logo

UMUMIY PSIXOLOGIYAGA FANINING PREDMETI

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

9484.5 KB
UMUMI Y  PSIX OLOGIY A GA  
FAN I NI NG PREDMETI
1 RE J A:
1. Psixologiyaning  predmeti  va  psixologiyaning 
fan sifatida shakllanishi
2.   Miya va psixika
3.   Psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o’rni  va 
   hozirgi zamon psixologiyasining tuzilishi
4.   Psixika va ongning taraqqiyoti    Psixologiyaning predmeti va vazifalari  

Psixologiyaning  predmeti .  «Psixologiya» 
so’zi  ikkita  grek  so’zlaridan  —  «psyche»  —  jon, 
ruh  va  « logos »  —  ta’limot,  ilm  so’zlaridan 
iborat  bo’lib,  an’anaviy  ma’noda  inson  ruhiy 
dunyosiga  aloqador  barcha  xodisalar  va 
jarayonlar uning predmetini tashkil etadi. 

Boshqacha  qilib  aytganda,  psixologiyaning 
predmetini  har  birimizning  tashqi  olamni  va 
o’z-o’zimizni  bilishimizning  asosida  yotgan 
jarayonlar,  xodisalar,  xolatlar  va  shakllangan 
xislatlar tashkil etadi. 

Psixologiya  bo’yicha  adabiyotlarda  uning 
predmetini qisqacha qilib,   psixikadir Demak, qisqa qilib, 
psixologiy aning  predmet i  k onk ret   shaxs, 
uning  jamiy at dagi  xulq-at v ori  v a  t urli 
faoliy at larining o’ziga xos t omonlaridir, 
deb ta’riflash mumkin. 
Psixologiya konkret fan sifatida psixik faoliyat 
qonuniyatlarini, uning ro’y berishi mexanizmlari 
va omillarini o’rganuvchi fandir.  Психика - бу тафаккур, сезгилар, 
ҳиссиётлар ва коммуникатив 
жараёнларни ўзига жамлаштирган 
яхлит тизимдир
5   Psixika bu aks ettirishdir. Jonli va jonsiz tabiatda aks ettirishning o’ziga xos usullari 
mavjud. Aks ettirish jarayonini quyidagicha ifodalash mumkin. 
Биологик
Психик МАТЕРИЯНИНГ АКС ЭТТИРИШ СХЕМАСИ
Анорганик материя Органик материя
                Тирик    материянинг    ташқаридан    таъсир  этаётган  моддалар 
алмашинувига  жавоб бериши  таъсирланувчанлик  деб аталади.          Psixik aks ettirish quyidagi xususiyatlarga ega:
•
ob'ektiv  borliqni  to’g’ri  aks  ettirish 
imkoniyatini beradi;
•
shaxsning  faoliyati  davomida  mukammallikka 
erishib boradi;
•
doimo rivojlanib va takomillashib boradi.
•
Shaxsning  individualligi  orqali  namoyon 
bo’ladi. ПСИХИКАНИНГ НАМОЁН БЎЛИШ ШАКЛЛАРИ ВА УЛ АРНИНГ 
ЎЗАРО БОҒЛИҚЛИГИ
ПСИХИК 
ЖАРА ЁНЛАР ПСИХОЛОГИК 
ҲОЛАТЛАР ШАХСНИНГ 
ХУСУСИЯТЛАРИ
БИЛИШ 
ЖАРА ЁНИ ҲИССИЙ  ИРОДАВИЙ ИНДИВИДУА ЛЛИК
Сезгилар Эмоциялар Йўналишлар
Идрок эътиқодлилик Темперамент
Хотира бардамлик Характер
Тафаккур тетиклик Қобилиятлар
Ҳаёл апатия Иқтидор
Нутқ қизиқувчанлик ақлий салоҳият
Диққат ҳайратланиш хулқ мотивацияси 
8        Psixologiya  fanining  asosiy  vazifasi  psixik 
hodisalarni o’rganish va ilmiy asoslashdir. Psixik 
hodisalar ma'lum qonuniyatlarga bo’ysunadi.
Psixologiya  shunday  qonuniyatlarni 
mohiyatini  ochishga,  ularni  tarkib  topishi  va 
rivojlanishini  o’rganishga  qaratilgandir.  Ushbu 
qonuniyatlarni  bilish,  ularni  boshqarish,  tashkil 
etish,  ta'lim-tarbiya  jarayonini  to’g’ri  olib 
borishga yordam beradi. Psixologiy aning fan sifat ida Psixologiy aning fan sifat ida 
shak llanisshak llanis
ii

