logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. Eron Islom Respublikasi

Eron Islom Respublikasi

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

568.3095703125 KB
Ko'chirib olish
Eron Islom Respublikasi Geografik o‘rni va chegaralari. Eron Islom Respublikasi Osiyoning Janubi-G‘arbida joylashgan mamlakat. Eron bilan shimoli-g‘arbdan chega ralanuvchi Turkiyadan, sharqdagi Afg‘oniston va Pokistondan, g‘arbdagi Iroqdan maydon jihatidan ustun turadi. Agar Yevropa davlatlari bilan taqqoslasa, u holda Angliya, Ispaniya, Fransiya, Italiya, Shvesariyani birga qo‘shib olganda Eron xududiga teng bo‘ladi. Osiyo davlatlaridan faqat Xitoy va Hindiston maydondan kichik. G‘arbdan Iroq (1458 km) va Turkiya bilan (499 km), shimolda Turkmaniston (992 km), Ozarbayjon (611 km) va Armaniston bilan (35 km), Sharqda Afg‘oniston (936 km) va Pokiston (909 km) bilan, janubda Fors ko‘rfazi va Ormuz bo‘g‘ozi suvlari bilan, shimolda Kaspiy dengizi suvlari bilan yuvilib turadi. Chegarasining umumiy uzunligi 5440 km, sohilbo‘yining uzunligi 2440 km (Kaspiy dengizi sohillarining uzunligi 740 km). Eron xududining umumiy maydoni 1.648.000 km ², shu jumladan quruqlik maydoni 1.636.000 km ². Mamlakat poytaxti – Tehron. Eron rivojlanishning kapitalistik yo‘lini tanlagan rivojlanayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Neftdan kelayotgan katta daromadga tayanib mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy islohatlar o‘tkazildi. So‘nggi yillarda Eron xo‘jaligini rivojlantirishda katta yutuqlarga erishdi, endilikda qoloq mamlakatdan agrar-industrial mamlakatga aylandi. Neft savdosidan tushayotgan katta miqdordagi chet el valyutasini Eron sanoatini rivojlantirishga sarflamoqda. Sanoatning yangi tarmoqlari tashkil qilindi, jumladan neftkimyo, mashinasozlik, avtomobilsozlik, aviatsiya, har biy, metallurgiya sanoatlari rivojlandi. Eron rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam beruvchi mamlakatga aylandi. Tabiiy sharoiti va resurslari. Relyefi. Eron Janubi-G‘arbiy Osiyo dagi Eron tog‘ligining katta qismini egalaydi. Eron tog‘ligining ⅔ qismi Eronda joylashgan. Eronning eng chekka shimoli-g‘arbida Armaniston tog‘ligining janubi-sharqiy qismi o‘tadi. Eron tog‘ligining ichki qismi baland tekkisliklar, tog‘ zanjirlari va tog‘lararo botiqlarning almashinib kelishini o‘zida aks ettiradi. Eron tog‘ligi ning katta qismi 1000- 2000 m balandlikka ega. U tog‘ tizmaslari shimolda Elbrus tog‘ tizmasi, sharqda davomi bo‘lgan Turkman-Xurosan tog‘lari, janubda va janubi-g‘arbda Mekron va Zagros tog‘lari bilan o‘ralgan.Ichki Eronning shimoliy qismini yer yuzida eng hayotsiz cho‘llardan biri Dashti-Kebir egallagan. U deyarli Tehron darvozasidan boshlanib g‘arbdan sharqqa 400 km ga cho‘zilib, kengligi 250 km ga yetadi. U bir qator sho‘rxok cho‘kmalaridan tashkil topgan. Ularning balandligi 600-800 m. Eron sharqida qAQSHatqich va quruq cho‘l Dashti-Lut cho‘zilgan. Uning g‘arbiy qismi glinali va toshloqlardan, sharqiy qismi balandligi 200 m ga yetuvchi barxan qum cho‘lidan iborat. Qum bo‘ronlari vaqtida harakatlanuvchi qumlar karvonlarni o‘tishini qiyinlashtiradi, quduqlarni to‘ldiradi. Uning