logo

Z.Freyd va uning psixoanalitik (ruhiy tahlil) sotsiologiyasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5577.203125 KB
       Z.F reyd va 
uning 
psixoanalitik 
(ruhiy tahlil) 
sotsiologiyasi
    1. Zigmund Freydning hayoti va 
ijodi
2. Psixoanalizning yaralishi
3. Erkin assotsiatsiyalar usuli
4. Tushlar ta’biri REJA:   
XIX  asr  oxiri  va  XX  asr  boshlarida 
Germaniya  sotsiologiya  ilmid a  yana  bir 
e takchi  shaxslardan  biri  Z igm u nd  Fre y d 
o‘zining  ulkan  ishlari  bilan  dunyoga  tanildi. 
U  sotsiolog  bo‘lmasada,  ko‘plab  mashhur 
sotsiologlarning  (masalan,  Talkott  Parsons) 
ijodiga o‘zining ulkan hissasini qo‘shgan, va 
uning  ijodi  bugungi  kunda  ham  sotsiologiya 
nazariyotchilari  uchun  dolzarbligini 
yo‘qotmagan.    ЗиЗи	́́гмундгмунд	ФрейдФрейд	((	18561856	--	19391939	yyyy	))	
	AvstriyalikAvstriyalik	psixologpsixolog	vava	sosiologsosiolog	
ZigmundZigmund	F rey dF rey d	fandafanda	psixologikpsixologik	
nazariyaninazariyani	ishlabishlab	chiqishchiqish	bilanbilan	ijtimoiyijtimoiy	
jarayonlarnijarayonlarni	anglashninganglashning	ilgariilgari	insoniyatinsoniyat	
tajribasidatajribasida	bobo	’’lmaganlmagan	yoyo	’’linilini	asoslabasoslab	
berdiberdi	. . 	UningUning	tata	’’kidlashichakidlashicha	, , 	insoninson	
ruhiyatiningruhiyatining	ongong	bilanbilan	
boshqarilmaydiganboshqarilmaydigan	qismidaqismida	instiktivinstiktiv	
dada	’’vatlarvatlar	((	hoxishhoxish	--istaklaristaklar	)  )  	hamdahamda	
xotiradanxotiradan	chiqarilganchiqarilgan	fikrfikr	--gg	’’oyalaroyalar	
mujassamlanganmujassamlangan	bobo	’’liblib	, , 	bubu	qismqism	bilanbilan	
idoraidora	etiluvchietiluvchi	ongong	oo	’’rtasidartasida	ongong	oldioldi	
maydonimaydoni	((	bubu	maydonchadamaydonchada	idrokidrok	, , 	
tafakkurtafakkur	, , 	xotiraxotira	, , 	anglangananglangan	oo	’’zlikzlik	)  )  	
joylashgandirjoylashgandir	..   
Freydning  tarjimai  holi,  ilmiy  izlanishlari,  hamkasblari  bilan 
munosabatlariga  oid  qiziqarli  ma’lumot  va  tafsilotlar  shu 
qadar  ko‘pki,  ularning  hammasiga  batafsil  to‘xtalib 
o‘tishning  imkoni  yo‘q.  S h uning  uchun  ham  biz  e’tiborni 
olim  ilmiy-falsafiy  merosining  ayrim  muhim  jihatlariga 
qaratishni ma’qul topdik.

Freyd  o‘zining  83  yillik  umri  davomida  24  jildga  jo  bo‘lgan 
ilmiy  asarlar  yaratdi,  u  tibbiyot  fanlari  doktori,  professor 
bo‘lish  bilan  birga,  dunyoning  bir  qancha  nufuzli  ilmiy 
jamiyatlari,  akademiyalari,  assotsiatsiyalarining  faxriy  a’zosi 
etib saylangandi.

