UMUMIY PSIXOLOGIYAGA FANINING PREDMETI
![UMUMI Y PSIX OLOGIY A GA
FAN I NI NG PREDMETI
1](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_1.png)
![RE J A:
1. Psixologiyaning predmeti va psixologiyaning
fan sifatida shakllanishi
2. Miya va psixika
3. Psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o’rni va
hozirgi zamon psixologiyasining tuzilishi
4. Psixika va ongning taraqqiyoti](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_2.png)
![Psixologiyaning predmeti va vazifalari
Psixologiyaning predmeti . «Psixologiya»
so’zi ikkita grek so’zlaridan — «psyche» — jon,
ruh va « logos » — ta’limot, ilm so’zlaridan
iborat bo’lib, an’anaviy ma’noda inson ruhiy
dunyosiga aloqador barcha xodisalar va
jarayonlar uning predmetini tashkil etadi.
Boshqacha qilib aytganda, psixologiyaning
predmetini har birimizning tashqi olamni va
o’z-o’zimizni bilishimizning asosida yotgan
jarayonlar, xodisalar, xolatlar va shakllangan
xislatlar tashkil etadi.
Psixologiya bo’yicha adabiyotlarda uning
predmetini qisqacha qilib, psixikadir](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_3.png)
![Demak, qisqa qilib,
psixologiy aning predmet i k onk ret shaxs,
uning jamiy at dagi xulq-at v ori v a t urli
faoliy at larining o’ziga xos t omonlaridir,
deb ta’riflash mumkin.
Psixologiya konkret fan sifatida psixik faoliyat
qonuniyatlarini, uning ro’y berishi mexanizmlari
va omillarini o’rganuvchi fandir.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_4.png)
![Психика - бу тафаккур, сезгилар,
ҳиссиётлар ва коммуникатив
жараёнларни ўзига жамлаштирган
яхлит тизимдир
5](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_5.png)
![Psixika bu aks ettirishdir. Jonli va jonsiz tabiatda aks ettirishning o’ziga xos usullari
mavjud. Aks ettirish jarayonini quyidagicha ifodalash mumkin.
Биологик
Психик МАТЕРИЯНИНГ АКС ЭТТИРИШ СХЕМАСИ
Анорганик материя Органик материя
Тирик материянинг ташқаридан таъсир этаётган моддалар
алмашинувига жавоб бериши таъсирланувчанлик деб аталади.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_6.png)
![Psixik aks ettirish quyidagi xususiyatlarga ega:
•
ob'ektiv borliqni to’g’ri aks ettirish
imkoniyatini beradi;
•
shaxsning faoliyati davomida mukammallikka
erishib boradi;
•
doimo rivojlanib va takomillashib boradi.
•
Shaxsning individualligi orqali namoyon
bo’ladi.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_7.png)
![ПСИХИКАНИНГ НАМОЁН БЎЛИШ ШАКЛЛАРИ ВА УЛ АРНИНГ
ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИГИ
ПСИХИК
ЖАРА ЁНЛАР ПСИХОЛОГИК
ҲОЛАТЛАР ШАХСНИНГ
ХУСУСИЯТЛАРИ
БИЛИШ
ЖАРА ЁНИ ҲИССИЙ ИРОДАВИЙ ИНДИВИДУА ЛЛИК
Сезгилар Эмоциялар Йўналишлар
Идрок эътиқодлилик Темперамент
Хотира бардамлик Характер
Тафаккур тетиклик Қобилиятлар
Ҳаёл апатия Иқтидор
Нутқ қизиқувчанлик ақлий салоҳият
Диққат ҳайратланиш хулқ мотивацияси
8](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_8.png)
![Psixologiya fanining asosiy vazifasi psixik
hodisalarni o’rganish va ilmiy asoslashdir. Psixik
hodisalar ma'lum qonuniyatlarga bo’ysunadi.
Psixologiya shunday qonuniyatlarni
mohiyatini ochishga, ularni tarkib topishi va
rivojlanishini o’rganishga qaratilgandir. Ushbu
qonuniyatlarni bilish, ularni boshqarish, tashkil
etish, ta'lim-tarbiya jarayonini to’g’ri olib
borishga yordam beradi.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_9.png)
![Psixologiy aning fan sifat ida Psixologiy aning fan sifat ida
shak llanisshak llanis
ii
Insonda jismoniy tanadan tashqari undan
farqlanuvchi yana nimadir borligi haqidagi
tasavvurlar qadimdanoq mavjud bo’lgan.
Eng qadimgi davrlardayoq inson tush ko’rish
hodisasi orqali ayrim odamlarning noyob
qobiliyatlari (masalan, ovdagi muvaffaqiyatlar)
o’lim va boshqa hodisalarning sabablarini
tushuntirishga intilgan.
