O`rta asrlarda Anglya shaharlari
![](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_1.png)
![
Britaniya hududida V asrning II yarmidan VII asr
boshlarigacha bir necha varvar qirolliklari qaror
topadi. Janubi-sharqda yutlar asos solgan Kent
qirolligi, Uesseks – janubda, sakslar asos solgan,
Sharqiy Angliya – angllar asos solgan,
Nortumbriya va Mersiya – angllar asos solgan.
Britaniyaning mahalliy Kelt aholisi germanlar
bilan qo’shilib ketadi, shu tariqa kelt elementi
ingliz xalqining etnik tarkibiga kiradi.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_2.png)
![
Anglosakson qirolliklarida feodal tuzumning
qaror topishi o’zining alohida xususiyatlariga
ega edi. Ulardan eng muhimlari – jamoa
tartiblarining barqarorligi, allodning kech
paydo bo’lishi, erkin dehqonlarning yuqolish
jarayonining va yirik feodal yer egalari paydo
bo’lishining sekin borishini ko’rsatish mumkin.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_3.png)
![
Britaniyani istilo qilgan angl, saks, yut,
frizlarning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning
quyi darajasida turganligidan kelib chiqadi.
Bosib olingan Britaniyada istilochilar aholining
asosiy qismini tashkil etib, feodal
munosabatlarning rivojlanishi yemirilib
borayotgan ibtidoiy jamoa tuzumning ichki
evolyutsiyasi yo’li bilan sodir bo’ladi .](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_4.png)
![
VI-VII asrlarga oid anglosakson “haqiqatlari”ga
ko’ra, Britaniyada anglosaksonlarning asosiy
mashg’uloti dehqonchilk bo’lgan, lekin
chorvachilik xo’jalikda muhim o’rin tutgan.
Baliqchilik, ovchilik, tuz, temir, qo’rg’oshin qazib
olish bilan ham shug’ullanganlar. Anglosakslar
yerni 4-8 ta ho’kiz qo’shilgan og’ir plugda
haydaganlar. Ba’zida yengil Plug ham
ishlatilgan.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_5.png)
![
Ikki dalali almashlab ekish tarqalgan. Bug’doy,
arpa, roj, no’xat ekilgan. Yerlar hosil yig’ib
olingandan keyin jamoa yayloviga aylangan.
Dastlab anglosakson jamiyatining asosini erkin
dehqon–jamoachilar–Kerllar tashkil etgan. VII
asr o’rtasigacha kichik, individual oila hukmron
bo’lmay, dehqonchilik jamoasidan qo’shni
jamoaga o’tish tugallanmagan edi.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_6.png)
![
Yerga egalik qilishni jamoa tartiblari
belgilagan. Hujjatlarda jamoa huquqi bo’yicha
egalik qilinadigan oila yeri “folklend” deyilgan.
Uni meros qoldirish, ayol tomonidan
bo’ladigan qarindoshlarga uzatish va
begonaga berish man qilingan. Folklendga
egalik qilishdagi to’siqlar Angliyada xususiy
mulkchilik paydo bo’lishini va feodal yer
egaliklari paydo bo’lishini sekinlashtirdi.
Mustahkam jamoalarning saqlanib qolganligi
ham feodallashuvni sekinlashtiradi.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_7.png)
![
Sekinlik bilan
anglosakslarda kerllar
bilan bir qatorda erllar–
boylar paydo bo’ladi. Ular
yuqori vergeld bilan
himoyalangan. Jamiyatning
quyi tabaqasini asosan
keltlardan bo’lgan qullar va
yarim erkin aholi tashkil
qilgan. Qullar zodagonlar
yerlarida ishlagan. Yarim
erkin lit va uellar (Uels
nomidan kelib chiqqan
bo’lishi mumkin) boylar
yerida ishlab, natural obrok
to’lashgan.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_8.png)
![
VII asrda bo’sh va kerllar egallagan yerlarni
qirol tomonidan vassallarga hadya etish
odatga aylanadi. Bunday yerlar “boklend” deb
atalgan. (“bok”– yorliq, “land”– yer) Bu yerlar
xususiy milk maqomiga ega bo’lgan va
to’lovlardan ozod etilgan. Bu yer o’z egasiga
immunitet huquqini bergan. Boklend paydo
bo’lishi bilan Angliyada yirik yer egaligining
tarqalishi boshlanadi.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_9.png)
![
Erkin jamoachilar orasida mulkiy toifalanish
kuchayib yirik yer egalariga qaramlikka tortila
boshlanadi. Shunga qaramasdan erkin
jamoachilarning asosiy qismi IX asrgacha
feodallashuv jarayoniga kam tortilgan edi,
erkin jamoa o’z ahamiyatini saqlab qolgan edi.
