
Toshkent Soveti ishchi va
soldatlarni qo‘zg‘olon ko‘tarishga
da’vat qildi. Lekin Muvaqqat
hukumat tomonidan Turkiston
o‘lkasining bosh komissari qilib
tayinlangan general
P.Korovichenkoga sodiq qolgan
qismlar bunga qarshilik
ko‘rsatdilar.

28 oktyabrdan boshlab Toshkentning yangi shaharida qurolli
to‘qnashuvlar avj oldi. To‘rt kunlik janglardan so‘ng Toshkentning
yangi shahar qismida zo‘ravonlik bilan sovet hokimiyati o‘rnatildi.
Biroq qurolli to‘qnashuvda
mahalliy aholi deyarli ishtirok
etmadi. 1917-yil noyabrda
Samarqand, Skobelev va boshqa
shaharlarda ham sovet
hokimiyati o‘rnatildi.

Toshkentda 1917-yil 15 – 22-
noyabrda bo‘lgan Turkiston ishchi va
soldat deputatlari Sovetlarining III
o‘lka syezdida so‘l eserlar,
bolsheviklar va maksimalistlardan
iborat sovet hukumati – Turkiston
o‘lka Xalq Komissarlari Soveti tuzildi.
Hukumatda 8 o‘rin so‘l eserlarga, 7 o‘rin bolsheviklar bilan
maksimalistlarga berildi hamda u faqat yevropaliklardan iborat qilib
tuzildi. Turkiston o‘lkasi XKS raisi lavozimini kasbi chizmachi bo‘lgan
bolshevik Fyodor Kolesov egalladi, harbiy komissar qilib izvoshchi
Ye.Perfilev, boshqa komissarlik lavozimlariga ham o‘rtamiyona ma’lumot
olgan kishilar tayinlandi.

Turkistonda ham bolsheviklar tomonidan zo‘ravonlik bilan
sovet hokimiyati o‘rnatildi. Bolsheviklar hukumati yevropalik
ishchilar, qizil gvardiyachilar va boshqa harbiy qismlarga
tayanib, mintaqada o‘z diktaturasini o‘rnatdi.

10Turkiston Muxtoriyati hukumatining tashkil
topishi va faoliyati.
1917yil 26 – 28-noyabrda Qo‘qon shahrida
Butunturkiston o‘lka musulmonlarining
favqulodda IV qurultoyi bo‘lib o‘tdi.
10.08.2023
http://aida.ucoz.ruBu masala muhokamasida so‘zga chiqqanlarning ko‘pchiligi
Turkistonning muxtor respublika deb e’lon qilinishi o‘lka aholisining
ijtimoiy maqsadlaridan kelib chiqqani va unga mos tushishini uqtirdi.
Muxtoriyat va mustaqillik e’lon qilish fikrini hamma qo‘llab-
quvvatladi.Turkistonni boshqarish shakli
to‘g‘risidagi masala qurultoyning
diqqat markazida turdi.

11Qurultoy Turkistonda yashab turgan milliy ozchilik huquqlarining
muttasil himoya qilinishini tantanali ravishda e’lon qildi. Qurultoyda 27-noyabr kuni kechqurun qabul
qilingan qarorda shunday deyiladi: “Turkistonda
yashab turgan turli millatga mansub aholi Rossiya
inqilobi da’vat etgan xalqlarning o‘z huquqlarini
o‘zlari belgilash xususidagi irodasini namoyon etib,
Turkistonni Federativ Rossiya Respublikasi
tarkibida hududiy jihatdan muxtor deb e’lon qiladi,
shu bilan birga muxtoriyatning qaror topish
shakllarini Ta’sis Majlisiga havola etadi”.
10.08.2023
http://aida.ucoz.ru

1228-noyabrda tarkib topayotgan mazkur hukumatning nomi
aniqlanib, Turkiston Muxtoriyati deb ataladigan bo‘ldi.
Qurultoy o‘sha kungi
yig‘ilishda Butunrossiya
Ta’sis Majlisi chaqirilgunga
qadar hokimiyat Turkiston
Muvaqqat Kengashi va
Turkiston Xalq (Millat)
Majlisi qo‘lida bo‘lishi
kerak, deb qaror qabul qildi.
10.08.2023
http://aida.ucoz.ru