Ammo dastlabki qarashlar mifologik xarakterda
edi. Ular fikrlash orqali emas, ko’r-ko’rona ishonch
vositasida egallanardi.
Ruh haqidagi qarashlar ko’pincha nafas bilan
bog’lanardi, ruhni esa uchar mahluq sifatida
tasavvur etardilar.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_10.png)
![Psixologiya haqidagi fikrlar qadim zamonlardan beri
mavjuddir.
Ilk davrlarda psixologik xususiyatlarni jonning ishi
deb tushuntirilgan.
Jonning o’zi esa odam tanasidagi maxsus ikkilamchi
jism deb qaralgan. Bunday tasavvurlar "animizm" deb
ataladi. Animizm so’zi -anima "jon" degan ma'noni
anglatadi.
Jon o’z mohiyatiga ko’ra olovsimon uchqundan
iborat ekanligi Geraklit tomonidan, yoki olovsimon
atomdan iboratligi Demokrit tomonidan ta'kidlangan.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_11.png)
![Plat onning "ideyalar tug’ma bo’ladi" degan g’oyalari
psixologik fikr taraqqiyotiga juda katta hissa qo’shdi.
Plat on ta'limotiga ko’ra "ideyalar" mohiyati abadiy
va o’zgarmas, ularning tabiiy olamdan tashqarida oliy
olam mavjud bo’lib, ularni odam ko’zi bilan ko’ra
olmaydi.
Platonning dualizm shogirdi Arast u ( Ar ist ot el
eramizdan oldingi IV asr 384-322 yillar) tomonidan
birmuncha muvaffaqiyatli bartaraf etildi.
Aristotelning " Jon haqida" asari o’sha davrdayoq
psixologiya maxsus fan sifatida maydonga kela
boshlaganidan dalolat beradi.
Ana shu tufayli psixologiya jon haqidagi fan sifatida
maydonga kelgan va hozirgi kunda psixologiya fani o’z
mazmunini batamom o’zgartirgan](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_12.png)
![
Arastu kishilik tafakkuri tarixida
birinchi bo’lib ruh va jonli tananing
ajralmasligini isbotlab berdi.
Unga ko’ra, jon qismlarga bo’linmaydi,
lekin u faoliyatimiz davomida
oziqlanishi, his etishi va harakatga
kelishi, aql-idrok kabi turlarga oid
qobiliyatlarda namoyon bo’lishi mumkin .
Birinchi qobiliyatlar o’simlik uchun,
ikkinchisi va uchinchisi hayvonlarga,
to’rtinchisi esa insonlar uchun xosdir.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_13.png)
![1 bosqich Psixologiya jon haqidagi
fan Bu yo’nalish psixologiyada bundan 2500 yil oldin
paydo bo’lgan. Inson hayotidagi barcha narsalar
tushunchalarni, tushunarsiz hodisalarni jon ruh bilan
tushuntirishga harakat qilganlar.
2 bosqich Psixologiya ong
haqidagi fan sifatida XVII asrda tabiiy fanlar rivojlanishi bilan
boshlanadi. Fikrlash, xoxlash, his qilish,
qobiliyatini ong deb atashgan. O’z-o’ini kuzatish
asosiy metod hisoblangan
3 bosqich Psixologiya hulq-atvor
haqidagi fan XIX asrdan boshlanadi . Psixologiyaning vazifasi
ko ’ rgan narsalarni bevosita kuzatish , aniqrog ’ i
inson hulq - atvorini faoliyatini reaktsiyasini kuzatish
deb hisoblangan . Bunda motivlarning o’rni hisobga
olinmagan
4 bosqich Psixologiya , psixikaning
mexanizmlari ,
qonuniyatlari va
faktlarini o’rganuvchi
fan sifatida Dunyoga materialistic nuqtai-nazardan qarash
shakllangan. Rossiya psixologiyasining asosida aks
ettirish nazariyasi asosiy qonuniyat sifatida
ko’rsatiladi.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_14.png)
![Psiхоlоgiyaning mustаqil fаn
sifаtidа shаkllаnishigа zаmin
hоzirlаnishi
Psiхоlоgiyaning mustаqil fаn
sifаtidа shаkllаnishi](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_15.png)
![1.2. Miya va psixika
Psixika yuksak darajada tashkil topgan materiyaning
alohida xossasi bo’lib, u ob'ektiv olamni alohida bir
tarzda aks ettiradi. Yuksak darajada tashkil topgan
materiya deganda biz miyani tushunamiz .
