logo

DURODGORLIK FANINI O’QITISHDA INOVATSION TA’LIM TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3090.9873046875 KB
DURODGORLIK FANINI O’QITISHDA INOVATSION TA’LIM
TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH
Reja:
KIRISH …………………………………………………………………………………2
I-BOB. Duradgorlik” fani   “o‘qitishda o‘qitishda   innovatsion ta’lim   
texnologiyalaridan foydalanishning nazariy asoslari 
1.1.   “ Duradgorlik”   fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari va o‘qitish 
xususiyatlari......................................................................................................................  5
1.2. “ Duradgorlik” fanini o‘qitishda talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalarida 
qo‘yilgan talabalar ............................................................................................................ 5
1.3.  “ Duradgorlik”  fanning  boshqa  fanlar  bilan  bog‘liqligi  va 
aloqadorligi.......................................................................................................................  6
1.4.   “ Duradgorlik” ajratilgan soat xajmi........................................................................... 7
1.5. “ Duradgorlik” fanining   
“ Yog’och o‘ymakorligi san’atining o‘ziga xos xususiyatlari”mavzusining   
mazmun va moxiyati.................................................................................. ................... 8  
• “Yog’och materiallari”  mavzusining mazmun va moxiyati......................................... 11
• “Duradgorlikda ishlatiladigan nazorat-o‘lchov asboblari ”  mavzusining   
mazmun va moxiyati.................................................................................. .................... 23  
2 BOB. “Duradgorlik”   fanini o‘qitishda innovatsion ta’lim  texnologiyalaridan 
foydalanishning amaliy asoslari  
2.1. Innovatsion ta’lim texnologiyalarining nazariy asoslari........................................ 29
2.2. “ Duradgorlik” fanidan tanlangan   mavzulari  bo‘yicha o‘quv 
maqsadlarini ishlab chiqish................................ ……………………………… ………. 35
2.3. “ Duradgorlik”  fanidan tanlangan   mavzularning texnologik xaritasi ...……….. 41
2.4. “ Duradgorlik” fanining o‘qitish metodikasi.......................................................... 45
2.5. “ Duradgorlik”  fanidan talabalar bilim, ko‘nikma va malakalarini  
baxolash……………………………………………………………………………….. 56
 Xulosa............................................................................................................................61 
  Adabiyotlar ro‘yxati .................................................................................................62
 
 
1 KIRISH 
BMIning   dolzarbligi :   O’zbekiston   Respublikasi   prezidenti   Shavkat
Mirziyoyevning 20.04.2017 yil 2909 “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish
chora-tadbirlari”   to’g’risidagi   qarori   e’lon   qilindi.   Ushbu   farmonda   Oliy   ta’lim
tizimida o‘z yo‘nalishlari bo‘yicha dunyoning etakchi ilmiy-ta’lim muassasalari
bilan   yaqin   hamkorlik   aloqalari   o‘rnatish,   o‘quv   jarayoniga   ilg‘or   xorijiy
tajribalarini   joriy  etish,   ayniqsa,   istiqbolli   pedagog  va  ilmiy  kadrlarni  xorijning
etakchi   ilmiy-ta’lim   muassasalarida   stajirovkadan   o‘tkazish   va   malakasini
oshirish borasidagi ishlar etarli darajada olib borilmayapti. 
Oliy ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirishning   ustuvor   vazifalaridan   kelib   chiqqanholda,   kadrlar   tayyorlash
mazmunini   tubdan   qayta   ko‘rish,   xalqaro   standartlar   darajasiga   mos   oliy
ma’lumotli   mutaxassislar   tayyorlash   uchun   zarur   sharoitlar   yaratilishini
ta’minlash shart sharoitlari keltirib o‘tilgan. 
  Hayotimizning   barcha   sohalari   kabi   ta’lim   tizimini   ham   modernizatsiyalash
bugungi   kunning   eng   dolzarb   masalalaridan   biri   bo‘lib   qolmoqda.   Innovatsion
ta’lim   muhitini   yaratish,   uni   xalqaro   andozalarga   to‘liq   mosligini   ta’minlash
yoshlarimizni   bugungi   tez   o‘zgaruvchan   ijtimoiy   hayotga   muvaffaqiyatli
ijtimoiylashtirishning   muhim   omilidir.     «Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturi»ni
amalga   oshirish   uzluksiz   ta’lim   tizimining   tuzilmasi   hamda   mazmunini
zamonaviy   fan   yutuqlari   va   ijtimoiy   tajriba   asosida   takomillashtirishni   ko‘zda
tutadi. Buning uchun, avvalo, barcha ta’lim muassasalaridagi  dars jarayonlarini
ilg‘or,   ilmiy-uslubiy   jihatdan   asoslangan   zamonaviy   uslubiyot   bilan   ta’minlash
lozim.   YOsh   avlodga   ta’lim-tarbiya   berishning   maqsadi,   vazifalari,   mazmunini
yangilash   tizimi   oldida   turgan   dolzarb   muammolardan   biri   hisoblanadi.
Barchamiz   bugun     chuqur   anglab   oldik-faqatgina     zamonaviy   asosda
ta’limtarbiya   olgan,   jahonning   manaman   degan     mamlkatlaridagi     tengdoshlari
bilan     bellasha   oladigan,   jismoniy   va   ma’naviy   jihatdan   barkamol   yoshlar   biz
boshlagan     ishlarni   munosib     davom   ettirish   va   yangi   bosqichga   ko‘tarishga
qodir bo‘ladi.  
        Har tomonlama yetuk, barkamol yoshlarni yetishtirish uchun albatta malakali,
o’z   mutaxassisligini   chuqur   egallagan   o’qituvchilar   zarur.   SHuning   uchun
xozirgi   kunda   o‘qituvchilar   oldiga   juda   ko‘p   vazifalar   qo‘yilmoqda.   SHu   bilan
birga   talabalarga   xam.   Ayniqsa   “Kasb   ta’lim”i     yo‘nalishi   bitiruvchilariga.
CHunki   ular   xam   “Pedagogika”ni   xam   o‘zlarining   yo‘nalishlari   bo‘yicha
mutaxassisliklarini xam bilishlari lozim. 
Xozirgi   kunda   “Duradgorlik”   fani   Mustaqil   O‘zbekiston   Respublikasining
gullab-yashnashi   uchun   xalq   xo‘jaligi,   jumladan,   qishloq   xo‘jaligining   barcha
tarmoqlarini   yangi   texnologiya   va   texnika   asosida   rivojlantirish   asosiy
vazifalardan   biri   hisoblanadi.   Buning   uchun   xomashyolar   va   ularning
manbalaridan   oqilona   foydalanish   zarur.   Hozirgi   vaqtda   qishloq   xo‘jaligi   va
sanoatning   barcha   tarmoqlarida   xomashyo,   yarim   tayyor   mahsulot   sifatida
yog’ochning roli kundan-kunga oshib bormokda. Yog’ochdan asosan tabiiy yoki
qayta   ishlangan   holda   foydalaniladi.   Shu   bilan   ayrim   turli-tuman   buyumlarning
asosi   yog’och   hisoblanadi.   Xalq   xo‘jaligida   ishlatilish   hajmi   va   turli-tumanligi
bilan   yog’och   boshqa   materiallarga   nisbatan   ko‘proq   ishlatiladi.   Yog’och
deganda,   biz   arralab   yiqitilgan   va   ildiz   hamda   shox-   shabbalardan   tozalangan
daraxt   tanasini   tushunamiz.   Yog’ochdan   qurilishda   rom,   eshik,   pollar   qurishda
keng   foydalaniladi:   undan   shuningdek,   mebel,   idishlar,   shpallar,   sport   inventari
ko‘prik   va   kemalarning   elementlari,   musiqa   asboblari   va   hokazolar   yasaladi.
Tabiiy   va   presslangan   yog’ochdan   mashinasozlikda   foydalaniladi;   u   kon
sanoatida   mahkamlash   materiali   sifatida   ishlatiladi;   yog’och   sellyuloza-qog‘oz
sanoatida,   oziq   achitqilari   olishda,   kord   (shina   sanoatida),   viskoza   tolasi
(to‘qimachilik sanoatida), furfurol (plastmassa, sintetik tolalar) ishlab chiqarishda
asosiy xomashyo bo‘lib xizmat qiladi. 
Yog’ochning   ko‘p   ishlatilishiga   sabab,   uning   yuqori   fizika-kimyoviy
xossalari, yaxshi  ishlanuvchanligi, shuningdek, kimyoviy va mexanikaviy ishlov
berish yo‘li bilan yog’ochning ayrim xossalarini samarali o‘zgartirishning usullari
mavjudligidir.   Yog’och   oson   ishlanadi   va   issiqlik   o‘tkazuvchanligi   past,   etarli
darajada   mustahkam,   zarba   hamda   tebranish   nagruzkalariga   yaxshi   qarshilik
ko‘rsatadi,   quruq   sharoitda   uzoq   vaqt   chidaydi.   Yog’och   quruq   sharoitda   uzoq
3 vaqt   chidaydi,   shu   bilan   birgalikda   yog’ochning   kamchiliklari   ham   mavjud,   u
yonadi,   chiriydi,   hashorat   va   zamburug‘lar   ta’sirida   emiriladi.   Gikroskopligi
sababli shishadi va quriydi egiladi va yoriladi. 
Yog’ochdan   buyumlar   tayyorlashda   yelimlar,   lak,   bo‘yoqlar,   pardozlash
plyonkalari,   plasmassalar   va   boshqa   materiallardan   ham   foydalaniladi.   Masalan,
yelimlangan   yog’och   foksirindida   tayyorlanadi.   Yog’ochning   xossalari   hisobiga
olingan holda undan qishloq xo‘jaligi va sanoatning turli sohalarida foydalaniladi .
BMIning   maqsadi:   va   vazifasi :   Dars     jarayonida     o`quvchilarga   ma’qul
shart-sharoitlarini   yaratish   zamonaviy   texnik-texnologik   vositalarni   kasb-xunar
kolleji   ustaxonalari   moslashtirishni   ilmiy   metodik   asoslarini   yaratish.
Yog’ochlarga   ishlov   berish   yo`nalishidagi   darslarni   olib   borish   metodikasini
yangi pedagogik texnologiya asosida ishlab chiqish. 
1. “Duradgorlik”faniga   oid   adabiyotlarni   o‘rganish   va   fanning   mazmunini
aniqlab , fanning tanlab olingan mavzularini chuqur o‘rganish. 
2. Fanning tanlab olingan mavzularini o‘qitishda interfaol usularni qo‘llash. 
3. Mavzularni o‘qitishda B.Blum taksonomiyasi asosida o‘quv maqsadlarini
aniqlash. 
4. “Duradgorlik”   fanidan   tanlab   olingan     mavzularning   o‘qitish   bo‘yicha
texnologik xaritasini yaratish. 
5. Bitiruv malakaviy ishining mavzusi bo‘yicha qo‘yilgan maqsad yo‘lidagi
izlanishlar , olingan natijalar yuzasidan tegishli xulosalar chiqarish. 
Bitiruv   malakaviy   ishining   yangiligi.   Fanning   tanlab   olingan   mavzulari
xozirga   qadar   ananaviy   usulda   o‘rganilib   kelingan   va   bitiruv   malakaviy   ishini
bajarish jarayonida Interfaol ta’lim usularidan foydalangan xolda o‘qitish tavsiya
etilayapti.   Tanlangan   mavzular   bo‘yicha   o‘quv   maqsadlari,   ishlanmalar   va
o‘qitish   metodikasi   birinchi   marta   amalga   oshirilayalti.   Talabalar   bilim,
ko‘nikmasini   aniqlash   uchun   “Assisment”   texnologiyasi   namunasi   ishlab
chiqiladi.   
 
