Xulogular davrida Eron

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3926.9814453125 KB

Ko'chirib olish

X ulogular dav rida Eron.
Reja:
1) Eronda mo`g`ullar hukumronligining o`rnatilishi.
2) Chingizxon va uning avlodlari tomindan Eroni
egallanish bosqichlari.
3) Xuloguxon tomonidan Eroni to`liq egallanishi va
Ilhon unvoning olishi.
4) Xulogular davlatida iqtisodiy-ijtimoiy va madany
hayot.
5) G`azonxon islohotchi sifatida Xulogular davlatida.

Chingizxon qo'shinlari 1220-
1224-y illardagi y urishlarida G'ilon,
Qazv in, Hamadon v a boshqa
joy larda qat t iq qarshilik k a duch
k elishgan. Mo'g'u l ist ilochilari
1231-y ilda Tabrizni, 1237-y iI da esa
Isfaxonni zabt et ishgan.

Eroning bosib olinishini oxirgi bosqichi v a X uloguxoning Ilhon
unv oni olishi.
Eron Chingizxonning nabirasi X ulagu xonning y urishi
nat ijasida 1253— 1256-y iIlarga k elibgina t o'liq bosib
olingan. Buy uk xon Munk e t omonidan y uborilgan X ulagu
1256-y ildagi y urish v aqt ida Alamut ni egallab, Assassinlar
dav lat ini mag'lubiy at ga uchrat gan v a 1258-y ilda Bag'dodni
egallab olgan hamda Abbosiy lar xalifaligini y o ‘q qilgan.
1261 -y iIda X ulagu llhon unv oniga ega bo'lgan. Uning
dav lat ining hududi k eng bo'lib, Kichik Osiy oning Rum
Sult onligi,Iroq A rabist oni, Armanist on, Ozarbay jon, Gruziy a,
Eron v a Afg'onist onni o'z ichiga olgan.

Qadimgi dehqonchilik
madaniyati, rivojlangan
hunarmandchilik yirk
shaharlari bo'lgan Eron
ustidan mo'g'ullar
hukmronligining o`rinalilishi,
mahalliy ishlab chiqarish
kuchlarining inqiroziga sabab
bo`lib istilochi mo'g'ullar
chorvador bo'lishgani uchun
zabt etilgan dehhqnnchilik
hududlarini yaylovga
aylantirishgan. Ko'chmanchi
aholi soni keskin o'sgan. Eronning dasht larga
ay lant irishi.
Mo'g'ullaming istilosi natijasida
minglab hunarmand va
dehqonlar qulga aylantirilgan.
Hunarmandchilikda qul
mehnatidan foydalanishnig
tiklanishi hunarmandchilikning
tanazzuliga olib kelgan.
Janubiy Eronning ayrim
shaharlarida omon qolgan erkin
hunarmarmandlar uyushmalari
og'ir va qashshoqlashtiruvchi
soliqlarni to'laganlar. O'nlab
shaharlar aholi istiqomat
qiluvchi mayda hududlarga
aylangan. Oqibatlari.
Mo'g'ul istilosi natijasida Eronda ishlab
chiqarish jarayoni tanazzunlga yuz
tutgan. Ko'plab odamlar ochlik va
yuqumli kasalliklardan vafot etgan.
Sug'orish tarmoqlari yo'q qilinib, uzoq
vaqt davomida tiklanmagan. Tashlab
ketilgan ekin maydonlar va sug'orish
tarmoqlari asta-sekin qum bilan to'lgan.
Eronlik tarixchi Rashid ad-Dinning
(1247-1318) ma’ lumotlariga ko'ra, XIII
asr oxirida Eronning ko'plab
hududlarida ilgari ekin ekilgan
yerlarning atigi 10 foizigagina ishlov
berilgan.

Xulogular davlatida feodal yer egaligining bir necha turlari
mavjud bo’lgan.
Mulk.Devoni (davlat
yerlari). Inju (xon
oilasi yerlari). Iqto.
Vaqf.

