logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Umumiy
  4. ZOKIRJON XOLMUHAMMAD O'G'LI FURQAT sheʼriyatida ruscha oʻzlashmalar

ZOKIRJON XOLMUHAMMAD O'G'LI FURQAT sheʼriyatida ruscha oʻzlashmalar

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

367.0546875 KB
Ko'chirib olish
ZOKIRJ ON X OLMUHA MMAD O'G'LI FURQAT she ʼ riy at ida ruscha oʻzlashmalar  Shoir 1859- y ilda Qo'qonda sav dogar oilasida t ug'ilgan.  Ot asi Mulla X olmuhammad she'riy at ga oshno, badiiy ijodga moy il k ishi edi. Bola boshidan…  Bo'lajak shoir dastlabki ta'limni mahallasidagi maktabda oladi. Bir yilga yetmay "Haftiyak" va "Chor kitob"ni o'qib tugatadi.  Sakkiz yoshida Farididdin Attorning "Mantiq ut-tayr" dostonini yod oladi, sal o'tib, Navoiy mutolaasiga tutinadi.  Kichik yoshidan qalam tutib, she'r mashq qila boshlaydi.  Favqulodda iste'dod egasi, tabiatan tirishqoq va izlanuvchan Zokirjon 14 yoshida madrasa talabasi bo'ladi.  Husnixat sohibi bo'lganligi uchun mirzalik, xattotlik ham qiladi.  Muqimiydek zabardast shoir uning g'azallariga muxammas bog'lagani Furqatning ijod ahli orasida ham e'tirof topganligidan darak beradi.• 1880- yilda otasining qistovi bilan Qo'qonga qaytadi va butun iste'dodi, bor kuchini ijodga yo'naltiradi. She'rlari adabiyot ixlosmandlari orasida shuhrat qozonadi. Toshk ent dagi faoliy at  Furqat 1890 - 1891- yillarda Toshkentda yashaydi. Bu yerda u Toshkent erlar gimnaziyasi direktori, "Turkiston viloyatining gazeti" muharriri Nikolay Ostroumov bilan tanishadi.  Bu tanishuvdan so'ng Furqat shu gazetaga tarjimon bo'lib ishga kiradi va shundan uning jurnalistlik, publitsistlik faoliyati ham boshlanadi, deyish mumkin. SAY YOH SHOIR  1891- yilning sentabrida Furqat Samarqandga yo'l oladi. Xat orqali tanishgan do'sti savdogar va etnograf olim Mirzo Buxoriy huzurida bo'ladi. Iyul oyida Buxoroga borib, Kogondan poyezdga o'tirib, Marv, Ashxabod, Boku, Botum orqali Istambulga keladi.  Bu yerda bir muddat yashagan shoir butun vujudi bilan ijodga berilgandi. 1892- yilda Iskandariya, Misr, Shorn, Makka va Madina bo'ylab sayohatda bo'lgan Furqat sentabr oyida Hindistonning Bombay shahrida edi.  1893- yilning bahorida Kashmir, Tibet va Xo'tan orqali Yorkentga keladi va umrining oxirigacha shu yerda yashab qoladi.  Furqat 1909- yilning kuzida vatandan yiroqda – Yorkentda vafot etadi. Qabri Dongdor qabristonida. 1990-yilda maqbarasi qad rostladi. Furqatning merosiga nazar tashlasak, adibning serqirra ijod sohibi ekanligiga amin bo'lamiz. Uning ijodi quyidagi asarlarni o'z ichiga oladi:  1) lirikasi;  2) publitsistikasi;  3) nasriy asarlari;  4) tarjimalari;  5) ilmiy asarlari. ILMIY ASARLA R  Furqat ijodiy merosida to'rt ilmiy asar uchraydi. Ularning uchtasi etnografik xarakterda bo'lib, "To'y tavsifi", "Gap ta'rifida", "Aza tavsifi" deb ataladi.  To'rtinchisi "Ilmi ash'orning qoidai avzoni" (She'r ilmining o'lchov qoidalari) deb atalib, adabiyot havaskorlari uchun qo'llanma sifatida tuzilgan, unda aruz vaznining qoidalari bayon etilgan. F urqat aruzi  Furqat o’zbek aruzida qo’llangan 100ga y aqin v aznning 21 t asidan foy dalangan ularning 9t asida bit t adan, 5t asida 2t adan g’azal y ozgan. Binobarin u ak sariy at she’rlarida aruzdagi 3 bahrning eng maqbuli, eng musiqiy 7 v aznga asoslangan Tarjimon shoir  Furqat t arj imon sifat ida Sharq adabiy ot ining mashhur namunal ari bo'lmish " Hammomi x ay ol" , " Chor darv esh" , " N uh manzar " asarlarini t arjima qilgan.  A mmo ular bizgacha y et i b k elmagan. Diqqat , bilib oling!  Furqat o`zbek matbuot tarixida felyeton janrini boshlab bergan ijodkordir: “ Hind nayrangbozi Yorkentda” felyetoni – 1905-yil. SHOIR LI RI KASI  Lirikasi g'azal, masnaviy, muxammas, musaddas, mustazod kabi janrlardan iborat.  She'rlarining salmoqli qismi g'azallar bo'lib, ularning soni 200 atrofida. Diqqat!!!  