logo
Русский O'zbekcha
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. O`RTA ASRLARDA ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI

O`RTA ASRLARDA ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

1

Hajmi:

378.0 KB
Ko'chirib olish shartlari
K afedra: “ Jaxon Tarixi ” KURS ISHI MАVZU: O`RTA ASRLARDA ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI SAMARQAND -202 2 1 MUNDARIJA KIRISH I. BOB . O’RTA ASRLARDA ANGLIYA 1.1 Qishloq va Urbanizatsiyalashuv sabablari ……….. ............. ......... 5-bet 1.2. O`rta asr Shartnomalariga nazar ……. .................................. ...... 8-bet II. BOB . ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI 2.1. Shahar hunarmandchiligi va savdo masalalari …………......... 12-bet 2.2. Angliya shahar hunarmandchiligi York shahri misolida …….. 18-bet III. BOB . “O`rta asrlarda Angliya shahar hunarmandchiligi” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish 3.1 Noan’anaviy ta’lim texnologiyasi … …………………................ 20-bet 3.2 “ BBB” metodi ……………………………….............................. 23-bet XULOSA GLOSSARIY FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 2 KIRISH Shaharnining qishloqdan hatto bozori mavjud bo’lgan qishlog'idan ajratib turuvchi fazilatlardan biri shaharda uchratish mumkin bo'lgan hunarmandchilikning xilma-xilligi edi. Ishlab chiqarishning deyarli har qanday sohasi bo'yicha mutaxassisliklar va kichik mutaxassisliklarni shahar markazida topish mumkin edi. Qolaversa, XII-XIII asrlarda Yevropa iqtisodiyoti kengayib borar ekan, turli hunarmandchilik mahoratiga talab ham oshib bordi. Olimlarning fikricha hunarmandchilik turlarini kuzatishning bir usuli - o'sha paytda endigina ishlatilayotgan familiyalardir, ko'pgina hunarmandlar o'z oilalarini o'zlarining hunarlari bilan nomlashgan; masalan, qurilishda ishlaydigan oilalarga Smit, Shmidt, Faber, Tinker, Plumb, Houseman, Meyson, Maurer, Thatcher, Glazer, Turner, Carpenter va Dauber kiradi. O'rta asrlarda jamiyat asosan qishloqlardan iborat bo'lib, aholining atigi besh foizga yaqini shaharlarda yashagan. O'rta asr shaharlari zamonaviy standartlarga ko'ra kichkina edi. Londonda taxminan 50 000 aholi bor edi; York shahrining aholisi atiga 8000 kishi bo’lgan. Shaharlar odatda qulay bozor yoki ma'muriy markaz bo'lganligi sababli rivojlangan, haftalik bozor chakana savdoning markazi va odamlar hayotidagi muhim voqea edi, chunki biz bilgan do'konlar yo'q edi. London Normand istilosidan oldin Angliyaning poytaxti va eng yirik shahri bo'lgan. Boshqa ingliz shaharlari iqtisodiy o'zgarishlar shamoli tufayli qudrat zinapoyasidan yuqoriga ko'tarildi yoki pastga tushd lekin 1066 yilga kelib Angliya bosqinchi Normandiya gertsogi Uilyam tomonidan bosib olindi. Asrlar davomida mahalliy aholiga zulm qilmagan Normanlar tezda ingliz jamiyatiga singib ketishdi. Normand qirollari va ularning o rnini egallagan Anjevinlar yoki Plantagenetslarʻ Fransiyada katta mulklarini saqlab qolishgan, shuning uchun qirol saroyida va umuman, o qimishli odamlar orasida frantsuz tili va madaniyati moda bo lishda ʻ ʻ davom etgan. O'rta asrlarda Angliyada deyarli har bir kishining tabiiy tili, shu jumladan, vaqt o'tishi bilan qirol ingliz tili edi; lekin frantsuz Angliyada rasmiy til 3 sifatida uzoq vaqt saqlanib qoldi. Angliyada kuchli milliy o'ziga xoslikning o'sishi 13-asrda boshlangan. Qit'ada bo'lgani kabi, oilaviy ishlab chiqarish tubida paydo bo'lgan hunarmandchilik Angliyada anglo-sakson davrida 11-asrda rivojlanib kuchayib shaharlarning tez o'sishida muhim omil bo'ldi. O'rta asrlarda Angliyada shaharlar asosan daryolar bo'yida va qirg'oq bo'ylab paydo bo'lgan dastlab shaharlar qishloq xo'jaligi markazlari bo'lib, ular eksport uchun non etishtirgan. Savdogarlar esa o'z mollarini daryo va dengiz yo'llari, portlar yordamida amalga oshirilgan. Tashqisavdo ichki savdoga qaraganda foydaliroq bo’lgan. Angliya shaharlari nomlari haqida malumotlarni Domesday Kitobidagi malumotlar asosida o’rganiladi. Domesday Kitobi ikkita mustaqil asarni o’zida jamlagan bular “Kichik Domesday” va “Buyuk Domesday”. Domesday kitobida jami 268 984 kishi qayd etilgan, ularning har biri uy xo'jaligi boshlig'i edi. 13 418 ta joyni nomlaydi. Uning asosiy qismini tashkil etuvchi to liq qishloq joylaridanʻ tashqari, Domesday ko pgina shaharlarga oid qiziqarli yozuvlarni o z ichiga oladi, ʻ ʻ 5624 tegirmon ro'yxati keltirilgan. Kitobda, shuningdek, 28 000 ta qul sanab o'tilgan. O’rta asrlarda shahar hunarmandchiligi mavzusida o’rgamnish olib boorish jarayonida asosan Angliyalik mualliflarning asarlaridan foydalandi lekin ushbu asarlar va boshqa masalalarga bag'ishlangan adabiyotlar, afsuski, alohida toifalarga ajratilmaydi. Natijada, keyingi bo'limlardagi ishlar o'rtasida katta o'xshashliklar mavjud bunga malumotlarni o’qish jarayonida tushunasiz. Bir necha asarlarni o’rgangan holda O’sha davr haqida maluotlarni o’rganib chiqib O’rta asrlarda Anglyadagi muhitni shahar hayotini aholining mehnat faoliyatini va shahardagi ishlab chiqarish jarayonlari savdo-sotiq, shaharlarning iqtisodiy ahvoli. Bundan tashqari Anglyada shaharlar qay tarzda vujudga kelgani va rivojlanish sabablari, qishloq ahlining aynan shaharga intilish sabablarini o’rgangan holda ushbu mavzuni yoritdim. 