uzunligi 550 km, eni 200 km ga yetadi. Bu yerda tagi yassi bo‘lgan balandligi 200-250 m ni tashkil qilgan oqmas cho‘kmalar almashinib turadi. Barxan va qum qatorlari, taqir va sho‘rxok yerlar ustun turadi. Siyrak vohalar kuzatiladi.Ichki Eron yassi tog‘ligi Sharqiy Eron va O‘rta Eron tog‘ tizmalari bilan kesishadi, alohida cho‘qqilari 3000-4000 m va undan baland (Xezor 4419 m, Kuxe-Lolazor 4374 m). O‘rta Eron tog‘ligida vulqan jinslar keng tarqalgan.Eron tog‘ligini shimoldan janubga tomon ikkita katta tog‘lar o‘rab turadi. Kaspiy dengizining janubiy sohiligacha yetuvchi shimoldagi tog‘ tarkibiga Demovand (5604 m) cho‘qqisi bilan baland tog‘ tizmasi Elbrus ham kiradi. Elbrus sharqida Turkman-Xuroson tog‘ligi o‘tadi. U ikkita yo‘na lishdan tashkil topgan: shimolda Kopetdog‘, janubda Nishopur tog‘i. Bu ikki yo‘nalish orasida Gorgon – Mashxad vodiysi va botig‘i joylashgan. Tog‘larning balandligi kam hollarda 3000 m dan oshadi, 1500-2000 m balandlikkacha yetadi. Nishopur tog‘ining baland cho‘qqisi - Miraba tog‘i (3322 m), Kopetdogniki esa - Xezor–Masjid tog‘i (3117 m). Shimoliy-g‘arbdan janubi-sharqqa Eronning garbiy chegarasi bp`ylab Zagros tog‘lari cho‘zilgan. Janubi-g‘arbda Eron tog‘liklari bilan tutashgan. Uzunligi 1600 km, kengligi 200-300 km. Maksimal balandligi 4548 m (Zerdkux cho‘qqisi). Tog‘ cho‘llari, shimoli-g‘arbda buta va siyrak o‘rmonlar bilan qoplangan. Zagros tog‘ning relyefi kuchli erroziyaga uchragan. Ochiq g‘orlar uchraydi. Shimoli-g‘arbiy va janubi- sharqiy qismi ko‘p yo‘llar bilan kesishgan, Zagrosning markaziy qismi eng baland, yovvoyi holda, chiqish qiyin, o‘tish yo‘llaridan mahrum. Mekron tog‘i - Erondan boshlanib, Pokiston xududida davom etadi. Tog‘larning o‘rtacha balandligi 2000 m atrofida. Zagros kabi Mekron uchun ham kuchli yemirilish xos. Mamlakatning shimoli-g‘arbiy chekkasi Eron Ozorbayjoni deb nomlanuvchi Arman tog‘ligi bilan band. Sharqda bu Elbrus tog‘ligi bilan, g‘arbda Qurdiston tizmasi bilan chegaralangan. Bu chekka tog‘lar oralig‘i Qoradag tizmasi, Mishudag, Bozkush, katta vulqonli massiv Sebelandag, Saxend Janubiy Ozorbayjon keng yassitog‘ligi, shuningdek tog‘lar oralig‘ida botiqlar va yirik cho‘kma Rezoye (Urmiya) ko‘li bilan band. Janubiy-Kaspiy pasttekisligidan sharqda yassi Gorgon pasttekiligi joylashgan. Unda taqirlar, qumli sho‘rhok yerlar uchraydi. Mamlakat janubida Fors va Ummon ko‘rfazi sohili bo‘yida kengligi 10-15 km ga yetuvchi tekislik Garimsir cho‘zilgan. Uning pastki qismlari botqoqliklar bilan band. Eronda eng katta pasttekislik janubi-g‘arbda joylagan. Bu mashhur Mesopotamiya pasttekisligining bir qismi bo‘lgan Xuziston tekkisligidir. Uning yuzasi tekkis, bir xilda dengiz sathidan 100 m balandlkda joy lashgan. Pasttekislik asta-sekin janubi- sharqqa Fors ko‘rfazi sohili tomon pasayadi. Xuzistonning janubiy qismi kuchli botqoqlashgan. Sulaymon tog‘lari Eron tog‘liklarining sharqiy chekkasida joylashgan. Uzunligi 600 km. Bir necha qator parallel submeridianal tog‘ tizmalaridan iborat. Eng baland cho‘qqisi 3441 m. Umuman olganda shimoli-g‘arbidan janubi-sharqqa Eronning faol seysmik belbog‘ kesib o‘tadi. Bu yerda zilzilalar tez-tez bo‘lib turadi. Foydali qazilmalari.   