Zarafshon daryosi o`rta oqimi sharoitida oq amur biologiyasi

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3076.4150390625 KB

Ko'chirib olish

“ Zarafshon daryosi o`rta oqimi sharoitida oq
amur biologiyasi”

Mavzuning dolzarbligi: O`zbekiston Respublikasida
baliqchilik xo`jaligini rivojlantirish sohasidagi Prezident
va hukumat qarorlariga muvofiq Zarafshon daryosi suv
havzalaridagi ovlanadigan baliqlarning biologiyasini
o`rganish muhim muammoga aylanmoqda. Oq amur
bizning daryolarimizdagi yashash sharoitlariga oson
moslashgan, iqlimlashtirilgan tur hisoblanadi. Hozirgi
kunda oq amurning biologiyasiga doir ma`lumotlar
ancha eskirgan bo`lib, bu ma`lumotlar o`tgan asrning 50-
60 yillariga togri keladi. Shu tufayli oq amurning
biologiyasini o`rganish dolzarb muammo hisoblanadi.

Tadqiqotning maqsadi : Tadqiqotimizning maqsadi
Zarafshon daryosining o`rta oqimida Oq amur balig`ining
biologiyasini hamda baliq tayoqchalarining o`rnini
o`rganishdan iborat.
Tadqiqotning vazifasilari:
1. Zarafshon daryosining o`rta qismining gidrologik va
gidrobiologik xususiyatlari.
2. Zarafshon o`rta qismidagi ixtiofaunaning tarkibini
ko`rsatish.
3.Oq amurning morfologiyasi va biologiyasini o`rganish.
4.Baliqchilik va baliqchilik masalalarini hal qilishda oq
amurning rolini ko`rsatish.
Tadqiqotning obyekti: Zarafshon daryosi o`rta oqimi suv
havzalaridagi oq amur balig`i va uning biologiyasini
o`rganish hisoblanadi.
Tadqiqotning predmeti: O`rta Zarafshon vohasi suv
havzalarining ixtiofaunasi, daryoning gidrologik iqlimlari
va oq amur balig`ining tutgan o`rnini o`rganish hisoblanadi.

Tadqiqot usullari: Tadqiqot o‘tkazish jarayonida asosan 2 xil sharoitdan, ya‘ni
dala va laboratoriya sharoitlaridan foydalanildi. Baliqlarni o‘rganishda qabul qilingan
uslublardan foydalanildi. (Pravdin.I.F. 1966y, Pirojnikov.P.L.1953y).
Ixtiologik metodlar yordamida baliqlar namunalari ko‘llardan yiliga 3 xil
mavsumda, ya‘ni bahor, yoz, kuz oylarida har xilsuvliklardan baliq namunalari
olib o‘rganildi. Bunda oq amur baliqlarni o‘rganish uchun oddiy ixtiologik
metodlardan foydalanilgan. (Pravdin.I.F. 1966y, Pirojnikov.P.L. 1953y).
Yoshini aniqlash uchun tangachasidan namunalar olindi. Ozuqa zanjirini o‘rganish
uchun ichaklarining bosh qismidagi ovqatidan shisha idishlarga olinib formalinda
fiksatsiya qilindi va muskulidan (barqaror izatop uchun) 2 gr dan namunalar olindi.
Voyaga yetgan baliqlar yoshi va o‘sishi Eynar Lea (1910) usuli orqali bajarildi.
Voyaga yetgan baliqlar yoshi va o‘sishi Roza Li (1920) usullari orqali
bajarildi.Baliq serpushlik koeffitsentini A.I.Bening taklif etgan formula bilan
aniqlandi.Statistika va o`rtacha qiymatlarni hisoblash uchun “MS Excel 2016”
dasturidan foydalanildi.
Bundan tashqari ota-ona oq amur baliqlarni tanlash va bantirovka qilish texnalogiyasi
orqali uzunligi va o`g`irligi hamda turl o`lchamlari olindi.
Ishning natijalari oq amur biologiyasi to’g’risidagi ma’lumotlarni to’ldiradi va
chuqurlashtiradi. Adabiyotlardagi ma’lumotlarni tahlil qilib, shu xulosaga keldikki, bu
muammo yanada chuqur o’rganilishni va davom etirilishni talab etadi. Tadqiqot natijalari
zoologiya kafedrasidagi ilmiy va o’quv jarayonlarida va baliqchilik suv xo`jaliklarida oq
amur boqishda va undan yuqori hosildorlik olishda katta ahamiyatga ega.

