Yerning ichki tizilishi va geosferalar

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

799.9228515625 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: YERNING ICHKI TIZILISHI VA
GEOSFERALAR.
RE JA:
1 . YERNING STRUKTURAVIY ICHKI TUZILISHI HAQIDA MA’LUMOT.
2. YER PÒSTI VA UNING SHAKLLANISHI.
3. MANTIYA VA YADRONING TUZILISHI.
4. GEOSFERA .

YERNING ICHKI STRUKTURAVIY TUZILISHI ASOSAN 3 QISMDAN IBORAT BÒLIB,
GEOXRONOLOGIK DAVRLAR BOSQICHIDA SHAKALLANIB VA KELGAN.
•
YANI USHBU ILOVALARGA QUYIDAGICHA TA’RIF BERISHIMIZ MUMKIN.
YER PO ’ STINING QALINLIGI, OKEAN CHUQURLIKLARIGA NISBATAN, 5 – 10 KILOMETR,
TEKISLIKLARDA ESA, 35 – 45 KM, TOG’LI HUDUDLARDAN ESA 70 KILOMETR VA UNDAN YUQORI
MASOFADA O’ZGARADI. UMUMAN OLGANDA ESA, YER QOBIG’INI O’RTACHA 33 KILOMETR
QALINLIKDAGI BIR JINSLI QATLAM SIFATIDA, SHARTLI RAVISHDA TASAVVUR QILINADI. QOBIQDAGI
TOG’ JINSLARI HARORATI O’RTACHA HAR 33 METRDA 1°C GA KO’TARILADI.
•

•
QOBIQ QATLAMIDA BIR BIRINI ALMASHTIRIB TAKRORLANUVCHI (QUM, TUPROQ, GIL, OHAKTOSH
KABI) CHO’KINDI JINSLAR QAVATI HAMDA, GRANIT VA BAZALTDAN IBORAT MAGMATIK QAVATLAR
MAVJUD.

YER PÒSTI VA UNING TUZILISHI.
YER PÒSTI — YERNING TASHQI QATTIQ QOBIGʻI, GEOSFERALARDAN BIRI, LITOSFERANING
YUQORI QISMI. YE. P.NING PASTKI CHEGARASI BOʻYLAMA VA KOʻNDALANG SEYSMIK TOʻLQINLAR
TEZLIGI BIRDANIGA OʻZGARADIGAN (6,7—7,6 KM/SEK DAN 7,9— 8,2 KM/SEK GACHA) YUZA —
MOXOROVICHICH YUZASI)DJ OʻTADI. SHU YUZA BILAN YE.P. MANTIYADAN A JRALADI. YE. P.NING
KURUKLIK VA OKEANDAGI TURLARI FARQ QILINADI. QURUQLIKDA YE. P.NING QALINLIGI
TEKISLIKLARDA 35–45 KM, TOGʻLIKLARDA 50– 75 KM GACHA. OKEAN OSTI YE. P.NIKI 5–10 KM.
QURUQLIKDA YE. P. UCH QATLAM: YUQORIDAGI CHOʻKINDI (QALINLIGI 15–20 KM GACHA),
OʻRTADAGI SHARTLI RAVISHDA "GRANIT" (10–20 KM), PASTDAGI "BAZALT" (OʻRTACHA 15–
20 KM)DAN TASHKIL TOPGAN. OKEAN OSTI YE. P.DA "GRANIT" QATLAMI YOʻQ, CHOʻKINDI QATLAMI
HAM YUPQA. QU-RUQLIKDA YE. P.NING YUQORI QATLAMI CHOʻKINDI VA VULKAN JINSLARIDAN
TASHKIL TOPGAN BOʻLIB, KOʻPINCHA BURMALANGAN, UZILMALAR BILAN UZILGAN VA SURILGAN.
"GRANIT" QATLAM GRANIT VA GNEYSLARDAN, "BAZALT" ESA BAZALT, GABBRO VA KUCHLI
METAMORFIZMGA UCHRAGAN JINSLARDAN IBORAT.