Eron foydali qazilmalarga boy. Qidirib topilgan neft zahiralari 8,9 mld.t ni tashkil etadi (kapitalistik dunyoning 12-13% nefti va Yaqin va O‘rta Sharqning 20% nefti). Yirik neft konlari mamlakatning janubi-g‘arbiy qismida to‘plgan: Neftsefid, Xeftgel, Agajari, Masjid–Sulaymon va boshqalar. Mamlakat markazidagi neft koni Qumli, shimoldagi neft konlari Eron Ozarbayjonida joylashgan. Shuningdek, Eronda katta tabiiy gaz zahiralari bor (dunyo zaxira sining 15%). Yirik gaz koni Pazenan. Eronda boshqa energiya resurs laridan ko‘mir, umumiy zahirasi 5,5 mld t. Karmonada, Xuroson, Isfaxon, shuningdek Eron Ozorbayjonida, Elbrus tog‘ tizmasida uran va boshqa radiaktiv metallar topilgan. Eronda nometall qazilmalardan oltingugurt(Dashti-Kabir, Qurdiston), osh tuzi, kaliy tuzi, biryuza koni qurilish va bezatish materiallari (granit, marmar, glina, gips, ohaktosh) zahiralari bor. Iqlimi va ichki suvlari.   Eronning katta qismida iqlim subtropik, faqat eng cheka janubida Fors va Ummon ko‘rfazlari sohillarida tropikdir. Mamlakat hududida shimoli-g‘arb va sharqiy yo‘nalishdagi shamollar, Eron Ozorbayjonida esa g‘arbiy shamollar xukumronlik qiladi. Qishda Eronga mo’tadil va tropik havo massalarining bir-biri bilan almashinib kelishi xosdir. U havoning issib ketishi va sovib ketishi bilan bog‘liqdir.Yanvarning o‘rtacha harorati - 2+1ºC va janubda +15ºC. Biroq Arktika havosining kirib kelishi (har yili sodir bo‘lmaydi) sovuq -25ºCgacha bo‘lishiga olib keladi. Bu xukumronlik asosan tog‘larda kuchli shamollar, qorbo‘ronlari va izg‘irinlar bilan kuzatiladi. Qor ko‘chkilari tog‘ davonlarini to‘sib qo‘yadi. Transport harakatini to‘xtatib qo‘yadi. Kuchli sovuq va izg‘irin shimoliy va markaziy Eronda kuzatiladi.Qishda tropik havo massalarining kirib kelishi natijasida keskin issib ketishi ham halokatlarga olib keladi. Bu havo massasi sel va suv toshqinlarini olib keladi. Toshqin vaqtida sohil bo‘yidagi qishloqlar va kichik shaharlar suv ostida qoladi.Ichki Eronda yoz issiq va jazirama bo‘ladi. Iyulning o‘rtacha haroati shimolda +25ºCni, janubda +35ºCni tashkil qiladi. Eron tropik havosi doimo yozda tog‘lar ustida shakllanib, juda quruq va issiq uning harorati +40ºCga, katta chang-to‘zonda esa hatto +50ºCga yetadi. Juda issiq cho‘l tropiq tipidagi iqlim yog‘inning eng kamligi bilan shu bilan birga quruqligi bilan farq qiladi. Fors va Ummon ko‘rfazi bo‘yidagi Garimsir Erondagi eng yog‘insiz rayon hisoblanadi. Bu yerda qor umuman bo‘lmaydi, yanvarning o‘rtacha harorati +14ºCdan yuqori. Issiq fevraldan boshlanadi. Yilning katta qismida bu yerda issiq va changli shimoli-g‘arbiy shamol esadi. Asosan kuchli va doimiy 6 xafta iyun va iyul davomida esadi (Buyuk Shemal). Eron yog‘inlarga juda kambag‘al Eron tog‘ligida yog‘in miqdori bir yilda 100-200 mm dan oshmaydi, faqat ba’zi tog‘larda 300 mm gacha yetadi. Tog‘lar bilan o‘ralgan Eronning ichki cho‘l rayonida 50 mm dan kam yog‘in tushadi, ko‘pincha ketma-ket bir necha yil bir tomchi ham yog‘in tushmaydi. Bu rayonlarda yog‘in asosan qishki va bahorgi mavsumga to‘g‘ri keladi. Eron xududida nam joylar kam. Mamlakat sharqidagi