ZARAFSHON DARYOSI HAQIDA MA`LUMOT
Nega Zarafshon, zar tar qatuvchi? Suvi zar rangda bo‘lganligi uchunmi yoki
yo‘lidagi go‘shalarni obod qilgani, yurtlarni zarga ko‘mganligidanmi? Aslida
unisi ham, bunisi ham rost. Zarafshon o‘sha Machcho tog‘idan (5960 m.)
boshlanib ulkan uzunligi 24,7 maydoni 40,8 yaxob, Zarafshon muzligining
tagidan chiqib keladi. Uni dastlab Machcho daryosi deb atashgan.
Zarafshon daryosi : O’rta Osiyo, Zarafshon va Oloy to’lari tutashgan Ko’ksuv
(Mastchoh) tog’ tuginidagi Zarafshon muzligidan 2772,5 m balandlikdan
Mastchoh nomi bilan boshlanadi. Mastchoh Ayniyqishlog’i yonida Fandaryo
bilan qo’shilgach Zarafshon nomini oladi. Zarafshon qadim Amudaryoga 20 km
ga yetmasdan Sandiqli qumligiga shimilib ketar edi. Uzunligi muzlikdan
Sandiqli qumigacha 751 km edi.Daryoning suv yig’adigan maydoni 12374 km 2
.
Quyi qismida Qorako’ldaryo nomini olib, Qorako’l shahri yaqinida 2 tarmoqqa
bo’linib, Toyqir Dengizko’lga, Sarbozor esa Chigarko’lga yetib borar edi.
Endilikda esa Zarafshonning suvi ko’plab sug’orishga sarflanishi tufayli daryo u
yerga yetib bormaydi. Zarafshon daryosining tog’li qismi Tojikistonga
Ravatxo’ja tog’idan quyi qismi O’zbekistonga qaraydi. Zarafshon daryosiga 200
ga yaqin daryo va soylar kelib quyiladi. Eng muhim chap irmoqlari: Fandaryo,
Kishtutdaryo, Mog’iyondaryo, Urgutsoy.

Tadqiqot natijalari
Oq amur balig’ining sistematik holati
quyidagicha:
Tip: Xordalilar- Chordata
Kenja tip: Umurtqalilar- Vertebrata yoki
Bosh skelelitlilar - Craniata
Bo’lim: Jag’og’izlilar- Gnathostomata
Katta sinf: Baliqlar- Pisces
Sinf: Suyakli baliqlar- Osteichthyes
Kenja sinf: Shu’la qanotlilar- Actinopterei
Katta turkum: Suyakdor baliqlar- Teleostei
Turkum: Karpsimonlar- Cypriniformes
Vakil: Oq amur- Ctenopharyngodon idella

“ Oq amur” hovuz baliqchilik xo’jaligida oq amur
segoletkalarining uzunligi vaog’irligi. (27.10.2019)

Tartib
raqam Ko’rsatkichlar.
Ko’rsatkichlar. Ko’rsatkichlar. Semizlik koef. (Fulton)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 15
12,5
16,0
19,7
20,5
12,3
12,5
18,4
15,5
15,0 50,7
29,4
73,5
65,9
80,8
33,0
25,0
59,3
59,6
55,0 1,48
1,52
1,70
1,00
1,00
1,77
1,72
0,95
1,60
1,63
O’rtacha 15б7 53 ,2 1,44

Zarafshon daryosi o ’ rta oqimi suvliklarida oq amurning o ’ sish
sur ’ ati ( sm )
Ko’rsatki
chlar Yoshi, yil
1 2 3 4 5 6 7 O’rganil
gan
baliq
soni
Uzunlik
o’rtacha
(sm) 17,9 25,1 41,0 45,9 59,4 65,4 70,0
10
Uzunasiga
o’sishi abs 17,9 7,2 15,9 4,9 13,5 6,0 4,6
% hisobda 0 40,2 63,3 11,9 29,4 10,1 7,0