YERNING MANTIYASI VA UNING TUZILISHI.
Y ERN I NG MANTI YASI - YER POʻSTI BILAN YER YADROSI ORASIDA JOYLASHGAN QATLAM.
YER MANTIYASI YER (ATMOSFERASIZ) HAJMINING 83% INI, MASSASINING 67% INI EGALLAYDI.
YER POʻSTIDAN MOXOROVICHICH YUZASI BILAN AJRALGAN. QALINLIGI 2865 KM BOʻLIB
YUQORI CHEGARASI (MOXOROVICHICH YUZASI) OʻRTA HISOBDA YER YUZIDAN 33 KM VA
OSTKI CHEGARASI MOXOROVICHICH YUZASIDAN QARIYB 2900 KM CHUQURLIKDAN OʻTADI.
CHEGARALAR QATLAMLARDAN OʻTUVCHI SEYSMIK TOʻLQIN TEZLIGINING KESKIN OʻZGARISHI
BILAN ANIQLANADI (USTKI CHEGARADA 1,5 KM/SEK, OSTKI CHEGARADA 5,54 KM/SEK). YER
MANTIYASI YUQORIMANTIYA OʻTKAZUVCHANLIK OBL. VA OSTKI MANTIYAGA BOʻLINADI.
YUQORI MANTIYA OʻZ NAVBATIDA (YUQORIDAN PASTGA) SUBSTRAT, GUTENBERG QATLAMI
(SEYSMIK TOʻLQINLARNING PASAYGAN TEZLIGI QATLAMI) VA GOLITSIN QATLAMIGA (BAʼZIDA
U OʻRTA MANTIYA DEB NOMLANADI) BOʻLINADI. YER MANTIYASINING ETAGIDAN KALINLIGI
100 KM DAN KAMROQ BOʻLGAN QATLAM MAVJUD. QATLAMDAGI SEYSMIK TOʻLQINLARNING
TEZLIGI CHUQURLASHGAN SARI OSHMAYDI, HATTO SAL PASAYADI.

YERNING ICHKI TUZILISHINING SXEMATIK
TASVIRLANISHI. 1- YER PÒSTI 2 - Y ER MAN TIYASI ,
3 - YER YADROSI

“ ASTENOSFERA”. MATERIKLARDAN 120 – 150 KM,
OKEANLARDAN ESA 60 – 400 KM CHUQURLIKDA «ATENOSFERA» DEB
NOMLANUVCHI QATLAM JOYLASHGAN BO’LIB, BU QATLAMDAGI
MODDALAR ERISH HARORATIGA YAQIN VA JUDA HAM PAST
QOVUSHQOQLIK XUSUSIYATIDA EKANLIGINI, VA BU QATLAM O’ZIDAN
YUQORIDA JOYLASHGAN LITOSFERA QATLAMLARINI O’Z SIRTI BO’YLAB
SIRPANGAN SINGARI HARAKATGA KELTIRISHINI SOHA MUTAXASSISLARI
TAXMIN QILADILAR.

YERNING YADROSI HAQIDA MA’LUMOT.
Y ERNING YA DROSI — YERNING MARKAZIY ENG CHUQUR GEOSFERASI. YE. YA.NING
YUQORI CHEGARASI 2900 KM CHUQURLIQDA, RADIUSI QARIYB 3500 KM. YERNING MARKAZIDA
TEMPERATURA 5000°, ZICHLIK QARIYB 12,5 MING T/M3, BOSIM 361 GPA GACHA. YE. YA.NING
YUQORI CHEGARASIDA BOʻYLAMA TOʻLQINLARNING TARQALISH TEZLIGI KESKIN SAKRAB 13,7
DAN 8,1 KM/SEK GACHA KAMAYADI VA AKSINCHA YERNING MARKAZI ATROFIDA 11,2 KM/SEK
GACHA KOʻPAYIB BORADI. YE. YA.NING TUZILISHI, FIZIK XOSSALARI TOʻGʻRISIDAGI
MAʼLUMOTLAR GEOFIZIKA TADQIQOT METODLARIDAN FOYDALANIB OLINGAN. YE RNING
YADROSI TASHKI VA ICHKI YADRO (SUBʼYADRO)DAN IBORAT. SUBʼYADRONING RADIUSI
1300 KM CHAMASIDA. TASHQI YADRODA KOʻNDALANG SEYSMIK TOʻLQINLAR TARQALMAYDI.
SHUNING UCHUN HAM TASHQI YADRO SUYUQ BOʻLSA KERAK DEB TAXMIN QILINADI. TASHQI
YADRODAN ICHKISIGA OʻTISHDA BOʻYLAMA TOʻLQINLAR KOʻNDALANG TOʻLQINLARNI
QOʻZGʻATIB YUBORADI. SHU BOIS ICHKI YADRO QATTIQ BOʻLSA KERAK DEB FARAZ QILINADI.
YE. YA.NING TARKIBI TOʻGʻRISIDA YAGONA FIKR YOʻQ. BAʼZI OLIMLAR YE. YA. TEMIR VA
NIKELDAN IBORAT DEYISHSA, BOSHQALARI METALLASHGAN SILIKATLARDAN, UCHINCHI
GURUH OLIMLAR ESA TEMIR OKSIDLARIDAN TASHKIL TOPGAN DEB HISOBLAYDILAR.

