Alisher Navoiyning nutq odobiga oid qarashlarining pedagigik ahamiyati M U N D A R I J A KIRISH ....................................................................................................................3 ANNOTATSION. ………………………………………………………………...9 I BOB. O‘RTA ASRLAR NOTIQLIK SAN’ATI VA UNDA NAVOIYNING O‘RNI 1.1. Nutq odobining xalqimiz ijtimoiy hayotida tutgan o‘rni..................................14 1.2. Qadimgi Sharqda nutq odobiga doir qarashlar......................... ....................... 2 9 Bob bo yicha qisqacha xulosa.................................................................................40ʻ II BOB. ALISHER NAVOIYNING NUTQ MADANIYATI RIVOJIGA QO‘SHGAN HISSASI 2.1. Alisher Navoiy asarlarida voizlik san’ati, nutq odobiga oid fikrlarning berilishi… …………………………………………………………………….….. 42 2.2. Umumta’lim maktablarida Navoiyning uslubshunoslik rivojida tutgan o‘rnini o‘rganish...................................... .................................... ...................... ........... ..... 49 Bob bo yicha xulosa...............................................................................................59 ʻ III BOB. ALISHER NAVOIY IJODIDA NUTQ MADANIYATI VA ODOBINI SHAKLLANTIRUVCHI MANBALARNING PEDAGOGIK AHAMIYATI 3.1. Alisher Navoiy ijodida nutq madaniyati va odobining talablari....... ............. 6 0 3. 2 . Alisher Navoiy ijodida nutq madaniyatini o‘rganishning pedagogik asoslari . ................................................................................................................ .. . 6 8 Bob bo‘yicha qisqa xulosa....... ....... ....................... .. .................................. ............. 78 UMUMIY XULOSALAR .....................................................................................80 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ..............................................................83

ANNOTATSIY А Magistrlik ishi mavzuni qamrab olgan reja asosida ishning tavsifi, 3 asosiy bob, xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan tuzilgan. Har bir bo b bo‘yicha o‘rtaga tashlangan muammoga oid xulosalar chiqarilib, shu asosda ish so‘ngida umumiy xulosalar keltirilgan. Fikrlarni dalillash uchun foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati keltirilgan. Ishining kirish qismida mavzuning dolzarbligi, ilmiy izlanishning maqsad va vazifalari, tadqiqot predmeti va obyekti, tadqiqotning amaliy ahamiyati yoritilgan. Ishda Alisher Navoiyning nutq madaniyatiga doir fikrlarini o‘rganish, uning asarlarida nutq madaniyatiga oid fikrlarning berilishi, ularning pedagogik ahamiyatini ko‘rsatib berish dissertasiyada asosiy maqsad qilib belgilangan. Mazkur dissertatsiya ishida nutq odobining xalqimiz ijtimoiy hayotida tutgan o‘rni, qadimgi Sharqda nutq odobiga doir qarashlar, Alisher Navoiy asarlarida voizlik san’ati, nutq odobiga oid fikrlarning berilishi, umumta’lim maktablarida Navoiyning uslubshunoslik rivojida tutgan o‘rnini o‘rganish masalalari alohida tahlil qilingan. Shuningdek, Alisher Navoiy ijodida nutq madaniyati va odobining talablari, Alisher Navoiy ijodida nutq madaniyatini o‘rganishning pedagogik asoslari kabi asosiy jihatlar misollar orqali yoritib berilgan. ANNOTATION The master's thesis is composed of a description of the work, 3 main chapters, conclusions, and a list of used literature based on the plan covering the topic. In each chapter, conclusions are made about the problem raised, and on this basis, general conclusions are presented at the end of the work. The list of literature used to prove the ideas is given. 2

In the introductory part of his work, the relevance of the topic, the goals and tasks of scientific research, the subject and object of research, and the practical importance of research are highlighted. The main goal of the thesis is to study Alisher Navoi's thoughts on the culture of speech, to present thoughts on the culture of speech in his works, and to show their pedagogical significance. In this dissertation, the role of speech etiquette in the social life of our people, the views on speech etiquette in the ancient East, the art of preaching in the works of Alisher Navoi, the presentation of opinions on speech etiquette, the place of Navoi in the development of stylistics in general education schools are separate issues. analyzed. Also, the main aspects such as the requirements of speech culture and manners in Alisher Navoi's work, the pedagogical foundations of studying speech culture in Alisher Navoi's work are highlighted through examples. 3

