Zamonaviy evolyutsiya Teoriyalari
![Zamonaviy
evolyutsiya
Teoriyalari](/data/documents/5d380a84-d336-4aea-81f7-6b5958e733e8/page_1.png)
![•
Evolutsiya, biologiyada tirik
organizmlarning tarixiy oʻzgarishi.
Evolutsiyada tabiiy tanlanish taʼsirida
mutatsiyalardan organizmlarning tashqi
muhit sharoitiga moslanishiga olib keladigan
belgilar va xususiyatlar kombinatsiyasi
shakllanadi. Evolutsion oʻzgarishlar dastlab
yoʻnaltirilgan oʻzgarishlar tarzida
populyatsiyalarda namoyon boʻladi.](/data/documents/5d380a84-d336-4aea-81f7-6b5958e733e8/page_2.png)
![](/data/documents/5d380a84-d336-4aea-81f7-6b5958e733e8/page_3.png)
![• Evolyutsiya (lotincha: yeuo1iIo — avj olish) —
rivojlanishnchng sinonimi; asta-sekin, bosqichmabosqich roʻy
beradigan miqdor va sifat oʻzgarishlari. E.da rivojlanishning
sifatiy asosi keskin oʻzgarmaydi, uning boshlanish va
yakunlanish bosqichlari orasida muayyan fursat oʻtadi.
Evolyutsion rivojlanishda portlash hodisasi roʻy bermaydi.
Jamiyatda, organik dunyoda va jonsiz tabiatda roʻy beruvchi
oʻzgarishlarning yoʻnalishini, tartibini, qonuniyatlarini
ifodalab, muayyan sistemadagi oʻzgarishlarning doimo
oʻzidan ilgarigi holatidan farq qilishini qoʻrsatib turadi va
fanda tarix, tarixiylik, taraqqiyot, rivojlanish, oʻsish, ravnaq
topish singari tushunchalarning mazmunini ifodalaydi.](/data/documents/5d380a84-d336-4aea-81f7-6b5958e733e8/page_4.png)
![•
Evolutsiyaning elementar omillari qatoriga mutatsiya va
tabiiy tanlanish bilan birga populyatsiyalardagi
individlar sonining oʻzgarib turishi va
populyatsiyalarning alohidalanishi (qarang Genlar
dreyfi), shuningdek, meyotik drayv (geterozigotalarning
ajralishida genlar chastotasiga nisbatan tasodifan
taqsimlanishning buzilishi) ham kiradi.
Populyatsiyalardagi evolutsion oʻzgarish yangi turlarning
hosil boʻlishiga (qarang Tur hosil boʻlishi) yoki turining
oʻzgarishiga olib keladi.](/data/documents/5d380a84-d336-4aea-81f7-6b5958e733e8/page_5.png)
![Evolutsiya sabablari, harakatlantiruvchi kuchlari, mexanizmlari,
tezligi va uning umumiy qonuniyatlari evolutsion biologiya
oʻrganadi (qarang Evolyutsion taʼaimot). Baʼzan «Evolutsiya»
terminining filogenez termini sinonimi sifatida ham qoʻllaniladi.
«Evolutsiya» soʻzi birinchi marta Shveysariya tabiatshunosi va
faylasufi Sh. Bonne (1762) tomonidan embriologiyaga oid ishlarda
qoʻllangan.