Furqat o’z asarlarida ijtimoiy hayot, fan, madaniyat, iqtisodiy turmush sohalarida paydo bo’lgan yangi tushunchalarni ifodalovchiruscha so’zlardan va bu til orqali kirib kelgan boshqa so’zlardan ham samarali foydalangan. Masalan, akt, bal, zol,teatr, real, ko’mor, gazet, gimnaziya, zakun, samauchitel, perevot, vistavka, moshina, zovut, sallot, tilgirof,doktor,izboshchipurjinka . G’azallardagi ba’zi ruscha so’zlar  Furqat ijodida turkiy so’zlar bilan bir qatorda rus tilidan kirgan o’zlashma so’zlar ham uchraydi. Xususan, gimnaziya kolyaska, gubernator, klub, chlen, dejurniy, afitser, muzika so’zlari ko’p qo’llangan Ruscha o’zlashmalar mavjud g’azallardan na’mumanalar  Kredit kata deb onan faonan bankada tayyor  Chlenlardan ko’rar brogan hamono beadad ozor  Kelib rasta ichiga kimsaga qilmas buni izhor  Vale zohirida sog’-u botinda o’lgudek bemor  Vale, sizlargaki veksel g’amida boshi qotganlar  Boqolmay kimsalarga aql-u hushin yo’qotganlar  Sakkiz yuz nasiya molni ikki yuz naqdiga sotganlar  Ani bir nav etib puldor ahliga uzotganlar  Navo qilmasmusizkim, rishtai toring tarang bo’ldi Ilm xosiy at i …  Masalkim, Toshkantdin olsalar mol  Bilish lozimki Moskovda na minvol  Yuborib yo borib behbud topsa  Bu savdosida ya’ni sud topsa  Bo’lurlar telegrom ila xabador  Biluzlar na’f yoinki zarar bor Bir g’azal tarixi…  Ilm xosiyati» she’ri o ‘zbek adabiyotida yangicha ma’rifatparvarlik yo‘nalishiga asos solgan Zokiijon Furqatning shu toifadagi eng yaxshi asarlaridan biridir. «Turkiston viloyatininggazet»ida 1890-yil 14- mayda chop etilgan bu she’rida muallif o ‘zi yashab turgan davrda rus fantexnikasi erishgan eng katta m o‘jizalardan biri boMmish telegraf texnikasiga bag‘ishlangan . Gimnaziya…  Qilib t ak lif bir zot i k iromi  Kirib gimnaziy a k o’rduk t amomi  Dema gimnaziy ak im bir gulist on  Erur har y ona gulchinlar xiromi Bir g’azal tarixi…  Gim naziya» she’ri shoirning yangicha ma’rifatparvarlik yo'nalishidagi ilk asaridir. She’r Toshkentning Eshonquli dodxoh madrasasida istiqomat qilib, tahsil olayotgan shoirning Qo‘qonda tanishgan do'sti Hoji Zuhur bilan birgalikda o‘sha vaqtdagi yangi shaharni sayr qilib yurgan chog‘ida tasodifan hozirgi Amir Temur xiyoboni yonginasidagi o ‘g‘il bolalar gimnaziyasi binosi oldidan chiqib qolishi, bino ichini tomosha qilish har ikki do‘st ko‘ngliga tushishi, nihoyat gimnaziya direktori N. Ostroumov bilan ular o ‘rtasida rus fan-texnikasi, madaniyati va adabiyoti xususida qiziqarli suhdat bo‘lib o ‘tishi natijasida dunyoga kelgan. She’rga muallif tomonidan «Toshkand shahrining podshohlik gimnaziyasi, ya’ni katta madrasasini hurmatli Nikolay Fetrovich Ostroumov ijozati birlan xo‘qandlik kamina Zokirjon Furqat va Hoji Zuhur tamosho qilg'onimiz xususida» deya izohli sarlavha qo‘yilgan. Respublika Markaziy Davlat arixividagi 1009-raqamli N. Ostroumov fondida «Gimnaziya»ning Furqat dastnavisi boim ish nusxasi, u solingan ensiz havorang konvert va konvert ustiga muallif tomonidan: «Ushbu maktub mavsul o'lsaydi hurmatlik Nikolay Fetrovich Ostroumov janoblariga Zokirjon Furqat nom shoir tarafidin», deb yozilgan so‘zlar saqlanib qolgan Surat ing  N e balolig’ erdi, ey sho‘xi di loro, surat ing, Aqlimi lol et t i qi lg'uncha t am osho surat ing. Ket t i bir k o‘rgach ani sabr-u qarorim shev asi , Ay ladi t oqat nechuk chek k anda t arso surat ing? Yok i G ulandom erursan, boz k elding dar v ujud, Ay ladi Bahromdek bizlarni shay do surat ing. Sarv qadlar surat in chek k anda naqqoshi azal, Bir al if shak lida y ozmish qaddi zebo surat ing. N aqshi poy ingni chek olmas erdi Chi n surat gari , 01g‘usi m i r ’ot ila rus ahli qay do surat ing? Bu lat ofat lar bi la borsa k alisog‘a agar, Q o‘y mag‘ay mu bosh ay og‘ig‘a chal ipo surat ing? Ruscha o’zlashmalar lug’ati  Kaliso- cherkov  Moskov- Moskva  Banka-bank  Kredit- bankdan foiz evaziga beriladigan mablag’  Chlen- boy  Veksel-hujjat  Telegrom-telegramma  Gimnaziya- o’quv muassasi Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.  1.Furqat.Saylanma. Toshkent, “Ma’anaviyat” 2009.  2.Furqat ijodiyoti.Toshkent,1990.  3.Ahmedov Akbar. Furqat poeziyasining leksik tarkibi. O’TA, 1960, 5-son  4.U.Tursunov, B.O’rinboyev, A.Aliyev. O’zbek adabiy tili tarixi. Toshkent. O’qituvchi, 1995. E’TI BORING IZDAN XUR SAND MIZ!