GEOSFERA HAQIDA MA’LUMOT .
“ GEOSFERALAR” ( GREKCHA : ΓΗ ͂ - GEO VA ΣΦΑΙ͂Ρ
- SFERA) — YERNI TASHKIL ETGAN KONSENTRIK
QOBIKLAR. YERNING USTIDAN MARKAZIGA
TOMON ATMOSFERA , GIDROSFERA , YER POʻSTI ,
MANTIYA , YADRO GEOSFERALARLARI
AJRATILADI. ICHKI VA TASHQI GEOSFERALAR
FARQ QILINADI. TASHQI GEOSFERALAR
ATMOSFERA VA GIDROSFERA, ICHKI
GEOSFERALAR YER POʻSTI, MANTIYA VA
YADRODAN IBORAT
QUYIDA KELTIRILGAN RASM GEOSFERA
SXEMASI .

GEOSFERALARNING ICHKI TUZILISHI HAQIDA TASAVVURLAR
GEOFIZIKA MAʼLUMOTLARIGA ASOSLANGAN. YER POʻSTI MANTIYANING
USTIDA JOYLASHGAN VA UNDAN MOXOROVICHICH YUZASI BILAN
AJRALGAN. YER POʻSTINING QALINLIGI OKEANLAR TUBIDA 3–12 KM,
KONTINENTAL ZONADA OʻRTACHA 35 KM, ENG QALIN JOYI TOGʻLIKLAR
OSTIDA 50–84 KM. MOXOROVICHICH YUZASINING TAGIDA 2900 KM
CHUQURLIKDA YER MANTIYASI OʻRNASHGAN. U IKKIGA — YUQORI VA
QUYI MANTIYAGA AJRALADI. YUQORI MANTIYANING KALINLIGI 850–
900 KM, QUYI MANTIYANIKI — 2000 KM GA YAQIN. MANTIYANING YER
POʻSTI OSTIDA JOYLASHGAN QISMI SUBSTRAT DEB YURITILADI. YER POʻSTI
SUBSTRAT BILAN BIRGALIKDA LITOSFERANI TASHKIL ETADI. YUQORI
MANTIYANING PASTKI QISMI BOʻLGAN ASTENOSFERANING MASSASI
YUQORI DARAJADA PLASTIK BOʻLGANLIGIDAN SEYSMIK TOʻLQINLAR
ORALIQ QATLAMLARGA QARAGANDA SEKINROQ TARQALADI.

XULOSA TAHLILIGA KÒRA YERNING ICHKI TUZILISHI HAQIDA VA
UNING RIVOJLANISH TARIXI HAQIDA OLIMLARNING TURLICHA
FARAZLARI MAVJUD. USHBU FARAZLAR VA ĞOYALAR ASOSAN YERNING
ICHKI QISMIDAN CHIQGAN MAGMATIK JINSLAR TARKIBINI ÒRGANISHDA
VA TEKTONIKA BILAN ALOQA BÒLGAN VULKANIK JINSLAR TARKIBI
ÒRGANISHDA KELIB CHIQGAN ĞOYALAR ASOSIDA PAYDO BÒLGAN
DEYISHIMIZ MUMKIN.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RÒYXATI:
1. “GEOLOGIYA VA GEOMORFOLOGIYA ASOSLARI” M.MAXMATQULOV.
B.EGAMOV.
2. “GEOLOGIYA ASOSLARI”A.SOATOV , P.YUSUPOV.
3. IJTIMOIY INTERNET VOSITALARI. WWW//GEOLOGIYA.//YERNING ICHKI
TUZILISHI.

MAVZU: YERNING ICHKI TIZILISHI VA GEOSFERALAR. RE JA: 1 . YERNING STRUKTURAVIY ICHKI TUZILISHI HAQIDA MA’LUMOT. 2. YER PÒSTI VA UNING SHAKLLANISHI. 3. MANTIYA VA YADRONING TUZILISHI. 4. GEOSFERA .

YERNING ICHKI STRUKTURAVIY TUZILISHI ASOSAN 3 QISMDAN IBORAT BÒLIB, GEOXRONOLOGIK DAVRLAR BOSQICHIDA SHAKALLANIB VA KELGAN. • YANI USHBU ILOVALARGA QUYIDAGICHA TA’RIF BERISHIMIZ MUMKIN. YER PO ’ STINING QALINLIGI, OKEAN CHUQURLIKLARIGA NISBATAN, 5 – 10 KILOMETR, TEKISLIKLARDA ESA, 35 – 45 KM, TOG’LI HUDUDLARDAN ESA 70 KILOMETR VA UNDAN YUQORI MASOFADA O’ZGARADI. UMUMAN OLGANDA ESA, YER QOBIG’INI O’RTACHA 33 KILOMETR QALINLIKDAGI BIR JINSLI QATLAM SIFATIDA, SHARTLI RAVISHDA TASAVVUR QILINADI. QOBIQDAGI TOG’ JINSLARI HARORATI O’RTACHA HAR 33 METRDA 1°C GA KO’TARILADI. • • QOBIQ QATLAMIDA BIR BIRINI ALMASHTIRIB TAKRORLANUVCHI (QUM, TUPROQ, GIL, OHAKTOSH KABI) CHO’KINDI JINSLAR QAVATI HAMDA, GRANIT VA BAZALTDAN IBORAT MAGMATIK QAVATLAR MAVJUD.