Insonda jismoniy tanadan tashqari undan 
farqlanuvchi yana nimadir borligi haqidagi 
tasavvurlar qadimdanoq mavjud bo’lgan. 

Eng qadimgi davrlardayoq inson tush ko’rish 
hodisasi orqali ayrim odamlarning noyob 
qobiliyatlari (masalan, ovdagi muvaffaqiyatlar) 
o’lim va boshqa hodisalarning sabablarini 
tushuntirishga intilgan. 

Ammo dastlabki qarashlar mifologik xarakterda 
edi. Ular fikrlash orqali emas, ko’r-ko’rona ishonch 
vositasida egallanardi. 

Ruh haqidagi qarashlar ko’pincha nafas bilan 
bog’lanardi, ruhni esa uchar mahluq sifatida 
tasavvur etardilar.    Psixologiya haqidagi fikrlar qadim zamonlardan beri 
mavjuddir. 
Ilk davrlarda psixologik xususiyatlarni jonning ishi 
deb tushuntirilgan. 
Jonning o’zi esa odam tanasidagi maxsus ikkilamchi 
jism deb qaralgan. Bunday tasavvurlar  "animizm"  deb 
ataladi.  Animizm  so’zi -anima "jon" degan ma'noni 
anglatadi. 
Jon o’z mohiyatiga ko’ra olovsimon uchqundan 
iborat ekanligi  Geraklit  tomonidan, yoki olovsimon 
atomdan iboratligi  Demokrit  tomonidan ta'kidlangan. Plat onning   "ideyalar  tug’ma  bo’ladi"  degan  g’oyalari 
psixologik fikr taraqqiyotiga juda katta hissa qo’shdi.
Plat on   ta'limotiga  ko’ra  "ideyalar"  mohiyati  abadiy 
va  o’zgarmas,  ularning  tabiiy  olamdan  tashqarida  oliy 
olam  mavjud  bo’lib,  ularni  odam  ko’zi  bilan  ko’ra 
olmaydi.
Platonning  dualizm  shogirdi  Arast u  ( Ar ist ot el  
eramizdan  oldingi  IV  asr  384-322  yillar)  tomonidan 
birmuncha muvaffaqiyatli bartaraf etildi. 
Aristotelning  " Jon  haqida"   asari  o’sha  davrdayoq 
psixologiya  maxsus  fan  sifatida  maydonga  kela 
boshlaganidan dalolat beradi. 
Ana  shu  tufayli  psixologiya  jon  haqidagi  fan  sifatida 
maydonga  kelgan  va  hozirgi  kunda  psixologiya  fani  o’z 
mazmunini batamom o’zgartirgan 
Arastu kishilik tafakkuri tarixida 
birinchi bo’lib ruh va jonli tananing 
ajralmasligini isbotlab berdi. 

Unga ko’ra, jon qismlarga bo’linmaydi, 
lekin u faoliyatimiz davomida 
oziqlanishi, his etishi va harakatga 
kelishi, aql-idrok kabi turlarga oid 
qobiliyatlarda namoyon bo’lishi mumkin . 

