Turkman klassik adabiyoti

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1609.7587890625 KB

Ko'chirib olish

Reja:
Turk man xalqi t arixi haqida.

Turk man xalq og`zak i ijodi.

Nasimiy va Ozodiy

A ndalib va Maxt umquli

O`rta Osiyoda yashovchi turkmanlar
adabiyoti uzoq tarix va boy madaniy merosga ega.
Uning madaniyatida xalq tarixi bilan bog`liq
bo`lgan, folklorning roli juda kattadir. Turkman
folklorida ashula, qo`shiq, ertaklar bilan birga
“Yusuf va Zulayxo”, “Layli va Majnun”,
“Shohsanam va G`arib”, “Zuhra va Tohir”, “Asli
va Karam” kabi dostonlar O`rta Osiyoda yashovchi
boshqa xalqlar og`zaki ijodida ham uchraydi.
Ayniqsa, “Go`ro`g`li” turkumidagi dostonlarning
ko`pchiligi o`zbek va ozarbayjon xalqlaridagi shu
nomdagi dostonlarning variantlari bilan
hamohangdir.

O `g`izxon haqidagi qadimgi
rivoyatlar bevosita turkman xalqining
ham madaniy merosi hisoblanadi. Turk-
o`g`uz qabilalariga tegishli bo`lgan bu
asar asrlar davomida shakllanib epos
darajasiga ko`tarilgan. Ayrim tarixiy
ma`lumotlarga qaraganda 531-579
yillarda Eronda hukmronlik qilgan
Anushervonning vaziri Buzrug Mehr bu
eposni ( «Ulu g` x on ota ja n gn om a si
b itigi» nomli asarni) turk tilidan fors
tiliga tarjima qilgan. Xalifa H orun ar-
Rashid (763-809) davrida esa bu kitob
arab tiliga o`girilgan.

Xalq og`zaki ijodida ertak janri ham
o`rin egallagn. Unda biz “Uch ho`kkiz”,
“Hayvonlar tili”, “Tulki haqida ertak”,
“Soqolli kelin haqida ertak”, “Jo`xoridan
qilingan non”, “Ikki mergan”, “Mamed”,
“Aqlli qariya”, “Yoqma – o`zing yonasan,
lahm kovlama – o`zing yiqilasan”, “Bevaning
o`g`li”, “Mulla, qozi va Yortiquloq haqida
ertak” kabi ertaklar mavjud.

Nasimiy (1369-1417) Ozarbayjonning
Shamaxi shahrida hunarmand kosib oilasida
tug`ilgan. Maktab va madrasalarda o`qib,
shuningdek, riyozat, falakiyot kabi fanlarni ham,
arab, fors tillarini ham mukammal o`zlashtirib
olgan. U ozarbayjon, fors, arab tillarida ijod
qilgan. Nasimiy inson uchun eng zarur bo`lgan
erk va ozodlikni ulug`lab she`rlar yozadi.
Keyinchalik Xalab shahrida Misr sultoni
Muayidning topshirig`i bilan 1417 - yilda
vahshiyona qatl etiladi.

XVII asrda yashagan shoir Ozod iy
ham o`z ijodida tasavvuf g`oyalarini targ`ib
qilgan. Uning «Va ` zi Ozod iy » she`rlar
to`plami meros bo`lib qolgan. Ozodiy xalqni
xonavayron qiluvchi o`zaro urushlarni
qoraladi. Ayrim ma`lumotlarga qaraganda, u
Gurgon hokimi Alixonga qarshi xalqni
qo`zg`olonga chaqirgan. Shoir «Ozodiy»
taxallusini ham bekorga qabul qilmagan. U
erk va ozodlik haqida juda ko`p qo`shiq va
g`azallar yozgan.

Andalib ijodi turkman adabiyotining rivojida
katta rol o`ynaydi. U ko`plab she`rlar va “Layli va
Majnun” dostonini yozdi. Andalib turkman va
o`zbek adabiyotining yirik klassigi hisoblanadi.
1976 - yilda Turkmaniston Fanlar Akademiyasining
«Ilm» nashriyoti shoirning lirik she`rlarini alohida
nashrdan chiqardi. Kitobga so`z boshi yozgan olim
A.Meredov Andalib haqida yangi ma`lumotlar ham
bergan. U shoirning asli vatani Toshh o vuz ekanligi,
keyin esa Xivaga ko`chib borganligi haqida yozadi.