baland yon bag‘irlariga Hind okeanidan keluvchi oqimlar musson yomg‘irlarini olib keladi. Eron shimolida Kaspiy dengizi sohilida, shuningdek Elbrusning dengizga qaragan yonbag‘irlarida bir yilda 1000- 2000 mm yogin tushadi. Eng ko‘p yogin (60%) kuzda tushadi. Insonlar uchun ancha qiyin iqlim sharoiti mamlakatning eng cheka janubi- g‘arbi Axvaz rayonida kuzatiladi. Yozgi issiq + 50ºCga yetadi. Eron prezidenti hozirgi Hasan Ruhoniy  —  2013-yildan   boshlab  Eron   Islom   Respublikasining Prezidenti.   1948-yil,   12-noyabrda   Eronning  Sorhe  shahrida   tug`ilgan.   Hasan   Ruhoniy   siyosatchilikdan   tashqari  Islomning   Shia   mazhabi yetakchisi  hamdir.  Hasan  Ruhoniy  Eronning  7-prezidenti   hisoblanadi.   Diniy  savodni  1960-yildan  boshlab  oldi.  1969-yil  Tehron   universitetiga  o`qishga   kirdi   va   1972-yili   Sud   huquqlari   bo`yicha   bakalavr   darajasiga   ko`tarildi.   1995-yilda  Shotlandiyaning Glazgo  shahridagi   Kaledon   Universitetida   „Eron   misolida   Islomiy   qonunchilik“magisterlik  dissertatsiyasini  yoqladi.  1999-yili   o`sha  universitetda  „Falsafa  va  Davlat  huquqshunosligi“   bo`yicha  doktor  unvonini  qo`lga  kiritdi. Shuningdek  Hasan  Ruhoniy  ko`p  tillarda  so`zlasha  oladi,   bular:  fors , arab ,  rus ,  ingliz ,  fransuz  va  olmon   tillaridir [1] . Eron ,  Eron   Islom   Respublikasi   (Jumhuriye   Islomiye   Iron)  —  Janubiy  G`arbiy  Osiyodagi  davlat.  Mayd.  1648   ming   km2.  Aholisi   66,4   mln.   kishi   (2003).   Poytaxti   —   Tehron   shahri   Ma ` muriy   jihatdan   30   oston   (viloyat)ga   bo ` linadi. Davlat   tuzumi.   I slom   respublikasi.   Amaldagi   konstitutsiyasi   1979   yil   2—5   dek.dagi   referendumda   tasdiqlangan,   keyinchalik   tuzatishlar   kiritilgan.   Konstitutsiya  bo`yicha  davlatning  oliy  rasmiy  shaxsi  —   Eron  Islom  Respublikasi  Rahbari  (1989  yildan  Said  Ali   Xamanayi).   Undan   keyingi   oliy   rasmiy   shaxs   —   prezident   (2005   yildan   Mahmud   Ahmadiy   Najod).   Qonun  chiqaruvchi  hokimiyatni  Islomiy  Kengash  majlisi   (parlament),   ijroiya   hokimiyatni   prezident   va   hukumat   amalga  oshiradi.Iqtisodiy-siyosiy   geografik   o'rni. Iqtisodiy-siyosiy  geografik   o'rni. Eron rivojining kapitalistik yo‘lini tanlagan rivojlanayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Neftdan kelayotgan katta daromadga tayanib mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy islohatlar o‘tkazildi. So‘nggi yillarda Eron xo‘jaligini rivojlantirishda katta yutuqlarga erishdi, endilikda qoloq k/x mamlakatidan agrar-industrial mamlakatga aylandi. Neft savdosidan tushayotgan katta miqdordagi chet el valyutasini Eron sanoatini rivojlantirishga sarflamoqda. Sanoatning yangi tarmoqlari tashkil qilindi, jumladan neftximiya, mashinasozlik, avtomobilsozlik, aviatsiya, xarbiy, metallurgiya sanoat rivojlandi. Eron rivojlangan va rivojlanayotgan mmlakatlarga moliyaviy yordam beruvchi mamlakatga aylandi. Eron xalqaro valyuta fondi kreditoriga aylandi. Aholisi. Eron Janubi-G‘arbiy  Osiyoning  eng  ko‘p  millatli  mamlakakatlaridan  biri.  