Birinchi qobiliyatlar o’simlik uchun, 

ikkinchisi va uchinchisi hayvonlarga, 

to’rtinchisi esa insonlar uchun xosdir.  1  bosqich Psixologiya jon haqidagi 
fan   Bu yo’nalish psixologiyada bundan 2500 yil oldin 
paydo bo’lgan. Inson hayotidagi barcha narsalar 
tushunchalarni, tushunarsiz hodisalarni jon ruh bilan 
tushuntirishga harakat qilganlar. 
2   bosqich Psixologiya ong  
haqidagi fan sifatida    XVII asrda tabiiy fanlar rivojlanishi bilan 
boshlanadi. Fikrlash, xoxlash, his qilish,  
qobiliyatini ong deb atashgan.  O’z-o’ini kuzatish 
asosiy metod hisoblangan
3  bosqich Psixologiya  hulq-atvor 
haqidagi fan   XIX asrdan boshlanadi .  Psixologiyaning vazifasi 
ko ’ rgan narsalarni bevosita kuzatish  ,  aniqrog ’ i   
inson hulq - atvorini faoliyatini reaktsiyasini kuzatish 
deb hisoblangan .  Bunda motivlarning o’rni hisobga 
olinmagan
4  bosqich Psixologiya ,  psixikaning 
mexanizmlari , 
qonuniyatlari va 
faktlarini o’rganuvchi 
fan sifatida  Dunyoga materialistic nuqtai-nazardan qarash 
shakllangan. Rossiya psixologiyasining asosida aks 
ettirish nazariyasi asosiy qonuniyat sifatida 
ko’rsatiladi.   Psiхоlоgiyaning mustаqil fаn 
sifаtidа shаkllаnishigа zаmin 
hоzirlаnishi
Psiхоlоgiyaning   mustаqil fаn 
sifаtidа shаkllаnishi     1.2.  Miya va psixika 
Psixika  yuksak  darajada  tashkil  topgan  materiyaning 
alohida  xossasi  bo’lib,  u  ob'ektiv  olamni  alohida  bir 
tarzda  aks  ettiradi.  Yuksak  darajada  tashkil  topgan 
materiya deganda biz miyani tushunamiz . 
Demak  inson  va  hayvonlar  psixikasining  moddiy 
asosini  markaziy  nerv  sistemasining  eng  yuksak 
qismi  bo’lmish  bosh  miya  tashkil  etadi.  Ammo 
insonlar  miyasi  hayvonlar  miyasiga  qaraganda 
qancha murakkabroq tuzilgan bo’ladi. 
Odam  miyasi  hajmi  jihatidan  ham  katta.  Agar 
maymun  miyasining  og’irligi  400-500  g  bo’lsa, 
odam miyasining og’irligi o’rta hisobda 1400 g dir.  •
Miya funksiyasi  organizm hayotida shunchalik 
murakkabki, buni biz miya butun gavda og’irligining 2 
foizini tashkil qilishidan va organizmga kiradigan 
kislorodning  18 foizidan  ortiqrog’ini ishlashidan ham 
ko’rishimiz mumkin. 
•
Hayvon taraqqiyotining qanchalik yuqoriroq bosqichida 
tursa, uning tanasiga nisbatan  miyasi shunchalik 
og’irroq  bo’lib boraveradi. 