  I-BOB. “DURADGORLIK” FANI   “O‘QITISHDA O‘QITISHDA  
INNOVATSION TA’LIM TEXNOLOGIYALARIDAN 
FOYDALANISHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1.
“Duradgorlik” fanning maqsad va vazifalari 
Fanning   maqsadi,   mohiyati,   vazifalari   va   ta’lim   berishda   hamda   malakali
kadrlar tayyorlashda tutgan o‘rni. 
Duradgorlik   materiallari,   konstruksiyalar   va   buyumlar   ishlab   chiqarish
sohasidagi fan va texnika yutuqlari to‘g‘risida qisqacha ma’lumot. 
Duradgorlik   buyumlari   va   detallarni   standartlashtirish   to‘g‘risida
tushuncha.   Mamlakatimizda   yog’och   materiallari   va   yog’och   buyumlar   ishlab
chiqarish tarixi va istiqbollari. YAngi texnika, texnologiyalar va dastgohlar bilan
ta’minlash borasida Respublikamizda amalga oshirilayotgan ishlar. 
    Duradgorlik fanining maqsadi, vazifalari va turlari. Yog’och o‘ymakorlik
o‘quv   ustaxonalarida   o‘quvchilar   mehnatini   ilmiy   tashkil   qilish.   Xavfsizlik
texnikasi va shaxsiy gigena qoidalariga rioya qilish. 
 
1.2.   “Duradgorlik”fani bo’yicha talabalarning bilimi, ko’nikama va 
malakalariga qo’yiladigan talablar 
Amaliyotni   shakllantirishda   duradgorlik   fanining   o‘rni   beqiyosdir.
O‘quvchilarni   madaniy   darajasini   yuksaltirishda   yog’och   o‘ymakorligi   san’ati
sir-asrorlarini bosqichga ko‘tarilishiga erishish vazifasi hamda ushbu maqsadlar
yo‘lida   yoshlarning   badiiy   ta’lim   olishlari,   zarur   bilim,   va   axloqiy   tarbiya,
hamda   mehnat   ko‘nikmasiga   ega   bo‘lishi,   malakalarini   rivojlantirish   vazifalari
e’tiborda   turadi.   duradgorlik   fanining   asosiy   maqsadi   tahsil   olayotgan
talabalarga   har   bir   ishlatiladigan   xom-ashyolar   bo‘yicha   miqdor,   texnika
vositalari,   asbob-uskunalarni   mukammal   bilish,   o‘quvchilarga   badiiy   shakllarni
yaratishi,   ashyolardan   to‘g‘ri   foydalanish,   ularni   texnologiyasi   va   ishlab
chiqarish uslublarini yuqori saviyada bilishni vazifa qilib qo‘yadi.  
 
5  
Bilim: 
• -Yog’och o‘ymakorligi o‘quv ustaxonasini jixozlash qoidalari 
• -milliy badiiy yog’och o‘ymakorlik san’ati tarixi, 
• -yog’och o‘ymakorligida ishlatiladigan ashyolar va ularning turlari  
• -elim turlari, yordamchi ashyolar xususiyatlari, bezak berish   
• -pardozlash uskunalarini ishlatish qoidlari, 
• -duradgorlikda   ishlatiladigan   asbob-uskunalardan   foydalanishni
Ko‘nikma:   
• duradgorlikda ishlatiladigan asbob-uskunalarni  ishlatishga tayyorlash va
ularni bir-biridan farqi,  
• xususiyatlarini 
• zamonaviy texnika vositalaridan to‘g‘ri foydalanishni bilish. orqali bilim
va ko‘nikmaga ega bo‘ladilar. 
• “Duradgorlik” fanidan olgan bilim kasbiy ish harakati  
 
1.3. Fanning o‘quv rejadagi boshqa fanlar bilan o‘zaro 
bog‘liqlik, uslubiy jihatdan uzviyligi va ketma – ketligi 
“Duradgorlik”   fani   o‘quvchilarning   badiiy   fikrlashini   o‘stirish   bilan   birga,
yog’och   o‘ymakorligi   san’ati   tarixi,   ashyolardan   to‘g‘ri   foydalanishni,
shuningdek   loyihalash   rejasi   yo‘nalishining   barcha   qonuniyatlarini   o‘rgatish
bilan   birga   o‘quvchining   sohaga   bo‘lgan   ijodiy   yondoshishi   va   turli   xil
ashyolardan   foydlanish,   madaniy   va   maishiy,   badiiy   buyumlarni   yasashni     o‘z
ichiga oladi. Ushbu fanni o‘rganish jarayonida loyihalash, perpektiva, algebra v
geometriya,   san’atshunoslik   fanlaridan   o‘quvchilar   olgan   bilimlarini   qo‘llash
bilan   birga,   o‘quv   jarayonida   nazariy,   amaliy   bilimlar   olib,   o‘qitishning
interaktiv,   ko‘rgazmali,   amaliy   uslublardan,   matnli   –   vizual,   audio   –   vizual,
texnik vositalardan foydalaniladi.  
“Duradgorlik”   fanidan   o‘quv   yilining   birinchi   semestrida   o‘qitilib,   bunda
kodoskop, videofilmlar, kompakt disklar, kompyuter, o‘quv didaktik materiallar,
slaydlar   va   bashqa   matnli   audio   –   vizual,   texnik   vositalardan     vositalardan
foydalaniladi.  
  1.4. FANNING MAVZUIY TAQSIMLANISHI 
№  Bo‘lim  va 
mavzularning nomi  Umumiy yuklama (soat) 
Auditoriya mashg‘ulotlari (soat) 
1  2    3  4  5  6  7  8 9 
1.     Kirish.   Duradgorlik   fani
tarixi.   Duradgorlik
ishlaridagi asosiy 
jarayonlar  2  2 
 
2.     Duradgorlikda  texnika 
xavfsizligi qoidalari  2  2 
 
I bo‘lim Duradgorlikda ishlatiladigan asbob-uskunalalar 
3.     Duradgorlikda 
ishlatiladigan  ish 
qurollari asboblari bilan 
tanishtirish  2  2 
 
4.     Yog’och materiallar  2  2 
 
5.     Yog’och   o‘ymakorligida
ishlatiladigan   ashyolar
bilan tanishtirish 
(yog’och turlari)  2  2 
 
6.     Kesuvchi   stanokda
ishlash tartib-qoidalari 
(vazifalari)        2  2 
 
7.     Fugonka   (randalovchi)
stanokni ishlatish 
qoidalari  2  2 
  2 
8.     Reyamus   stanogini
ishlatish qoidalari 
(vazifalari)  2  2 
  2 
9.     Lobzik  arra  ishlatish 
tartib-qoidalari  2  2 
  2 
10.   Qo‘l   frezasidan   va   qo‘l
lobzigidan   foydalanish
tartib-qoidalari va 
vazifasi  2  2 
  2 
11.   Qo‘l   tarsovka   va   qo‘l
shkurka   ishlatish
tartibqoidalari   va
vazifasi  2  2 
  1 
Jami:  20  4  16 
  9 
 