Zigmund  Freyd  jahon  fanida  psixoanaliz  yo‘nalishiga  asos 
solgan  alloma  sifatida  tanilgan  bo‘lib,  uning  bu  kashfiyoti 
XX  asr  psixologiyasi,  tibbiyoti,  sotsiologiyasi, 
antropologiyasi,  adabiyoti  va  san’ati  rivojiga  sezilarli  ta’sir 
ko‘rsatgan.    
inson  psixikasining  “U”,  “Men”  va  “Yuksak  Men” 
bo‘limlardan iborat uch tarkibli tuzilmani ishlab chiqqani;

inson  psixikasidagi  himoyaviy  mexanizmlar  muntazam 
ishlab turishini kashf etgani;

“ g‘ayrishuur”  tushunchasini  psixologik  jihatdan  talqin 
etgani;

inson  ruhiy  kechinmalari  transferi  (bir  odamdan  boshqa 
odamga  “ko‘chib  o‘tishi”)ning  muhim  tibbiy  ahamiyatini 
ko‘rsatib  bergani,  shuningdek,  terapevtik  davolashning 
erkin  muloqot  va  tushlarga  asoslangan  usullarini  joriy 
etgani, ayniqsa, mashhurdir.U tadqiq etib erishgan muhim ilmiy yangiliklar, ya’ni:   
Zigmund Freyd 1856 yil 6 mayda Avstro-Vengriyaning 
Frayberg shahrida tavallud topgan .

Buyuk  olimning  to‘liq  ismi  Sigizmund  Shlomo 
Freyd.  U  Yakob  Freyd  va  Amaliya  Natanson  oilasida 
dunyoga  kelgan.  «Mening  hayotim  va  psixoanaliz» 
maqolasida  Zigmund  Freyd  shunday  yozgan:  «Men  6 
may  1856  yilda  Freyburgda  Moraviyada ,  hozirgi 
Chexoslavakiyadagi  kichik  shaharchada  tug‘ilganman. 
Mening  ota - onam  yahudiy  va  mening  o‘zim  ham 
yahudiyman.  Otam  tarafidan  bo‘lgan  qarindoshlarim 
haqida  shuni  bilamanki,  ular  Reyn  erlari,  ya’ni  Kyoln
da  yashashgan.  XIV  yoki  XV  asrlarda  yahudiylarning 
navbatdagi ta’qib qilinishi tufayli oila Sharqqa ko‘chib 
o‘tgan  va  XIX  asr   mobaynida   Litvadan  Galitsiya  
orqali   nemis tilda so‘zlashuvchilar erlariga, Avstriyaga 
kelishgan». Zigmund Freydning hayoti va ijodi   
Ota-onaning  o‘qish-yozishga  layoqatli  bu 
o‘g‘ildan  umidlari  katta  edi.  S h uning  uchun 
ham  uning  ta’lim-tarbiyasiga  alohida  e’tibor 
berishdi.  Natijada,  Zigmund  9  yoshidayoq 
gimnaziyaga  o‘qishga  kiradi.  Bu  paytda 
oiladagi  farzandlar  8  nafar  bo‘lib  (ularning 
ikki  nafari  avvalgi  nikohdan  edi), 
Zigmundning  o‘qishi  uchun  barcha  sharoitlar 
yaratib  berilgandi.  U,  ayniqsa,  adabiyot  va 
falsafaga  boshqacha  qiziqish  bilan  qarar, 
S h ekspir,  Kant,  Gegel,  S h opengauer,  Nitsshe 
asarlari  mutolaasi  bilan  “ilm  tishi”  chiqqandi. 
O ‘ spirin  Freyd  nemis  tilini  mukammal  bilishi 
barobarida  grek  va  lotinchani  ham  o ‘ rgangan , 
fransuz ,  ingliz ,  ispan ,  italyan  tillarida  esa 
bemalol  gaplasha  olgan.  Shu  bois  u  17 
yoshida  gimnaziyani  muvaffaqiyatli  bitiradi 
va  1873  yilda  Vena  universitetining  tibbiyot 
fakultetiga o‘qishga kiradi .    
1859  yilda  uning  oila  a’zolari 
Vena  shahriga  ko‘chib  ketishadi  va 
1873  yili  Freyd  Vena  universiteti 
qoshidagi  tibbiyot  maktabiga 
o‘qishga  kiradi.  Ammo  Freydni 
tibbiyot  sohasiga  qaraganda  ilm-fan 
ko‘proq  qiziqtirardi,  va  u  fiziologiya 
laboratoriyasida ishlay boshlaydi. 