    Inson bosh miyasi, hayvon miyasidan ancha og’irdir. 
•
Odam miyasi - 1400 g.
•
Ot miyasi - 650 g.
•
Gorilla miyasi - 400 g.
•
Ho’kiz miyasi - 500 g.
•
Kit miyasi - 2800 g.
•
Fil miyasi - 4000 g. Xronologik tarkib O'tayotgan vaqt
Xarita va chizmalarni o'qish Aniq makon
Nomlarni, izlarni belgilarni yodda 
saqlab qolish Tasavvurlar, aniq  voqealarni 
yodda saqlab qolish
Nutq faoliyati mohiyatini his etish Emosional holatni idrok etish
Olamni xursandchilikda osoyishta 
k o’ rish Olamni g'amgin holda ko'rish
Batafsil idrok qilish Ya xlit idrok qilish   Bosh miyaBosh miya Psixologiyaning  fanlar  tizimida tutgan 
o’rn i
•
Psixologiya ko’plab fanlar bilan uzviy bog’liq holda 
rivojlanib bormoqda. 
•
Fanlar orasidagi bog’liqliklar psixologiyaning 
fanlar tizimidagi o’rnini belgilab beradi. 
•
Bizga ma'lumki, mavjud fanlar gumanitar, tabiiy 
va falsafiy turlarga bo’linadi
•
U inson ruhiy faoliyatining  tabiiy ,  tarixiy  va 
ijtimoiy  tomonini o’rganadi
•
Psixologiya falsafa, tarix, san'atshunoslik, texnika, 
pedagogika fanlari bilan uzviy bog’liq 1.4. Psixologiyaning asosiy 
metodlari
•
Aniq izlanish predmetiga ega bo’lgan har qanday fan 
o’sha predmetining mohiyatini yoritish va materiallar 
to’plash uchun maxsus usullar va vositalardan 
foydalanadi va ular fanning  metodlari  deb yuritiladi. 
Fanning salohiyati va obro’si ham birinchi navbatda 
o’sha metodlar yordamida to’plangan 
ma’lumotlarning  ishonchliligi va validliligiga  bog’liq 
bo’ladi. Bu fikrlar bevosita psixologiyaga ham 
aloqador bo’lib, metodlar masalasi bu fanda juda 
katta ahamiyatga molik masala sifatida qaraladi 1.5. Psixologiyaning asosiy metodlari  
ASOSIY METODLAR Asosiy metodlarning 
variantlari 
KUZATISh METODI Tashqi (obyektiv kuzatish)Ichki (subyektiv, 
o’z-o’zini kuzatish) Erkin kuzatuv 
StandartlashtirilganGuruh ichida 
kuzatish Guruh tashqarisida kuzatish
SO’ROQ METODLARI Og’zaki so’roqYozma so’roqErkin 
so’roq (suhbat) Standartlashtirilgan 
so’roq
TESTLAR METODI Test-so’rovTest-topshiriqProyektiv 
test Sosiometrik test
EKSPERIMENT Tabiiy eksperiment Laboratoriya 
eksperimenti
MODELLAShTIRISh Matematik modellashtirish Mantiqiy 
modellashtirishTexnik 
modellashtirish Kibernetik 
modellashtirish         
Psixikaning taraqqiyoti haqida so’zlaganda: 