4 I. BOB . O’RTA ASRLARDA ANGLIYA 1.1 Qishloq va Urbanizatsiyalashuv sabablari Aksariyat hunarmandchilik an'anaviy ravishda shahar mashg'ulotlari sifatida qaralgan, ammo ular qishloqda boshlanib shaharga ko’chgan, ba'zi ma'lumotlarda hatto qishloqda ham qolgan zamonaviy davrda. Ba'zilari, masalan, tog'-kon sanoati, metallurgiya sanoati, qazib oluvchi, yoqilg'i va katta hajmdagi foydali qazilmalarga bog'liq bo'lgan sanoat tarmoqlari, xomashyo tabiatidan qishloqda edi; boshqalar, masalan, frezalash va to'la mato, mexanizmlar ularning ishlashi uchun oqayotgan suvga bog'liq bo’ldi. Masalan, yigiruv va ma'lum darajada to'quvchilik qishloq ya’ni uy hunarmandchiligi bo'lib qoldi, ularni qishloq xo'jaligi taqvimiga kiritilishi mumkin. Qolaversa qishloq maishiy hunarmandchilik ish bilan ta'minlangan, odatda qishloq sharoitida ayollar kam ish bilan band bo'lgan. Shunday qilib shaharlik hunarmandlarining qishloqlik ustalardan farqi ularning mashq qilishlari ortidan hunarmandchilik tarmoqlarining takomillashuvi va hunarmandlarning o'sib borayotgan kasbiy mahoratining o’sishi, shaharlarining tajribali to'quvchilari tomonidan nozik bilan to'qilgan elita matolar, professional hunarmandlar sinfi o'z navbatida shaharlaning yuksalishiga sabab bo'ldi, sifatli mahsulot uchun pul to'lashga qodir va tayyor aristokratik sinf mavjud bo’lishi, shahar mahsulotlari eng yuqori sifatga yetishiga sabab bo’ldi. O'rta asrlarda shahar hunarmandchiligining soni ko'paydi chunki ilgari birlashgan ishlab chiqarishlar alohida jarayonlarga bo'lingan, ma'lum bir hunarmand bitta mas'uliyat ostida faolyat olib brogan bo’lsa, har bir jarayon bilan alohida hunarmandlar ishlagan. Masalan pichoq yasaovchilarning ish taqsimoti: temirchi, tutqichlarni o'rnatuvchilar, ularni olib yurish uchun teri g'iloflar tikuvchilardan tashkil topgan guruhlarga ajralgan. Kiyim tikishda talab qilinadigan noziklik darajasiga ko'ra ko'plab alohida hunarmandchilikni o'z ichiga olgan, ip yigiruvchilardan tashqari taroqchilar, 5 bo yoqchilar, to quvchilardan iborat. Ushbu hunarmandlarning ba'zilari nomlariʻ ʻ bilan abadiylashtirilgan. Bitta buyumni ishlab chiqarish bir nechta hunarmandlarning xizmatlarini talab qilgan, bu maqsadga muvofiq edi chunki hunarmandlar uchun ish o’rinlari yaratilgan agar iloji bo'lsa hunarmandlar bir-biriga yaqin yashashar edi. 1 Shundan xulosa qilsak bo’ladiki bu ish jarayoni hunarmandchilikning yanada rivojlantirishi bilan o’sha hunarmadchilik sohasining yuksak darajaga ko’tarilishiga sabab bo’lgan. Yuz minglab muhojirlarning hech biri o'zlarining ko'chib o'tishlari to'g'risida shaxsiy yozuv qoldirmagan, ammo biz ularning sabablarini tushunishga harakat qilishimiz mumkin. Qishloq iqtisodiyoti hammaga munosib turmush tarzini yaratib bera olmadi. Kam ta'minlanganlar masalan, ko'plab yoshlar va kichik mulkka ega bo'lganlar, allaqachon ishchi kuchi bilan yaxshi ta'minlangan va yer tanqis bo'lgan qishloqlarda uzoq muddatli qashshoqlikka duch kelishdi. Vaqti-vaqti bilan oziq- ovqat tanqisligi tahdidi ostida bo'lgan gavjum qishloq o'z aholisini tark etishga majbur qildi, ammo odamlar nosog'lom turmush sharoitiga qaramay, shaharlarga to'planishdi, chunki shaharlar ham ularga ijobiy afzalliklarni taklif qilib, yangi kelganlarni jalb qildi. Shaharlarni qishloq xo'jaligidan tashqari turli xil kasblar bilan shug'ullanadigan kasblar ham mavjud bo’lgan hunarmandchilik ustunlik qiladigan ammo ma'murlar, ruhoniylar, maktab o'qituvchilari, va boshqa mutaxassislarni o'z ichiga olgan. Muhojir bo'lmoqchi bo'lganlar uchun shaharlarda turli ko'nikmalar va iste'dodlilar uchun imkoniyatlar yaratganligi sababli shahar ularni o’ziga chorladi. Aynan shu narsa shaharlarning mamlakat aholisining 1086 yildagi 10% dan 1300 yilga kelib 20% ga yaqinlashishiga olib keldi. 2 1 Norman Pounds. “THE MEDIEVAL CITY” , London-2005, P – 119. 2 Christopher Dyer. The new economic history of Britain “ Making a Living in the Middle Ages the people of britain 850–1520”, London-2016, P – 201 - 209 . 6 Angliyaning shahar aholisi jami foiz sifatida Yillar Aholi jami Shahar jami Shahar foizda 1086 1-1.5 mil 66-82,000 5.5-6.5 1377 1,2-2 mil 90,000 8.5-10 1377 yilga kelib Londonda-taxminan 50 000 aholisi bo'lgan bu shahar Angliyaning boshqa shaharlaridan ancha katta edi. Undan ancha pastda Bristol, Koventri, Norvich va Yorkning to'rtta shaharlari joylashgan bo'lib, ularning aholisi 8 000 dan 15 000 gacha edi, Linkoln kabi keyingi darajadagi shaharlar aholisi 5000 dan 8000 gacha bo'lgan. Keying darajadagi shaharlarning aholisi 2000 dan 5000 gacha bo'lgan Stamford (Linkolnshir) kabi 27 ta shahardan iborat edi. Nihoyat , Grimsby (Linkolnshir) yoki Stow-on-Wold (Gloucestershire) kabi shaharlar aholisi 2000 dan kam bo'lgan 3 Shaharga yangi kelganlarga yer uchastkasini olib uy qurib, biznes yo'lga qo'yish vaqtida ularga ijara haqini to'lash uchun besh yil muhlat imtiyozi berilgan. Qirol va uning vorislari qirollik hukmronligi mustahkam o'rnatilgan, qirollikning sharqiy qismida o'z burg'ularining ko'pchiligiga asos solgan. Burglar qal'alar bilan bog'langan va ular yangi shirlarning markazlariga aylantirilgan va shu bilan shaharlarga siyosiy va ma'muriy ahamiyatga ega bo'lgan. Keyinchalik ular XIII asrda yirik shaharlarda tashkil etilgan friar kabi diniy uylarga ega bo'lishdi. Shaharlar, shuningdek, rivojlangan qishloq xo'jaligiga ega bo'lgan mintaqaning afzalliklaridan bahramand bo'lishdi va bozorlar, yarmarkalarni o'tkazish imtiyozlarining qirollik grantlari ularni atrofdagi qishloqlarning savdo markaziga aylantirdi. Eng muvaffaqiyatli soliq chet el savdagorlaridan olingan bo’lib ular undan yaxshi foydalana oladiganlar, xususan Bervik, Edinburg, Pert va Aberdin shaharlarini misol qilib olsak bo`ladi. 3 Rupert Willoughby. “Life in Medieval England 1066-1485”. P – 24. 