1876  yil  martida  Freyd 
o‘qishdagi  muvaffaqiyati  uchun 
stipendiyaga  erishadi  va  bu  unga 
Triestdagi  laboratoriyada  ishlash 
imkonini  bergan.  Mazkur 
laboratoriyani  tashkil  etgan  professor 
Karl Klaus Freydga o‘z tadqiqotlarida 
ishtirok etish imkonini beradi.   
Universitetni 
bitirgach, 1882 yili 
laboratoriyada ishlashni 
ham yakunlaydi, 
kasalxonada ishlay 
boshlaydi, asab 
kasalliklari 
mutaxassisligi bo‘yicha 
xususiy tibbiy amaliyot 
bilan shug‘ullana 
boshlaydi.    
Freyd  va  u  asos  solgan  freydizm 
ta’limoti  inson  ongini  uch  qismdan 
tarkib  topgan  nihoyatda  murakkab 
qurilma  sifatida  tushuntiradi,  bular: 
ONG, ONGOSTI, G‘AYRISHUUR. Bu 
tamoyil  bo‘yicha,  inson  hayoti 
davomida  duch  keladigan  jamiki 
voqelik  mana  shu  uch  “qavat”ning 
birida,  albatta,  makon  topadi. 
Odamning  ko‘rgani,  eshitgani, 
kuzatgani,  o‘ylagani,  his  qilgani  –  hech 
bir  narsa  izsiz  yo‘q  bo‘lib  ketmaydi. 
Uning  o‘zi  “esimdan  chiqardim”, 
“unutdim”,  “xotiramdan  ko‘tarilibdi”, 
deb  o‘ylagani  barcha  narsalar  uning  yo 
ongi  ostida  yoxud  g‘ayrishuuri 
puchmoqlarida, albatta, saqlanadi.   
1930  yilning  yozida  Z.Freyd  nemis  xalqining  buyuk  mutafakkiri  Gyote 
nomidagi  mukofot  bilan  taqdirlanadi.  Oradan  uch  yil  o‘tib  esa  Germaniya 
taxtiga  millatchi-sotsialistlar  etakchisi  Adolf  Gitler  o‘tiradi.  Uning  amalga 
oshirgan  eng  tuban  ishlaridan  biri  –  Henrix  Heyne,  Tomas  Mann,  Frans 
Kafka, Albert  Eynshteyn  singari  yuzlab  tafakkur  daholari  yaratgan  asarlarni, 
shu  jumladan  Zigmund  Freyd  kitoblarini  ham  quvg‘in  qilgani,  barcha 
yahudiylar  qatori  olimni  ham  jismonan  mahv  etish  payiga  tushgani  bo‘ldi. 
S h ogirdlari  olimni  mamlakatni  tark  etishga  har  qancha  da’vat  qilishmasin,  u 
bunga  ko‘nmaydi.  Biroq  1938  yilda  Avstriya  Germaniyaga  qo‘shib 
olinganidan  so‘ng  boyagi  quvg‘inlar  o‘ta  xatarli  tus  oladi:  qizi  Anna  hibsga 
olinadi,  Freydning  o‘zi  gestapoga  so‘roqqa  chaqiriladi.  Nihoyat,  Angliyaga 
ketmoqdan  o‘zga  chorasi  qolmagan  Zigmund  Freyd,  AQSH  Prezidenti 
Franklin  Ruzvelt  aralashuvi,  Gretsiya  va  Daniya  qirolichasi  Mari 
Bonapartning  (olim  uni  davolagan,  ilm  o‘rgatgan  edi)  moliyaviy  ko‘magi 
bilan  (Uchinchi  reyx  ko‘chmoqni  istagan  yahudiylardan  “german  hukumati 
oldidagi  qarzni  undirish”  bahonasi  bilan  juda  katta  pul  talab  qilgan!) 
tug‘ilgan  yurtini  tark  etadi.  Zigmund  Freyd  umrining  so‘nggi  oylarini 
Angliyada  o‘tkazadi.  Bo‘qoq  saratoni  kasaliga  chalingan  olimning  ahvoli 
tobora og‘irlashib, 1939 yilning sentyabrida 83 yoshida olamdan o‘tadi.