13Qurultoyda Turkiston Muvaqqat Kengashi a’zolaridan 8 nafar
kishidan iborat tarkibda Turkiston Muxtoriyati hukumati tuzildi.
Hukumatning Bosh vaziri hamda ichki ishlar vaziri etib
Muhammadjon Tinishboyev saylandi.
Islom Sulton Shoahmedov – Bosh vazir
o‘rinbosari, Mustafo Cho‘qay – tashqi
ishlar vaziri, Ubaydulla Xo‘jayev – harbiy
vazir, Hidoyatbek Yurg‘uli Agayev – yer va
suv boyliklari vaziri, Obidjon Mahmudov –
oziq-ovqat vaziri, Abdurahmon O‘rozayev
– ichki ishlar vazirining o‘rinbosari,
Solomon Gers- feld – moliya vaziri
lavozimlarini egallashdi.
10.08.2023
http://aida.ucoz.ru Mustafo Cho‘qay

14Bilimsiz va o‘z kasbiga layoqatsiz sovet hokimiyatining bolshevik
komissarlaridan farqli ravishda muxtoriyat hukumati vazirlarining
aksariyati oliy ma’lumotli huquqshunos ekanligi ularning bilim
darajasining naqadar yuqori ekanidan dalolat beradi.
Qurultoy tugagach, 1-dekabrda
Turkiston Muxtoriyatining
Muvaqqat hukumati a’zolari (8
kishi) imzolagan maxsus
Murojaatnoma e’lon qilindi.
10.08.2023
http://aida.ucoz.ruMurojaatnomada Turkistondagi barcha aholi: irqi, millati, dini, jinsi,
yoshi va siyosiy e’tiqodlaridan qat’i nazar, yakdillik va hamjihatlikka
da’vat etilgan edi.

Buxoro amirligidagi ahvol va Yosh buxoroliklar faoliyati.
Rossiyada podsho hokimiyatining
ag‘darilishi Buxoro amirligida ham ba’zi
o‘zgarishlarni keltirib chiqardi. Buxoro
hukmdori Amir Sayid Olimxon (1881 –
1944) e’tirof etishicha, Muvaqqat hukumat
Buxoro davlatining mustaqilligini tan olgan.
Amir hukumati Afg‘oniston va boshqa davlatlar bilan aloqalar
o‘rnatgan. Rossiya-Buxoro munosabatlarida ham o‘zgarishlar yuz
bergan. Rossiya-Buxoro munosabatlarida ham o‘zgarishlar yuz bergan.
Buxoroda ish olib borgan Rossiya imperiyasining siyosiy agentligi
Rossiya hukumatining rezidenti deb ataladigan bo‘ldi. Buxoro amiri
Sayid Olimxon

Sovetlari paydo bo‘lib, siyosiy beqarorlik va tartibsizliklar
kelib chiqqan. Bu holat Buxoro amirligidagi siyosiy ahvolga ham
o‘z ta’sirini ko‘rsatgan.
Yosh buxoroliklar partiyasi dastlab
mavjud amirlik tuzumi doirasida
demokratik islohotlar o‘tkazish,
konstitutsiyaviy monarxiya o‘rnatish
orqali amirning mutlaq hokimiyatini
cheklab qo‘yish tarafdori bo‘lishgan.

Petrogradda 1917-yili
bo‘lgan Fevral inqilobi Yosh
buxoroliklar ichida kuchlar
nisbatining qayta
guruhlanishini tezlashtirdi.
Asta-sekin isloh qilish tarafdorlari bo‘lgan eski jadidlarga Abdulvohid
Burhonov-Munzim (1875 – 1934) va Sadriddin Ayniy (1878 – 1954)
hamda islohot sohasida faol harakatlarni qo‘llovchi yosh jadidlarga
Abdurauf Fitrat (1886 – 1938) va Fayzulla Xo‘jayev (1896 – 1938)
yetakchilik qildi.Fayzulla Xo‘jayev

Buxoro amiri Sayid Olimxon 1917-yil 7-aprelda Buxoroda turli islohotlar o‘tkazish
to‘g‘risidagi farmonni imzoladi. Biroq, farmonni quvvatlash maqsadida Yosh buxoroliklar
tomonidan poytaxt Buxoro shahrida 8-aprelda bo‘lgan namoyish amir tomonidan bostirildi.
14-aprelda farmon bekor qilindi. Yosh buxoroliklar amirlikda ta’qib ostiga olindi.
Biroq, farmonni quvvatlash
maqsadida Yosh buxoroliklar
tomonidan poytaxt Buxoro shahrida
8-aprelda bo‘lgan namoyish amir
tomonidan bostirildi. 14-aprelda
farmon bekor qilindi. Yosh
buxoroliklar amirlikda ta’qib ostiga
olindi.

Kolesovning Buxoroga bosqini va uning oqibatlari.
1917-yil noyabrda Turkiston o‘lkasida bolsheviklarning hokimiyat
tepasiga kelishi natijasida sovet Rossiyasi bilan Buxoro amirligi
o‘rtasidagi siyosiy vaziyat keskinlashdi. 1917-yil 2-dekabrda Yangi
Buxoro (hozirgi Kogon)da bo‘lib o‘tgan amirlik hududidagi rus
manzilgohlari ishchi va soldat deputatlari Sovetlarining II syezdida
Buxoroda amirlik tuzumini ag‘darib tashlab, hokimiyatni Fayzulla
Xo‘jayev boshchiligidagi Yosh buxoroliklarga berishga qaror qilindi.