7 1.2. O`rta asr Shartnomalariga nazar HUJJAT 7 Shogirdlik shartnomasi Men Piter Bor, o'g'lim Stivenni siz to'quvchi Piter Feyssakga to'quvchilik hunarini o'rganishi uchun ishonib topshiraman. U sizning uyingizda to'rt yil davomida yashashi kerak keyingi Pasxa bayramidan boshlab siz uchun ishlaydi. O'g'lim siz uchun ishlashini va hamma narsada sodiq va ishonchli bo'lishini va shogirdligi tugaguniga qadar sizdan o'g'irlik qilmasligini va hech qanday sabab bilan qochib ketmasligini zimmamga olaman. Men, Piter Borre shuni kafolat beramanki yuzaga kelishi mumkin bo'lgan har qanday yo'qotish yoki zarar uchun sizga o'z navbatida Piter Feyssak Borrening o'g'liga sodiqlik bilan ko'rsatma berishga va uni oziq-ovqat va kiyim-kechak bilan ta'minlashga majburyatini o’z zimmamga olaman. [1248 yil sanasi.] 8 Manba: Louis Blancard, ed., Documents Inédits sur le Commerce de Marseille au Moyen yoshi, jild. 2 (Marsel: Barlatier-Feissat, 1884). 4 DOCUMENT 8 Urban Conditions Information on urban housing is most readily obtained from the contracts made between householders and the builders – masons and carpenters – who had contracted to build their houses. The following extracts are from contracts published in L. F. Salzman’s Building in England, Appendix B. Most are in Latin, and have been translated or summarized by the author. Housing Simon of Canterbury undertakes in the presence of the Mayor and Aldermen to build for William de Hangitone, using his own materials, “a hall and chamber together with a small chamber, and a larder between the aforesaid hall and chamber; also a solar above the chamber with a fireplace; there is to be a gallery at the upper end of the hall [in capite aule] and an outside staircase from the ground to the gallery, and two compartments in the cellar under the hall, and one compartment crosswise under the hall for the drain [toilet, cloaca] and two conduits for the said drain, and a stable of the length between the said hall and the [illegible in manuscript]. London, 1308. No. 3 Source: L. F. Salzman, Building in England down to 1540: A Documentary History (Oxford: Clarendon Press, 1967), pp. 417–18 5 HUJJAT 8 Shahar sharoitlari Shahar uy-joylari to'g'risidagi ma'lumotlar eng oson shartnomalardan olinadi. 4 Norman Pounds. “THE MEDIEVAL CITY” , London-2005, P – 1 97 . 5 Norman Pounds. “THE MEDIEVAL CITY” , London-2005, P – 1 98 . 9 Uy egalari, quruvchilar va duradgorlar o'rtasida qilingan uylarini qurish uchun shartnoma tuzdilar. Quyidagi parchalar L. F. Salzmanning Angliyadagi binosida chop etilgan shartnomalardan olingan. Ularning aksariyati lotin tilida bo'lib, muallif tomonidan tarjima qilingan yoki umumlashtirilgan. Uy-joy Kenterberidagi Saymon mer va Aldermenlar ishtirokida Uilyam de Xingtone uchun o'z materiallaridan foydalangan holda "zal" qurishni o'z zimmasiga oladi va xona kichik xona bilan birga yuqorida ko'rsatilgan zal va kamera, zalning yuqori qismida galereya bo'lishi kerak, galereyaning zinapoyaning tak qismidan yer to`laga yo`lak bo`lishi kerak bundan tashqari [hojatxona, qo'lyozmani saqlash xonasi] mavjud bo`lishi kerak London, 1308. № 3 Manba: L. F. Salzman, Angliyada 1540 yilgacha bo'lgan bino: Hujjatli tarix (Oksford: Clarendon Press, 1967), 417-18-betlar. Contract to Build the Boar Inn on the Market Place An indenture between William Ludlowe and John Fayrebowe, carpenter of Busshopestrowe, Wiltshire witnesseth that John “will make for the said William a house within the Bore [tavern] adjoining the Market Place . . . containing in length 63 feet and within the walls 20 feet. The grounsills* are to be 15 inches wide and 10 inches thick. There are to be 14 principal posts, every post 16 feet long and 13 inches wide and 12 inches thick. Every ‘somer’** to be 16 inches wide and 15 inches thick. And every joist 8 inches thick and 9 inches wide. There are to be 10 inches between every joist. Every ‘byndyngbeme’*** is to be 9 inches thick and 15 inches wide, and every wallplate, 8 inches thick and 9 inches wide, and every rafter 4 inches thick at the top and 5 inches at the foot. The rafters are to be spaced at 9 inch intervals. The house is to be well and truly made of sufficient timber, clean and without sap or windshake, ready to be set up and reared by the feast of the Nativity next. The said John shall find all timber for doors and windows and 10 studs for the walls. And William shall find all nails, wattle [withies or osiers to be daubed with clay; see Glossary], roofing and mason’s work necessary, and also meat and wages for two men working with the said John for seven days at the rearing of the house, and also the meat and wages for the men carting the timber to Salisbury. William will also pay 20 li [livres, i.e., pounds] for building the house and finding the timber, to be paid in three installments.” 6 Salisbury, 1444. No. 73. Source: Salzman, Building in England, pp. 516–17. 