Bu   yerda  30  dan  ortiq  yirik  va  mayda  xalqlar  yashaydi,  agar  ellat  va  qabila   guruhlarini  olsak  bu  son  yanada  ko‘payadi.  Eronning  eng  yirik  etnik  guruhini   forslar  (aholi  sonining  51%)  va  azerbayjonlar  (25%)  tashkil  etadi,  qolganlari   kurd  xalqi  (9%),  gilak  va  mazadaranliklar  (8%),  lur,balox,  arab,turkmanlar   Eron  xalqining  asosiy  qismi  eron  guruhining  xind-evropa   til  oilasiga(75%)  va   turkiy  guruhining  oltoy  til  (20%)  oilasi  qatoriga  kiradi.  Mamlakatning  asosiy   etnik  birligi  forslar  (eronliklar).  Eronning  markaziy  va  janubiy  tumanlarida   to‘plangan,   eronliklar   joylashgan   tumanlarning   shimolida   ularga   etnik   jihatidan  yaqin  gilanlar,  mazadaranlar  va  talitlar  yashaydi,  g‘arb  tomonida- kurd,  lur  va  baxtnarlar,  sharqida-afg‘on,  baludj,xazariy  va  tojiklar  yashaydi.   Azerbayjonliklar   Azerbayjon   Respublikasi   bilan     chegaradosh   bo‘lgan   Eronning  shimoli-g‘arbida  turadi. Eronning davlat  dini   islom    dini     bulib,asosan,   shialar   95%   dir   va   4%   sunniylar   tashkil   etadi,  kichik  qismini   zoroastriy,   iudey,   xristanlar   tashkil   etadi.   Islom   diniga   sigingan   mamlakatning   hamma   xalqlari   forslor   bilan   birga   rasmiy   jihatdan   birlashtirilgan  eron   millatini   tashkil  qiladi. Eronning   yagona   davlat   tili   9  asrda  tuzilgan  Yangi  fors   tili   yoki   forsiy   b o` ladi.   Bu   tilda  hamma  rasmiy  ish  olib   borish,   maktab   va   oliy   dargohlardagi   darslar   olib   boriladi.   Xo'jaligi: Eronda  neft  sanoati  rivojlangan  agrar   industrial   mamlakat.   Yalpi   ichki   mahsulotda  q.x.  21,3%,  sanoat  32,7%   (jumladan,   neft   va   gaz   qazib   olish   18,7%)ni  tashkil  etadi. Sanoatida   neft,   gaz,   ko`mir,   xrom,   qo`rg`oshinrux,   mis,   marganets   va   temir   rudalari   qazib   olish   katta   ahamiyatga   ega.   Yiliga   o`rtacha   85   mlrd.   kVtsoat   elektr   energiyasi   hosil   qilinadi.   Neftni   qayta   ishlash,   neft   kimyosi   korxonalari   bor.   Qora   va   rangli   metallurgiya,   mashinasozlik   va   metallsozlik,   oziq - ovqat,   to`qimachilik   sanoati   rivojlangan.   Hunarmandchilik   (gilam   to`qish,   metall   buyumlar   tayyorlash)  bilan  ham  shug`ullaniladi. Qishloq  xo ` jaligi M amlakat iqtisodiyotining muhim tarmog`i hisoblanadi. Q.x.ning yetakchi tarmog`i — dehqonchilik. Asosiy oziq-ovqat ekini — bug`doy; shuningdek, arpa, sholi, dukkakli don ekinlar ekiladi. Bog`dorchilik (o`rik, shaftoli, anjir, pista, xurmo, behi, anor, sitrus mevalar, yong`oq va boshqalar), tokchilik, sabzavotchilik va polizchilik bilan mamlakatning hamma qismida shug`ullaniladi. Paxta ekiladi, qand lavlagi, shakarqamish, tamaki yetishtiriladi, choy o`stiriladi. Chorvachiligida qo`y, echki, qoramol, eshak, tuya, ot, xachir boqiladi. Parrandachilik rivojlangan. Pillachilik bilan shug`ullaniladi. Fors qo`ltig`i va Kaspiy dengizida baliq ovlanadi. Transporti. T ransport yo`lining   uz unligi   7,3  ming  km.  Ichki   yuklarning  asosiy  qismi  avtomobil  transportida   tashiladi.   Avtomobil   yo`llarining   uz.   167   ming   km.   