YERNING ICHKI TUZILISHINING TASVIRI.

YER PÒSTI VA UNING TUZILISHI. YER PÒSTI — YERNING TASHQI QATTIQ QOBIGʻI, GEOSFERALARDAN BIRI, LITOSFERANING YUQORI QISMI. YE. P.NING PASTKI CHEGARASI BOʻYLAMA VA KOʻNDALANG SEYSMIK TOʻLQINLAR TEZLIGI BIRDANIGA OʻZGARADIGAN (6,7—7,6 KM/SEK DAN 7,9— 8,2 KM/SEK GACHA) YUZA — MOXOROVICHICH YUZASI)DJ OʻTADI. SHU YUZA BILAN YE.P. MANTIYADAN A JRALADI. YE. P.NING KURUKLIK VA OKEANDAGI TURLARI FARQ QILINADI. QURUQLIKDA YE. P.NING QALINLIGI TEKISLIKLARDA 35–45 KM, TOGʻLIKLARDA 50– 75 KM GACHA. OKEAN OSTI YE. P.NIKI 5–10 KM. QURUQLIKDA YE. P. UCH QATLAM: YUQORIDAGI CHOʻKINDI (QALINLIGI 15–20 KM GACHA), OʻRTADAGI SHARTLI RAVISHDA "GRANIT" (10–20 KM), PASTDAGI "BAZALT" (OʻRTACHA 15– 20 KM)DAN TASHKIL TOPGAN. OKEAN OSTI YE. P.DA "GRANIT" QATLAMI YOʻQ, CHOʻKINDI QATLAMI HAM YUPQA. QU-RUQLIKDA YE. P.NING YUQORI QATLAMI CHOʻKINDI VA VULKAN JINSLARIDAN TASHKIL TOPGAN BOʻLIB, KOʻPINCHA BURMALANGAN, UZILMALAR BILAN UZILGAN VA SURILGAN. "GRANIT" QATLAM GRANIT VA GNEYSLARDAN, "BAZALT" ESA BAZALT, GABBRO VA KUCHLI METAMORFIZMGA UCHRAGAN JINSLARDAN IBORAT.

YERNING MANTIYASI VA UNING TUZILISHI. Y ERN I NG MANTI YASI - YER POʻSTI BILAN YER YADROSI ORASIDA JOYLASHGAN QATLAM. YER MANTIYASI YER (ATMOSFERASIZ) HAJMINING 83% INI, MASSASINING 67% INI EGALLAYDI. YER POʻSTIDAN MOXOROVICHICH YUZASI BILAN AJRALGAN. QALINLIGI 2865 KM BOʻLIB YUQORI CHEGARASI (MOXOROVICHICH YUZASI) OʻRTA HISOBDA YER YUZIDAN 33 KM VA OSTKI CHEGARASI MOXOROVICHICH YUZASIDAN QARIYB 2900 KM CHUQURLIKDAN OʻTADI. CHEGARALAR QATLAMLARDAN OʻTUVCHI SEYSMIK TOʻLQIN TEZLIGINING KESKIN OʻZGARISHI BILAN ANIQLANADI (USTKI CHEGARADA 1,5 KM/SEK, OSTKI CHEGARADA 5,54 KM/SEK). YER MANTIYASI YUQORIMANTIYA OʻTKAZUVCHANLIK OBL. VA OSTKI MANTIYAGA BOʻLINADI. YUQORI MANTIYA OʻZ NAVBATIDA (YUQORIDAN PASTGA) SUBSTRAT, GUTENBERG QATLAMI (SEYSMIK TOʻLQINLARNING PASAYGAN TEZLIGI QATLAMI) VA GOLITSIN QATLAMIGA (BAʼZIDA U OʻRTA MANTIYA DEB NOMLANADI) BOʻLINADI. YER MANTIYASINING ETAGIDAN KALINLIGI 100 KM DAN KAMROQ BOʻLGAN QATLAM MAVJUD. QATLAMDAGI SEYSMIK TOʻLQINLARNING TEZLIGI CHUQURLASHGAN SARI OSHMAYDI, HATTO SAL PASAYADI.

O'xshashlar

Yerning ichki tuzilishi va geosferalar

Yerning ekologik muammolari

Yerning iqlim mintaqalari

Yerning koinotdagi o’rni

Iqlimi va ichki suvlari