6 Norman Pounds. “THE MEDIEVAL CITY” , London-2005, P – 1 99 . 11 II. BOB . ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI 2.1. Shahar hunarmandchiligi va savdo masalalari O'rta asrlar shaharchasining ikkinchi asosiy vazifasi, uning o'lchamidan qatiy nazar savdo edi, chunki hunarmandlarni savdo sotiqdan ajratish mumkin emas. Hunarmandchilik sanoati asosan ixtisoslashgan bo'lib, ular bilan shug'ullanganlarni qo'llab-quvvatlash uchun o'z mahsulotlarini sotishlari kerak edi. Bundan tashqari, ishlab chiqarish birliklari kichik edi va har bir hunarmand o'z xalqi bilan bevosita savdo qilgan. Etiborli jihati shundaki uning o'zi ham ishlab chiqaruvchi ham savdogar edi. Yana bir nechta nozik mahsulotlardan tashqari, ko'proq qimmat baho matolar va sharqona ziravorlar, hech qanday vositachilar yo'q edi o'rta asr shahar savdosi ishlab chiqaruvchi to'g'ridan-to'g'ri iste'molchiga o’rtasida amalga oshirilgan. Faqat Flandriya shaharlaridan va Boltiq bo'yi shaharlari kabi uzoq mintaqalardan keltirilgan tovarlar uchun savdogar aralashgan hisoblanadi. Savdoni ikki turga, shahar ichidagi va shahar tashqarisi sifatida ajratish mumkin. Birinchisiga kelsak, hunarmandlar o'zlarining mahsulotlarini ichki bozorda sotishgan, mahalliy iste'mol uchun ishlab chiqargan novvoylar va qassoblar va boshqalarni shular sirasiga kiritsak bo’ladi. Ikkinchisi esa tashqi savdo uchun ham mahsulot ishlab chiqarishgan hisoblanadi bu biznesining muhim qismi boshqa mamlakatdan kelganlar bilan bo'lgan uning mollarini sotib olish uchun qishloqdan yoki boshqa shaharlardan kelishgan. Bu ikkisi o'rtasida muvozanat bo'lishi kerak edi, hech bir shahar o'zining ichki ishlab chiqarishi va savdosi bilan kun kechira olmadi. Boshqacha qilib aytganda, hech bir shahar o'zini-o'zi ta'minlay olmaydi shu sababli kerak edi tashqi savdoni olib borish. Bu savdo asosan shahardan tashqari olib borilgan mahalliy bozor orqali. Savdoning rivojlanib borishi orqali ba'zi tovarlar uchun ehtiyoj orta boshladi, xususan har kuni talab qilinadigan tovarlar katta miqdorda edi ammo shahar bozor 12 maydoni kichik edi, ishlab chiqarish va savdo hatto eng kichik shaharchada ham mavjud, shu sababli ularning bozor maydoni kengaytira boshladilar. Shaharlar o'sib ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilgani sayin ular ishlab chiqargan narsaga mos keladigan maxsulot ishlab chiqdilar. . Shahar savdosining asosiy tuzilmalari uchta edi. Birinchidan hunarmand-ishlab chiqaruvchi do'kon bor edi mijozlari bilan yuzma-yuz uchrashib, narxlar bo‘yicha muzokaralar olib borishgan. Ikkinchidan bozor bor edi odamlar asosan atrofdagi qishloqlardan dehqonlar olib kelishgan fuqarolarga sotish uchun o'z fermer xo'jaligi va bog'lari mahsulotlari, bunday tovarlarni, asosan, shahar hunarmandlarining mahsulotini sotib olgan. chunki ular o'z qishloqlarida erisha olmadilar. Uchinchi tuzilma tijorat tizimi yarmarka edi, lekin ko'pincha qisman qimmatroq tovarlar bilan savdo qiladigan uzoq masofalardagi savdogarlarni jalb qilingan. Shaharliklar shaharlar paydo bo'lgandan beri bir-birlari bilan savdo qilishgan. Shaharga asos solgan yoki unga qo'shilgan har bir nizom bozor uchun sharoit yaratgan, chunki bozorsiz u shahar emas edi, chunki shaharning asosiy vazifasi tovarlarni sotish va sotib olishni ta'minlash edi. Hokimiyat - qirol, gersog yoki hudud xo'jayini odatda shahar nizomida belgilangan ushbu imtiyozni bergan: Bozor odatda haftada bir marta va ma'lum bir kunda o'tkazilishi kerak edi bu esa muqarrar ravishda qandaydir darajada raqobat bo'lishi kerak edi lekin bozorlarga hech qanday zarar keltirmasligi kerak. O'rta asrlarda Angliyada va qit'aning ko'p qismida deyarli barcha shaharlar odatda shahar markaziga yaqin joyda bozoriga ochiq joy ajratib ta'minlashgan. Yarmarka: Podshoh haftalik bozor o'tkazish huquqini berganida, u odatda yillik yarmarka o'tkazish imtiyozini birlashtirgan. Yarmarkalar bozorlardan tubdan farq qiladi, ular kamroq bo'lgan tovarlarning assortimenti ancha kengroq bo'lgan va ular tez-tez savdogarlar tomonidan bo'lgan uzoqroq masofalardan Yevropaning turli burchaklaridan kelgan yuzlab savdogarlar o'zlari ishlagan tovarlarga ixtisoslashgan mato, sharobda, yoki ziravorlarda olib kelisgan. Bundan tashqari, yarmarka bir necha kun davom etishi mumkin edi. O'rta asrlarning oxirlarida Angliyada Cam daryosi qirg'oq bo'ylab eng katta Yarmarka tashkil etilgan. 13 O'rta asr ustalari do'kon tepasida yashagan va maishiy va ishlab chiqarish kvartallari hech qachon aniq farqlanmagan. Aksariyat g'arbdan tashqari madaniyatlarda hunarmand yoki chakana sotuvchi bir joyda yashaydi va o'z ishini davom ettiradi boshqasida biznesini. O'rta asrlarda Evropada bu ikki faoliyat deyarli har doim birlashtirilgan edi. Natijada, hunarmandlar uchun hech qachon ish jarayonida savdoda muammo bo’lmagan. Aksariyat tovarlar uchun ustaxona ham joy edi ish joyi va ham savdo nuqtasi edi. Bugun sanoat integratsiyasi, qandaydir birlashma haqida gapiriladi ishlab chiqarishning bir tarmog'i bilan shug'ullanadigan barcha birliklarning birlashmasi Mato ishlab chiqarish bilan bog'liq qo'ylarni qirqishdan tortib, matoni qirqish va tugatishgacha bo'lgan bir qator ketma-ket bosqichlar. Mato qanchalik nozik bo'lsa, shunchalik qimmat bo'ladi. 7 Mahsulotlar To’qimachilik London, Oksford, Nottingem, Beverli, Skarboro, Stamford va boshqalar Duradigorlik London, Oksford, v.b Vinochilik Vinchestr, London, Oksford Teriga ishlov berish Oksford, Linkoln, Vinchester, Burford Kiyim tikish London, York, Kembrij, Lester v.b XVI asr o’rtalarida Angliya Flandriya va Florensiyadagi movut sanoatiga xom ashyo – jun yetkazib beradigan mamlakatdan ichki va tashqi bozorga o’zi movut chiqaradigan mamlakatga aylandi. Angliyada XVI asrga kelib jun eksportining kamayganligini quyidagi misolda ham ko’rish mumkin: 1354 yilda Angliyada bir 7 Emilie Amt And Katherine Allen Smith, “MEDIEVAL ENGLAND 500–1500 A READER SECOND EDITION” , University of Toronto Press – 2018, P-87. 