Dengiz   savdo   floti   tonnaji   8345   ming   t  dedveytni   tashkil   etadi.   Fors   qo`ltig`idagi   asosiy   portlari:   BandarAbbos,   BandarHumayniy,   Bushir,   Xark,   Obodon,   BandarMohshahr;   Kaspiy   dengizida   —   Enzeli,   Novshahr,  Amirobod.  Tehron,  Sheroz,  Isfahon,   BandarAbbos,   Obodon,   Tabrizda   xalqaro   aeroportlar  bor.   Tashqi  iqtisodiy   aloqalari. C hetga   neft   va   neft   mahsulotlari,   gilam,   gaz,   paxta,   meva,   teri,   metall   buyumlar   chiqaradi;   chetdan   oziq-ovqat,   mashina   va   jihozlar,   sanoat   xom   ashyosi   oladi.   Tashqi   savdoda   Germaniya,   Italiya,   Kuvayt,   BAA   va   boshqalar   mamlakatlar   bilan   hamkorlik   qiladi.   E.da   xorijiy   sayyohlik   rivojlangan.   YUNESKO   tomonidan   qayd   etilgan   dunyo   sivilizatsiyasi   merosiga   oid   12   tarixiy   yodgorlikning  3  tasi  E.da  joylashgan.  2001  yil  E.ni   1402160   xorijiy   sayyoh   ziyorat   qildi,   xorijiy   sayyohlikdan  tushgan  daromad  1,112  mlrd.  AQSH   dollarini  tashkil  etdi.  Pul  birligi  —  rial.   O'zbekiston Respublikasi  va  Eron  Islom  Respublikasi   o'rtasida  savdo-iqtisodiy  sohadagi   hamkorli gi     Bugungi   kunda   O'zbekiston   Respublikasi   va   Eron   Islom   Respublikasi   o'rtasida   o'zaro   manfaatli   hamkorlikning   yo'nalishlari   va   tamoyillarini   belgilovchi   50   ga   yaqin   hukumatlararo   va   idoralararo   shartnomalar   imzolangan. Ikki  tomonlama  savdo-iqtisodiy  hamkorlik  munosabatlari  quyidagi  Bitimlar   bilan  tartibga  solinadi: O'zbekiston  Respublikasi  bilan  Eron  Islom  Jumhuriyati  o'rtasida  iqtisodiy,   sanoat   va   ilm-texnika   sohalarida   hamkorlik   to'g'risida   o'zaro  Anglashuv   Memorandumi  (Tehron,  1992  yil  25  noyabr); O'zbekiston  Respublikasi  bilan  Eron  Islom  Jumhuriyati  o'rtasida  transport   vositasida  yuk  tashish  sohasidagi  hamkorlik  to'g'risida  o'zaro  Anglashuv   Memorandumi  (Tehron,  1992  yil  25  noyabr); O'zbekiston  Respublikasi  Hukumati  bilan  Eron  Islom  Respublikasi  Hukumati   o'rtasida  xalqaro  avtomobil`  aloqasi  to'g'risida  Bitim  (Tehron,  1993  yil  18   oktyabr); O'zbekiston  Republikasi  Hukumati  bilan  Eron  Islom  Respublikasi  Hukumati   o'rtasida  investitsiyalarni  o'zaro  rag'batlantirish  va  himoya  qilish  to'g'risida   Bitim  (Tehron,  2000  yil  11  iyun); O’zbekiston   va   Eron   ishbilarmon   doiralari Ta’kidlash  lozimki,   Eron   Islom   Respublikasi   O’zbekistonning   10   ta   yetakchi   iqtisodiy   hamkorlaridan   biri   hisoblanadi.   2007   yilda   ikki   mamlakat   o’rtasidagi   tovar   ayirboshlash   565   mln.   AQSh   dollarini   tashkil   etdi,   bunda   O’zbekiston   506,2   mln.   dollarlik   ijobiy   saldoga   ega   (eksport   –   $535,6  mln.  import  –  $29,4  mln.).   O’zbekistonda 117 ta qo’shma korxona faoliyat olib boradi, ulardan 24 ta korxona 100 foizlik Eron kapitali bilan tashkil etilgan. Ular xalq iste’mol mollari, to’qimachilik va qishloq xo’jaligi mahsulotlari, qurilish materiallari, gilamlar ishlab chiqarish, shuningdek xizmatlar sohasida faoliyat ko’rsatadi.