Shuning uchun yirik pomest’elarda keltlardan
kelib chiqqan qullar va yarim erkin aholi
ishlagan.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_10.png)
![
Cherkov ham Angliyaning
feodallashuviga ta’sir
ko’rsatadi. VI asr oxirlarida
boshlangan xristianlashish
VII asrning II yarmida
tugaydi. Yangi din
hukmron toifa
manfaatlariga mos kelgan.
Qirol va feodallarning
episkop va monastirlarga
hadyasi yirik cherkov yer
egaligining o’sishini
ta’minlagan. Cherkov
hadya, meros orqali yer
olishdan manfaatdorligi
uchun yerga xususiy
mulkchilikni va
dehqonlarni qaramlikka
o’tishini oqlaydi](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_11.png)
![
Shunga ko’ra xristianlik
anglasakson dehqonlarining
qattiq qarshiligiga duch keladi.
Anglosakson qirolliklarida davlat
tepasida qirol turgan, lekin
dastlabki davrlarda mahalliy
boshqaruv erkin qishloq
jamoalari tuzumiga ko’ra tashkil
qilingan. Qishloqlarning erkin
kishilari yig’inida xo’jalik va
boshqa jamoa ishlari hal
qilingan. O’z oqsoqollarini
saylaganlar, sud ishlari hal
qilingan. Feodal munosabatlari
rivojlanishi bilan jamoa yig’ini
glaford yoki uning
boshqaruvchisiga bo’sungan. IX
asrdan xalq yig’inlari yirik
ma’muriy okruglar doirasida
to’planadigan bo’lgan.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_12.png)
![
Bu okruglar keyinchalik graflik deb ataladigan
bo’ladi. Boshqaruvning jamoa tartiblarining
uzoq vaqt saqlanib qolganligi anglosakson
feodal davlatlari siyosiy tuzumining xarakterli
tomoni hisoblanadi. Anglosakson qirolliklarida
doimo o’zaro kurash davom etgan. IX asr
boshlarida Uesseksning ahamiyati ortib, qirol
Egbert 829 yilda anglosakson qirolliklarini
yagona Angliya qirolligiga birlashtiradi. Bu
birlashuv ichki va tashqi siyosiy vaziyat tufayli
yuzaga kelgan edi.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_13.png)
![
asr oxiri – XI asr boshlarida mamlakat
janubida qaram dehqonlarning barshchina
mehnatiga asoslangan yirik votchinalar paydo
bo’ladi. Daniya bilan urush yangi harbiylar
tabaqasini vujudga keltiradi. (ten) Bu mayda va
o’rta hol yer egalaridan bo’lajak ritsarlar toifasi
shakllanadi.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_14.png)
![
Yirik yer egalari avvalgidek erllar deb atalgan.
X-XI asrlarda erkin dehqonlarni
bo’ysundirishda immunitet katta ahamiyatga
ega bo’lgan. Feodallashuvning rivojlanishiga
qaramasdan XI asrda ham Angliyada erkin
jamoa tartiblari saqlanib qolgan edi.](/data/documents/158a6305-1104-49b7-b5af-b65fde841809/page_15.png)
Britaniya hududida V asrning II yarmidan VII asr boshlarigacha bir necha varvar qirolliklari qaror topadi. Janubi-sharqda yutlar asos solgan Kent qirolligi, Uesseks – janubda, sakslar asos solgan, Sharqiy Angliya – angllar asos solgan, Nortumbriya va Mersiya – angllar asos solgan. Britaniyaning mahalliy Kelt aholisi germanlar bilan qo’shilib ketadi, shu tariqa kelt elementi ingliz xalqining etnik tarkibiga kiradi.
Anglosakson qirolliklarida feodal tuzumning qaror topishi o’zining alohida xususiyatlariga ega edi. Ulardan eng muhimlari – jamoa tartiblarining barqarorligi, allodning kech paydo bo’lishi, erkin dehqonlarning yuqolish jarayonining va yirik feodal yer egalari paydo bo’lishining sekin borishini ko’rsatish mumkin.
Britaniyani istilo qilgan angl, saks, yut, frizlarning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning quyi darajasida turganligidan kelib chiqadi. Bosib olingan Britaniyada istilochilar aholining asosiy qismini tashkil etib, feodal munosabatlarning rivojlanishi yemirilib borayotgan ibtidoiy jamoa tuzumning ichki evolyutsiyasi yo’li bilan sodir bo’ladi .
VI-VII asrlarga oid anglosakson “haqiqatlari”ga ko’ra, Britaniyada anglosaksonlarning asosiy mashg’uloti dehqonchilk bo’lgan, lekin chorvachilik xo’jalikda muhim o’rin tutgan. Baliqchilik, ovchilik, tuz, temir, qo’rg’oshin qazib olish bilan ham shug’ullanganlar. Anglosakslar yerni 4-8 ta ho’kiz qo’shilgan og’ir plugda haydaganlar. Ba’zida yengil Plug ham ishlatilgan.