Demak inson va hayvonlar psixikasining moddiy
asosini markaziy nerv sistemasining eng yuksak
qismi bo’lmish bosh miya tashkil etadi. Ammo
insonlar miyasi hayvonlar miyasiga qaraganda
qancha murakkabroq tuzilgan bo’ladi.
Odam miyasi hajmi jihatidan ham katta. Agar
maymun miyasining og’irligi 400-500 g bo’lsa,
odam miyasining og’irligi o’rta hisobda 1400 g dir.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_16.png)
![•
Miya funksiyasi organizm hayotida shunchalik
murakkabki, buni biz miya butun gavda og’irligining 2
foizini tashkil qilishidan va organizmga kiradigan
kislorodning 18 foizidan ortiqrog’ini ishlashidan ham
ko’rishimiz mumkin.
•
Hayvon taraqqiyotining qanchalik yuqoriroq bosqichida
tursa, uning tanasiga nisbatan miyasi shunchalik
og’irroq bo’lib boraveradi.
Inson bosh miyasi, hayvon miyasidan ancha og’irdir.
•
Odam miyasi - 1400 g.
•
Ot miyasi - 650 g.
•
Gorilla miyasi - 400 g.
•
Ho’kiz miyasi - 500 g.
•
Kit miyasi - 2800 g.
•
Fil miyasi - 4000 g.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_17.png)
![Xronologik tarkib O'tayotgan vaqt
Xarita va chizmalarni o'qish Aniq makon
Nomlarni, izlarni belgilarni yodda
saqlab qolish Tasavvurlar, aniq voqealarni
yodda saqlab qolish
Nutq faoliyati mohiyatini his etish Emosional holatni idrok etish
Olamni xursandchilikda osoyishta
k o’ rish Olamni g'amgin holda ko'rish
Batafsil idrok qilish Ya xlit idrok qilish](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_18.png)
![Bosh miyaBosh miya](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_19.png)
![Psixologiyaning fanlar tizimida tutgan
o’rn i
•
Psixologiya ko’plab fanlar bilan uzviy bog’liq holda
rivojlanib bormoqda.
•
Fanlar orasidagi bog’liqliklar psixologiyaning
fanlar tizimidagi o’rnini belgilab beradi.
•
Bizga ma'lumki, mavjud fanlar gumanitar, tabiiy
va falsafiy turlarga bo’linadi
•
U inson ruhiy faoliyatining tabiiy , tarixiy va
ijtimoiy tomonini o’rganadi
•
Psixologiya falsafa, tarix, san'atshunoslik, texnika,
pedagogika fanlari bilan uzviy bog’liq](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_20.png)
![1.4. Psixologiyaning asosiy
metodlari
•
Aniq izlanish predmetiga ega bo’lgan har qanday fan
o’sha predmetining mohiyatini yoritish va materiallar
to’plash uchun maxsus usullar va vositalardan
foydalanadi va ular fanning metodlari deb yuritiladi.
Fanning salohiyati va obro’si ham birinchi navbatda
o’sha metodlar yordamida to’plangan
ma’lumotlarning ishonchliligi va validliligiga bog’liq
bo’ladi. Bu fikrlar bevosita psixologiyaga ham
aloqador bo’lib, metodlar masalasi bu fanda juda
katta ahamiyatga molik masala sifatida qaraladi](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_21.png)
![1.5. Psixologiyaning asosiy metodlari
ASOSIY METODLAR Asosiy metodlarning
variantlari
KUZATISh METODI Tashqi (obyektiv kuzatish)Ichki (subyektiv,
o’z-o’zini kuzatish) Erkin kuzatuv
StandartlashtirilganGuruh ichida
kuzatish Guruh tashqarisida kuzatish
SO’ROQ METODLARI Og’zaki so’roqYozma so’roqErkin
so’roq (suhbat) Standartlashtirilgan
so’roq
TESTLAR METODI Test-so’rovTest-topshiriqProyektiv
test Sosiometrik test
EKSPERIMENT Tabiiy eksperiment Laboratoriya
eksperimenti
MODELLAShTIRISh Matematik modellashtirish Mantiqiy
modellashtirishTexnik
modellashtirish Kibernetik
modellashtirish](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_22.png)
![
Psixikaning taraqqiyoti haqida so’zlaganda:
1) hayvonlar psixikasining taraqqiyotini,
2) odam ongining tarixiy taraqqiyotini,
3) odam psixikasining yoshga qarab taraqqiy qilishini
nazarda tutiladi.
Hayvonlar psixikasi .
Yuqorida ko’rsatilganidek, psixika organik hayotning
taraqqiyoti jarayonida paydo bo’lgan. Organik
materiyaning anorganik materiyadan farq qiladigan
hususiyatlaridan biri shuki, organik materiya
seskanuvchandir, ya’ni tashqaridan bo’lgan ta’sirlarga
seskanib javob beradi.