    XIX  asrning  ikkinchi  yarmida  psixologiya  falsafadan  ajralib  chiqib,  mustaqil 
fanga  aylangach,  uning  asosiy  maqsadi  laboratoriya  sharoitida  introspeksiya 
(o’zini o’zi kuzatish) usuli yordamida katta yoshdagi odam psixik hayotining 
asosiy elementlarini ochishdan iborat bo’lib qoldi. Keyinchalik psixologiyada 
strukturaviy  maktab  deb  nom  olgan  bu  yo’nalishga  1879  yili  Leypsigda 
birinchi  psixologik  laboratoriya  tashkil  qilgan  Vilgelm  Vundt  asos  solgandi. 
Vundt  psixologiyaning  asosiy  vazifasi  sifatida  ong  jarayonini  qismlarga 
ajratish  va  ular  o’rtasidagi  qonuniyat  bog’lanishlarini  o’rganishni  taklif  qildi. 
Shuning uchun venalik yosh vrach Zigmund Freyd tomonidan hyech kimning 
yordamisiz  ishlab  chiqilgan  odamlarni  o’rganishning  butunlay  yangi 
yondashuvi  paydo  bo’lganda  o’sha  davrning  psixologlari  karaxt  holatga 
tushib  qolishdi.  Odam  psixik  hayotining  markaziga  ongni  qo’yish  o’rniga 
Freyd  uni  ozgina  qismi  suvning  tepasiga  chiqib  turgan  aysbergga  qiyosladi. 
Shu  davrgacha  hukmronliq  qilib  kelgan  odamga  o’z  xulqini  anglay  oladigan 
aqlli mavjudot sifatida qarashlarga zid ravishda u boshqacha nazariyani taklif 
qildi:  odamlar  doimiy  ziddiyat  holatida  bo’lishadi  va  bu  ziddiyatlarning 
sababi  butunlay  boshqa,  psixik  hayotning  yanada  kengroq  sohasi  bo’lgan  – 
anglanmaydigan jinsiy va agressiv mayllardadir.   Zigmund  Freyd ijodida s h axs talqini va 
uning bugungi kundagi 
ahamiy a ti.   SUPER MEN
MEN
U    YUQORI MEN
MEN
U “ Men”ga 
bo’ysunmaydi “ Men”ga 
bo’ysunmaydi     IDEAL YUQORU MEN
MEN
“ MEN”NING IXTIYORIDA VOQELIK“ Men”ning 
ixtiyorida “ Men”ning 
ixtiyorida
U         Z.F reyd ning 
aforizmlari                       Psixologik yondashuvlar
•
Psixotahlil (Z.Freyd, A.Adler, K.G.Yung, E.Fromm);
•
Sotsial-etiologik nazariya (K.Lorents);
•
Modernistik frustratsiya-agressiya nazariyasi 
(L.Berxovets, R.Djin, E.Donnershteyn, S.Feshbek);
•
Agressiyani sotsial o’rganish nazariyasi   (A.Bass, 
D.Zilmenn, P.Zimbardo);
•
Sotsial ta’sir nazariyasi (J.Tedeshi, R.Smit, R.Braun).   Psixotahlilchilar
•
Z.Freyd (Ongosti, Eros va Tanatos o’rtasidagi ziddiyat, 
Tabu);
•
A.Adler (Shaxsiy muvaffaqiyat, o’zligini namoyon 
qilish va hokimiyatga intilish);
•
K.G.Yung (Shaxsiy va jamoaviy ongsizlik, Ekstravert va 
introvert shaxslar);
•
E.Fromm (Yuksalish va tubanlik sindromi). •
Фрейднинг  фикрича,  инсон  табиатида  икки  куч 
ҳукмрондир.  Биринчиси  –  барча  н арсаларни 
вайрон  этиш  танатос  руҳи;  иккинчиси  эса  эрос, 
ҳаётга,  хурсандчиликка  интилиш  кучидир.  Биринчи 
куч  инсон  психикасида  никрофилия  жараёнига 
олиб келади. Никрофилларга садо-мазохизм ҳамда 
барча  улик  шаклларга  қизиқиш  ,  ўлимни  куйлаш, 
ҳаётга ва ҳаётий жўшқинликка нафрат билан қараш 
хосдир. Yuksalish va tubanlik sindromi (E.Fromm. 
“Inson qalbi” ) .