7Umu	
miy 	 	
M
ustaqil 	
ish 	
Jam
i 	
Nazar	
iy 	
Amali	
yo	t	
 	
Labor	
atoriy	
a 	
Semin	
ar 	
Kurs 	
ishi   
1.5. “DURADGORLIK” FANINING MAZMUN VA MOXIYA 
1.5.1. “YOG’OCH O‘YMAKORLIGI SAN’ATINING O‘ZIGA XOS 
XUSUSIYATLARI” MAVZUSINING MAZMUN VA MOXIYA   
Qadimiy   zamonlardan   beri   ota - bobolarimiz   insoniyat   vujudga   keltirgan
kashfiyot ,   ilm - fan   cho ‘ qqilarini   egallab ,   o ‘ z   hunarlarini   avloddan - avlodga
o ‘ tkazib   kelmoqdalar .   Yog’ochga   naqsh   o‘yish   va   gul   solish   san’ati   hamisha
ardoqlanib   kelingan.   Xozirgi   paytda   yog’och   o‘ymakorligi   me’morchilik   bilan
bir qatorda ro‘zg‘or buyumlariga bezak berishda keng qo‘llanilmoqda. 
Maxalliy   an’analarni   avaylab,   ardoqlab   ularni   yangi   mazmun   bilan
boyitayotgan   xalq   ustalari   asrlar   davomida   sayqal   topgan   qadimiy   san’atning
etuk   namunalarini   yaratmoqdalar.   Xozirgi   kunda   arxitektura   bilan   bog‘liq
bo‘lgan   ganch   va   yog’och   o‘ymakorligi   tobora   taraqqiy   etib   bormoqda.
O‘zbekistonda   qadimdan   me’morchilik   va   uy-ro‘zg‘or   buyumlarini   bezashda,
xalq   amaliy   san’atining   turlaridan   biri   yog’och   o‘ymakorligi   keng   qo‘llanib
kelingan. Yog’och o‘ymakorligida turli naqsh uslublaridan foydalaniladi. Har bir
usta   o‘zi   yashab,   ijod   etgan   erdagi   badiiy   an’analariing   o‘ziga   xos   tomonlarini
o‘zida   aks   ettiradi.   Masalan,   xivalik   xalq   ustalari   yog’ochni   o‘yib   naqsh
ishlashda yog’ochning tabiiyligini saqlab qolganlar, buxorolik ustalar esa naqsh
o‘yib   ishlangan   buyumlarni   jim-jimador   qilib,   uni   oltinsimon   va   kumushsimon
ranglar   bilan   bo‘yaganlar.   Ko‘qonlik   xalq   ustalari   yog’ochni   o‘yib   naqsh
solishda uni o‘rta chuqurlikda o‘yganlar. Toshkent xalq ustalari taxta yuzasidagi
naqshlarni   zaminsiz,   chiziqlar   orqali   bajarganlar   va   xoshiya   naqshlarini   ko‘p
ishlatganlar,   Marg‘ilon   ustalari   o‘ymakorlik   ishlarining   zaminini   o‘ta   chuqur
o‘yganlar.   Xozirgi   paytda   yog’och   o‘ymakorligi   va   naqqoshligi   me’morchilik
bilan   bir   katorda   ro‘zg‘or   buyumlariga   bezak   berishda   keng   qo‘llanilmoqda.
O‘yma naqqoshlikning ajoyib namunalarini toshkentlnk ustalar yasagan eshiklar,
buklama shirmalarda, kursichalar, laganlar shu kabi boshqa buyumlarda yaqqol
ko‘ramiz  
Yog’och   o‘ymakor   ustalar   yog’ochni   o‘yishdan   oldin   uning   o‘ziga   xos
xususiyatlarini   sinchiklab   o‘rganganlar.   Keyingina   yog’ochga   o‘yib   naqsh
  ishlangan.   Hamma   yog’ochlar   ular   olinadigan   yog’och   turiga   qarab   ikki
guruhga:  bargli  va  nina  barglilarga,  bo‘linadi.  Nina  bargli   daraxtlardan   olingan
yog’ochlar kurinishda, duradgorlikda va yog’och o‘ymakorligida asosiy material
hisoblanadi,   chunki   ularning   o‘ziga   xos   afzalliklari   bor.   CHunonchi   tarkibida
smola   moddalari   bo‘lganligi   uchun   u   tez   chirib   ketmaydi,   bargli   daraxtlarga
qaraganda ko‘pligi va engilligi, unga ishlov berish osonligi, tanasi to‘g‘ri, silliq
bo‘lgani   uchun   undan   silliq   xoda   tayyorlash   mumkin.   Yog’och   materiallari
tabiiy guli, rangi, tovlanishi va xidiga qarab aniqlanadi. O‘zbekistonlik yog’och
o‘ymakor   ustalar   o‘z   ishlari   uchun   eng   yaxshi   yong‘oq   (grecheskiy   orex),
kayrag‘och,   chinor   (platan),   tut,   archa   (mojjevelnik),   nok   (grusha),   zarang
(klyon),   zirk   (olxa),   shumtol   (yasen),   mirzaterak   (topol),   baqaterak,   tog‘   teragi
(osina),   terak,   o‘rik   (uryuk)   kabi   daraxtlardan   va   hozirda   boshqa   joylardan
keltirilgan   shamshod,   eman,   oq   qarag‘ay   (pixta),   tilogoch   (listvennitsa),
arg‘uvon (lipa), oq qayin (beryoza), qora qayin (buk), qarag‘ay (sosna) daraxtlari
yog’ochlarini ishlatadilar. Ushbu yog’ochlarni pardozlash orqali naqsh o‘yishga
tayyorlaydilar. Bunda pardozlashda yog’och sirtini yaxshilab tozalash, silliqlash,
o‘yma   relefga   uch   xil:   pax   (yoyma),   choka   (yorma),   lula   pardoz   berish   hamda
bo‘yab, kumush suvi yugirtirish, loklash va jilolash kabi ishlardan iborat. 
Yog’och   o‘ymakorligida   ishlatiladigan   yog’ochlarni   butun   yil   bo‘yi
tayyorlash   lozim.   Lekin   yog’ochlarni   daraxtlardan   suv   qochgan   vaqtda,   ya’ni
oktyabr,   noyabr   oylarida   tayyorlash   yaxshi   natija   beradi.   Kesilgan   daraxt   uzoq
saqlanganda   chirimasligi   va   qurt   emasligi   uchun   uning   po‘stlog‘ini   shilish   va
soya   xamda   shamol   tegadigan   joyda   saqlash   lozim.   Yog’ochlarni   ishlatish
oldidan   e’tibor   bilan   tanlash   va   xillash   kerak,   Buralgan,   serbutoq   yog’ochlarni
olmaslik lozim, chunki ulardan yasalgan buyumlar sifatsiz chiqadi. Xo‘l taxtani
ishlash   quruq   taxtaga   qaraganda   birmuncha   qiyin.   Nam   taxtalar   ko‘pincha   ish
jarayonida   nami   qochib   qiyshayishi   mumkin.   SHuning   uchun   mebel,   o‘yma
buyumlar yasashda ishlatiladigan yog’och materiallar quruq bo‘lishi shart. 
O‘quvchilar   qilinadigan   ishning   katta-kichikligiga   qarab,   yog’och
materiallarni,   fanerlarni   xillab   olishlari   lozim.   Materiallarni   xillab   olish
tayyorlanadigan buyumning sifatli chiqishini ta’minlaydi. Ishlatiladigan yog’och
9 materiallar   yaxshi   qurigan   bo‘lsa,   tob   tashlab   buralish,   kurish   natijasida   darz
ketish xollari yuz bermaydi. 
Naqsh   o‘yilishi   kerak   bo‘lgan   buyumni   yaxlit   holda   dastgoxga   o‘rnatish
birmuncha   qiyin.   SHu   sababli   uni   qismlarga   ajratib   o‘yish   oson   va   qulaydir.
O‘yiladigan   buyum   qismlarini   maxsus   burama   qisqichlar   bilan   dastgoh   ustiga
qimirlamaydigan   qilib   o‘rnatiladi.   Buyum   yuziga   naqsh   tushirishdan   oldin
buyum yuzini yumshatish uchun paxta moyi surtiladi. O‘yish vaqtida esa iskana
uchi sovunga tegizib olinadi, shunda iskana ravon kesadi. 
Yog’och   o‘ymakorligi   san’atining   ajoyib   xususiyatlaridan   biri   shundaki,
o‘ymakor usta ikki qo‘li bilan ishlaydi. Iskana qalamni chap qo‘liga ushlab, o‘ng
qo‘li   bilan   bolg‘ani   tutib,   iskana   dastasiga   urib,   naqshni   kesadi.   O‘zbekistonda
ishlatiladigan o‘yma naqshlarning chuqurligi 2 mm dan 15 mm gacha boradi. 
Toshkent,   Buxoro,   Qo‘qon,   Samarqand   o‘ymakor   ustalari   buyumlarning
o‘yilgan   zaminini   chekma   uslubida   maxsus   chekich   iskana   qalam   bilan
chakichlab   chiqadidar.   Xiva   ustalari   naqsh   zaminini   chakichlamasdan
tekisligicha   qoldiradilar.   Ular   o‘yib   tayyorlangan   buyumlarning   yuziga
qizdirilgan   chigit   yog‘i   surtadilar.   Bunda   buyumning   namga   va   issiq-sovuqqa
chidamliligi   oshadi.   Ikkinchidan   chigit   yogi   naqsh   yuzini   qoramtir   qilib
ko‘rsatadi.   Toshkent,   Qo‘qon   va   Samarqand   ustalari   esa   tayyor   buyumlarni
maxsus lok bilan loklaydilar. 
Yog’och   o‘ymakorligi   san’atida   ishlatiladigan   yordamchi   materiallar   va
asbob   uskunalarga   quyidagilarni   kiritish   mumkin.   Duradgorlik   elimi,   kazein
elimi, chigit moyi, jilvir qog‘oz, elimdon kabilardan foydalaniladi. 
Bundan   tashqari   duradgorlikda   yog’ochni   qayta   ishlash   uchun
mo‘ljallangan dastaki va mexanik asboblardan ham foydalaniladi. 
Duradgorlik   elimi   -   yog’och   materiallarini   bir-biriga   elimlash   uchun
ishlatiladi. Duradgorlik elimi go‘sht va suyaklardan tayyorlanadi. 
Kazein   elimi   -   yog’och   o‘ymakorligi   va   duradgorlikda   ishlatiladigan   elim
bo‘lib,   sutning   oxirgi   ishlatib   bo‘lmaydigan   qismidan   tayyorlanadi.   U   talqon
xolida yoki 4-12 mm li qattiq donacha ko‘rinishida bo‘ladi. 
  CHigit moyi — o‘yilgan o‘yma nakati beys yordamida o‘rik, yong‘oq yoki
boshqa   yog’och   rangiga   keltirib   bo‘yalgandan   so‘ng   chigit   moyi   paxtali   latta
bilan ishqalab surkab chiqiladi va 3,7 nomerli spirtli lok surkab chiqiladi. 
Knopka   naqshni   buyumni   yuziga   tushirishda   shildiroq   qog‘oz   siljimasligi
uchun uni maxkamlab qo‘yishda ishlatiladi. 
Moslamalardan   jilvir   qog‘oz,   mayin   yassi   egovlar   ishlatiladi.   Jilvir
qog‘ozlar   donlarining   yirik-maydaligiga   qarab,   120   dan   180   gacha
nomyorlanadi, nomerlar ortib borishi bilan donalari maydalashib boradi, 120140
nomerlilari mayda donali jilvir deyiladi. 
 