Qiziqarli fakt: Qirq ming mo`g`ulni Islomga kirishiga sababchi
bo’lgan xosiyatli itmi yoki Zolim Xulogumidi.
N asroniy lar mo` g` il qabi lalariga ularni nasroniy diniga k i t it i sh uchun da’v at chilar
y uborar edi. Zoli m X ul oguxon o` zining nasroniy xot ini Zafarxot un sababli ularga da’v at
y o` l ini ochib berar edi. Bir k uni Mo` g` ull arning amirlaridan biri nasroni y lik ni qabul qil gani
sababli uy usht irilgan k at t a t ant anaga nasroniy larning boshliql at ri dan bir jamoasi t ashrif
buy uradi.
N asroniy lardan biri N abiy sollal lou alay hi v asal lamni haqlaridan y omon so` zlarni
gapi ra boshlay di. O` sha y erda bi r ov it i bog` lanib t urardi. N asroniy da’v at chining so` zl arini
t inglark an, i t qat t iq bezov t alanib, v ov ull ay boshladi. So` ngra nasroniy ga t ashl anib, uni
t irnab t ashladi . Qi y i nchilik bil an uni qut qari b olishdi. Shu y erda hozi r bo` lganlardan biri:
- “ It ning bunday qilishi musulmonlar pay g` ambari uchun bo` ldi” ,-dedi. N asroniy :
- “ Yo` q, bu i t qay sar it ek an. Qo` lim bilan ishora qiloy at ganimni k o` rib, meni uradi
deb o` y ladi v a shuning uchun t ashlandi ” , - dedi . It ni y ana bog` lab qo` y ishdi.
So` ngra nasroniy y ana N abiy sol lallohu alay hi v asallamn haqidagin haqorat
gapl arini boshlagan edi, it bog` l angan arqonini t i shlari bilan uzi b, nasroniy ning bo` y niga
t ashlandi v a u badbaxt ni k ek irdagini uzib t ashladi. Shu onday oq nasroniy j on t aslim qildi.
Ushbu i brat li hodisa sabab, qirq mimg mo` g` ul i slom di nini qabul qi ldi.
Manba: Alloma ibn Haj ar Asqoliy ning “ Ad-Durarul k amina” nomli k it obidan.

Xulogular davlatida madaniy hayot.
Ko'chmanchiligicha qolgan bo'lsa-da, Xulagu qurilish
ishlari bilan ham shug'ullangan. Aladagda u saroy qurdirgan,
Xoyyad -budda ibodatxonasini barpo etgan. Ayniqsa 1259-
yilda Marog'a shahrida buyuk fors matematigi va astronomi
Nosiruddin Tusiy
rahbarligida qurdirgan rasadxona ajoyib inshoot bo'lgan.
Rasadxona qoshida katta kutubxona bo'lib, u yerda fors,
arab, xitoy va hind olimlari faoliyat yuritganlar. Xulaguxon
olimlar va tabiblarni rag`batlantirib, ularga maosh tayinlagan.
Bashoratchilar, munajim va ruhoniylar uning maslahatchilari
bo‘ lganlar. U o ‘ z saitiyida munajjim va kimyogarlarni
to'plagan. Ular unga «falsafiy tamal toshni» topishga, sun’ iy
oltin tayyorlashni o'rgatishga va’da bershib, uning boyliklarini
talaganlar. Rashid-ad-Dinning guvohlik berishicha, munajjim
va kimyogarlar turli tajriba o ‘ tkazsalar-da,foydasi
bo`lmagan. Urushlar paytida o'lja olingan xazinani Xulagu
xon Urmiya ko'li yonidagi Shahi tog'idagi xazinaga
joylashtirgan.U yer ostiga ko'milgan bo'lib, zilzila natijasida
tog' qulab, xazina ko`lga g'arq bo'lgan.

G` azonxon islohot lari: sabablari, oqibat lari.
Iqtisodiy inqiroz, xalq noroziligi va xalq
kurashining kuchayishi natijasida hukmron tabaqa va
elxonlar islohotlar zarurligini anglashgan. Islohot uchun
urinishlar yettinchi elxon G'azonxon (1295—1304) va
uning vaziri, qomusiy olim Rashid ad-Din faoliyati bilan
bog'liq. G'azonxon va uning vaziri asosiy e'liborni
davlatni markazlashtirishga, soliq tizimini tartibga
solishga qaratilgan. Islohotlar markazlashtirish
tarafdorlari va markazdan qochadigan kuchlar
o'rtasidagi murosaga kelishga bo'lgan urinish edi.