Muhitning ta’siri bilan qo’zg’aladi. Masalan, bittagina
hujayradan iborat bo’lgan amyoba tashqi ta’sirga javob
berar ekan, shu ta’sirga qarab harakatlanadi yoki undan
kochadi.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_23.png)
![Ong haqida tushuncha
•
Ong -psixikaning eng yuksak darajasi bo’lib u faqat
insongagina xosdir. Ong ijtimoiy tarixiy sharoitda
odam mehnat faoliyatining tarkib topishida til
yordamida boshqa kishilar bilan doimiy munosabatda
bo’lish natijasidir. Bu ma'noda ong mutafakkirlar
ta'kidlab o’tganlaridek, ijtimoiy mahsulotdir.
•
Ongning birinchi xossasi - bu anglash demakdir .
Inson ongi tevarak atrofdagi tashqi olamga doir
bilimlar yig’indisidan iboratdir. Anglash tashqi
olamdagi narsalarni tushunish bo’lib, uning tarkibiga
muhim bilish jarayonlari kiradi.](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_24.png)
![Ong hossalari
•
Ongning ik k inchi xossasiga binoan, ongda ob'ek t bilan
sub'ek t o’rt asidagi ani q farq o’z ifodasini topadi, ya'ni odam
"men" degan tushunchani "men emas" tushunchasidan farqini
ajratadi. Odam o’zini bilish qobiliyatiga ega bo’lgan, ya'ni psixik
faoliyatda o’z-o’zini tekshira oladigan yagona mavjudotdir.
•
Ongning uchinchi xossasiga asosan ong yordami bilan
odamning maqsadni ko’zlash faoliyati ta'minlanadi. Faoliyat
maqsadlarini yaratish ongning vazifasiga kiradi. Bunday faoliyat
motivlari yuzaga keladi va chamalab ko’riladi, irodaviy qarorlar
qabul qilinadi, harakatlarni bajarish yo’llari hisobga olinadi.
•
Ongning t o’rt i nchi xossasiga asosan turli munosabatlardan
ongli ravishda t url i his-t uy g’ular y uzaga keladi. Ong kishilar
munosabatlarining yig’indisidir](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_25.png)
![•
Ong yuzaga kelishining asosiy sharti,
vositasi tildir. Psixikaning eng quyi darajasi
ongsizlikdir. Ongsizlik - bu shunday psixik
jarayonlar va hodisalar yig’indisiki, unda inson
o’z xatti-harakatlariga javob bermaydi,
anglamaydi. Bunga tush ko’rish, ba'zi
patologik hodisalar, alaxlash, gallyusinasiya
kabilar kiradi.
•
Xulosa qilib aytganda, psixologiya hayot
faoliyatining o’ziga xos shakli bo’lib, psixik
rivojlanishning qonuniyat va mexanizmlarini
o’rganuvchi fandir](/data/documents/99fc60c4-d424-4a3f-a134-02d08638023a/page_26.png)
UMUMI Y PSIX OLOGIY A GA FAN I NI NG PREDMETI 1
RE J A: 1. Psixologiyaning predmeti va psixologiyaning fan sifatida shakllanishi 2. Miya va psixika 3. Psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o’rni va hozirgi zamon psixologiyasining tuzilishi 4. Psixika va ongning taraqqiyoti
Psixologiyaning predmeti va vazifalari Psixologiyaning predmeti . «Psixologiya» so’zi ikkita grek so’zlaridan — «psyche» — jon, ruh va « logos » — ta’limot, ilm so’zlaridan iborat bo’lib, an’anaviy ma’noda inson ruhiy dunyosiga aloqador barcha xodisalar va jarayonlar uning predmetini tashkil etadi. Boshqacha qilib aytganda, psixologiyaning predmetini har birimizning tashqi olamni va o’z-o’zimizni bilishimizning asosida yotgan jarayonlar, xodisalar, xolatlar va shakllangan xislatlar tashkil etadi. Psixologiya bo’yicha adabiyotlarda uning predmetini qisqacha qilib, psixikadir
Demak, qisqa qilib, psixologiy aning predmet i k onk ret shaxs, uning jamiy at dagi xulq-at v ori v a t urli faoliy at larining o’ziga xos t omonlaridir, deb ta’riflash mumkin. Psixologiya konkret fan sifatida psixik faoliyat qonuniyatlarini, uning ro’y berishi mexanizmlari va omillarini o’rganuvchi fandir.
Психика - бу тафаккур, сезгилар, ҳиссиётлар ва коммуникатив жараёнларни ўзига жамлаштирган яхлит тизимдир 5