 
1.5.2.  “YOG’OCH MATERIALLARI”  MAVZUSINING MAZMUN 
VA MOXIYATI 
Metalmas   materiallar .   Xalk   xo‘jaligining   turli   sohalarida   ishlatiladigan
metallmas materiallarni ishlatilishiga kura ikki gruppaga ajratish mumkin: 
1. Mashina   qismlarining   ayrim   detallarini   tayyorlashda
foydalaniladigan materiallar (plastmassa, yog’och, rezina, shisha, keramika va
boshqalar). 
2. Maxsus materiallar-(elim, qog‘oz, lak, emal, va boshkalar). 
Yog’och   materiallar.   Yog’och   va   yog’och   materiallar   xalk,   xujaligining
hamma   tarmoklarida       keng   kullaniladi.   Undan   qurilish   va   inshootlarda,
avtomobilsozlik,   vagonsozlik,   ximiya   va   kumir   sanoatida,   qog‘oz-sellyuloza
sanoatida,   faner,   mebel,   sport   inventarlari,   gugurt   ishlab   chiqarish,   etil   spirti,
sintetik   kauchuk,   turli   loklar,   buyoqlar   ishlab   chiqarish   sohalarida   ham   keng
foydalaniladi.  
Yog’och   materiallarning   bunday   keng   kulamda   ishlatilishiga   sabab   texnik
xossalarining   yuqoriligi   va   qulayligidir.   Yog’ochni   ishlash   ancha   oson.   Vazni
engil,   puxtaligi   yukori,   issikushk   va   elektr   tokini   yomon   utkazadi,   kislota   va
ishqorlar   ta’sirida   tez   emirilmaydi.   Kupchilik   yog’ochlarning   tashki   kurinishi
chiroyli   bulib,   puxta   elimlanuvchi   buladi   va   yaxshi   pardozlanadi.   SHunga
qaramasdan, yogochlar turli kamchiliklardan xam xoli emas, ya’ni, temperatura,
11 namlik   uzgarishi   natijasida   yog’och   qurib,   tez   deformatsiyalanadi   (tob
tashlaydi), nam tortib shishadi, yoriladi va hokazo. 
Yog’ochning   pishiqligi.   qattiq.ligi   va   boshqa   mexanik   xossalari,
metallardagi   singari,   turli   yunalishda   turlichadir.   Nam   ta’sirida   yogochning
mexanik   xossalari   keskin   uzgaradi.   Yog’och   oson   alangalanadi,   chirishga,
hasharotlarning   kemirishiga   qarshilik   kursata   olmaydi,   bu   esa   uning   snfatini
pasaytirishga olib keladi. 
Hozirgi   vaqtda   yog’ochni   qayta   ishlash   sanoati   korxonalarida   mexanik
xususiyatlari   yanada   yuqori   bo‘lgan   yangi   tur   yog’och   materiallar   ishlab
chiqarilmoqda   va   xalq   xo‘jaligining   turli   sohalarida   keng   ishlatilmoqda.
Yog’och   ishlash   korxonalarida   chiqadigan   chiqindilar   —   qipiq   va   payrahalarni
presslash   yuli   bilan   tayyorlanayotgan   yog’och   materiallar   tabiiy   yog’ochlarda
uchraydigan   har   qanday   nuqsonlardan,   kamchiliklardan   xoli,   puxtalik   jihatidan
ustun bo‘lib, ayrim hollarda metall o‘rnini ham bosmokda (presslangan yog’och
materiallardan hatto podshipniklar  va mashina detallari tayyorlanadi). Sanoatda
ishlab   chiqarilayotgan   ayrim   presslangan   yog’och   materiallar   qurilishlarda,
mebel ishlab chiqarish korxonalarida ham keng ishlatilmoqda. 
Yog’och   materiallardan  turli   buyumlar  ishlab   chiqarish   uchun  eng  avvalo,
tegishli   materialdan   turli   va   tejamkorlik   bilan   foydalanish,   tayyorlangan
buyumning   sifatiga   e’tibor   berish,   ishlatiladigan   yog’och   materialning   turini,
tuzilishini,   xususiyatini,   unga   ishlov   berish   texnologiyasini   bilish   juda   katta
ahamiyatga   ega.     SHuning   uchun   har   qanday   yog’och   materiallar   texnikada
asosiy   qirqim   (ko‘ndalang,   radial   va   tangen-tal)   buyicha   tekshirilib,   ma’lum
sohada ishlatish uchun tavsiya qilinadi (rasm). 
Daraxtning   tuzilishi.   Tabiatda   o‘sib   turgan   har   qanday   daraxtni   shartli
holatda   uch   qismdan   iborat   deyish   mumkin.   Bular:   tomirlar,   tana   va
shoxshabbalardan iborat. 
Daraxtning   tomirlari   murakkab,   har   tomonga   tarmoqlagan   ko‘p   funksiyali
sistemadir. Tomirlar sistemasiga kiruvchi mayda tomirchalar esa tuprokdan turli
mineral   tuzlarni,   uglekislotalarni   suv   orqali   tortib,   yirik   tomirlar,   so‘ngra
  daraxtning   tanasi   orqali   shox-shabbalariga   uzatadi.   Yirik   tomirlar   daraxtni
vertikal holatda ushlaydi va uiing hayoti uchun turli ozuqalarni to‘plab saklaydi. 
Daraxtning tanasi asosiy qism bo‘lib, uni shartli ravishda ingichka (yuqori)
qism va yo‘g‘on (pastki) qismga bo‘lish mumkin. 
Daraxtning shox-shabbasi, asosan, tananing yuqori qismidagi ingichka tana
qismi   bo‘lib,   unga   shox-shabbalar,   barglar   va   boshqalar   kiradi.   SHoxshabbalar
daraxt   hayoti   uchun   juda   katta   rol   o‘ynaydi.   Daraxt   barglari   esa   quyosh
energiyasi   ta’sirida   ozuqabop   moddalarni   xosil   qiladi,   bu   daraxtning   o‘sishi
uchun zarurdir, ya’ni fotosintez jarayonini amalga oshiradi. 
Tananing   bosh   qirqimlari.   Har   qanday   daraxtda   tananing   qirqimi   asosiy
qirqimlardan biri hisoblanadi, chunki bu qirqim uning kapillyarligini, g‘ovaklik,
tuzilish   tabiatini   aks   ettirgani   uchun   bosh   qirqim   deyiladi.   Daraxt   uchta   bosh
qirqimdan   iborat   bo‘lib,   uni   o‘zaro   farq   qilish   kerak.   Kundalang   qirqim   daraxt
tanasining   o‘qiga   perpendikulyar   tekislik   bilan   kesish   orqali,   radial   qirqim
tananing   uzunligi   va   markazi   (o‘qi)   buylab   o‘tkazilgan   tekislik   bilan   kesish
orqali,   tangental   qirqimi   esa   tananing   uzunligi   va   markazidan   (o‘qidan)
o‘tmagan tekislik bilan kesish orqali hosil qilinadi. 
SHuni aytib utish kerakki, yuqorida qayd qilingan daraxt qismlari ham, o‘z
navbatida, bir necha qismlarga bo‘linadi. 
Tananing   asosiy   kismlari.   Har   qanday   daraxtning   kundalang   va   radial
qismlarida uning asosiy anatomik strukturalarini, ya’ni o‘zagi, mag‘izi, markaziy
qismi, pustlor osti, pustlorini va xokazolarni kuzatish mumkin. 
O‘zak .   Taxminan   tananing   markaziga   joylashgan   bo‘lib,   ko‘pgina
daraxtlarda u qoramtir rangda namoyon buladi, formasi esa aylanasimon bo‘lib,
diametri   taxminan  2—5   mm   (ba’zi   daraxt   turida   10  mm   ga-cha)   bo‘ladi.   Uzak
13 nozik,   tez   chiriydigan   buladi.   CHirish   o‘zakdan   boshlansa,   po‘stloqqacha
tarqalib   daraxtni   yo‘q   kilishgacha   olib   keladi.   Uzak   rovak   xujayralardan   iborat
bulib,   u   butun   tana   buylab   utadi.   Uzakdan   pustloqqa   qarab   uzak   nurlari   utadi
(16- rasm). 
Markaziy   qism.   Tananing   asosiy   massasini   tashkil   qiladi.   Bu   qismning
rangi   orqali   daraxtning   turlarini,   mag‘izliligini   va   mag‘ihzsizligini   ajratish
mumkin,   chunki-mag‘izli   daraxt   turlarida   markaziy   qismi   (mag‘izi)   koramtir
rangda,   mag‘izning   periferiyasi   buyicha   chegaralangan   qatlami   ochiq   rangda
bulib, pustloq osti (zobolon) deb aytiladi. 
Agar   mag‘izning   rangi   pustloq   osti   qatlamining   rangidan   farq   qilmasa,
daraxt etilgan xisoblanadi. 
Pustloq.   Tashqi, ichki qatlamdan iborat bulib, tana xajmining 6—25% cha
qismini   (miqdorini)   tashkil   etadi.   Pustloqning   tashqi   qismi   puk   qatlam   deb
ataladigan   qattiq   qatlamdan   iborat.   U   yog’ochni   turli   tashqi   ta’sirlardan,
issiqsovuqdan, mexanik ta’sirlardan, turli zararkunanda hasharotlardan saqlaydi. 
Daraxt   pustlog‘ining   ichki   qismi   lub   qatlami   deyiladi.   Lub   qatlam   kuzga
kurinmaydigan mayda tolalar (kapillyarlar) dan iborat. 
Daraxt   po‘stlog‘i   hozirgi   vaqtda   xalk   xo‘jaligining   turli   sohalarida
ishlatilmoqda.   Qrim,   Kavkaz,   Uzoq   SHarq   va   Saxalin   zonalarida   o‘sadigan
probkali   eman   daraxtining   po‘stlog‘i   qalin         bo‘lib,   ulardan   probkalar,
issiklikizolyasion materiallar (plita-lar) va shu kabilar tayyorlanadi. 
Kambiy.   Bu   lub   bilan   yogoch   orasida   joylashgan   shirali   katlam   bulib,   u
tirik   xujayralardan   iboratdir.   Kambiyni   oddiy   kuz   bilan   ko‘rish   juda   qiyin,   uni
kurish uchun kuzni qisman «qurollantirish» kerak bo‘ladi. Uni baxorda tanadan
pustlok,   shilib   olingan   paytida   ko‘rish   mumkin.   Bu   vaktda   kambiy
xujayralarining   buzilishi   natijasida   shirali,   shillik,   parda   —   suyuqlik   oqib
chiqadi. 
Kambiy lub orqali shoxdan keluvchi ozuqa bilan oziqlanadi. 
Kambiy   o‘sayotgan   daraxt   uchun   hayotiy   manba   hisoblanadi.   Kambiy
xujayralarining   bo‘linishi   daraxtning   butun   yashash   davrida   ro‘y   berib   turadi.
Faqat qishda kambiyning rivojlanishi to‘xtab, baxorda yana boshlanadi. Baxorda
  kambiyning rivojlanishi shoxlardan, tananing uchki qismidan boshlanib, u asta-
sekin tana va ildizga o‘ta boradi. Agar daraxt tanasining po‘stlogi halqa shaklida
qirqib olinsa, daraxt o‘sishdan to‘xtab, quriy boshlaydi. 
Yog’ochlik.   Daraxtdagi   tapaning   yog’ochlik   qismi   (po‘stloq)     ost,   mag‘iz
va o‘zakdan iborat. Kambiy hujayralarining rivojlanishi    (kuzda susayib, yozda
tezlashadi)         natijasida,         yillik           halqalar         hosil   bo‘ladi.   Chunki     kambiy
hujayralarining   rivojlanishi va bo‘linishidan hosil bo‘lgan yangi hujayralarning
tananing yog’ochlik qismiga o‘tadigan miqdori ko‘p bo‘lib, ular yirik va yupqa
po‘stloqli   bo‘ladi.   Natijada,   yog’ochlikning   bahor   faslida   hosil   bo‘lgan
qismidagi   rovak   to‘qimaning   zichligi   kam   va   yumshoq   bo‘ladi.   Yog’ochda,
xususan,   kuzda   kambiyning   aktivligi   susayadi,   hujayralar   maydalanib,   qalin
po‘stloqli  bo‘la boradi va zichligi  ortadi.       Oqibatda, yoz faslida hosil  bo‘lgan
yog’ochning   qattiqligi   yuqori   bo‘ladi.   Yog’ochlikka   o‘tgan   kambiy
xujayralarning   zichligi   kam   bo‘lgan   qismi   oqishroq   tusga   ega   bo‘lib,   zichligi
ortiq bo‘lgan qismining rangi qoramtir bo‘ladi. Bu hol daraxtning o‘sish davrida
har   yili   takrorlanib,   o‘z   navbatida,   yillik   halqalarning   hosil   bo‘lishiga   sabab
bo‘ladi.   SHuning   uchun   daraxt   yoshini   aniqlash   maqsadida   kesilgan
g‘o‘lalarning   ko‘ndalang   qirqimidagi   yillik   halqalar   hisoblanadi.   Yillik
halqalarning ortishi natijasida tana yo‘g‘onlasha boradi.  
Yog’ochning   kundalang   qirqimi   buyicha   qaraganda,   halqalar   aylana
shaklda,   radial   qirqimi   buyicha,   to‘g‘ri   chiziqlar   ko‘rinishida   va   tangental
qirqimi   buyicha   qaraganda,   uchi   shox   tomonga   qaragan   burchaklar   shaklida
namoyon   buladi.   Daraxtning   yoshiga   qarab,   halqalarning   zichligi   va   qattiqligi
orta boradi. Pustloqda yaqin joylashgan yillik halqalarning zichligi kam, g‘ovak
bulib,   u   orqali   ildizdan   olingan   ozuqa   moddalar   pastdan   yuqoriga   qarab
ko‘tariladi. 
Yog’och   turlari .   Yog’ochning   qarag‘ay,   archa,   tilog‘och,   oq   qarag‘ay,
kedr,   zirk,   arg‘uvon,   oq   qayin,   qora   qayin,   tog‘   teragi,   terak,   yong‘oq   chinor,
nok, zarang, eman, shumtol, qayrag‘och kabi bir necha turlari xalq xo‘jaligining
turli   sohalarida   ishlatiladi.   (Bunday   daraxt   turlarining   ba’zi   xossalari,
xususiyatlarini bilish uchun J. Ramizov va S. Mahkamovlar avtorligida yozilgan
15 «O‘quv   ustaxonalarida   o‘tkaziladigan   praktikum»,   «O‘qituvchi»,   T.,   1978
kitobining 4- bobiga qaralsin.) 
Yog’ochlarning ishlatilishi ularning fizik va mexanik xossalariga, ishlatilish
sharoitiga,   miqdoriga   va   hokazolarga   bog‘liq   bo‘ladi.   Texnika   yuksak   taraqqiy
etgan   hozirgi   davrda   sanoatda   yog’och         materiallardan   foydalanish   doirasi
yanada   kengayib     bormoqda.   Yog’ochlarning   xususiyatlari.     Xalq   xo‘jaligida
turli   konstruksion     materiallar   sifatida   yog’ochlar   ma’lum   fizik,   mexanik
xususiyatlari bilan harakterlanadi. 
Yog’ochning   fizik   xossalari.   Tegishli   materialning   butunligiga   ta’sir
etmaydigan   va   uning   ximiyaviy   tarkibini   o‘zgartirmaydigan   xossalari,   ya’ni
uning rangi, tovlanishi, tob tashlashi, egilishi, tabiiy guli (teksturasi), hidi, nam
tortishi,   quruvchanligi,   zichligi,   nam   o‘tkazuvchanligi,   issiqlik   va   tovush
o‘tkazuvchanligi,   elektr   o‘tkazuvchanligi   yog’ochning   fizik   xossalari   deb
ataladi. 
Ana shu fizik xossalardan ba’zilari bilan qisqacha tanishamiz. 
Yog’ochning   rangi   yoroch   materiallarning   turlarini   va   ularning   sifatlarini
aniklashga   imkon   beradigan   muhim   xossalaridan   biridir,   Yog’ochning   rangi,
avvalo, uning turiga va o‘sish sharoitiga bog‘liq. Ko‘pchilik yog’ochlar (qayin,
tol,   arg‘uvon,   terak,   archa)   oqish   rangli   bo‘lib,   nursiz   izlari   bo‘ladi.   Eman,
shumtol — jigar rang, qora qayin, akatsiya — oq qizg‘ish yong‘oq,   qayrog‘och-
qoramtir bo‘ladi. 
Ko‘pchilik daraxtlar kesilgandan ssng ularning yog’ochligi qoramtir bo‘lib
qoladi. Bu narsa havo tarkibidagi kislorodning ta’siri natijasidir. 
Yog’ochning     tovlanishi   (yaltirokligi).   Yog’och   nurlarning   yunalishi   va
zichligiga   bogliq   holda   tovlanadi.   Yog’ochning   tovlanishini   sun’iy   ravishda
orgtirish uchun loklash, politurlash va mumlash mumkin. 
Yog’ochning   teksturasi   (tabiiy   guli).   Randalash,   yo‘nish   protsessida
yog’och tolalari, o‘zak nurlari va yillik halqalarni kesish natijasida yog’ochniig
teksturasi   namoyon  buladi.  SHuni  qayd  qilish  kerakki, yog’och materiallarning
zichligi   qanchalik   yuqori   bo‘lsa,   ularning   teksturasi   (tabiiy   guli)   ko‘pincha   bir
xil ko‘rinishda bo‘ladi. Lekin turli bargli daraxtlarning tuzilishi bir-biridan farq
  qilganligi   sababli   ularning   teksturasi   ham   har   xil   ko‘rinishda   buladi.
Yog’ochning   teksturasi   yillik   halqalarining   eniga,   ertangi   va   kechki   yogochlik
qismining   ranglaridagi   farqiga,   tolalarning   yirik,   mayinligi   va   yunalishiga   ham
bog‘liq  bo‘ladi.  Yog’ochni   kesish  yo‘nalishi   teksturaning  o‘zgarishida  katta  rol
uynaydi.   Masalan,   radial   va   tangental   yo‘nalish   buyicha   tilingan   taxtalarni
randalash natijasida  hosil  bo‘ladigan tekstura turlicha ko‘rinishda  buladi, radial
yo‘nalish bo‘yicha, tekstura parallel to‘g‘ri chiziqlardan iborat bo‘lsa, tangental
yo‘nalish buyicha esa burchak yoki konus shaklidagi teksturalar mavjud bo‘ladi.
O‘zak nurlari va yillik halqalari aniq ko‘rinmaydigan yog’ochlarning teksturalari
uncha aniq va chiroyli ko‘rinmaydi. 
O‘zak   nurlari   va   yillik   halqalari   aniq   bilinadigan   yog’ochlarning   tabiiy
gullari   juda   chiroyli   buladi.   Teksturalari   chiroyli   bulgan   yog’ochlardan   mebel
korxonalarida pardoz materiali sifatida, qoplovchi material—shpon tayyorlashda
keng foydalaniladi. Yong‘oq, nok, chinor, shumtol, eman kabi yogochlar radial
va tangental yunalishda tilinganda chiroyli kurinish (gul) lar xosil buladi. 
Yog’ochlarda   sun’iy   gullar   ham   hosil   qilinadi.   Buning   uchun   tolalarning
yo‘nalishiga parallel qilib yoki  ma’lum burchak ostida  buyoqlar surtiladi. 
Yog’ochning   hidi.   Yog’ochlar   tarkibidagi   smolalar,   efir   moylari,   oshlash
kislotalaridan   qaysi   birining   mavjudligiga   va   miqdoriga   bog‘liq   xolda   har   xil
hidli bo‘ladi. 
Yog’ochning  o‘zak qismi  utkir  hidli  bulib,  unda yuqoridagi  moddalar   kup
buladi.   Yangi   kesilgan,   shuningdek   igna   bargli   daraxtlar   yanada   utkir   xidli
buladi.   Yog’och   qurigan   sayin   hidsizlanib   boradi,   ba’zan   hidi   o‘zgarib   boradi.
Yog’och   hidining   bunday   o‘zgarib   borishi   uning   tarkibidagi   turli   moddalar
mikdorlarining   o‘zgarishi   orqali   sodir   buladi).   Hidning   o‘zgarishi   yog’ochning
buzilishiga ham bog‘liq bo‘ladi. 
Yog’ochning   namligi.   Yog’ochlarning   namligi   deb   solishtirma   namlik
miqdorining   absolyut   quruq   yog’och   namuna   massasiga   bo‘lgan   nisbatiga
aytiladi.   Absolyut   quruq   yog’och   esa   laboratoriya   sharoitida   olingan   namunani
quritish shkaflarida (pechlarida) quritish orqali hosil qilinadi. 
17 Korxona sharoitida yog’ochlarning namligi, asosan tortish va elektr metodi
bilan aniqlanadi. Tortish metodi buyicha namlik quyidagi formula bilan topiladi:
W q  [{t~t
o )G‘t
o ]   •  100  [%] 
Bunda  m   —namunaning quritishdan oldingi massasi;   m
0 — shu namunaning
absolyut xolatigacha quritilgandan keyingi massasi. 
Tortish metodi buyicha absolyut  namlikni aniqlash uchun tegishli yog’och
materiallardan   20X20X30   mm   li   prizmatik   namunalar   tayyorlanib   tekshirish
maqsadga   muvofiqdir.   Tayyorlangan   bunday   namuna   notekisliklardap   va
yog’och   qipiqlaridan   tozalanadi,   keyin   esa   0,01   g   aniqlikda   tortib,   103
± 2 0
С
temperaturasi   bulgap   quritish   shkafida   quritiladi.   Quritish   protsessi   12...   24
soatgacha   davom   etishi   mumkin   (yog’och   turiga   bog‘liq   holda)     yoki   juda   tez
xolda     (bu   uncha   aniq   metod   emas)   yog’ochlarning   elektr   o‘tkazuvchanligiga
asoslangan   elektrovlagomer   yordamida   ulchash   orqali   ularning   namligini
aniqlash   mumkin.   Yog’ochlarning   namligiga   qarab:   ho‘l,   chala   quruq,   ochikda
qurigan,   uyda   qurigan   va   absolyut   quruq   deb   bir-biridan   farq   qilinadi.   YAngi
kesilgan daraxtniig namligi turiga, kesilgan vaqtiga qarab 40% va undan yuqori
bo‘ladi,   ya’ni   ho‘l   yog’ochning   namligi   23   %   day   ortiq   chala   quruq,
yog’ochning   namligi   18—23   %   gacha,   ochiq   havoda   qurigan   yog’ochning
namligi 12—18 % gacha uy ichida qurigan yog’ochning namligi 8—12 % gacha
buladi. Absolyut quruq qurigan yog’ochning namligi 0% bo‘lib, bu laboratoriya
sharoitidagina hosil qilinadi. 
Yog’ochning   og‘irligi   uning   turiga,   tuzilishiga   va   namligiga   bog‘liq.
Yog’ochning solishtirma va hajmiy og‘irligi buladi. 
Solishtirma   og‘irlik-hech   qanday   g‘ovakligi,   namligi,   havosi   bulmagan
absolyut   yog’ochning   og‘irligi   hisoblanib,   birligi   GG‘sm 3
  larda   ifodalanadi.
Hamma   turdagi   yog’ochlarning   solishtirma   og‘irliklari   taxminan   1,5   ga   teng
buladi. 
Hajmiy   og‘irligi   deb   yog’ochning   g‘ovakligi,   namligi,   havosi   va   smolasi
bilan qattiq moddasining birgalikdagi og‘irligiga aytiladi. 
  Bu og‘irlik yog’ochning asosiy sifatlarini, mexanik xossalarini ko‘rsatuvchi
faktorlar bulib, katta amaliy axamiyatga ega. Turli yog’ochlarda hajmiy og‘irlik
turlicha   buladi.   Hatto,   turli   joylarda   o‘sgan   bir   turdagi   yog’ochning   hajmiy
og‘irligi ham bir xil bo‘lmaydi. 
Bulardan tashqari, yog’ochlarning fizik xossalariga: yog’ochlarning qurishi,
nam   tortib   bukilishi,   tob   tashlab   qiyshayishi,   yorilishi,   yog’ochlarning   zichligi,
tovush, issiqliq,  elektr o‘tkazuvchanliklari  ham kiradi. 
Yog’och   materiallar   tayerlash .   Yog’och   materiallarga   quyiladigan
talablar   tegishli   GOST   bilan   belgilanadi.   GOSTda   yog’och   materiallarning
o‘lchamlariga,   ruxsat   etiladigan   nuqsonlarga,   ishlov   berish   sifatiga,   o‘lchash
usuliga,   sortlarga   ajratish,   markalash   va   hisoblashga   nisbatan   quyiladigan
talablar kursatiladi. 
Xalq xo‘jaligining turli sohalarida asosiy yog’och materiallari-turli xodalar,
taxta   materiallari,   bruslar,   fanerlar   (randalangan,   tilingan,   yunilgan,   elimlangan
fanerlar   va   hokazolar),   duradgorlik   plitalari,   yog’och   payraxali   plitalar   keng
ishlatiladi.   Bunday   yog’och   materiallarining   ba’zilari   sanoat   miqyosida   qanday
ishlab   chiqarilishi   va   ishlatilishi   hamda   ba’zi   xususiyatlari   bilan   qisqacha
tanishtirishni maqsadga muvofiq deb topdik. 
Xoda—shox-shabbalari kesilgan, po‘stlogi tozalangan daraxt tanasining bir
qismidir. Xodalar 3 gruppaga bulinadi, ya’ni ingichka xodalar (kichik diametrli)
—diametri 8—13 sm gacha; o‘rtacha xodalar (urta diametrli)— diametri 14—24
sm   gacha;   yo‘g‘on   xodalar   (katta   diametrli)—diametri   25   sm   va   undan
yo‘g‘onroq buladi. 
Xodalarning   asosiy   uzunligi   6,5   m   bulib,   qurilishlarda   ishlatiladigan
xodalar ko‘pincha 4—7 m uzunlikda tayyorlanadi. 
  jadval  
YOgochlarning asosiy mexanik xossalari 
Yogoch turlari  Namligi 
%  My stahkamlik chegarali, MPa  K  atglklnklari  MPa 
19  
   