14 yilda 32 ming xalta jun chiqarilgan bo’lsa, bu ko’rsatkich Genrix VIII davrida (1509-1547) 5-6 ming xaltaga tushib qoldi. O’z navbatida tayyor movut chiqarish to’xtovsiz o’sib bordi. Masalan, 1354 yilda chetga 5 ming o’ram movut chiqarilgan bo’lsa, XVI asr o’rtalariga kelib uning miqdori 122 ming o’ramga yetdi. XVI asr oxiriga kelib Angliya bir yilda 200 ming o’ram movut ishlab chiqaradigan darajaga erishdi. Movut va jundan tayyorlangan buyumlar Angliya umumiy eksportining 81,6 % ni tashkil qildi XVI asrga kelib ingliz sanoatining boshqa turlari ham sezilarli yutuqqa erishadi. Norich, Yorkshir, Dorsetshir, Devonshir va Kolchesterda shoyi va ip gazlamalar, Birmingam va Sheffilda qulflar, mixlar, pichoq va boshqa duradgorchilik asboblari ishlab chiqarish yaxshi yo’lga qo’yildi. XVI asrda Angliyaning iqtisodiy taraqqiyoti ichki va tashqi savdoning rivojlanishi tufayli ham yuz berdi. Yagona milliy bozor tashkil topdi. XIV-XV asrlarda Angliyaning Italiya va Sharq mamlakatlari bilan savdosi asosan venesiyaliklar vositachiligida olib borilar, Shimoliy Yevropa davlatlari bilan savdo esa Ganza ittifoqiga kirgan nemis savdogarlari qo’lida edi. XVI asrga kelib yuqoridagilarning ikkalasining ham savdo sohasidagi monopoliyasi qo’ldan ketdi va Angliyaning butun savdo sohasi ingliz savdogarlarining kompaniyalari qo’liga o’tdi. Angliyada kemasozlik ham juda tez sur’atlar bilan o’sdi. 1524-yildagi 20 ta eng boy ingliz shaharlari, 1334-yildan beri reytingdagi o'zgarishlar Shahar 1524 yildagi martaba 1334 yildagi martaba London 1 1 Norwich 2 6 Bristol 3 2 15 Newcastle 4 4 Coventry 5 10 Exeter 6 28 Salisbury 7 12 Lynn 8 11 Ipswich 9 19 Canterbury 10 15 York 11 3 Reading 12 40 Colchester 13 53 B ury St Edmunds 14 26 Lavenham 15 - Worcester 16 36 Maidstone 17 - Totnes 18 - Gloucester 19 18 Yarmouth 20 7 Manba: R. H. Britnell, "Britaniya shaharlarining iqtisodiyoti, 1300-1540", D. M. Palliser, tahr., The. Britaniyaning Kembrij shahar tarixi, I: 600–1540 (Kembrij, 2000), 329-bet. 8 8 ROSEMARY HORROX and W. MARK ORMROD. “A SOCIAL HISTORY OF ENGLAND, 1200– 1500”, Cambridge University Press-2006. –P.154. 16 Qishloq va shaharlarda tegirmonlar ulushi Rural – Qishloq Urban – Shahar Eslatma: % G = don tegirmonlarining ulushi; % I = sanoat tegirmonlarining ulushi. 9 9 John Langdon, “MILLS IN THE MEDIEVAL ECONOMY England 1300-1540” Oxford University Press, P-49 . 17 2.2. Anglya shahar hunarmandchiligi York shahri misolida Malumotlarga tayanadigan bo’lsak O'rta asrlarda Yorkda har kim savdo qila olmasdi - agar siz shaharda tovar sotmoqchi bo'lsangiz, siz erkin odam bo'lishingiz kerak edi . Imtiyozni sotib olishingiz, uni meros qilib olishingiz yoki shogirdlik orqali ishlashingiz mumkin. Maishiy xizmat Yorkdagi ayollar uchun eng keng tarqalgan kasb edi. Faqat bir nechta ayollarga shahar erkinligi berildi, ko'pchilik tikuvchi va uy bekasi. 1272 yildagi birinchi reestrda 452 kishining kasbi quyidagicha ko'rsatilgan:  Charm savdosi - 30 foiz;  Provizionlar – 29 foiz  Metall hunarmandchilik - 17 foiz  Savdo va yuk tashish - 10 foiz  To'qimachilik hunarmandchiligi, asosan tikuvchilik - 7 foiz  Qurilish hunarmandchiligi - 2 foiz  Boshqalar - 5 foiz. 15-asrga kelib, shahar gullab-yashnagan va Frimanning reestri boshqa hujjatlar, jumladan, soliq yozuvlari va vasiyatnomalar bilan birga York iqtisodiyotining yorqin tasvirini beradi.  Jun to'qimachilik sanoati – shahardagi erkak soliq to'lovchilarning deyarli to'rtdan bir qismi u yoki bu tarzda mato sanoati bilan shug'ullangan. 1386 yilda birgina Yorkda 128 ta usta tikuvchi bor edi. Shaharning bu sanoatga qaramligi zaifligini isbotlash uchun edi.  Charm sanoati – o'n foizi teri tikuvchi, ko'nchi, egarchi yoki poyafzal yasashda ishlagan. York mamlakatdagi yuqori sifatli charm buyumlar ishlab chiqarishning asosiy markaziga aylandi. Ko'nchilik juda hidli biznes edi va bu bilan shug'ullanadiganlar odatda daryoning narigi tomonida hali ham Tanner's Row deb nomlanuvchi joyda ishlashlari kerak edi. 18  Ta'minot – yana o'n foizi oziq-ovqat va ichimlik bilan ta'minlashda ishlagan. O'rta asrlarning har qanday shahrida novvoylar, qassoblar va baliq sotuvchilari bilan bir qatorda, tashrif buyuruvchilarning ko'pligi tufayli Yorkda ham ko'plab baqqollar, ziravorlar, tuzlar va souslar bor edi. Shaharning mintaqaviy ahamiyati ko'plab tavernalar va mehmonxona egalarida ham namoyon bo'ladi.  Metall hunarmandchilik – erkin odamlarning yana o'ndan bir qismi metall sanoatida ishlagan. Ko'pchilik juda oddiy darajada edi – temirchilar, kesuvchilar, pin-yayuvchilar va boshqalar. Ammo Yorkda zargarlar soni juda ko'p edi. Odamlar kalaydan yasalgan idishlarning eng so'nggi turlarini, yaxshi tayyorlangan idish-tovoq va qurol-yarog'larni, qo'ng'iroq chalishni, eng talabchan mahoratni olish uchun Yorkga murojaat qilishardi.  