Oziqlanishi
Oq amur hovuz baliqchilik xo’jaligining hamda ko’l
baliqchiligining asosiy ob’yekti hisoblanadi. Bundan tashqari
xalq tilida oq amur balig’ini suv osti sigiri ham deyishadi. Oq
amurning ozuqasi o’simlik hisoblanadi. Oq amur chavoqlari
ham boshqa baliq chavoqlari singari boshlang’ich rivojlanish
bosqichlarida zooplankton bilan oziqlanadi, yana keyingi
rivojlanish etapida vaqtinchlik zoobentos bilan oziqlanadi.
Lichinkalari oldingi 2 hafta mobaynida mayda
zooplanktonlar, eng oldin kolovratkalar bilan, so’ngra shoxli
qisqichbaqalarning naupliyalari bilan, keyin esa shu
qisqichbaqalarning katta organizmlari va planktonning boshqa
organizmi bilan oziqlanadi. Uzunligi 2,5-3 sm bo’lishi bilan
avvaliga yumshoq o’tlar bilan keyinchalik ayniqsa 2 yoshdan
keyin dag’al yuksak suv o’tlar bilan oziqlanishga o’tadi. Voyaga
yetganda suv o'simliklari va quruqlik o'simliklarining suv
ostida qolgan qismlari bilan, ba'zan baliq chavoqlari bilan
ovqatlanadi.

Oq amurni oyma-oy o’sishi va omuxta yemni
rejalashtirish.
Oylar Umumiy
yemdan
sarflanadigan
% hisobda O’sish sur’ati
gr hisobda Baliqlar vazni
gr
hisobida
May 3 0,9 0,9
Iyun 25 7,5 8,4
Iyul 25 7,5 15,9
Avgust 25 7,5 23,4
Sentabr 20 6,0 29,4
Oktabr 2 0,6 35,0

№
Oziq organizmlari Oziq organizmlari
uzinligi, sm
7-9 9-10,5
1 Shox mo’ylovli
chayonlar 6 -
2 Eshkak oyoqli
cha yonlar 4 -
3 Yuqori darajali
o’simliklar 90 100Har xil uzinlikdagi Oq amur balig’ining
ovqatlanisho’zgachaliklari

Oq amurda parazitlarning uchrashi

T/r
Gelmint sinfi
vakillari 2018-2019 2019-2020 Tekshirilgan
oq amur
baliqlar soni
1 Trematodalar 4 6 50
2 Monogenoidlar 7 5 50
3 Sestodalar 6 8 50
4 Nematodalar 15 10 50
Jami Jami 32 29 50