1) hayvonlar psixikasining taraqqiyotini, 

2) odam ongining tarixiy taraqqiyotini, 

3) odam psixikasining yoshga qarab taraqqiy qilishini 
nazarda tutiladi.
                       Hayvonlar  psixikasi .

Yuqorida ko’rsatilganidek, psixika organik hayotning 
taraqqiyoti jarayonida paydo bo’lgan. Organik 
materiyaning anorganik materiyadan farq qiladigan 
hususiyatlaridan biri shuki, organik materiya 
seskanuvchandir, ya’ni tashqaridan bo’lgan ta’sirlarga 
seskanib javob beradi. 

Muhitning ta’siri bilan qo’zg’aladi. Masalan, bittagina 
hujayradan iborat bo’lgan amyoba tashqi ta’sirga javob 
berar ekan, shu ta’sirga qarab harakatlanadi yoki undan 
kochadi. Ong haqida tushuncha
•
Ong -psixikaning eng yuksak darajasi bo’lib u faqat 
insongagina xosdir. Ong ijtimoiy tarixiy sharoitda 
odam mehnat faoliyatining tarkib topishida til 
yordamida boshqa kishilar bilan doimiy munosabatda 
bo’lish natijasidir. Bu ma'noda ong mutafakkirlar 
ta'kidlab o’tganlaridek, ijtimoiy mahsulotdir. 
•
Ongning birinchi xossasi  - bu  anglash demakdir . 
Inson ongi tevarak atrofdagi tashqi olamga doir 
bilimlar yig’indisidan iboratdir. Anglash tashqi 
olamdagi narsalarni tushunish bo’lib, uning tarkibiga 
muhim bilish jarayonlari kiradi. Ong hossalari
•
Ongning ik k inchi xossasiga  binoan, ongda  ob'ek t  bilan 
sub'ek t  o’rt asidagi ani q farq  o’z ifodasini topadi, ya'ni odam 
"men" degan tushunchani "men emas" tushunchasidan farqini 
ajratadi. Odam o’zini bilish qobiliyatiga ega bo’lgan, ya'ni psixik 
faoliyatda o’z-o’zini tekshira oladigan yagona mavjudotdir.
•
Ongning uchinchi xossasiga  asosan ong yordami bilan 
odamning  maqsadni ko’zlash  faoliyati ta'minlanadi. Faoliyat 
maqsadlarini yaratish ongning vazifasiga kiradi. Bunday faoliyat 
motivlari yuzaga keladi va chamalab ko’riladi, irodaviy qarorlar 
qabul qilinadi, harakatlarni bajarish yo’llari hisobga olinadi.
•
Ongning t o’rt i nchi xossasiga  asosan turli munosabatlardan 
ongli ravishda  t url i his-t uy g’ular y uzaga  keladi. Ong kishilar 
munosabatlarining yig’indisidir •
      Ong  yuzaga  kelishining  asosiy  sharti, 
vositasi  tildir.  Psixikaning  eng  quyi  darajasi 
ongsizlikdir.  Ongsizlik   -  bu  shunday  psixik 
jarayonlar va hodisalar yig’indisiki, unda inson 
o’z  xatti-harakatlariga  javob  bermaydi, 
anglamaydi.  Bunga  tush  ko’rish,  ba'zi 
patologik  hodisalar,  alaxlash,  gallyusinasiya 
kabilar kiradi. 
•
Xulosa  qilib  aytganda,  psixologiya  hayot 
faoliyatining  o’ziga  xos  shakli  bo’lib,  psixik 
rivojlanishning  qonuniyat  va  mexanizmlarini 
o’rganuvchi fandir

UMUMI Y PSIX OLOGIY A GA FAN I NI NG PREDMETI 1

RE J A: 1. Psixologiyaning predmeti va psixologiyaning fan sifatida shakllanishi 2. Miya va psixika 3. Psixologiyaning fanlar tizimida tutgan o’rni va hozirgi zamon psixologiyasining tuzilishi 4. Psixika va ongning taraqqiyoti

Psixologiyaning predmeti va vazifalari  Psixologiyaning predmeti . «Psixologiya» so’zi ikkita grek so’zlaridan — «psyche» — jon, ruh va « logos » — ta’limot, ilm so’zlaridan iborat bo’lib, an’anaviy ma’noda inson ruhiy dunyosiga aloqador barcha xodisalar va jarayonlar uning predmetini tashkil etadi.  Boshqacha qilib aytganda, psixologiyaning predmetini har birimizning tashqi olamni va o’z-o’zimizni bilishimizning asosida yotgan jarayonlar, xodisalar, xolatlar va shakllangan xislatlar tashkil etadi.  Psixologiya bo’yicha adabiyotlarda uning predmetini qisqacha qilib, psixikadir

Demak, qisqa qilib, psixologiy aning predmet i k onk ret shaxs, uning jamiy at dagi xulq-at v ori v a t urli faoliy at larining o’ziga xos t omonlaridir, deb ta’riflash mumkin. Psixologiya konkret fan sifatida psixik faoliyat qonuniyatlarini, uning ro’y berishi mexanizmlari va omillarini o’rganuvchi fandir.

Психика - бу тафаккур, сезгилар, ҳиссиётлар ва коммуникатив жараёнларни ўзига жамлаштирган яхлит тизимдир 5