Turkiston o‘lkasi XKS raisi Fyodor Kolesov boshchiligidagi 3500 kishidan
iborat harbiy kuchlar 1918-yil 1-martda Yangi Buxoroga yetib keldi.
Fayzulla Xo‘jayev raisligida yosh
buxoroliklarning 7 kishidan iborat
inqilobiy qo‘mitasi (revkom) tuzildi. 2-
mart kuni Eski Buxoro shahriga hujum
boshlandi. Buxoro shahri yaqinidagi
Fathobodda bo‘lgan dastlabki
to‘qnashuvda amir Olimxon qo‘shinlari
yengilsa ham keyinchalik buxoroliklar
Kolesov otryadini qurshab olishdi.
Karmanadan Qorako‘lgacha bo‘lgan 170 km masofadagi temiryo‘l
izlari amir sarbozlari tomonidan buzib tashlandi.

Bir necha kun davom etgan muzokaralardan keyin 1918-yil 25-martda
sovet Turkistoni bilan Buxoro amirligi o‘rtasida Qiziltepa bitimi
imzolandi. Amir nomidan bitimni bosh zakotchi Mirza Salimbek
imzoladi.
Kolesovning tajovuzkorona hujumi
sharmandalarcha barbod bo‘lsa
ham, o‘z mustaqilligini himoya qilgan
Buxoro amirligi bosqinchi qizil
askarlarning o‘z hududidagi harbiy
harakatlari uchun javobgar deb
hisoblandi hamda katta miqdorda
tovon to‘lashi belgilandi.

Shuningdek, Kolesov otryadi Buxoro, Karmana va Xatirchida
talon-toroj qilingan katta boylik bilan Toshkentga qaytdi. Bu
hodisalar amir hay’atiga boshchilik qilgan taniqli davlat arbobi
va mashhur tarixchi Mirza Salimbekning “Tarixi Salimiy”
asarida o‘z aksini topgan.

Qizil armiyaning Buxoroga
hujumi hamda amir
hokimiyatining ag‘darilishi.
1920-yil 12-avgustda Turkiston fronti qo‘mondoni M.V.Frunze
amirlikni tugatish maqsadida Samarqand-Buxoro guruhi (fronti)ni
tuzish haqida buyruq bergan. Shu tariqa Buxoro amirligi chegaralariga
7000 piyoda, 2500 otliq askar hamda zamonaviy harbiy texnika shay
holatga keltirib qo‘yilgan.

Sovet hukumati xalqaro huquq normalarini qo‘pol ravishda buzib,
1920-yil 29-avgustda Buxoro amirligini tugatishga kirishdi. Shu
sanadan boshlab Eski Buxoro ham havodan, ham yerdan qattiq
bombardimon qilingan.
Buxoroning Qarshi darvozasigacha
kelgan temiryo‘lda turgan
bronepoyezd (zirhlipoyezd) va
Samarqand, Shayx Jalol, Namozgoh
darvozalari yaqinida joylashtirilgan
to‘plardan 1-2-sentyabr kunlari
shaharga 12 000 snaryad
tashlangan.

Buxoro Xalq Sovet Respublikasining tuzilishi.
Shaharni bosib olgan qizil askarlar
Arkdagi amir xazinasini, Buxoro
qozikaloni, qo‘shbegi va boshqa
amaldorlarning boyliklarini
musodara qilganlar. Bolsheviklar,
qizil armiya qo‘mondonlari, oddiy
askarlar katta boylik orttirganlar.
Hatto katta boylikni o‘margan “qizil qo‘mondon” M.Frunze 1920-yil
sentyabrda Moskvaga qaytgach, qo‘lga olingan va bir necha oy uy
qamog‘ida saqlangan. Sentyabr oyi boshlarida amirlik xazinasi va boshqa
boyliklar ortilgan 2 ta eshelon Samarqand va Toshkent orqali Moskvaga
yo‘l olgan.