ZOKIRJ ON X OLMUHA MMAD O'G'LI FURQAT she ʼ riy at ida ruscha oʻzlashmalar

 Shoir 1859- y ilda Qo'qonda sav dogar oilasida t ug'ilgan.  Ot asi Mulla X olmuhammad she'riy at ga oshno, badiiy ijodga moy il k ishi edi.

Bola boshidan…  Bo'lajak shoir dastlabki ta'limni mahallasidagi maktabda oladi. Bir yilga yetmay "Haftiyak" va "Chor kitob"ni o'qib tugatadi.  Sakkiz yoshida Farididdin Attorning "Mantiq ut-tayr" dostonini yod oladi, sal o'tib, Navoiy mutolaasiga tutinadi.  Kichik yoshidan qalam tutib, she'r mashq qila boshlaydi.

 Favqulodda iste'dod egasi, tabiatan tirishqoq va izlanuvchan Zokirjon 14 yoshida madrasa talabasi bo'ladi.  Husnixat sohibi bo'lganligi uchun mirzalik, xattotlik ham qiladi.

O'xshashlar

ZOKIRJON XOLMUHAMMAD O'G'LI FURQAT
Furqat. G`azallar
O'RTA OSIYO XALQLARIDA HAJ ZIYORATI
Zavqiy
O’zbek adabiy tili tarixi