Eron Islom Respublikasi

Geografik o‘rni va chegaralari. Eron Islom Respublikasi Osiyoning Janubi-G‘arbida joylashgan mamlakat. Eron bilan shimoli-g‘arbdan chega ralanuvchi Turkiyadan, sharqdagi Afg‘oniston va Pokistondan, g‘arbdagi Iroqdan maydon jihatidan ustun turadi. Agar Yevropa davlatlari bilan taqqoslasa, u holda Angliya, Ispaniya, Fransiya, Italiya, Shvesariyani birga qo‘shib olganda Eron xududiga teng bo‘ladi. Osiyo davlatlaridan faqat Xitoy va Hindiston maydondan kichik. G‘arbdan Iroq (1458 km) va Turkiya bilan (499 km), shimolda Turkmaniston (992 km), Ozarbayjon (611 km) va Armaniston bilan (35 km), Sharqda Afg‘oniston (936 km) va Pokiston (909 km) bilan, janubda Fors ko‘rfazi va Ormuz bo‘g‘ozi suvlari bilan, shimolda Kaspiy dengizi suvlari bilan yuvilib turadi. Chegarasining umumiy uzunligi 5440 km, sohilbo‘yining uzunligi 2440 km (Kaspiy dengizi sohillarining uzunligi 740 km). Eron xududining umumiy maydoni 1.648.000 km ², shu jumladan quruqlik maydoni 1.636.000 km ². Mamlakat poytaxti – Tehron.

Eron rivojlanishning kapitalistik yo‘lini tanlagan rivojlanayotgan mamlakatlar qatoriga kiradi. Neftdan kelayotgan katta daromadga tayanib mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy islohatlar o‘tkazildi. So‘nggi yillarda Eron xo‘jaligini rivojlantirishda katta yutuqlarga erishdi, endilikda qoloq mamlakatdan agrar-industrial mamlakatga aylandi. Neft savdosidan tushayotgan katta miqdordagi chet el valyutasini Eron sanoatini rivojlantirishga sarflamoqda. Sanoatning yangi tarmoqlari tashkil qilindi, jumladan neftkimyo, mashinasozlik, avtomobilsozlik, aviatsiya, har biy, metallurgiya sanoatlari rivojlandi. Eron rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarga moliyaviy yordam beruvchi mamlakatga aylandi.

