MAVZU: ILK O`RTA ASRLARDA SHVETSIYA. KIRISH. I BOB. V-X ASRLARDA SHVETSIYA SHAHARLARINING IJTIMOIY- IQTISODIY VA MADANIY TARAQQIYOTI . 1.1. SHvetsiya hududlarining german qabilalari tomonidan egallanishi. 1.2. Normanlar bosqini davrida SHvetsiya shaharlari. II.BOB. X-XV ASRLARDA HUNARMANDCHILIK,SAVDO-SOTIQNING RIVOJLANISHI VA SHAHARLARNING YUKSALISHI . 2.1 O`rta asrlarda shvetsiya shaharlarining rivojlanishi va yuksalishi. 2.2. Shvetsiyaning G`arbiy Yevropa davlatlari bilan olib borgan savdo va diplomatik aloqalari. 2.3 O`rta asrlarda SHvetsiya madaniyati taraqqiyoti. 2.4 3tasi to`g`ri 1tasi noto`g`ri metodi,ha yoki yo`q metodi,FSMU metodlaridan foydalanish usullari haqida. III.BOB. XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI. 1

KIRISH Kurs ishining dolzarbligi :Agar biz dunyo tarixiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, boshqa xalqlar ham ozodlik va mustaqillikni qo‘lga kiritish, milliy tiklanish, o‘z davlatchiligini, havas qilsa arziydigan fuqarolik jamiyatini mustahkamlash jarayonida ana shunday fazilatlarga tayanib va suyanib, barcha sohalarda-bu iqtisodiyot yoki ijtimoiy hayot bo‘ladimi, madaniyat, ta‘lim-tarbiya va ilm-fan bo‘ladimi-o‘zining beqiyos ichki qobiliyat va salohiyatini ishga solish, uni ro‘yobga chiqarish hisobidan taraqqiyotga erishganini ko‘ramiz. 1 Mustaqilligimiz qaror topgan bugungi kunlarimizda ma‘naviy yangilanish, milliy tiklanish, milliy o‘zlik va o‘ziga xoslikni yaxlit tarzda anglab yetgan, erkin demokratik tafakkurga ega bo‘lgan va mustahkam milliy g‘oya kuchi bilan birlashgan jamiyat a‘zolarini tarbiyalash vazifalarini hal etishda tarix fanining roli jiddiy ravishda ortmoqda. Islom Karimovning respublika tarixchilari bilan uchrashuvda (1998 yil 26 iyun) so‘zlagan nutqida 2 , shuningdek milliy istiqlol g‘oyasini shakllantirish muammolariga bag‘ishlangan shundan keyingi chiqishlarida tarix fanining ma‘naviy salohiyatini safarbar etish, tarixiy haqiqatni tiklash sohasidagi harakatlarning keng dasturi, tanlangan mustaqillik va taraqqiyot yo‘lidan borib, mo‘ljallangan maqsadlarga erishishning mustahkam ilmiy asosi belgilab berildi. Shu munosabat bilan har bir davlat tarixiga hurmat nuqtai-nazaridan uni chuqur, har tomonlama, tarixiy ma‘lumotlarga tanqidiy yondashgan holda o‘rganish biz yosh tarixchilar oldidagi muhim vazifalardan biridir. Fanning maqsad va vazifasi :Mustaqillik sharofati tufayli mamlakatimiz va jahon davlatlarining tarixini atroflicha o‘rganishga keng ko‘lamli imkoniyat tug‘ildi. Yevropa mamlakatlari boy tarixga ega va asrlar osha ilm-fan va ma‘rifat markazlari bo‘lib, jahon uzra madaniyat durdonalarini tarqatib kelgan yirik markazlar, - shaharlar shakllangan. Shulardan biri ilk va o‘rta asrlarda shakllangan Shvetsiya shaharlaridir. 1 Каримов И.А. Юксак маънавият-енгилмас куч. Т. ―Маънавият‖, 2008. 26-бет 2 Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. Т.: ―Ўзбекистон‖, 1998. 31-бет 2