•
Biologiyada evolutsiya (lotincha: evolution — „avj olish“) atamasi
ostida organizmlar guruhi ichidagi irsiy belgilardagi farqlar kelib
chiqishi tushuniladi. Bu belgilar nasl qoldirish oqibatida
ajdodlardan avlodlarga koʻchirulivchi genlar ifodalanishidir.](/data/documents/5d380a84-d336-4aea-81f7-6b5958e733e8/page_6.png)
![•
Shu genlardagi mutatsiyalar oʻzgargan yoki yangi
belgilar keltirib chiqarib, organizmlar orasidagi
farqlarni paydo qila oladi. Yangi belgilar,
shuningdek, organizmlar guruhlari yoki turlar
orasida (gorizontal gen koʻchishi oqibatida) ham
kelib chiqishi mumkin. Biologiyada, evolutsiya
ushbu belgilarning tabiiy tanlanish va/yoki genetik
dreyf oqibatida tayinli bir guruh ichida keng
tarqalishi yoki aksincha, yoʻqolib ketishida
namoyon boʻladi, deb qabul qilingan.](/data/documents/5d380a84-d336-4aea-81f7-6b5958e733e8/page_7.png)
![• Tabiiy tanlanish yashab qolish va nasl qoldirish uchun
foydali belgilarning saqlanib qolishi va yoyilishi, zararli
belgilarning esa kamayishiga sabab boʻluvchi jarayondir. Bu
hodisa foydali belgilarga ega organizmlarning nasl qoldira
olishi qobiliyati kuchayib, shu belgilarning keyingi avlodlarga
qoldirilishi tufayli yuz beradi. Koʻp avlodlar davomida
belgilarning kichik, tasodifiy va omadli oʻzgarishlari
oqibatida moslashuvlar roʻy berib, shu belgilarga ega
organizmlar tabiiy tanlanadi.[1] Genetik dreyf esa irsiy
belgilar chastotasida tasodifiy oʻzgarishlar hosil qiladi.
Genetik dreyf oqibatida paydo boʻlgan oʻzgarishlar saqlanib
qolishi berilgan individ yashab qolib, nasl qoldirish yoki
qoldirmasligiga bogʻliq boʻladi.](/data/documents/5d380a84-d336-4aea-81f7-6b5958e733e8/page_8.png)
![](/data/documents/5d380a84-d336-4aea-81f7-6b5958e733e8/page_9.png)
Zamonaviy evolyutsiya Teoriyalari
• Evolutsiya, biologiyada tirik organizmlarning tarixiy oʻzgarishi. Evolutsiyada tabiiy tanlanish taʼsirida mutatsiyalardan organizmlarning tashqi muhit sharoitiga moslanishiga olib keladigan belgilar va xususiyatlar kombinatsiyasi shakllanadi. Evolutsion oʻzgarishlar dastlab yoʻnaltirilgan oʻzgarishlar tarzida populyatsiyalarda namoyon boʻladi.
• Evolyutsiya (lotincha: yeuo1iIo — avj olish) — rivojlanishnchng sinonimi; asta-sekin, bosqichmabosqich roʻy beradigan miqdor va sifat oʻzgarishlari. E.da rivojlanishning sifatiy asosi keskin oʻzgarmaydi, uning boshlanish va yakunlanish bosqichlari orasida muayyan fursat oʻtadi. Evolyutsion rivojlanishda portlash hodisasi roʻy bermaydi. Jamiyatda, organik dunyoda va jonsiz tabiatda roʻy beruvchi oʻzgarishlarning yoʻnalishini, tartibini, qonuniyatlarini ifodalab, muayyan sistemadagi oʻzgarishlarning doimo oʻzidan ilgarigi holatidan farq qilishini qoʻrsatib turadi va fanda tarix, tarixiylik, taraqqiyot, rivojlanish, oʻsish, ravnaq topish singari tushunchalarning mazmunini ifodalaydi.
• Evolutsiyaning elementar omillari qatoriga mutatsiya va tabiiy tanlanish bilan birga populyatsiyalardagi individlar sonining oʻzgarib turishi va populyatsiyalarning alohidalanishi (qarang Genlar dreyfi), shuningdek, meyotik drayv (geterozigotalarning ajralishida genlar chastotasiga nisbatan tasodifan taqsimlanishning buzilishi) ham kiradi. Populyatsiyalardagi evolutsion oʻzgarish yangi turlarning hosil boʻlishiga (qarang Tur hosil boʻlishi) yoki turining oʻzgarishiga olib keladi.