Bothriocephalus acheilognathi bilan zararlangan oq
amur

Xulosalar
1. ”Oq amur” hovuz xo’jaligida nasldor ota va ona oq amur (Ctenopharyngodon idella(val)). Zarafshon daryosi o’rta oqimi suv havzalarida
uchraydigan zotlar bilan bir xil, hech qanday merestik, plastik o’zgarishlar yo’q. Oq amur quyidagi meristik belgilar bilan xarakterlanadi.
Yon chiziqdagi tangachalar soni 36 , chiziq ustida 7-9, chiziq ostida 5-6, orqa suzgich qanotidagi nurlar DIII-8, anal suzgich qanotidagi
AIII-8. Birinchi o’ng jabrada ustunchalar soni 9-24. Halqum tishi 2,4-2-5 ikki qatorli.
2. Oq amur tangachasi katta sikloid tipda. Oq amurni tangachasi orqali yoshini aniqlash ancha oson, yillik zonasi bo’yicha. Bu turning
o’sish sur’atini aniqlashda emperik usul-katta miqdordagi material bo’lsa(100-150 ekz). Oq amur uchun Roza Li usuli foydalansa o’zgarish
koeffitsenti 3,5 sm bo’ladi.
3. Oq amur Zarofshon daryosi o’rta oqimi suvliklarida va “Oq amur” xo’jaligida yuqori darajali o’sish suratiga ega. Lekin ayrim yillarda
ob-havo ancha noqulay kelganini munosabati bilan qo’shimcha berilgan ozuqa tarkibidagi protein moddasi talab darajasiga bo’lmaganligi
sababli baliqchalarni semizlik koeffitsenti juda ham past bo’lgan.
4. Ota-ona nasldor o’simlikxo’r baliqlarning rivojlanishi o’rtacha o’tadi. Oq amur ona balig’i uzunligi(l) 55-58 sm, yoshi 3-4, og’irligi
3,5-4,0 kg bo’lganda, voyaga yetadi. Voyaga yetish tezligi baliq o’sishi bilan bog’liq. Oq amurning erkak zotlari urg’ochi zotlarga nisbatan
bir yil oldin yetiladi.
5. 4-5 yoshli ona oq amur baliqda absalyut serpushtlik 100-990 (o’rtacha 506 45) ming uvildiriq. Nisbiy serpushtlik 30 mingdan to 164
(o’rtacha 18,8) ming dona ikra/g, tana uzunligiga nisbatan. Ishchi serpushtlik ko’rsatgichi 428 ming dona uvildiriq
6. I uvildiriqgacha davr-A-B etapi.
Oq amur uvildiriqdan chiqqanda pigmentsiz. Tana uzunligi 5,0-7,0 mm. Tana ancha cho’zinchoq, dum kalta. Dumda 12-14 segment.
Sariqlik xaltasi yo’g’on, sigarasimon. Bosh kichik, tumshug’i o’tkir emas, og’iz pastki. Dum suzgich o’ymasi kam, egilgan. Uvildiriqdan
chiqqandan keyin oradan 2 sutka o’tishi bilan sariqlik xaltasida melanofora hosil bo’ladi, uning oldingi qismida chiziq shaklida joylashadi.
Chavoqlikkacha bo’lgan davr kattaligi 5,0-7,5 mm. Tana uzunligi 7,0-7,5 mm bo’lganda sariqlik moddasi yo’q bo’ladi. Bu davr
chavoqlikkacha bo’lgan davr A-B etaplardan iborat.
II. Yosh chavoqlik davri-C1-D1 etaplardan iborat. Sariqlik xaltasi yo’q. Suzgich burmalari bor. Orqa, dum, anal suzgichlari
differensatsiyalashgan. Dum suzgichda mezenxima nurlari paydo bo’ladi.
III. Kechki, chavoq va yosh molki. D2-G etaplari.
Bu davrning boshlanishida qorin suzgichdagi mezenxima nurlari suyakka aylanadi. Bu davrda orqa suzgich qanotlarida nurlar shakllangan
bo’ladi. Tangachalar paydo bo’la boshlaydi. Chavoq molkiga aylanadi.
IV. Molki, segoletka.
Butun tana shakllangan. Baliqchalar tashqi ko’rinishidan voyaga yetgan baliqqa o’xshaydi. Lekin ulardan tana proporsiyasining kichikligi
bilan (nisbat jihatdan) ajralib turadi. Tananing alohida qismlari bilan o’lchovi bilan, suzgich qanotlari o’lchovi, bosh o’lchovi, ko’z
o’lchovi bilan farq qiladi. Tana kalta va yo’g’on. Ko’zlar katta. Tana uzunligi 40-45 mm. Avgust oyida 55-65 mm, sentabrda 70-80 mm,
oktabrda 110-115 mm
7. Birinchidan chavoq boqiladigan hovuzlar tayyorlandi. Chavoqlar keltirilganga qadar bir-ikki sutka oldin suv quyiladi. Sexdan 1,6 mln
chavoq o’stirish uchun hovuzga qo’yildi. Chavoqlar to 0,5-0,8 gr bo’lgancha 35 kun boqiladi. Qo’shimcha ozuqa sifatida bug’doy uni
berildi. Lekin har bir tur o’simlikxo’r baliq chavog’i alohida hovuzda boqildi. 1-chavoq boqiladigan hovuz maydoni-0,5 ga 800000 ekz oq
amur qo’yildi. 27.10.2019 yilda o’rtacha uzunligi 15,7 sm, og’irligi esa 53,2 gr. Semizlik koeffitsenti esa 1,44 ga teng.