Qurilish ishlari – o'rta asrlar shaharchasi ko'rinishiga shunday hissa qo'shgan tosh ustalari va duradgorlarini o'z ichiga oladi va yana ko'plab ishchilar noma'lumlikdan mahrum bo'lgan.  Ixtisoslashgan hunarmandlar – eng muhimi, Minster va ko'plab cherkov cherkovlarida derazalarni loyihalashtirgan usta oynachilar. Xalqaro savdo. An'anaviy hunarmandchilik gullab-yashnagan bo'lsada, import va eksport qiluvchi savdogarlar undan ham ko'proq pul ishlab, Xall porti orqali kemalarni xorijga jo'natishdi, u erdan kichikroq qayiqlar Yorkgacha keladi. Mahalliy eksportning asosiy qismi don va jun edi. Asosiy chet el bozorlari past mamlakatlar, Germaniya, Frantsiya va Boltiqbo'yi bo'lgan. Vino avval Frantsiyadan, keyin esa uzoqroqdan olib kelingan. Bu davrga oid frantsuz ko'zalari, nemis stakanlari va gollandiyalik oshpazlik idishlari topilgan. Taxminan 1155 yilda Genrix II Angliya va Normandiyada shahar savdogarlarining savdo huquqlarini Tomas Beket tomonidan tasdiqlangan nizom bilan tasdiqladi, bu York shahri arxividagi eng qadimgi hujjatdir. Keyinchalik salib yurishi uchun mablag'ga muhtoj bo'lgan Richard I ("Arslon yurak") 133 funt sterling evaziga Yorkga qimmatli savdo imtiyozlarini berdi-bu juda yaxshi summa. 19 York port sifatida: 1203-4 yillarda York janubiy va sharqiy qirg'oq portlari orasida ahamiyati bo'yicha ettinchi o'rinni egalladi. O'rta asrlarda daryo bo'yida do'konlar va do'konlar mavjud edi. Qazishmalar shuni ko'rsatdiki, daryo bo'yidan yog'och va toshdan saqlovchi devorlar qanday qurilgan va ular axlat bilan to'ldirilgan. Biroq, suv toshqini Yorkga qarshi ishladi: agar yilning ma'lum vaqtlarida suv oqimi o'tkazib yuborilsa, qayiq shaharda ikki hafta davomida qolib ketishi mumkin edi. Bu XIII asrda Xullning asosiy port sifatida ahamiyatini oshirdi. York o'zining kemasozlik sanoatini saqlab qoldi va 1294 yilda mamlakatning boshqa joylariga qaraganda ko'proq – 69 ta kema ishlab chiqaruvchisi bor edi. 10 10 http://www.historyofyork.org.uk/themes/trade-in-the-medieval-city 20 Noan’anaviy ta’lim texnologiyasi O`yinli texnologiyalar ta’lim jarayonining samaradorligini ta’minlash, talabalarda muayyan faollikni yuzaga keltirish, shuningdek, bilim, ko`nikma va malakalarni hosil qilishga xizmat qiluvchi vaqt oralig`ini qisqartirish, ta’limni jadallashtirishga yordam beradi . O`yinli texnologiyalardan foydalanishda bir qator psixologik xususiyatlar ham namoyon bo`ladiki, buning oqibatida har bir talaba o`zining shaxsiy imkoniyatlarini namoyish eta oladi, ijtimoiy hayotda o`zi egallagan o`rinni barqarorlashtiradi, o`z-o`zini boshqarish ko`nikmalarini hosil qiladi. O`yinli texnologiyalar nafaqat nazariy bilimlarni mustahkamlash, ularning amaliy ko`nikma va malakalarga aylanishini ta’minlabgina qolmay, balki talabalarda muayyan axloqiy, irodaviy sifatlarni ham tarbiyalashga yordam beradi. O`yinlarni tashkil etishda quyidagi maqsadlar ko`zda tutiladi:  ta’limiy (didaktik) maqsad;  tarbiyaviy maqsad;  faoliyatni rivojlantirishga yo`naltiruvchi maqsad;  ijtimoiy maqsad. Uyga vazifa berish jarayoni I. O’yin mazmuni tushuntiriladi II. Mavzu boyicha keyigi darsda tashkillashtiriladigan o’yindagi savollarning javoblari beriladi (20~50)dona ( Savollar 2 yoki 3 toiyfaga bio’lib tuziladi) III. O’quvchilar mavzuni O’qish jarayonida shu javoblar to’g’ri kelishi mumkin bo’lgan savollar analiz qilinadi. Mavzu: O’rta asrlarda Anglya Shahar hunarmandchiligi I. Guruh o’quvchilari 4 ta guruhga bo’linadi II. Doska ikki qisimga ajratiladi berilgan javoblar ikki tomonga ko’chiriladi. 1086, 20%, Yarmarka 1086, 20%, Yarmarka 1. Anglyada nechanchi yilga kelib mamlakat aholisining 10% shaharliklar tashkil etgan va bu shaharlashuv jarayoni 1300 yilga kelib necha foizga yetadi . 21 2. Qirol yoki Shahar Lordlari tamonidan tashkillashtirilib bazan birnechakun davom etadigan jarayon bu? III. Doskaga har bitta guruhdan bittadan qatnashchi chaqiriladi va ikki talaba javoblar yozilgan birinchi qismini egallaydi keyingi ikki talaba esa ikkinchi qismini egallaydi ular doskaga teskari holatda turishadi. IV. Savollarning Tasnifiga qarab (3~5) tagacha savol o’qiladi. V. Savol o’qilganidan so’ng ruhsat berilishi bilan talabalar doskadagi javoblarga qaraydi va birinchi bo’lib topib javobning ustiga chizgan talabalarga bal beriladi. Bu jarayonda talaba ikkita vazifani tezlik ila ketma ketlikda bajarishi kerak 1) javobni aniqlash va 2) doskadagi javoblar orasidan uni toppish kerak. 22 BBB” metodi “BBB" metodi bu B-B-B sxemasi bo'yicha o'quvchilar bilan mavzuni mustahkamlash uchun ijodiy ishlash metodi. Ushbu metod o‘quvchilarga muayyan mavzular bo‘yicha bilimlari darajasini baholay olish imkonini beradi. Metodni qo‘llash jarayonida o‘quvchilar bilan guruhli yoki ommaviy ishlash mumkin. Guruh shaklida ishlashda mashg‘ulot yakunida har bir guruh tomonidan bajarilgan faoliyat tahlil etiladi. Guruhlarning faoliyatlari quyidagicha tashkil etilishi mumkin: 1. Har bir guruh umumiy sxema asosida o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradi va mashg‘ulot yakunida guruhlarning munosabatlari loyiha bandlari bo‘yicha umumlashtiriladi. 2. Guruhlar umumiy sxemaning alohida bandlari bo‘yicha o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajaradi. O‘quv faoliyati bevosita sinf doskasi yoki ish qog‘ozida o‘z aksini topgan quyidagi jadval (1) asosida tashkil etiladi. 