K I R I SH Mavzuning dolzarbligi. Mustaqillik yillarida xalqimiz hayotining barcha sohalarida tub burilishlar sodir bo‘ldi, ta’lim tizimi, ilm-fanga zamonaviy pedagogik texnologiyalar kirib keldi va amaliyotga joriy etildi. Yurtimizning o‘z mustaqilligiga erishishi hayotimizning barcha ko‘rinishlarida o‘z ifodasini topmoqda. Eng asosiysi, milliy-ma’naviy qadriyatlarimiz tiklandi, ajdodlarimiz tomonidan asrlar davomida yaratilgan ma’naviy merosimizni zamonaviy talablar asosida o‘rganishimiz uchun yangi imkoniyatlar yaratildi. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning: « Biz o‘z oldimizga mamlakatimizda Uchinchi Renessans poydevorini barpo etishdek ulug‘ maqsadni qo‘ygan ekanmiz, buning uchun yangi Xorazmiylar, Beruniylar, Ibn Sinolar, Ulug‘beklar, Navoiy va Boburlarni tarbiyalab beradigan muhit va sharoitlarni yaratishimiz kerak. Bunda, avvalo, ta’lim va tarbiyani rivojlantirish, sog‘lom turmush tarzini qaror toptirish, ilm-fan va innovasiyalarni taraqqiy ettirish milliy g‘oyamizning asosiy ustunlari bo‘lib xizmat qilishi lozim. Ushbu maqsad yo‘lida yoshlarimiz o‘z oldiga katta marralarni qo‘yib, ularga erishishlari uchun keng imkoniyatlar yaratish va har tomonlama ko‘mak berish – barchamiz uchun eng ustuvor vazifa bo‘lishi zarur. Shundagina farzandlarimiz xalqimizning asriy orzu-umidlarini ro‘ѐAbga chiqaradigan buyuk va qudratli kuchga aylanadi” 1 degan so‘zlari ajdodlarimiz merosini o‘rganish, ta’lim-tarbiyada yoshlarimiz ongiga bu merosga hurmat, milliy-ma’naviy qadriyatlarimizga qiziqish ruhini singdirish borasidagi ishlarimizda dasturul amal bo‘lib xizmat qiladi. Ma’lumki, mamlakatimizda Alisher Navoiyning hayoti va ijodini o‘rganish bo‘yicha turli yo‘nalishdagi bir qator ilmiy ishlar amalga oshirilgan. Olimlarimizning ko‘p yillik izlanishlari natijasida Navoiy asarlari puxta o‘rganilib, ularning ilmiy-tanqidiy matni yaratildi, shoir asarlari jamlanib, mukammal asarlar to‘plami shaklida nashr etildi. Shu kunga qadar Alisher Navoiy asarlarining deyarli har biri tadqiqot ob’yekti sifatida o‘rganildi, dissertatsiyalar 1 Ўзб ѐкистон Р ѐспубликаси Пр ѐзид ѐнти Шавкат Мирзиё ѐвнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси. https://www.uzbekistonmet.uz/uz/lists/view/751 4

himoya qilindi, qator monografiyalar, maqolalar, ilmiy-uslubiy qo‘llanmalar yaratildi. Bu ishlar Alisher Navoiy ijodini o‘rganish bo‘yicha salmoqli ishlar amalga oshirilganidan dalolat beradi. Shunday bo‘lsa-da, tilshunoslikda Alisher Navoiyning nutq madaniyatiga oid qarashlarini o‘rganish bo‘yicha sanoqli ishlar yaratilgan. Darslik va qo‘llanmalarda bu haqda yo‘l-yo‘lakay fikr bildirilgan. Bu esa mazkur mavzuni alohida o‘rganish zaruratini keltirib chiqarmoqda. Shu bois Alisher Navoiyning nutq madaniyatiga oid qarashlarini pedagogik nuqtai nazardan o‘rganish mazkur tadqiqotning dolzarbligini ko‘rsatadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 21-oktabrdagi PF-5850- son «O‘zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi mavqeini tubdan oshirish chora – tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoni, 2018-yil 5-iyundagi PQ 3775-son «Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» 2019-yil 4-oktabrdagi PQ 4479-son «O‘zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”gi Qonuni qabul qilinganining o‘ttiz yilligini keng nishonlash to‘g‘risida»gi qarorlari, 2020-yil 21-oktabrdagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning o‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilganining o‘ttiz yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqi, 2020-yil 19-oktabrdagi PQ-4865 sonli “Buyuk shoir va mutafakkir Alisher Navoiy tavalludining 580 yilligini keng nishonlash to‘g‘risida”gi Qarori hamda boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishda ushbu dissertatsiya tadqiqoti ma’lum darajada xizmat qiladi. Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Alisher Navoiyning nutq madaniyati va nutq odobiga oid fikrlari tilshunoslikda juda kam o‘rganilgan. Tilshunoslikda o‘zbek tili nutq madaniyati va uslubiyatiga oid tadqiqotlarda, xususan, R. Qo‘ng‘urov, E.Begmatov, Y. Tojiyevlar tomonidan yaratilgan “Nutq madaniyati va uslubiyat asoslari” kitobida nutq madaniyati kursining mazmun- mohiyati, mundarijasi, maqsad va vazifalari to‘liq yoritib berilgan. 2 Keyingi 2 Қўнғуров Р. , Бѐгматов Э., Тожи ѐв Ё. Нутқ маданияти ва услубият асослари: – Тошк ѐнт: Ўқитувчи, 1992. – Б. 20-24. 5