Amaliy tavsiyalar
1.Nasl beruvchi oq amurning vaqtli voyaga yetgan, serpusht zotlarni tanlash: l1=20
sm, l2=40sm, l3=60 sm, l4=75 sm larni tanlash maqsadga muvofiq.
2.Bozor talabini o’rganib chiqib ekologik toza va sifatli baliq mahsulotini
yetishtirish.
3. Oq amur 150 ming chavoqni, har bir ona oq amur beradi. Iloji boricha yanada
yanada sermahsul zotlarni tanlash va eskirgan zotlarni seleksiya yo’li bilan
yangilash.
4. Yaylov akvakulturasini tashkil qilish. Tabiiy suvliklar yaqinida to’liq sistemali
baliqchilik xo’jaligini tashkil qilish. Baliqlantirishda asosiy obyekt sifatida oq
amurni tanlash lozim.
5. O’simlikxo’r baliqlardan, ayniqsa oq amur iqtisodiy jihatdan foydali turdir.
6. Tovar yetishtiradigan hovuz maydonlarni 0,5-1,0 ga ga qisqartirish va
mahsuldorlikni 15-20 st/gag a yetkazish.
7. Uvildiriqdan chavoq chiqishi oq amur uchun 24,5 % ga to’g’ri keladi. Bu
ko’rsatkich hozirgi intensiv akvakultura sharoitiga to’g’ri kelmaydi. Uvildiriqdan
chavoq chiqishini 40-50% ga yetkazish, ota-ona nasldor oq amurni 350-400 ga
yetkazish maqsadga muvofiq. Tabiiy suvliklardan baliq mahsuldorligini 8-10 kg/ga,
akvakulturada 15-20 st/gag a yetkazish davr talabi.

“ Zarafshon daryosi o`rta oqimi sharoitida oq amur biologiyasi”

Mavzuning dolzarbligi: O`zbekiston Respublikasida baliqchilik xo`jaligini rivojlantirish sohasidagi Prezident va hukumat qarorlariga muvofiq Zarafshon daryosi suv havzalaridagi ovlanadigan baliqlarning biologiyasini o`rganish muhim muammoga aylanmoqda. Oq amur bizning daryolarimizdagi yashash sharoitlariga oson moslashgan, iqlimlashtirilgan tur hisoblanadi. Hozirgi kunda oq amurning biologiyasiga doir ma`lumotlar ancha eskirgan bo`lib, bu ma`lumotlar o`tgan asrning 50- 60 yillariga togri keladi. Shu tufayli oq amurning biologiyasini o`rganish dolzarb muammo hisoblanadi.

Tadqiqotning maqsadi : Tadqiqotimizning maqsadi Zarafshon daryosining o`rta oqimida Oq amur balig`ining biologiyasini hamda baliq tayoqchalarining o`rnini o`rganishdan iborat. Tadqiqotning vazifasilari: 1. Zarafshon daryosining o`rta qismining gidrologik va gidrobiologik xususiyatlari. 2. Zarafshon o`rta qismidagi ixtiofaunaning tarkibini ko`rsatish. 3.Oq amurning morfologiyasi va biologiyasini o`rganish. 4.Baliqchilik va baliqchilik masalalarini hal qilishda oq amurning rolini ko`rsatish. Tadqiqotning obyekti: Zarafshon daryosi o`rta oqimi suv havzalaridagi oq amur balig`i va uning biologiyasini o`rganish hisoblanadi. Tadqiqotning predmeti: O`rta Zarafshon vohasi suv havzalarining ixtiofaunasi, daryoning gidrologik iqlimlari va oq amur balig`ining tutgan o`rnini o`rganish hisoblanadi.