1-jadval Bilaman Bilishni xohlayman Bilib oldim York shahri hunarmanchilik sohalarini bilar edim York shahri tashqi savdoda qaysi davlatlar bilan aloqa qilgan York shahri hunarmanchilik sohalari ulushi Metodan foydalanish 3 bosqich asosida amalga oshiriladi. 1. O‘quvchilarning o‘rganilishi rejalashtirilayotgan mavzu bo‘yicha tushunchalarga egalik darajalari aniqlanadi. 2. O‘quvchilar mavzuga oid ma’lumotlar bilan batafsil tanishtiriladilar. 3. O‘quvchilarning mavzu bo‘yicha mavjud bilimlarini boyitishga bo‘lgan ehtiyojlari o‘rganiladi. (bo‘shliqlar, darslar jarayonida to‘ldirib boriladi ) Bosqichlar bo‘yicha amalga oshirilgan harakatlarning to‘liq tavsiloti quyidagicha: 23 1. Sinf o‘quvchilarning (individual guruhlarda) ishlashlari e’lon qilinadi. 2. O‘quvchilarning yangi mavzu bo‘yicha tushunchalarga egalik darajasi o‘rganiladi va ular tomonidan bayon etilgan tushunchalar jadvalning 1-bandiga yozib boriladi. 3. O‘quvchilarning yangi mavzu bo‘yicha mavjud bilimlarini boyitishga bo‘lgan ehtiyojlari o‘rganiladi va bu ehtiyojlar jadvalning 2-bandiga yoziladi. 4. O‘qituvchi yangi mavzuga oid umumiy ma’lumotlar bilan o‘quvchilarni xabardor qiladi. O‘zlashtirilgan yangi tushunchalar aniqlanadi va ular jadvalning 3- bandiga yoziladi. 24 Xulosa Aksariyat odamlar butun umri davomida bir qishloqda yashagan dehqonlar edi. Ba'zilar ozod odamlar o'z erlariga egalik qilishgan, lekin ko'plari qaysidir yer evaziga xo‘jayiniga ishlaganlar. Aksariyat odamlar o'zlari o'stirgan narsalarni istemol qilgan. Ularga kerak bo'lgan boshqa narsalarni o'zlari tayyorlashgan yoki mahalliy bozorlardan sotib olishardi. Tovarlarni ishlab chiqarish va sotish hunarmandchilik gildiyalari juda ko'p kuchga ega bo’lishiga sabab bo’ldi. Hamma narsa qo'lda qilingan va rassomlar va hunarmandlar juda qadrlangan. Angliyada asosan asosiy iqtisodiyoti xomashyo ishlab chiqarish edi. Uning eng qimmatli eksporti yuqori sifatli jun bo'lgan.. Urushlarga qarshi kurashish uchun boyliklarini ko'paytirmoqchi bo'lgan qirollar Angliyaga kirib-chiqadigan tovarlarga soliq solishgan. Agar odamlar o'zlari nozik jun mato to'qishni va uni chet elga sotishni o'rganishsa, Angliya va toj yanada boy bo'lishini ular tushunib yetishgan. Angliyaning o'rta asrlar davrida 5-asr oxiridan 1485-yilgacha bo'lgan ilk zamonaviy davrining boshqacha bo'lgan tarixiga ega chunki bu davr boshlarida shaharlar tashlab ketilgan. Bir necha asrlik german immigratsiyasidan so'ng yangi o'ziga xosliklar va madaniyatlar paydo bo'la boshladi, ular hokimiyat uchun raqobatlashadigan qirolliklarga aylandi. Anglo - sakslar davrida boy badiiy madaniyat gullab yashnagan , Beovulf kabi epik she ' rlar va murakkab metall buyumlar ishlab chiqarilgan . Anglo-sakslar 7-asrda nasroniylikni qabul qildilar va Angliya bo ylab ʻ monastirlar tarmog ini qurishadi. ʻ 8 va 9-asrlarda Angliya vikinglarning shiddatli hujumlariga duch keldi va janglar o'n yillar davom etdi va oxir-oqibat Uesseksni eng kuchli qirollik sifatida o'rnatdi va inglizlarning o'ziga xosligining o'sishiga yordam berdi. 11-asr boshlarida takroriy vorislik inqirozlari va Daniyaning hokimiyatni egallab olishiga qaramay, 1060-yillarga kelib Angliya kuchli harbiy va muvaffaqiyatli iqtisodiyotga ega bo'lgan qudratl, markazlashgan davlat bo'lganligini ham ta'kidlash mumkin. 25 Angliya aholisi 12-13-asrlar davomida ikki baravardan ko'proqqa ko'paydi, bu Shimoliy Evropa bo'ylab tarqala boshladi. GLOSSARIY Rural – Qishloq Urban – Shahar Diversifikatsiya - korxonada ishlab chiqarilayotgan mahsulot turlarini kengaytirish, yangi ishlab chiqarish maydonlarini yaratish, bankrotlikning oldini olish usullaridan biri. Assortiment - bu istemol, savdo yoki ishlab chiqarishdagi aniq bir belgilariga mos holda birlashtirilgan har xil ko„rinishdagi, turdagi tovarlarning majmuasidir. Movut — jun tolalardan yoki ularga boshqa tolalar aralashtirib to qiladigan junʻ yoki yarim jun gazlama. Dokcument – hujjat, ikki shaxs o’rtasida tuzilgan shartnomaga aytiladi. Suv Tegirmoni- Suv kuchi orqali ishlaydigan tegirmon. Urbanizatsiya –   ( frans. urbanisation, ing. urbanization, lot. urbanus — shaharga mansub, urbs — shahar) — jamiyat hayotida shaharlar rolining ortib borishi; ishlab chiqaruvchi kuchlarning joylashuvi, aholining ijtimoiy, demografik tarkibi, turmush tarzi va madaniyatidagi o zgarishlar bilan bog liq. U. — tarixiy ʻ ʻ rivojlanish asosida shakllangan jamiyat bosqichlari va hududiy mehnat taqsimoti natijasida sodir bo lgan ko p qirrali geografik, ijtimoiy-iqtisodiy va demografik ʻ ʻ jarayondir. 26 Foydalangan Adabiyotlar 1. Norman Pounds. “THE MEDIEVAL CITY” , London-2005 . 2. Christopher Dyer. The new economic history of Britain “ Making a Living in the Middle Ages the people of britain 850–1520”, London-2016. 3. Rupert Willoughby. “Life in Medieval England 1066-1485”. 4. John Langdon, “MILLS IN THE MEDIEVAL ECONOMY England 1300-1540” Oxford University Press. 5. Rosemary Horrox and Mark “A SOCIAL HISTORY OF ENGLAND, 1200– 1500”, Cambridge University Press-2006. 6. Emilie Amt And Katherine Allen Smith, “MEDIEVAL ENGLAND 500–1500 A READER SECOND EDITION” , University of Toronto Press – 2018. 7. James Davis “Medieval Market Morality Life, Law and Ethics in the English Marketplace, 1200–1500” Cambridge University Press – 2012. 27