  tolalar 
yunalishi  
buyicha 
sikilish  Tolalar 
yo‘nalishi 
buyicha 
chuzilish  Statik 
egilish 
dagi  Kunda 
lang 
qirqim 
dagi  radial
qirqimdagi  Tangental 
qirqimdagi 
Qarag‘ay  12,  30
va ort.  48,5 
21,2  103,5  
79,2  86,0 
49,5  28,5 
13,5  24,0 
11,2  25,0 
11,5 
Archa 
  44,5 
19,6  103,0 
78,8  79,5 
43,9  26,0 
12,2  18,0 
8,5  18,0 
8,6 
Tilog‘och  — « — 
» —  64,5 
25,3  125,0 
96,4  111,5 
61,7  43,5 
20,4  29,0 
13,7  29,0 
13,8 
Oq qarag‘ay  — « — 
» —  39, 0 
17,5  67,0 
51.5  68,5 
40,4  28,5 
13,5  17,0 
8,0  - 
Kedr  — « — 
» —  42,0 
18,5  90,5 
69,4  73,5 
42,3  22,0 
10,4  -  - 
Zirk  — « — 
» —  44,0 
23,6  101,0 
75,8  80,5 
49,4  40,0 
24,0  27,5 
16,2  28,0 
17,2 
Arg‘uvon  — « — 
» —  45,5 
24,2  121,0 
91,2  88,0 
54,2  26,0 
15,3  17,0 
10,2  18,0 
10,6 
Oq qayin  — « — 
» —  55,0 
22,4  168,0 
126,7  109,5 
59,7  46,5 
27,6  37,0 
21,9  33,0 
19,6 
Qora qayin  — « — 
» —  55,5 
25,9  123,0 
92,6  108,5 
64,6  61.0 
36,3  43,5 
25,7  44,5 
26,3 
 