Z.F reyd va uning psixoanalitik (ruhiy tahlil) sotsiologiyasi

1. Zigmund Freydning hayoti va ijodi 2. Psixoanalizning yaralishi 3. Erkin assotsiatsiyalar usuli 4. Tushlar ta’biri REJA:

 XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Germaniya sotsiologiya ilmid a yana bir e takchi shaxslardan biri Z igm u nd Fre y d o‘zining ulkan ishlari bilan dunyoga tanildi. U sotsiolog bo‘lmasada, ko‘plab mashhur sotsiologlarning (masalan, Talkott Parsons) ijodiga o‘zining ulkan hissasini qo‘shgan, va uning ijodi bugungi kunda ham sotsiologiya nazariyotchilari uchun dolzarbligini yo‘qotmagan.

ЗиЗи ́́гмундгмунд ФрейдФрейд (( 18561856 -- 19391939 yyyy ))  AvstriyalikAvstriyalik psixologpsixolog vava sosiologsosiolog ZigmundZigmund F rey dF rey d fandafanda psixologikpsixologik nazariyaninazariyani ishlabishlab chiqishchiqish bilanbilan ijtimoiyijtimoiy jarayonlarnijarayonlarni anglashninganglashning ilgariilgari insoniyatinsoniyat tajribasidatajribasida bobo ’’lmaganlmagan yoyo ’’linilini asoslabasoslab berdiberdi . . UningUning tata ’’kidlashichakidlashicha , , insoninson ruhiyatiningruhiyatining ongong bilanbilan boshqarilmaydiganboshqarilmaydigan qismidaqismida instiktivinstiktiv dada ’’vatlarvatlar (( hoxishhoxish --istaklaristaklar ) ) hamdahamda xotiradanxotiradan chiqarilganchiqarilgan fikrfikr --gg ’’oyalaroyalar mujassamlanganmujassamlangan bobo ’’liblib , , bubu qismqism bilanbilan idoraidora etiluvchietiluvchi ongong oo ’’rtasidartasida ongong oldioldi maydonimaydoni (( bubu maydonchadamaydonchada idrokidrok , , tafakkurtafakkur , , xotiraxotira , , anglangananglangan oo ’’zlikzlik ) ) joylashgandirjoylashgandir ..

 Freydning tarjimai holi, ilmiy izlanishlari, hamkasblari bilan munosabatlariga oid qiziqarli ma’lumot va tafsilotlar shu qadar ko‘pki, ularning hammasiga batafsil to‘xtalib o‘tishning imkoni yo‘q. S h uning uchun ham biz e’tiborni olim ilmiy-falsafiy merosining ayrim muhim jihatlariga qaratishni ma’qul topdik.  Freyd o‘zining 83 yillik umri davomida 24 jildga jo bo‘lgan ilmiy asarlar yaratdi, u tibbiyot fanlari doktori, professor bo‘lish bilan birga, dunyoning bir qancha nufuzli ilmiy jamiyatlari, akademiyalari, assotsiatsiyalarining faxriy a’zosi etib saylangandi.  Zigmund Freyd jahon fanida psixoanaliz yo‘nalishiga asos solgan alloma sifatida tanilgan bo‘lib, uning bu kashfiyoti XX asr psixologiyasi, tibbiyoti, sotsiologiyasi, antropologiyasi, adabiyoti va san’ati rivojiga sezilarli ta’sir ko‘rsatgan.