logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asr boshlarida Samarqand viloyati etnik tarkibida afg’on fuqarolarining o’rni

XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asr boshlarida Samarqand viloyati etnik tarkibida afg’on fuqarolarining o’rni

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2184.35546875 KB
Ko'chirib olish
z XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asr boshlarida Samarqand viloyati etnik tarkibida afg’on fuqarolarining o’rni. MAVZU: z  Tadqiqot jarayonida muammoga oid adabiyotlar tahlil qilinar ekan mavzu yuzasidan qator xorijiy va milliy tadqiqotlar o‘tkazilganligiga guvoh bo‘lamiz.  Ushbu tadqiqot larda asosan XIX asrning o‘rtalari – XX asr boshlaridagi afg‘on fuqarolari migratsiyasi, uning kelib chiqish sabablari , bunga ta’sir ko‘rsatgan ichki hamda tashqi omillar kabi qator masalalar yuzasidan aniq fikrlar bildirilmasdan, mavzuga yaqin jihatlar keltirib o‘tilgan yoki boshqa maqsadlarda amalga oshirilgan tadqiqotlarda kichik bir ob’ektlar, ikkinchi darajali masalalar sifatida qaralgan z z z  Sovet davri vakillari bo‘lgan V.V.Bartold, P.P.Ivanov, A.L.Troitskaya, R.N.Nabiev, G.A.Xidoyatov, T.S.Saidkulov tadqiqotlarida muammo Samarqanddagi afg‘on fuqarolarining ijtimoiy siyosiy hayotining ba’zi jihatlari, hududlar(viloyatlar) va sohalar bo‘yicha qamrab oladi.Lekin, mazkur davr adabiyotlari ma’lum mafkura ta’sirida yaratilganligi bois mavjud reallikni xolisona baholash imkonini bermaydi, tarixiy jarayonlar muayyan darajada bir tomonlama qarashlarga asoslangan. z  Ma’lumki, Rossiya imperiyasi o‘lkani zabt etgach, ilk bor aholi rasmiy ravishda millat lar ga ajrat il a boshla n gan. Buni imperiya hukumati tomonidan o‘tkazilgan aholini ro‘yxatga olish ishlari , Imperiya Geografiya jamiyati tomonidan o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasida ko‘rish mumkin. SHu tariqa , til i , din i , madaniyatlar i o‘xshash aholi tarkibi xilma - xillikka ajratil a boshladi. Aholi milliy va diniy tarkibini ng o‘zgarishi da Rossiya mustamlaka ma’muriyatining k o‘ chirish siyosati ham o‘z davrida katta rol o‘yna gan e di.  SHuni alohida qayd etib o‘tish joizki, m amlakatimiz hududiga afg‘on fuqarolarining kirib kelishi yoki ularning faoliyati bo‘yicha maxsus tadqiqotlar o‘tkazilmagan. O‘tkazilgan tadqiqotlar ham ko‘proq siyosiy masalalar bilan bog‘liq bo‘lib, muammoning etnografik jihatlari deyarli inobatga olin ma gan. Mustaqil davriga kelib ushbu jarayonni o‘rganishga e’tibor q aratil a boshlandi. z z z  Samarqand afg‘onlari tarixini yoritishda K.P.Kaufman faoliyatiga bag‘ishlangan to‘plam materiallari (Kaufmanskiy sbornik) ham alohida ahamiyat kasb etadi. To‘plamning ahamiyatli jihati shundaki, unda XIX asr –70 yillari oxirida Afg‘oniston siyosiy tuzumida bo‘lib o‘tgan o‘zgarishlar oqibatida o‘zaro kelishmovchilik va toju- taxt uchun kurashning keskinlashuvi oqibatida hukmron doiralarga tegishli bo‘lgan afg‘on fuqarolari Samarqand d a siyosiy fuqaro sifatida yasha ganlig i va Samarqand general gubernatori bilan muzokaralar olib borganligi yoritilgan. SHuningdek, to‘plamda keyinchalik afg‘onlar amiriga aylangan sardorning Kaufman bilan kelishgan holda va Rossiya diplomatik ma’lumotlarida Afg‘oniston hududiga “qochib” ketdi degan ma’lumotlar berilib, asl o‘tkazilgan z  92 urug‘idan tashqari ko‘plab chet elliklar: hind, yahudiy, eroni, afg‘on va boshqa ko‘plab millatlar istiqomat qilgan lar . Rus bosqini arafasida shaharda 17 xil millat yashaganligi manbalarda qayd etilgan. Buning bir qator siyosiy, iqtisodiy sabablari mavjud, albatta. Sayyoh Meyendorf ning ma’lumoticha, 1820 yilda shaharda 30 ming, sharqshunos N.Xan i kov ning fikricha, 1841 yilda 25 ming, venger sayyohi A.Vamberi ning fikricha, 1863 yilda 20 ming, sharqshunos V.V.Radlov ning ma’lumot lariga ko‘ra , 1868 yilda 10 ming, A.P.Fedchenko ma’lumoti bo‘yi cha, 1869 yilda 30 ming aholi yashagan z z  Amir Abdurahmonning Samarqanddagi sardorlik maqomidagi yillari tarixchilar e’tiboridan chetda qolmagan. Amir Abdurahmon o‘z davrining etuk bilimli, uzoqni ko‘ra biladigan, favqulodda noyob iste’dod sohibi bo‘lgan hukmdorlaridan ediki, bu uning keyinchalik Afg‘oniston hukmdori bo‘lgach , amalga oshirgan ishlarida namoyon bo‘ldi z  Britaniya hukumati Afg‘oniston masalasini hal qilish va bu erga Rossiyaning suq i lib kirishining oldini olish maqsadida 1893 yilda Dyurand shartnomasini imzolab, Afg‘onistonni yanada o‘z sirtmog‘iga torta boshladi. Rossiya imperiyasining mintaqa ichki va tashqi siyosatiga har qanday aralashishining oldini olish maqsadida Britaniya hukumati Rossiya imperiyasi bilan 1895 yilda so‘nggi, yakunlovchi ahdnomani imzoladi va shu yo‘l bilan Rossiya imperiyasini Afg‘onistondan ajratib tashlashga harakat qildi. z  Samarqand viloyatida afg‘onlarning ko‘plab kelishi sababi ularning mazkur hudud bilan aloqalari qadimdan mavjud bo‘lgan ligida , deb izohlash mumkin. SHu sababdan ham Samarqandda yashayotgan afg‘on fuqarolarining soni ortib boravergan. Masalan, Samarqanddan o‘z vataniga 500 nafar afg‘on fuqarolarining kuzatib qo‘yilganligi fikrimiz dalilidir. Lekin , shunga qaramasdan , imperiya hukumati o‘z siyosiy maqsadlardan kelib chiqqan holda afg‘on fuqarolariga homiylikni davom ettiraveradi. 1909 yildan boshlab j amshedi xonlariga yillik 2 ming rubl miqdor i da nafaqa tayinlanadi. Keyinchalik bu 3 ming rublga oshiriladi. Hattoki, j amshedi xonlarini musulmonlar bayrami bilan qutlash va ularga oyoq kiyimlar i sotib olish uchun 300 rubl mablag‘ ajratilgani to‘g‘risidagi ma’lumotlar mavjud. Samarqandda yashagan j amshedi urug‘i xonlari ichida Ahmad Ali YAlangt o‘ shxon ismi keltiriladi. Bundan ko‘rinib turgan holat shuki, ismi zikr etilgan xon Samarqanddagi xonlar ichida eng ta’siri kuchli xonlardan biri bo‘lgan. CHunki , bu vaqtda shaharda undan tashqari yana 4 nafar xonlar ham yashar edi lar . z z  Fikrimizga yakun sifatida shuni aytish mumkinki, afg‘onlarning Samarqand viloyatiga kirib kelish sabablari va maqsadlari turlicha bo‘lgan. Bular asosan savdo-iqtisodiy hamda siyosiy jarayonlar bilan bog‘liq edi. Ularning mintaqadagi faoliyati va turmush tarzi bo‘yicha qisman ma’lumotlar keltiriladi. YUqoridagi xulosalar umumlashtirilganda, Samarqanddagi afg‘on fuqarolarining imperiya ichki va tashqi siyosatidagi o‘rni ko‘p jihatdan siyosiy ahamiyat kasb etishi ko‘zga tashlanadi. Samarqand afg‘onlari Rossiya imperiyasining Afg‘onistonga ta’sir ko‘rsatish vositasi bo‘lib, ularning ijtimoiy va iqtisodiy manfaatlari , madaniy qiziqishlari , mahalliy millatlar qatorida , inobatga olinmagan. Siyosiy ahamiyat kasb etgan qabila xonlari esa moddiy jihatdan ta’minlab borilgan. Aynan shu holat ham Rossiya imperiyasining tashqi siyosati mohiyatini ko‘rsatib beradi. Tadqiqot jarayonida kelingan xulosalardan biri yana shu bo‘ldiki, afg‘onlarning mahalliy xalq bilan o‘zaro munosabatlari kuchli nazorat ostida bo‘lgan. Ularning o‘lka milliy ozodlik harakatlariga aralashishini oldini olishga harakat qilingan z E`tiboringgiz uchun rahmat.

z XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asr boshlarida Samarqand viloyati etnik tarkibida afg’on fuqarolarining o’rni. MAVZU:

z  Tadqiqot jarayonida muammoga oid adabiyotlar tahlil qilinar ekan mavzu yuzasidan qator xorijiy va milliy tadqiqotlar o‘tkazilganligiga guvoh bo‘lamiz.  Ushbu tadqiqot larda asosan XIX asrning o‘rtalari – XX asr boshlaridagi afg‘on fuqarolari migratsiyasi, uning kelib chiqish sabablari , bunga ta’sir ko‘rsatgan ichki hamda tashqi omillar kabi qator masalalar yuzasidan aniq fikrlar bildirilmasdan, mavzuga yaqin jihatlar keltirib o‘tilgan yoki boshqa maqsadlarda amalga oshirilgan tadqiqotlarda kichik bir ob’ektlar, ikkinchi darajali masalalar sifatida qaralgan

z

z

z  Sovet davri vakillari bo‘lgan V.V.Bartold, P.P.Ivanov, A.L.Troitskaya, R.N.Nabiev, G.A.Xidoyatov, T.S.Saidkulov tadqiqotlarida muammo Samarqanddagi afg‘on fuqarolarining ijtimoiy siyosiy hayotining ba’zi jihatlari, hududlar(viloyatlar) va sohalar bo‘yicha qamrab oladi.Lekin, mazkur davr adabiyotlari ma’lum mafkura ta’sirida yaratilganligi bois mavjud reallikni xolisona baholash imkonini bermaydi, tarixiy jarayonlar muayyan darajada bir tomonlama qarashlarga asoslangan.

O'xshashlar

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Shimoliy Afrika
XX asrning oxiri XXI asr boshlarida Ispaniya
XIX asrning ikkinchi yarmi XX asr boshida Rossiya imperiyasining Sirdaryo viloyatiga aholini ko’chirish siyosati va uning oqibatlari
19 asrning ikkinchi yarmigacha Samarqand
XX asrning oxiri XXI asrning boshlarida Shvetsiya