G` azonxon islohot lari.
G'azonxon islomni qabul
qilgan, mavjud cherkov va
yahudiylik ihodatxonalarini
buzib tashlash to'g'risida
farmon chiqargan. Islom yana
davlat diniga aylangan.
G'azonxon tomonidan islomni
qabul qiliinshi mahalliy
feodallarning keng ijtimoiy
qo'llab-quvvatlashiga sabab
bo'lgan. Aholini ishlatishni soddalashtirish va
xazinaga doimiy daromad 141 tushumini
ta’minlash uchun 1304-yilda qat’ iy
belgilangan soliqlarni joriy etish
to'g'risidagi farmon chiqarilgan. Eski
soliq tizimi va beraob (maosh va nafaqa
berish to'g'risidagi hujjat) bekor
qilingan. Har bir viloyat shahar va
qishloqlar uchun soliq ro'yxatlari tuzilib,
ularda yetkazib berish miqdori va puli
ko‘ rsatilgan. G'azonxon
islohotlaridagi muhim
qadam tashlab
qo'yilgan yerlardan
foydalanishni yo'lga
qo'yilishida soliq
imtiyozlari berilgan.
Hunarmandlar va
savdogarlar uchun
soliqlarning
pasaytirilishi va
muayyan hududlarda
(masalan, Xuzistonda)
vaqtincha bekor
qilinishi muhim
ahamiyatga ega
bo`lgan.Xon 1303-yilda barcha m o'g'ul jangchilariga meros qoldiradigan yerlar — iqto
taqsimlanishi to'g'risida fannon chiqargan. Bu kabi yerlar birinchi navbatda
katta harbiy qismlarga — mingliklar, yuzlik, o'nlik va nihoyat oddiy askarlar
o'rtasida qur’a tashlash orqali taqsimlangan. Iqtodor soliq imtiyozidan
foydalangan va davlat xazinasiga sovg'a sifatida ozgina don qo'shgan.

Xuloguxon
(1256-1265)
Tuluning o`g`li.
Abagaxon(1265-
1282), Xuloguni
o`g`li. Sulton Ahmad
Tekuderxon(1282-
1284) Xuloguning
o`g`li.
Irinjin Dorji
Geyxatuxon(1291
-1295). Arg`unxon
(1284-1291 Baydurxon (1295
aprel-oktabr)
Xuloguxon o`g`li.
G`ozonxon
(1295-1304)
Arg`unning
o`g`li. Oljeytxon(1304-1316 )
Arg`unxonning o`g`li.
Abu Said (1316-1335)
Oljeytuxonning
o`g`li.

X ulogular dav rida Eron. Reja: 1) Eronda mo`g`ullar hukumronligining o`rnatilishi. 2) Chingizxon va uning avlodlari tomindan Eroni egallanish bosqichlari. 3) Xuloguxon tomonidan Eroni to`liq egallanishi va Ilhon unvoning olishi. 4) Xulogular davlatida iqtisodiy-ijtimoiy va madany hayot. 5) G`azonxon islohotchi sifatida Xulogular davlatida.

Chingizxon qo'shinlari 1220- 1224-y illardagi y urishlarida G'ilon, Qazv in, Hamadon v a boshqa joy larda qat t iq qarshilik k a duch k elishgan. Mo'g'u l ist ilochilari 1231-y ilda Tabrizni, 1237-y iI da esa Isfaxonni zabt et ishgan.

Eroning bosib olinishini oxirgi bosqichi v a X uloguxoning Ilhon unv oni olishi. Eron Chingizxonning nabirasi X ulagu xonning y urishi nat ijasida 1253— 1256-y iIlarga k elibgina t o'liq bosib olingan. Buy uk xon Munk e t omonidan y uborilgan X ulagu 1256-y ildagi y urish v aqt ida Alamut ni egallab, Assassinlar dav lat ini mag'lubiy at ga uchrat gan v a 1258-y ilda Bag'dodni egallab olgan hamda Abbosiy lar xalifaligini y o ‘q qilgan. 1261 -y iIda X ulagu llhon unv oniga ega bo'lgan. Uning dav lat ining hududi k eng bo'lib, Kichik Osiy oning Rum Sult onligi,Iroq A rabist oni, Armanist on, Ozarbay jon, Gruziy a, Eron v a Afg'onist onni o'z ichiga olgan.

O'xshashlar

XULOKULAR DAVLATI DAVRIDA ERON

Eron sivilizatsiyasi

Eron Islom Respublikasi

Ilk oʻrta asrlarda Eron svilizatsiyasi

Eron hududida ahamoniylar davri svilizatsiyasi