BXSRdagi siyosiy, iqtisodiy va madaniy o‘zgarishlar.
1921-yil 18 – 23 sentyabrda bo‘lgan
Butunbuxoro xalq vakillarining II
qurultoyida demokratik ruhdagi BXSR
Konstitutsiyasi qabul qilindi. Markaziy
Revkom o‘rniga qonun chiqaruvchi va
nazorat qiluvchi oliy organ – Butunbuxoro
Markaziy Ijroiya Qo‘mitasi tashkil qilindi.
Taniqli davlat arbobi Usmon Xo‘ja unga rais
bo‘ldi. U keyinchalik, xorijga chiqib ketgach,
1922–1924-yillarda bu lavozimni Porso
Xo‘jayev egalladi. Porso Xo‘jayev

Buxorodagi demokratik o‘zgarishlarga mamlakat
tashqarisidan tazyiq tobora kuchayib bordi. 1923-
yil yozi va kuzida tashqi kuchlar tazyiqi bilan
Fayzulla Xo‘jayevning yaqin safdoshlari bo‘lgan
Fitrat, Otaulla Xo‘jayev, Sattor Xo‘jayev,
Muinjon Aminov, Qori Yo‘ldosh Po‘latov va
boshqa nozirlar hukumat tarkibidan chiqarildi
hamda Buxorodan surgun qilindi.
Buxoro hukumati Moskva va Toshkentning “kommunistcha sabog‘”ni
olgan “tajribali sovet xodimlari” bilan to‘ldirildi. Hukumatda
Turkiston ASSRdan yuborilgan komissarlarning ta’siri tobora
kuchayib bordi. Usmon
Xo‘ja

10-sinf O’zbekiston tarixi darsligi “ Turkistonda sovet hokimiyatining o‘rnatilishi hamda o’zbek xalqining mustaqillik uchun kurashi(1917- 1924)” mavzularining tuzilishi va o’qitishning samarali usullari

Reja: 1. Rossiyadagi Oktyabr to‘ntarishi hamda uning Turkiston o‘lkasiga ta’siri. 2. Toshkentda sovet hokimiyatining o‘rnatilishi 3. Turkiston Muxtoriyati hukumatining tashkil topishi va faoliyati. 4. Buxoro amirligidagi ahvol va Yosh buxoroliklar faoliyati 5. Kolesovning Buxoroga bosqini va uning oqibatlari 6. Buxoro Xalq Sovet Respublikasining tuzilishi. 7. Savol va topshiriqlar

Rossiyadagi Oktyabr to‘ntarishi hamda uning Turkiston o‘lkasiga ta’siri. 1917-yil avgust oxiri – sentyabr boshlarida bolsheviklar Petrograd va Moskva Sovetlarida ko‘pchilikni egalladi hamda hokimiyatni bosib olish uchun qurolli to‘ntarishga tayyorgarlik ko‘rdi. 24-oktyabrdan 25-oktyabrga o‘tar kechasi qurollangan ishchilar, Petrograd garnizonining soldatlari va Boltiq flotining matroslari Qishki saroyga bostirib kirdi va majlis o‘tkazayotgan Muvaqqat hukumat a’zolarini qamoqqa oldi.

Petrogradda ochilgan Butunrossiya Sovetlarining II syezdida bolsheviklar dastlab so‘l eserlar bilan hamkorlikda Muvaqqat hukumat ag‘darilganligini qo‘llab-quvvatlab, Tinchlik va yer to‘g‘risida dekretlar e’lon qildilar. Vladimir Ilich Ulyanov (Lenin) boshchiligidagi hukumat – Xalq Komissarlari Soveti (XKS)ni tuzdilar. Bolsheviklar Petrograd va Moskvada Muvaqqat hukumatga sodiq kuchlarning qarshiligini shafqatsiz bostirib, Rossiyaning muhim markaziy sanoat shaharlarida tezlik bilan o‘z hokimiyatlarini o‘rnatishdi.

1917-yil kuzida Turkistonda hokimiyatning bolsheviklar ta’siridagi Sovetlar qo‘liga o‘tishi uchun obyektiv shart-sharoit yo‘q edi, bolsheviklarning omma o‘rtasida ta’siri ham oz bo‘lgan. Bu yerda asosiy siyosiy kuchlar eserlar va milliy partiyalar edi. Biroq mana shunday murakkab siyosiy sharoitda Turkistondagi milliy siyosiy kuchlar va ularning yetakchilari bolsheviklarning kuchini yetarlicha baholamadi hamda unga qarshi kurashga birlasha olmadi.

O'xshashlar

Turkistonda sovet hokimiyatining o‘rnatilishi hamda o’zbek xalqining mustaqillik uchun kurashi(1917-1924

Turkistonda 1917 yilgi ijtimoiy- siyosiy o’zgarishlar, Turkistonda sovet hokimiyatining o’rnatilishi

1917-1924 yillarda Qoraqalpoqiston

Buxoro amirligida sovet hokimiyatining mustahkamlanish jarayonlari

Turkmaniston o’lkasi 1917-yil fevral-oktabr oralig’ida. Sovet hokimiyatining majburiy tartibda o’rnatilishi, bolsheviklar diktaturasi