Tadqiqot usullari: Tadqiqot o‘tkazish jarayonida asosan 2 xil sharoitdan, ya‘ni dala va laboratoriya sharoitlaridan foydalanildi. Baliqlarni o‘rganishda qabul qilingan uslublardan foydalanildi. (Pravdin.I.F. 1966y, Pirojnikov.P.L.1953y). Ixtiologik metodlar yordamida baliqlar namunalari ko‘llardan yiliga 3 xil mavsumda, ya‘ni bahor, yoz, kuz oylarida har xilsuvliklardan baliq namunalari olib o‘rganildi. Bunda oq amur baliqlarni o‘rganish uchun oddiy ixtiologik metodlardan foydalanilgan. (Pravdin.I.F. 1966y, Pirojnikov.P.L. 1953y). Yoshini aniqlash uchun tangachasidan namunalar olindi. Ozuqa zanjirini o‘rganish uchun ichaklarining bosh qismidagi ovqatidan shisha idishlarga olinib formalinda fiksatsiya qilindi va muskulidan (barqaror izatop uchun) 2 gr dan namunalar olindi. Voyaga yetgan baliqlar yoshi va o‘sishi Eynar Lea (1910) usuli orqali bajarildi. Voyaga yetgan baliqlar yoshi va o‘sishi Roza Li (1920) usullari orqali bajarildi.Baliq serpushlik koeffitsentini A.I.Bening taklif etgan formula bilan aniqlandi.Statistika va o`rtacha qiymatlarni hisoblash uchun “MS Excel 2016” dasturidan foydalanildi. Bundan tashqari ota-ona oq amur baliqlarni tanlash va bantirovka qilish texnalogiyasi orqali uzunligi va o`g`irligi hamda turl o`lchamlari olindi. Ishning natijalari oq amur biologiyasi to’g’risidagi ma’lumotlarni to’ldiradi va chuqurlashtiradi. Adabiyotlardagi ma’lumotlarni tahlil qilib, shu xulosaga keldikki, bu muammo yanada chuqur o’rganilishni va davom etirilishni talab etadi. Tadqiqot natijalari zoologiya kafedrasidagi ilmiy va o’quv jarayonlarida va baliqchilik suv xo`jaliklarida oq amur boqishda va undan yuqori hosildorlik olishda katta ahamiyatga ega.

ZARAFSHON DARYOSI HAQIDA MA`LUMOT Nega Zarafshon, zar tar qatuvchi? Suvi zar rangda bo‘lganligi uchunmi yoki yo‘lidagi go‘shalarni obod qilgani, yurtlarni zarga ko‘mganligidanmi? Aslida unisi ham, bunisi ham rost. Zarafshon o‘sha Machcho tog‘idan (5960 m.) boshlanib ulkan uzunligi 24,7 maydoni 40,8 yaxob, Zarafshon muzligining tagidan chiqib keladi. Uni dastlab Machcho daryosi deb atashgan. Zarafshon daryosi : O’rta Osiyo, Zarafshon va Oloy to’lari tutashgan Ko’ksuv (Mastchoh) tog’ tuginidagi Zarafshon muzligidan 2772,5 m balandlikdan Mastchoh nomi bilan boshlanadi. Mastchoh Ayniyqishlog’i yonida Fandaryo bilan qo’shilgach Zarafshon nomini oladi. Zarafshon qadim Amudaryoga 20 km ga yetmasdan Sandiqli qumligiga shimilib ketar edi. Uzunligi muzlikdan Sandiqli qumigacha 751 km edi.Daryoning suv yig’adigan maydoni 12374 km 2 . Quyi qismida Qorako’ldaryo nomini olib, Qorako’l shahri yaqinida 2 tarmoqqa bo’linib, Toyqir Dengizko’lga, Sarbozor esa Chigarko’lga yetib borar edi. Endilikda esa Zarafshonning suvi ko’plab sug’orishga sarflanishi tufayli daryo u yerga yetib bormaydi. Zarafshon daryosining tog’li qismi Tojikistonga Ravatxo’ja tog’idan quyi qismi O’zbekistonga qaraydi. Zarafshon daryosiga 200 ga yaqin daryo va soylar kelib quyiladi. Eng muhim chap irmoqlari: Fandaryo, Kishtutdaryo, Mog’iyondaryo, Urgutsoy.

O'xshashlar

O`rta asrlarda Anglya shaharlari

ILK O`RTA ASRLARDA SAMARQAND

O`rta asr Xitoy sivilizatsiyasi

O`rta asrlarda Fransiya shaharlari

JIZZAX SUV OMBORINING BALIQCHILIK SOHASIDAGI AHAMYATI