Taxta   materiallar.   Yo‘g‘on   xodalar   piloramalar,   lenta   arrali,   disk   arrali
stanoklar   yordamida   tilinib,   ulardan   har   xil   taxta   materiallar   hosil   qilinadi.
Bunday taxtalarning qalinligi: 7, 10, 13, 16, 19, 22, 25, 32, 40, 45, 50, 60, 70,
75,   100   mm   va   eni   80   dan   250   mm   gacha   (10   mm   dan   oralatib)   tayyorlanadi.
Sanoat   miqyosida   tayyorlanadigan   taxta   materiallarining   qalinligi   odatda,   uch
son bilan yoziladi. Masalan:  6,5x18X40 bulib, bundagi 6,5—taxtaning uzunligi
metrda, 18—eni sm hisobida, 40— qalinligi mm hisobida ifoda etiladi. 
Faner—g‘o‘lalarni   tilish,   randalash,   yo‘nish   yo‘li   bilan   olinadigan   yupqa
yog’och-taxta   material.   Tayyorlash   usuliga   qarab   tilingan,   randalangan,
yo‘nilgan, elimlangan fanerlar bo‘ladi. Tilib, randalab olinadigan fanerlar eman,
shumtol,   yong‘oq,   qayrag‘och,   zarang,   nok   va   boshqa   qimmatbaxo
  yog’ochlardan   tayyorlanadi.   Fanerlar   har   xil   duradgorlik   ishlarida,
mebelsozlikda qoplama material sifatida ishlatiladi. 
Randalangan fanerlar—faner randalovchi maxsus stanoklarda yog’ochlarni
randalash yo‘li bilan hosil qilinadi. Bunday fanerlarning qalinligi 0,8—1,5 mm,
eni 80 mm va undan ortiq uzunligi 100 mm va undan ortiq bo‘ladi. 
Tilingan   fanerlar—burang   yoki   yashma   bug‘lash   natijasida   mo‘rt   bo‘lib
qoladigan   ba’zi   yog’och   gulalarini   tilish   yuli   bilan   hosil   qilinadi.   Yo‘g‘on
g‘o‘lalarni   radial   yunalish   buyicha   tilish   yuli   bilan   olinadigan   fanerlar   boshqa
yo‘nalish buyicha tilib olingan fanerlarga qaraganda yuqori baholanadi. CHunki
radial   yo‘nalish   buyicha   tilingan   fanerlarda   o‘zak   nurlari   juda   chiroyli   tekstura
hosil   qiladi.   Bu   holda,   fanerlar   kimmatbaho   mebellar   tayyorlash   va   qoplash
maqsadida   ishlatiladi.   Tilingan   fanerlarning   qalinligi   0,8—2   mm   gacha   buladi.
Fanerning namlik darajasi 10 % bulishiga ruxsat etiladi. 
Yunilgan   fanerlar   (shpon)   lar   esa   yunuvchi   stanoklarda   tayyorlanadi.
Yunilgan   fanerning   qalinligi   0,3   :   3,5   mm   gacha,   eni   esa   g‘o‘laniig   tegishli
uzunligiga teng buladi. 
Butun   g‘o‘lani   yo‘nish   vaqtida   spiralsimon   shpon   chiqariladi.   SHu   yul
(usul)   bilan   zarang,   Kareliya   qayinidan   «qush   ko‘zi»   deb   ataluvchi         chiroyli
gulli shpon olinadi. 
Elimlangan   fanerlar   yunilgan   shponlarni   bir-biriga   elimlash   yuli   bilan
tayyorlanadi.   Bundan   faner   3—15   tagacha   bulgan   toq   sondagi   shpon
varaqalaridan tayyorlanadi. 
Elimlangan   fanerlar   taxta   materiallarga   qaraganda   bir   qator   afzalliklarga
ega: 
1.    Hamma yo‘nalishi buyicha puxtaligi bir xil. 
2.Taxta   materialga   nisbatan   kam   tob   tashlaydi.   Ruy   bergan   tob   tashlash
elimlash yuli bilan oson bartaraf etiladi. 
3. Kam   yoriladi.   YOriklarning   bir   tomondan   ikkinchi   tomonga   utishi
mutlako ruy bermaydi. 
21 4. Faner taxtalarining ulchami katta bulganligi uchun taxta materiallarpi
yigib,   yirma   tayyorlash   ishidan   xoli   qiladi,   ishni         qisqartirishga,
soddalashtirishga yordam beradi. 
5. Oson egiladi  (xususan,   buklangandan sung). 
6. Teshish uchun qulay va xokazo. 
Duradgorlik   plitalari.   Bir-biriga   elimlab   yopishtirilgan   yoki
yopishtirilmagan   reykalardan   yigilgan   va   ikki   tomoniga   bir   yoki   ikki   qavat
shpon yopishtirilgan yog’och shpon duradgorlik plitasi deb ataladi. Duradgorlik
piitalari   chiroyli   gulli,   randalangan   fanerlar   bilan   ham   qoplanadi.   Bular   bir
tomonlama yoki ikki tomonlama qoplanadi.  
Duradgorlik plitalarining qalinligi 16 dan 50 mm gacha, eni 1220 dan 1525
mm gacha, uzunligi 1800 dan 2500 mm gacha qilib tayyorlanadi. 
Plitalardan   shchitli   mebellar,   eshik,   tusiq,   polkalar,   divan   va   boshqalar
tayyorlanadi. 
Yog’och   payraxali   plitalar.   Yog’ochni   qayta   ishlash   korxonalarida   xoda
va   g‘o‘lalarni   tilish,   randalash   vaqtida,   faner   va   shchit   tayyorlashda   ko‘plab
qipiq,   payraxa,   taxta,   reyka   va   fanerlarning   chikindilari   hosil   buladi.   Ulardan
plitalar   tayyorlashda   foydalanish   mumkin.   Plita   tayyorlash   texnologiyasi
kuyidagichadir. 
Yog’och   ishlash   stanoklarida   hosil   bulgan   payraxa,   qipiq   va   yog’och
chikindilar-plita   tayyorlash   sexiga   yuboriladi.   Bu   erda   katta   o‘lchamdagi
yog’och   chiqindilar   maydalanadi   va   vibratsion   elaklarda   elanib,   changdan
tozalanadi.   Tozalangan   tarasha   maydalanib,   payraxalar   bilan   birgalikda
quritgichga yuboriladi. Bu erda payraxa namligi 4—6% ga tushguncha quritilib,
aralashtirgichga   yuboriladi   va   sintetik   smola   bilan   aralashtiriladi.   Sintetik
smolaning mikdori quruq payraxa ogirligining 6—8% ini tashkil etadi. 
Natijada,   hosil   qilingan   aralashma   tayyorlanadigan   buyum   va   mebel
qismlarining   shakl   hamda   o‘lchamlariga   ega   bulgan   maxsus   qoliplarga   to‘kib
yoyiladi  va tekislanadi.  Yoyilgan  payraxaning  qalinligi  tayyorlanadigan buyum
qalinligi va zichligiga qarab har xil buladi. Qolip sovuq pressga utkazilib, unda
payraxani   40—45   mm   qalinlikkacha   presslanadi.   So‘ngra   issik,   pressga
  o‘tkaziladi.   Issiq   pressda   presslash   Q140°   gacha   temperaturada   olib   boriladi.
Tegishli   korxonalarda   yog’och   payraxali   plitalar   tayyorlash   bilan   bog‘liq
bo‘lgan texnologik protsess  yarim avtomat va avtomat liniyalar yordamida olib
boriladi. 
Yog’och   payraxali   plitalar   qalinligi   5—100   mm   gacha,   eni   1200—2400
mm gacha, uzunligi 5400 mm gacha qilib tayyorlanadi. 
SHuni   aytib   utish   kerakki,   bunday   plitalarning   hohlagan   uzunlikdagisini
uzluksiz presslash orqali hosil qilish mumkin. 
Bunday plitalarning puxtaligi va tuzilishi hamma yunalishda bir xildir. 
Ularga   randalangan   faner,   pardoz   shponi   qoplash   yo‘li   bilan   sifatini
oshirish   va   turli   maqsadlarda   foydalanish   mumkin.   Ular   mix,   burama   mix
yordamida tirnok,li birikmalar xosil qilish yuli bilan oson biriktiriladi. 
Yog’och   payraxali   plitalar   mebel   korxonalarida   ishlatiladigan   barcha
yog’ochning   85%   gacha   qismini   tashkil   etadi.   Plitalar   pol   tayyorlash,   devor   va
shiplarni qoplash, eshik qanotlari tayyorlashda ishlatiladi. 
Yog’ochlarda   uchraydigan   nuksonlar.   Tegishli   sanoat   korxonalarida
hosil   qilinadigai   yoki   tayyorlanadigan   yog’och   materiallar   hamma   vaqt   ham
yuqori sifatli bulavermaydi.  
Yog’och   materiallarning   sorti   (navi),   sifati,   texnik   xossalarini
pasaytiruvchi,   ishlatish   sohalarini   cheklovchi,   xizmat   muddatini   qisqartiruvchi,
ishga   yaroqsiz   holga   keltiruvchi   tabiiy   holda   mavjud   bulgan   yoki   keyinchalik
hosil   bulgan   bu   xil   kamchiliklar   yoki   ko‘rinishlar   yog’ochlarning   nuqsonlari
deyiladi. 
Yog’ochlarda uchraydigan ko‘pchilik nuqsonlar, asosan, usish davrida hosil
bulib, ba’zan esa material tayyorlash, tashish, saqlash, undan foydalanish vaqtida
ham sodir buladi. 
Yog’och materiallarda tabiiy mavjud bulgan va keyinchalik sodir buladigan
nuqsonlar   —   butoqlar,   yog’och   rangining   buzilishi,   chirish,   turli   yoriqlar,
hasharotlar bilan shikastlanish shular jumlasidandir. 
 
1.5.3.   “DURADGORLIKDA ISHLATILADIGAN NAZORAT-O‘LCHOV 
23 VA REJALASH ASBOBLARI” MAVZUSINING MAZMUN VA 
MOXIYATI 
 
Yog’och   materiallardan   tayyorlanadigan   buyumlarning   aniq   va   yaxshi
sifatli chiqishi duradgorning ish malakasiga va shu bilan birga, nazorat-o‘lchov
hamda   rejalash   asboblaridan   o‘rinli,   to‘g‘ri   foydalana   olishlariga   bog‘liq.
Duradgorlikda   masshtabli   chizg‘ich,   go‘niya,   porsi   go‘niya,   vintli   porsi
cho‘niya,   xatkash   kabi   nazorat-o‘lchov   va   rejalash   asboblaridan   foydalaniladi
Masshtabli   chizg‘ich   yordamida   Yog’och   materiallarning,   tayyor   detal   va
buyumlarning o‘lchamlari o‘lchanadi va rejalash ishlari bajariladi. 
  Masshtabli   chizg‘ich   yordamida   rejalashda   baza   yuzasidan   boshlab   kerakli
o‘lchamlar   belgilanadi.   Bu   belgilar   ustiga   chizg‘ich   o‘rnatilib   qalam   yoki
chizg‘ich   bilan   reja   chiziladi.   Masshtabli   chizg‘ich   yordamida   egri   chiziqlarni
ham   rejalash   mumkin.   Buning   uchun   egrichiziq   o‘rniga   uning   egriligiga   qarab
har   er-har   erga   mix   qoqib   olinadi.   So‘ngra   chizg‘ichni   qirrasi   shu   mixlar
bo‘yicha egib o‘tqiziladi va qalam bilan reja chiziq chiziladi. 
   
 
Duradgorlik nazorat-o‘lchov asboblari: 
I-masshtabli chizg‘ich; II-a-oddiy yog’och go‘niya; 1-kunda; 2-chizg‘ich; b-metall chizg‘ichli go‘niya;
III-a-bir   cho‘pli;   b-ikki   cho‘pli   xatkash;   1-kunda;   2-xatkash;   3-pona;   4-chizg‘ich;   IV-porsi   go‘niya;
1kunda; 2-chizg‘ich; V-vintli go‘niya; 1-kunda; 2-chizg‘ich; VI-sirkul; VII-kronsirkul; VIII-nutromer.
 