Tabiiyki, ushbu madaniyatning in‘ikosi va markazlari uning shaharlaridir. Bu shaharning ko‘pchiligi bir necha asrlik tarixga ega bo‘lib, ushbu davr mobaynida ularda siyosiy, ijtiomiy- siyosiy, iqtisodiy va madaniy taraqqiyot omillarini o‘zida mujassamlashtirgan shahar madaniyati shakllanib rivojlanib keldi. Ayni, paytda shahar, alohida ma‘naviy muhit shakllanadigan hamda mamlakatning barcha qon tomirlari birlashadigan markaz sifatida ham namoyon bo‘ladi. O‘rta asrlar insoniyat kamolotining muhim davrini ifodalaydi. Bu davr keyigi jahon xalqlari iqtisodiy va milliy madaniyatining rivojlanishida muhim bosqich bo‘ldi, uning taraqqiyotini tezlashtirishda o‘zining munosib hissasini qo‘shdi. O‘rta asrlar SHVETSIYA shaharlari madaniyati jahon tarixining bir qismi bo‘lib, unda Yevropa xalqlari va shaharlarining V-XVI asrning birinchi yarmidagi ijtimoiy va madaniy hayoti, tafakkurida yuz bergan o‘zgarishlar mohiyatini anglash hamda bu madaniy merosning keyingi davr avlodlari uchun ahamiyatini ko‘rsatib berish va mazkur jarayonlar yuzasidan xulosalar chiqara bilishga o‘rgatish muhim o‘rin tutadi. Ilk o‘rta asrlardan boshlab to so‘nggi o‘rta asrlarga qadar bo‘lgan tarixiy davr mobaynida SHvetsiya shaharlarining ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy tarixini, jumladan davlatchilik jarayonlari, shaharsozlik, hunarmandchilik, dehqonchilik, savdo, madaniyat va boshqa davlatlar bilan aloqalar kabi omillarni rivojlanib borishini o‘rganish, tahlil etish va yoritish asosiy maqsad va vazifamiz hisoblanadi. O‘rta asrlar insoniyat kamolotining muhim davrini ifodalaydi. Bu davr keyigi jahon xalqlari iqtisodiy va milliy madaniyatining rivojlanishida muhim bosqich bo‘ldi, uning taraqqiyotini tezlashtirishda o‘zining munosib hissasini qo‘shdi. O‘rta asrlar SHvetsiya shaharlari madaniyati jahon tarixining bir qismi bo‘lib, unda Yevropa xalqlari va shaharlarining V-XVI asrning birinchi yarmidagi ijtimoiy va madaniy hayoti, tafakkurida yuz bergan o‘zgarishlar mohiyatini anglash hamda bu madaniy merosning keyingi davr avlodlari uchun ahamiyatini ko‘rsatib berish va mazkur jarayonlar yuzasidan xulosalar chiqara bilishga o‘rgatish muhim o‘rin tutadi 3

Ilk o‘rta asrlardan boshlab to so‘nggi o‘rta asrlarga qadar bo‘lgan tarixiy davr mobaynida Shvetsiya shaharlarining ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy tarixini, jumladan davlatchilik jarayonlari, shaharsozlik, hunarmandchilik, dehqonchilik, savdo, madaniyat va boshqa davlatlar bilan aloqalar kabi omillarni rivojlanib borishini o‘rganish, tahlil etish va yoritish asosiy maqsad va vazifamiz hisoblanadi 4

I BOB. V-X ASRLARDA SHVETSIYA SHAHARLARINING IJTIMOIY- IQTISODIY VA MADANIY TARAQQIYOTI 1.1.SHvetsiya hududlarining german qabilalari tomonidan egallanishi. Shvetsiya – konstitutsiyali monarxiya. Amaldagi konstitutsiyasi 1975-yil 1- yanvardan kuchga kirgan. Davlat boshlig i qirol (1973-yildan Karl XVI Gustav).ʻ Qonun chiqaruvchi hokimiyatni riksdag (1 palatali parlament), ijrochi hokimiyatni hukumat amalga oshiradi. Tabiati tahrir Shvetsiya Yevropaning Atlantika bo yi ʻ qismida, mo tadil mintaqa shimolida joylashgan. Shimoliy va g arbiy qismi tog li ʻ ʻ ʻ (Skandinaviya tog lari, eng baland joyi 2123 m, Kebnekayse tog i). Shvetsiya ʻ ʻ shimolida Norland yassitog ligi (bal. 200–800 m), janubida Smoland qiri bor. ʻ Qolgan qismi pasttekislik va ko llardan iborat. ʻ Foydali qazilmalardan temir, mis, qo rg oshin, rux, uran rudalari, oltin, ʻ ʻ kumush, marganets, volfram konlari hamda mineral buloqlar bor. Iqlimi mo tadil, ʻ Golfstrim iliq oqimining ta siri katta. Shimolida iqlim sovuq. ʼ Yanvarning o rtacha ʻ temperaturasi janubida 0–5°, shimolida –6° dan –14° gacha, iyulniki xuddi shu joylarda 15–17° va 10–11°. Yillik yog in tog larda 1500–2000 mm, tekisliklarda ʻ ʻ 700–800 mm. Daryolari qisqa va serostona. Shvetsiya hududining 9% ko llar bilan ʻ band. Yirik ko llari: Venern, Vettern, Yelmaren, Melaren. Hududining 57% ʻ o rmon, asosan, igna bargli daraxtlar, aralash o rmonlar, shimolida tundra o simligi ʻ ʻ ʻ o sadi. Tuproqlari podzol, chimli podzol, qo ng ir o rmon, tog podzol, tog tundra ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ va botqoq tuproqlar. shahrida o rmon hayvonlari va suv parrandalari ko proq ʻ ʻ uchraydi. Abisku, Muddus, Sarsk Shyoffallet milliy bog lari va ko rixonalar bor. ʻ ʻ Aholisi tahrir Aholisining 91% shvedlar. Shuningdek, saamlar, finlar, norveglar, danlar ham yashaydi. Rasmiy til – shved tili. Dindorlari – xristianlar (asosan, lyuterchilar). Shahar aholisi 83,1%. Yirik shaharlari: Stokgolm, Gyoteborg, Malmyo. Tarixi tahrir Mil. av. 8–9ming yillikdan boshlab Shvetsiya hududida odam yashab keladi. Mil.ning 1-asr o rtalarida german ʻ qabilalari (sve, gyot va boshqalar) kelib joylashgan: ular hozirgi shvedlarning etnik asosini tashkil qilgan. 6–7-asrlarda shved qabilalarining birlashish jarayoni 5