K afedra: “ Jaxon Tarixi ” KURS ISHI MАVZU: O`RTA ASRLARDA ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI SAMARQAND -202 2 1

MUNDARIJA KIRISH I. BOB . O’RTA ASRLARDA ANGLIYA 1.1 Qishloq va Urbanizatsiyalashuv sabablari ……….. ............. ......... 5-bet 1.2. O`rta asr Shartnomalariga nazar ……. .................................. ...... 8-bet II. BOB . ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI 2.1. Shahar hunarmandchiligi va savdo masalalari …………......... 12-bet 2.2. Angliya shahar hunarmandchiligi York shahri misolida …….. 18-bet III. BOB . “O`rta asrlarda Angliya shahar hunarmandchiligi” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish 3.1 Noan’anaviy ta’lim texnologiyasi … …………………................ 20-bet 3.2 “ BBB” metodi ……………………………….............................. 23-bet XULOSA GLOSSARIY FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 2

KIRISH Shaharnining qishloqdan hatto bozori mavjud bo’lgan qishlog'idan ajratib turuvchi fazilatlardan biri shaharda uchratish mumkin bo'lgan hunarmandchilikning xilma-xilligi edi. Ishlab chiqarishning deyarli har qanday sohasi bo'yicha mutaxassisliklar va kichik mutaxassisliklarni shahar markazida topish mumkin edi. Qolaversa, XII-XIII asrlarda Yevropa iqtisodiyoti kengayib borar ekan, turli hunarmandchilik mahoratiga talab ham oshib bordi. Olimlarning fikricha hunarmandchilik turlarini kuzatishning bir usuli - o'sha paytda endigina ishlatilayotgan familiyalardir, ko'pgina hunarmandlar o'z oilalarini o'zlarining hunarlari bilan nomlashgan; masalan, qurilishda ishlaydigan oilalarga Smit, Shmidt, Faber, Tinker, Plumb, Houseman, Meyson, Maurer, Thatcher, Glazer, Turner, Carpenter va Dauber kiradi. O'rta asrlarda jamiyat asosan qishloqlardan iborat bo'lib, aholining atigi besh foizga yaqini shaharlarda yashagan. O'rta asr shaharlari zamonaviy standartlarga ko'ra kichkina edi. Londonda taxminan 50 000 aholi bor edi; York shahrining aholisi atiga 8000 kishi bo’lgan. Shaharlar odatda qulay bozor yoki ma'muriy markaz bo'lganligi sababli rivojlangan, haftalik bozor chakana savdoning markazi va odamlar hayotidagi muhim voqea edi, chunki biz bilgan do'konlar yo'q edi. London Normand istilosidan oldin Angliyaning poytaxti va eng yirik shahri bo'lgan. Boshqa ingliz shaharlari iqtisodiy o'zgarishlar shamoli tufayli qudrat zinapoyasidan yuqoriga ko'tarildi yoki pastga tushd lekin 1066 yilga kelib Angliya bosqinchi Normandiya gertsogi Uilyam tomonidan bosib olindi. Asrlar davomida mahalliy aholiga zulm qilmagan Normanlar tezda ingliz jamiyatiga singib ketishdi. Normand qirollari va ularning o rnini egallagan Anjevinlar yoki Plantagenetslarʻ Fransiyada katta mulklarini saqlab qolishgan, shuning uchun qirol saroyida va umuman, o qimishli odamlar orasida frantsuz tili va madaniyati moda bo lishda ʻ ʻ davom etgan. O'rta asrlarda Angliyada deyarli har bir kishining tabiiy tili, shu jumladan, vaqt o'tishi bilan qirol ingliz tili edi; lekin frantsuz Angliyada rasmiy til 3

sifatida uzoq vaqt saqlanib qoldi. Angliyada kuchli milliy o'ziga xoslikning o'sishi 13-asrda boshlangan. Qit'ada bo'lgani kabi, oilaviy ishlab chiqarish tubida paydo bo'lgan hunarmandchilik Angliyada anglo-sakson davrida 11-asrda rivojlanib kuchayib shaharlarning tez o'sishida muhim omil bo'ldi. O'rta asrlarda Angliyada shaharlar asosan daryolar bo'yida va qirg'oq bo'ylab paydo bo'lgan dastlab shaharlar qishloq xo'jaligi markazlari bo'lib, ular eksport uchun non etishtirgan. Savdogarlar esa o'z mollarini daryo va dengiz yo'llari, portlar yordamida amalga oshirilgan. Tashqisavdo ichki savdoga qaraganda foydaliroq bo’lgan. Angliya shaharlari nomlari haqida malumotlarni Domesday Kitobidagi malumotlar asosida o’rganiladi. Domesday Kitobi ikkita mustaqil asarni o’zida jamlagan bular “Kichik Domesday” va “Buyuk Domesday”. Domesday kitobida jami 268 984 kishi qayd etilgan, ularning har biri uy xo'jaligi boshlig'i edi. 13 418 ta joyni nomlaydi. Uning asosiy qismini tashkil etuvchi to liq qishloq joylaridanʻ tashqari, Domesday ko pgina shaharlarga oid qiziqarli yozuvlarni o z ichiga oladi, ʻ ʻ 5624 tegirmon ro'yxati keltirilgan. Kitobda, shuningdek, 28 000 ta qul sanab o'tilgan. O’rta asrlarda shahar hunarmandchiligi mavzusida o’rgamnish olib boorish jarayonida asosan Angliyalik mualliflarning asarlaridan foydalandi lekin ushbu asarlar va boshqa masalalarga bag'ishlangan adabiyotlar, afsuski, alohida toifalarga ajratilmaydi. Natijada, keyingi bo'limlardagi ishlar o'rtasida katta o'xshashliklar mavjud bunga malumotlarni o’qish jarayonida tushunasiz. Bir necha asarlarni o’rgangan holda O’sha davr haqida maluotlarni o’rganib chiqib O’rta asrlarda Anglyadagi muhitni shahar hayotini aholining mehnat faoliyatini va shahardagi ishlab chiqarish jarayonlari savdo-sotiq, shaharlarning iqtisodiy ahvoli. Bundan tashqari Anglyada shaharlar qay tarzda vujudga kelgani va rivojlanish sabablari, qishloq ahlining aynan shaharga intilish sabablarini o’rgangan holda ushbu mavzuni yoritdim. 4

Ko'chirib oling, shunda to'liq holda ko'ra olasiz

O'xshashlar

O`RTA ASRLARDA ANGLIYA SHAHAR HUNARMANDCHILIGI
O’rta asrlarda Angliyada shahar hunarmandchiligi
ILK O`RTA ASRLARDA SAMARQAND
O`rta asrlarda Anglya shaharlari
O`rta asrlarda Fransiya shaharlari