Go‘niya  duradgorlikda  randalangan  sirtlarning  bir-biriga 
nisbatan go‘niyaviyligini, taxta qirqimlarining go‘niya asosida 
  arralanganligini, buyum qismlarining go‘niyaviy (to‘g‘ri burchak hosil qilib) 
biriktirilganligini va sirtlarga to‘g‘ri burchak hosil qilib reja chiziq chizish, reja 
chiziqlarning qolgan tomonlarga simmetrik ko‘chirish maqsadda ishlatiladi. 
  Arralangan  yoki   
randalangan  sirtlarning 
birbiriga  nisbatan
go‘niyaviyligini  tekshirish hamma
vaqt  “bet”  yoki 
“yordamchi bet” ga nisbatan olib
boriladi. Sirtlarning birbiriga 
nisbatan go‘niyaviyligini 
tekshirishda go‘niya kundasi
“bet” yoki 
“yordamchi   bet”   ga   jips   tutilib,
so‘ngra  go‘niya  chizg‘ichi   
tekshiriladigan   sirt   (qirra   yoki   qirqim)ga   tushiriladi.   Chizg‘ichning   sirtga   jips
tegish yoki tegmasligiga qarab sirtlarning to‘g‘ri arralangan yoki randalanganligi
haqida xulosa chiqariladi. 
 Go‘niya yordamida randalangan taxta chetlarining go‘niyaviyligini tekshirishda
chizg‘ichni   sirt   bo‘ylab   surmasdan,   balki   sirtning   har   er-har   eriga   ko‘tarib
ko‘chirish   yo‘li   bilan   tekshiriladi.   Aks   holda,   chizg‘ich   qattiq   Yog’ochdan
tayyorlanishiga   qaramasdan,   ishqalanib   eyiladi   va   go‘niyaviyligi   (to‘g‘ri
burchakliligi)   buziladi.   Shuning   uchun   vaqt-vaqti   bilan   go‘niyaning   to‘g‘ri
burchakliligi   tekshirib   turiladi.   Buning   uchun   nazorat   go‘niya   asosida
randalangan   taxtaning   “bet”iga   tekshiriladigan   go‘niya   lineykasining   ichki
qirrasi   bo‘yicha   reja   chizig‘i   chizib,   shu   reja   chizig‘i   bo‘yicha   chizg‘ichni
ag‘darib   tutiladi.   Bu   vaqtda   chizg‘ichning   ichki   qirrasi   reja   chizig‘iga   parallel
yoki u bilan ustma-ust tushsa, go‘niya to‘g‘ri burchakli, tekshirish uchun yaroqli,
aks holda yaroqsiz hisoblanadi. Chizg‘ich tashqi qirrasining to‘g‘riligi ham shu
tariqa tekshiriladi. 
25   Go‘niya   yordamida   reja   chizig‘ini   qolgan   tomonlarga   olib   o‘tishda   ko‘chirish
tartibiga  rioya  qilinadi. Reja   chizig‘i   birinchi   navbatda  baza  yuzalariga chizilib
(“bet”   va   “yordamchi   bet”lar   rejalash   baza   yuzasi   hisoblanadi),   ular   orqali
qolgan  tomonlarga   olib  o‘tiladi.  Masalan,  “bet”dagi   reja   chizig‘i  taxtaning  ikki
cheti (qirrasi) ga ko‘chirilib, orqa tomonga “yordamchi bet” orqali ko‘chiriladi.
Reja chizig‘i hech qachon orqa tomon orqali olib o‘tilmaydi. 
  Porsi   go‘niya.   Buyum   qismlarining   porsi   usulida   biriktirishda   (sur’at   ramkasi
qismlari,   eshik,   deraza   romlarining   chaspaklari,   javon,   shkaf   kabilarning
karnizlari,   umuman   chorabzal   randalar   yordamida   gul   chiqarilgan   qismlarni
biriktirishda)   rejalash   porsi   go‘niya   yordamida   bajariladi.   Porsi   go‘niya
chizg‘ichi kundaga 45 0
 burchak hosil qilib o‘rnatiladi. 
  Porsi go‘niya yordamida rejalash go‘niya yordamida rejalash singari bajariladi,
bunda  faqat   “yordamchi   bet”  ga  nisbatan   “bet”larga  reja  chiziq  chiziladi.  Porsi
chiziqlari boshqa tomonlarga ko‘chirilmaydi. 
  Vintli   porsi   go‘niya   chizg‘ichi   kundaga   vint   yordamida   qotiriladi,   vintni
bo‘shatish   yo‘li   bilan   chizg‘ichni   kundaga   nisbatan   ixtiyoriy   burchakka   burib
o‘rnatish mumkin. Shuning uchun vintli porsi go‘niya yordamida bir-biriga turli
xil burchaklar hosil qilib biriktiriluvchi qismlar rejalanadi. 
  Vintli porsi go‘niya yordamida chiziladigan reja chiziqlari faqat 
“bet”larga chiziladi. 
  Xatkash   -   aniq   o‘lchamli   qilib   arralash,   randalash,   o‘yish-teshish   ishlarini
bajarishda Yog’och materiallarning turli tomonlariga ularning qirralariga parallel
qilib reja chiziqlari chizishda ishlatiladigan rejalash asbobi. 
  Xatkashlar   bir   cho‘pli,   ikki   cho‘pli   va   ko‘p   chizg‘ichli   bo‘lishi   mumkin.   Ikki
cho‘pli   xatkashlar   bir   cho‘plisiga   qaraganda   ishlatishga   qulay.   Ko‘p
chizg‘ichlixatkashlar ko‘p tirnoqli birikmalarni rejalashda ishlatilib, ular har bir
birikma uchun maxsus tayyorlanadi. 
  Xatcho‘pli   xatkashlarni   ishga   sozlishda   pona   bo‘shatilib,   cho‘plar   kundadan
kerakli   o‘lchamda   chiqariladi.   Uning   aniq   o‘lchamda   chiqarilishini   ta’minlash
uchun masshtabli chizg‘ich yordamida kundadan cho‘pning chizg‘ich-mixgacha
  bo‘lgan oraliq o‘lchanadi. Chizg‘ichlar o‘lchamga sozlangandan so‘ng cho‘plar
kundaga pona yordamida qotirilib, o‘lchamlar qayta tekshiriladi. 
  Bir   cho‘pli   va   ikki   cho‘pli   xatkashlardan   foydalanib   rejalashda   eni   7-8   sm
atrofida   bo‘lgan   taxtalarga   reja   chiziladi.   Undan   enlik   taxtalar   masshtabli
chizg‘ich yordamida rejalanadi. 
  Xatkash   yordamida   rejalashni   to‘g‘ri   tashkil   etish   uchun   chizg‘ichmixning
cho‘pdan   oz-ko‘p   chiqishiga   mos   ravishda   xatkashni   surish   yo‘nalishiga   qarab
kundani   shu   yo‘nalish   bo‘yicha   ma’lum   burchakka   burib   tutiladi.   Kunda
Yog’ochga   tik   tutib   surilsa,   chizg‘ich-mix   Yog’ochga   qadalab,   uni   surish
qiyinlashadi, reja to‘g‘ri chiqmaydi. 
  Sirkul.   Duradgorlikda   faneralar   bilan   ishlashda   taxtalardan   doiraviy,   egri
chiziqli   buyumlar   tayyorlashda,   Yog’och   ishlaydigan   tokarlik   dastgohlarida
detal   va   buyumlarning   o‘lchamini   yo‘nilgan   sirtlarga   tushirishda   sirkul
yordamida rejalash ishlari bajariladi. 
  Yog’och   ishlanadigan   tokarlik   dastgohlarida   metall   sirkuldan,   taxta   va
fanerlarni rejalashda o‘quvchilar sirkulidan foydalanish mumkin. 
  Sirkul   yordamida   o‘lchamlarni   ko‘chirish   ishlari   ham   bajariladi,   sirkulni
o‘lchamga sozlashda masshtab chizg‘ichidan foydalaniladi. 
  Kronsirkul   va   nutromer.   Yog’och   ishlanadigan   tokarlik   dastgohlarida
tayyorlanadigan   buyumlarning   tashqi   va   ichki   diametrlarini   o‘lchashda,
shuningdek,   o‘lchamga   sozlashda   kronsirkul   va   nutromerdan   foydalaniladi.
Kronsirkul   va   nutromerni   o‘lchamga   sozlash   va   ular   yordamida   olingan
o‘lchamlarni hisoblash masshtabli chizg‘ich yordamida bajariladi. 
  Sirkul, kronsirkul, nutromer kabi asboblar bilan bajariladigan ishlarni universal
nazorat-o‘lchov   va   rejalash   asbobi   hisoblangan   shtangensirkul   yordamida
bajarish ham mumkin. 
  Shtangensirkul   detallarni  
± 0,02   dan  
± 0,1   mm   gacha   aniqlik   bilan   o‘lchashga
imkon beradigan asbob. 
  Mikrometr   yupqadetallarni yoki arra polotnolarini   ± 0,002 dan   ± 0,1 mm gacha
aniqlik bilan o‘lchash uchun ishlatiladi. 
27   Rejalashning   mohiyati   shundaki,   bunda   chizmada   ko‘rsatilgan   o‘lchamlarni
(qo‘shimcha   ishlov   berish   uchun   qoldiriladigan   qo‘yimni   ham   hisobga   olgan
holda)   ishlanadigan   detal,   brus   yoki   material   sirtiga   ko‘chiriladi.   Reja
chiziqlarini reysmus yoki bigiz yordamida, yo bo‘lmasa, qalam yoki bo‘r, ko‘mir
(grafit) surkalgan kanop yordamida chizish mumkin. 
 Asbob va andaza yordamida yog’ochni shunday rejalash kerakki, rejalanadigan
taxta   (brus)dagi   nuqsonli   joylar   keyingi   ishlash   vaqtida   arralab   tashlanadigan
bo‘lsin. 
  II-BOB. “DURADGORLIK” FANINI   O‘QITISHDA INNAVATSION 
TA’LIM  TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING AMALIY 
ASOSLARI  
2.1.   Innovatsion ta’lim texnologiyalarining nazariy asoslari. 
Metodlarning moxiyati va uni amalga oshirish texnologiyasi 
Hayotimizning barcha sohalari kabi ta’lim tizimini ham modernizatsiyalash
bugungi   kunning   eng   dolzarb   masalalaridan   biri   bo‘lib   qolmoqda.   Innovatsion
ta’lim   muhitini   yaratish,   uni   xalqaro   andozalarga   to‘liq   mosligini   ta’minlash
yoshlarimizni   bugungi   tez   o‘zgaruvchan   ijtimoiy   hayotga   muvaffaqiyatli
ijtimoiylashtirishning   muhim   omilidir.     «Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturi»ni
amalga   oshirish   uzluksiz   ta’lim   tizimining   tuzilmasi   hamda   mazmunini
zamonaviy   fan   yutuqlari   va   ijtimoiy   tajriba   asosida   takomillashtirishni   ko‘zda
tutadi.   Innovatsion   ta’lim   texnologiyalarining   mohiyati,   turlari   va   nazariy
asoslari.   Lug‘aviy   jihatdan   “innovatsiya”   tushunchasi   ingliz   tilidan   tarjima
qilinganda   (“innovation”)   “yangilik   kiritish”   degan   ma’noni   anglatadi.
“Innovatsiya”   tushunchasi   mazmunan   aniq   holatni   ifodalaydi.   “O‘zbekiston
Milliy ensiklopediyasi”da  ko‘rsatilishicha, innovatsiya   quyidagicha mazmun va
tushunchalarga   ega:   “Innovatsiya   (ingl.   “innovationas”   –   kiritilgan   yangilik,
ixtiro)   –   1)   texnika   va   texnologiya   avlodlarini   almashtirishni   ta’minlash   uchun
iqtisodiyotga   sarflangan   mablag‘lar;   2)   ilmiy-   texnika   yutuqlari   va   ilg‘or
tajribalarga   asoslangaan   texnika,   texnologiya,   boshqarish   va   mehnatni   tashkil
etish kabi sohalardagi yangiliklar, shuningdek,   ularning turli sohalar va faoliyat
doiralarida qo‘llanishi” 
Innovatsiyalar   turli   ko‘rinishga   ega.   Quyidagilar   innovatsiyalarning   asosiy
ko‘rinishlari  sanaladi: 
• yangi g‘oyalar; 
• tizim yoki faoliyat yo‘nalishini o‘zgatirishga 
• qaratilgan aniq maqsadla lgan o‘zgarishlarningga ko‘ra  
• noan’anaviy yondashuvlar; 
• odatiy bo‘lmagan tashabbuslar; 
• ilg‘or ish uslublari 
29 Ta’lim   tizimida   yoki   o‘quv   faoliyatida   innovatsiyalarni   qo‘llashda
sarflangan mablag‘ va kuchdan imkon qadar eng yuqori natijani olish   maqsadi
ko‘zlanadi.   Innovatsiyalarning   har   qanday   yangilikdan   farqi   shundaki,   u
boshqarish va nazorat qilishga imkon beradigan o‘zgaruvchan mexanizmga ega
bo‘lishi   zarur.   An’anaviy   va   Noan’viy   ta’limning   farqlari   quyidagi   jadvalda
keltirib o‘tilgan: 
An’anaviy ta’lim  Noan’anaviy ta’lim
 