Turkman klassik adabiyotining asoschisi Ozodiyning
o`g`li Maxtumquli mamlakatda Eron shohlari
hukmronlik qilgan davrda yashadi. 1733 - yili Atrek
daryosi bo`yidagi Hojigovshan ovulida tug`ildi.
Uning ilk ustozi Ozodiy taxallusi bilan she`rlar
yozgan otasi Davlatmamad edi. Maxtumquli faqat
turkman adabiyotining emas, balki barcha Turkiy
xalqlar adabiyoti tarixi tarixining faxri hisoblanadi.
Uning she`rlari Turkmanistonda qanday e`zozlansa,
O`zbekistonda ham xuddi shunday qadrlidir. Shoir
she`rlarida tasavvuf falsafasi ma`naviyati kuylanadi.
Ayniqsa, naqshbandiylik tariqati g`oyalari
Maxtumqulining har bir she`rida uchraydi.

Shoirning «Bob o Ra vsh a n » va
«Z u h r a va Toh ir » kabi dostonlari ham
katta mahorat bilan yozilgan. “Zuhro va
Tohir” dostoni esa, o`zbek dostonlaridan shu
nomli doston syujetiga o`xshasa-da, undan
o`z originalligi bilan farqlanadi. Doston
oxirida Tohir-Zuhrolar Alloh qudrati bilan
tirilib, dushmanlarga qarshi kurashadi va
maqsadlariga yetadi. Bu bilan shoir pok
dunyoviy sevgi o`lim ustidan g`alaba
qilganligini ko`rsatib berdi . Mulla Qodirberdi
o`g`li Mullanafas 1810 - yilda
Turkmanistonning Seraxs mavzesida
dunyoga keldi.

Ad a b iy ot la r
1. Tu r km en ist a n t u r k ed eb iy a t i. An ka r a .
Ku lt u r b a ka n ligi. 1998.
2. Кор-у глы . Ту ркмен ска я ли т ера т у ра .
M осква . 1972.
3. Тох и ров Қ . Ўз бек т у ркма н а да би й
а лоқа ла ри . T. 1979.
4. Ма х т умқули . Та н ла н га н а са рла р . T. 1976.
Ка ми н а . Та н ла н га н а са рла р . T. 1957 .
5 . Қу рон боев К . “ Х и ди р Ди ря ев ”, T . , 1977.
6 . Қ. Қули ев . Қора ка рвон . T . , 1975.
7 . Б . Кербобоев. « Да ди л қа да м . T . , 1960.
8 . Х . Ди ря ев . « Қи сма т ». T . , 1970.

Ba ja r d i : Ish m u r a tova M.
Teksh ir d i : Da vr on ova M.

Turkman klassik adabiyoti

Reja: Turk man xalqi t arixi haqida.  Turk man xalq og`zak i ijodi.  Nasimiy va Ozodiy  A ndalib va Maxt umquli

O`rta Osiyoda yashovchi turkmanlar adabiyoti uzoq tarix va boy madaniy merosga ega. Uning madaniyatida xalq tarixi bilan bog`liq bo`lgan, folklorning roli juda kattadir. Turkman folklorida ashula, qo`shiq, ertaklar bilan birga “Yusuf va Zulayxo”, “Layli va Majnun”, “Shohsanam va G`arib”, “Zuhra va Tohir”, “Asli va Karam” kabi dostonlar O`rta Osiyoda yashovchi boshqa xalqlar og`zaki ijodida ham uchraydi. Ayniqsa, “Go`ro`g`li” turkumidagi dostonlarning ko`pchiligi o`zbek va ozarbayjon xalqlaridagi shu nomdagi dostonlarning variantlari bilan hamohangdir.

O `g`izxon haqidagi qadimgi rivoyatlar bevosita turkman xalqining ham madaniy merosi hisoblanadi. Turk- o`g`uz qabilalariga tegishli bo`lgan bu asar asrlar davomida shakllanib epos darajasiga ko`tarilgan. Ayrim tarixiy ma`lumotlarga qaraganda 531-579 yillarda Eronda hukmronlik qilgan Anushervonning vaziri Buzrug Mehr bu eposni ( «Ulu g` x on ota ja n gn om a si b itigi» nomli asarni) turk tilidan fors tiliga tarjima qilgan. Xalifa H orun ar- Rashid (763-809) davrida esa bu kitob arab tiliga o`girilgan.

O'xshashlar

Qoraqolpoq, tojik, Turkman xalqlari etnologiyasi

XVI-XVII asrlarda klassik tabiatshunoslik

Ispan adabiyoti

Fransuz adabiyoti

Ozarbayjon adabiyoti