Tabiiy sharoiti va resurslari. Relyefi. Eron Janubi-G‘arbiy Osiyo dagi Eron tog‘ligining katta qismini egalaydi. Eron tog‘ligining ⅔ qismi Eronda joylashgan. Eronning eng chekka shimoli-g‘arbida Armaniston tog‘ligining janubi-sharqiy qismi o‘tadi. Eron tog‘ligining ichki qismi baland tekkisliklar, tog‘ zanjirlari va tog‘lararo botiqlarning almashinib kelishini o‘zida aks ettiradi. Eron tog‘ligi ning katta qismi 1000- 2000 m balandlikka ega. U tog‘ tizmaslari shimolda Elbrus tog‘ tizmasi, sharqda davomi bo‘lgan Turkman-Xurosan tog‘lari, janubda va janubi-g‘arbda Mekron va Zagros tog‘lari bilan o‘ralgan.Ichki Eronning shimoliy qismini yer yuzida eng hayotsiz cho‘llardan biri Dashti-Kebir egallagan. U deyarli Tehron darvozasidan boshlanib g‘arbdan sharqqa 400 km ga cho‘zilib, kengligi 250 km ga yetadi. U bir qator sho‘rxok cho‘kmalaridan tashkil topgan. Ularning balandligi 600-800 m. Eron sharqida qAQSHatqich va quruq cho‘l Dashti-Lut cho‘zilgan. Uning g‘arbiy qismi glinali va toshloqlardan, sharqiy qismi balandligi 200 m ga yetuvchi barxan qum cho‘lidan iborat. Qum bo‘ronlari vaqtida harakatlanuvchi qumlar karvonlarni o‘tishini qiyinlashtiradi, quduqlarni to‘ldiradi. Uning uzunligi 550 km, eni 200 km ga yetadi. Bu yerda tagi yassi bo‘lgan balandligi 200-250 m ni tashkil qilgan oqmas cho‘kmalar almashinib turadi. Barxan va qum qatorlari, taqir va sho‘rxok yerlar ustun turadi. Siyrak vohalar kuzatiladi.Ichki Eron yassi tog‘ligi Sharqiy Eron va O‘rta Eron tog‘ tizmalari bilan kesishadi, alohida cho‘qqilari 3000-4000 m va undan baland (Xezor 4419 m, Kuxe-Lolazor 4374 m). O‘rta Eron tog‘ligida vulqan jinslar keng tarqalgan.Eron tog‘ligini shimoldan janubga tomon ikkita katta tog‘lar o‘rab turadi. Kaspiy dengizining janubiy sohiligacha yetuvchi shimoldagi tog‘ tarkibiga Demovand (5604 m) cho‘qqisi bilan baland tog‘ tizmasi Elbrus ham kiradi.

Elbrus sharqida Turkman-Xuroson tog‘ligi o‘tadi. U ikkita yo‘na lishdan tashkil topgan: shimolda Kopetdog‘, janubda Nishopur tog‘i. Bu ikki yo‘nalish orasida Gorgon – Mashxad vodiysi va botig‘i joylashgan. Tog‘larning balandligi kam hollarda 3000 m dan oshadi, 1500-2000 m balandlikkacha yetadi. Nishopur tog‘ining baland cho‘qqisi - Miraba tog‘i (3322 m), Kopetdogniki esa - Xezor–Masjid tog‘i (3117 m). Shimoliy-g‘arbdan janubi-sharqqa Eronning garbiy chegarasi bp`ylab Zagros tog‘lari cho‘zilgan. Janubi-g‘arbda Eron tog‘liklari bilan tutashgan. Uzunligi 1600 km, kengligi 200-300 km. Maksimal balandligi 4548 m (Zerdkux cho‘qqisi). Tog‘ cho‘llari, shimoli-g‘arbda buta va siyrak o‘rmonlar bilan qoplangan. Zagros tog‘ning relyefi kuchli erroziyaga uchragan. Ochiq g‘orlar uchraydi. Shimoli-g‘arbiy va janubi- sharqiy qismi ko‘p yo‘llar bilan kesishgan, Zagrosning markaziy qismi eng baland, yovvoyi holda, chiqish qiyin, o‘tish yo‘llaridan mahrum. Mekron tog‘i - Erondan boshlanib, Pokiston xududida davom etadi. Tog‘larning o‘rtacha balandligi 2000 m atrofida. Zagros kabi Mekron uchun ham kuchli yemirilish xos. Mamlakatning shimoli-g‘arbiy chekkasi Eron Ozorbayjoni deb nomlanuvchi Arman tog‘ligi bilan band. Sharqda bu Elbrus tog‘ligi bilan, g‘arbda Qurdiston tizmasi bilan chegaralangan. Bu chekka tog‘lar oralig‘i Qoradag tizmasi, Mishudag, Bozkush, katta vulqonli massiv Sebelandag, Saxend Janubiy Ozorbayjon keng yassitog‘ligi, shuningdek tog‘lar oralig‘ida botiqlar va yirik cho‘kma Rezoye (Urmiya) ko‘li bilan band.

O'xshashlar

Eron, Afg‘oniston, Pokiston Islom Respublikalari
O’RTA ASRLARDA ISLOM DININING ERON AFG’ONISTON VA SHIMOLIY AFRIKAGA YOYILISHI
Eron sivilizatsiyasi
Xulogular davrida Eron
ISLOM QADRIYALARI