O‘qituvchi  O‘quvchi  O‘qituvchi  O‘quvchi 
1.  Ta’lim
sub’ekti,
axborot
beruvchi  Ta’lim ob’ekti, 
axborot oluvchi  O‘quvchilarning bilish
faoliyatini tashkil
etuvchi  Ta’lim sub’ekti. 
O‘qituvchi yordamida 
o‘zi 
bilimni egallaydi 
2.  Butun dars 
davomida  Odatda,
passiv   eng
muhimi
faktlarni
yodlash  Bilish jarayonini,
o‘kuvchilarning mus-
taqil faoliyatini 
tashkil etadi, yo‘-
naltiradi  Faol   fikrlash
jarayoniga ko‘shiladi 
3.  Avtoritar
munosabatlar
ustun bo‘ladi  Moslanuvchan
munosabat.  Xamkorlik,
kooperatsiya asosidagi
demokratik 
munosabatlar 
ustunroq bo‘ladi  Pedagogik jarayonning
faol ishtiroqchisi 
sifatida o‘zini o‘zi 
topadi 
4.  Ta’lim
jarayoni va
uning 
natijalariga
javobgar  Ta’lim
natijalariga
shaxsiy 
javobgarlikni
kam tushunadi  O‘quvchilar bilan
birga ta’lim
natijalariga
javobgar  O‘zining   rivoj-lanishi
taraqqiyoti   uchun,
o‘quv jarayoni 
natijalarining   mu-
himligini tushungan 
  tarzda javobgarlikka
qo‘shiladi. 
5.  Tashqi kiziqtirish 
asosiy rolni
o‘ynaydi  O‘qishga qiziqish
past  Motivatsion o‘kish
ta’minlanadi  Ichki motivatsiyalar ustun
turadi 
6.  Axborot usullari 
xukmron  Mavzuni reproduktiv 
takrorlash bilan
cheklanadi  Mustaqil   ish,   aqliy
xujum   usullari
ustunroq  O‘xshash va o‘zgargan
vaziyatlarda bilim- 
larni   qo‘llagan   holda,
tadqiqot   ishlarini
olib boradi. 
7.  O‘zini-o‘zi taxlil
etishga
baholashga e’tibor
kam  O‘zining   aqliy
faoliyatini   taxlil
etmaydi  O‘kuvchilar bilish
faoliyati ustidan refleksiv 
boshqarishni 
o‘tkazadi  Fikrlash faoliyatini o‘zi
taxlil etishga va
baholashga qushiladi 
 
Hozirgi kunda eng ommaviy interfaol ta’lim metodlari quyidagilar sanaladi: 
1. Interfaol   metodlar:   “Keys-stadi”   (yoki   “O’quv   keyslari”),
“Blist-so’rov”, “Modellashtirish”, “Ijodiy ish”, “Muammoli ta’lim” va b.
2. Interfaol   ta’lim   strategiyalari.“Aqliy   hujum”,   “Bumerang”,
“Galereya”,   “Zig-zag”,   “Zinama-zina”,   “Muzyorar”,   “Rotastiya”,
“Yumaloqlangan   qor”   va   k.   Interfaol   ta’lim   metodlari   tarkibidan
interfaol   ta’lim   strategiyalarini   ajratishda   guruh   ishini   tashkil   qilishga
yondashuv   ma’lum   ma’noda   strategikyondashuvga   qiyoslanishiga
asoslaniladi.   Aslida   bu   strategiyalar   ham   ko’proq   jihatdan   interfaol
ta’lim metodlariga tegishli bo’lib, ularning orasida boshqa farqlar yo’q. 
3. Interfaol   grafik   organayzerlar :   “Baliq   skeleti”,   “BBB”,
“Konsteptual   jadval”,   “Venn   diagrammasi”,   “T-jadval”,   “Insert”,
“Klaster”,   “Nima   uchun?”,   “Qanday?”   va   b.   Interfaol   grafik
organayzerlarni   ajratishda   bunday   mashg’ulotlarda   asosiy   fikrlar   turli
grafik   shakllarda   yozma   ko’rinishda   ifodalanishiga   asoslaniladi.   Aslida
bu   grafik   organayzerlar   bilan   ishlash   ham   ko’proq   jihatdan   interfaol
ta’lim metodlariga tegishli bo’lib, ularning orasida boshqa farqlar yo’q. 
Bugungi kunda pedagoglarning innovatsion faoliyat kunikma, malakalariga
ega   bulishlari   muxim   axamiyatga   ega.   Pedagoglar   tomonidan   innofatsion
faoliyat   kunikma,   malakalarini   uzlashtira   olishlarida   ularning   innovatsion
yondashuvga   ega   bulishlari   talab   etiladi.   Uz   moxiyatiga   kura   pedagoglar
31 tomonidan   innovatsion   faoliyat   kunikma,   malakalarining   uzlashtirilishi   ularda
innovatsion   yondashuvni   karor   topishi   asosida   kechadi.   Pedagoglarda
innovatsion   yondashuvning   karor   topishi   xam   murakkab   jarayon   bulib,   u   bir
necha boskichda kechadi.  
Pedagoglarda   innovatsion   yondashuvni   karor   toptirish   boskichlari.
Demak, ilm-fan, texnika, ishlab chikarish va texnologiyaning rivojlanishi ta’lim
tizimida   xam   tub   uzgarishlar   sodir   bulishiga   olib   keladi.   Ta’lim   tizimining
modernizatsiyasi   davlat   va   jamiyat   malakali   kadrlarga,   shaxsning   esa   sifatli
ta’lim olishga bulgan extiyojlaridan kelib chikkan xolda ruy beradi. 
Ta’lim  amaliyotida pedagogik texnologiyalarning kullanilishi  ta’lim  tizimi
modernizatsiyasining tarkibiy elementi xisoblanadi. Zamonaviy sharoitda ta’lim-
tarbiya   jarayonlarini   texnologiyalashtirish   kam   kuch   va   vakt   sarflagan   xolda
kutilayotgan   natijani   kulga   kiritishga   imkon   beradi,   ukitish   sifatini   yaxshilab,
samaradorligini oshiradi. 
Pedagogik   innovatsiyalar   pedagogik   faoliyatga   yangiliklarning   izchil   olib
kirilishini   tavsiflaydi.   Pedagogik   innovatsiyalarning   didaktik   imkoniyatlariga
kura   ta’lim   tizimi   va   jarayoni   rivojlanib   boradi.   Ukituvchining   innovatsion
faoliyati   pedagogik   jamoani   xarakatga   keltiruvni,   opta   undovchi,
bunyodkorlikka   ragbatlantiruvchi   kuch   sifatida   namoyon   bulib,   ta’lim
jarayonining   sifatini   kafolatlaydi.   SHu   sababli   xar   bir   ukituvchi
innovatsiyalarning   moxiyatini   tula   tushungan   xolda   uz   faoliyatiga   izchil   tatbik
eta olishi zarur. 
Innovatsion   ilmiy   pedagogik   nazariyalar   tahlili   ta’limda   innovatsion
jarayonlarning quyidagi xususiyatlarini aniqlashga imkon berdi: 
• nisbiy,   innovatsiyaning   davriy   takrorlanishi,   innovatsiyalarning   jamiyatdagi
ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlari; 
• innovatsiyaning   amaliyotda   nazariyaga   nisbatan   ustuvorligi   va   nazariy
asosga tayangan holda paydo bo‘lishi ; 
• dunyoning   ilmiy   holatdagi   ta’lim   o‘zgarishlarida   innovatsiyalarning
shartliligi; 
  • ta’limda   yangilik   yaratuvchisiga   har   doim   ilmiy   tafakkur   bilan   kundalik
shug‘ullanuvchi va shu sababli uning ta’sirini boshdan o‘tkazgan o‘qituvchi
hisoblanishi innovatsiyalarning «milliy xarakteri» va h.k. 
33  
    SHuni   ham   ta’kidlash   joizki,   ta’limda   universal   innovatsiyalar   ham
mavjud,   misol   uchun,   ta’lim   tizimida   turli   kompyuter   dasturlaridan
muvaffaqiyatli   foydalanish   butun   dunyo   bo‘ylab   amalga   oshirilgan   shunday
innovatsiyalar   ham   mavjudki,   ular   ancha   qiyinchiliklar   bilan   amalga
oshirilmoqda.   Bugungi   kunda   yangi   ta’lim   paradigmasiga   mos   kelish   uchun,
o‘zini   maqsadli   ravishda   ijodiy   shaxs   sifatida   shakllantirishni   o‘rganish   juda
muhim   hisoblanadi.   Innovatsion   ta’lim   jarayonida   o‘qituvchi   va   talaba
pozitsiyasining   faolligi   shundan   iborat   bo‘ladiki,   ularning   har   biri   o‘z   faoliyati
va   xaddi-harakatining   boshqaruv   sub’ekti   sifatida   namoyon   bo‘ladi.   Umuman
olganda   bu   jarayonni   talaba   sub’ektining   shakllanish   jarayoni   deb   atash
mumkin,   chunki,   bu   talaba   shaxsi   va   uning   kasbiy-texnologik   madaniyati
bo‘yicha ta’lim jarayonining texnologik tashkillashtirilganligining natijasidir. 
Ta’lim   jarayonining   «innovatsion»   texnologiyaligi   talabani   nafaqat
ijtimoiy-kasbiy   bilimlar   bilan   ta’minlaydi,   balki   unda   kasbiga   xos   sifatlar
shakllanishiga   ham   yordam   beradi.   Ta’kidlash   joizki,   ta’lim   jarayonining
texnologizatsiyasi uchta asosiy maqsadlarni hal qiladi.  Bular: 
• Davlat   manfaatlariga   mos   holda,   talabani   bo‘lajak   mutaxassis   sifatida
tayyorlaydi; 
• Talabani   jamiyat   a’zosi   sifatida   shakllantirib,   ijtimoiy   tajriba   va   qadriyatlarni,
me’yorlarni   anglagan   jamiyat   manfaatlari   bilan   hamoxang   faoliyat   ko‘rsatuvchi
kadrni tayyorlaydi; 
Talabani   faol,   tashabbuskor,   mantiqan   fikrlovchi   individ   sifatida
rivojlantiradi.   O‘qituvchining   innovatsion   faoliyatga   tayyorligining   ijtimoiy   va
kasbiy   muhim   sifatlari,   nafaqat   ta’lim   muassasasidagi   iqtisodiy   va   moliyaviy
vaziyatga, balki bevosita bu sifatlarning talab etilganligi bilan bog‘likdir. Kasbiy
jihatdan   muvaffaqiyatli   o‘qituvchilarning   malakalari   va   kasbiy   sifatlari
zamonaviy   oliy   ta’limning   asosiy   real   talablaridandir.   Innovator-pedagoglar
bugungi   kun   oliy   ta’limining   talabi   bo‘lib,   kasbiy   cho‘qqilarga   erishish   uchun
malaka   oshirish,   qayta   tayyorlash   kurslarida   ta’limni   chuqurlashtirishi   zarur.
Fakultetlarda   professor-o‘qituvchilar   innovatsion   faoliyatini   keng   yoyish,   yosh
  o‘qituvchilarga   o‘rgatish,   interfaol   o‘qitish   usullarini   ochik   darslarda   namoyon
qilishlari   zarur.   Natijada   o‘qituvchilar   o‘z   faoliyatlarini   baholashning   yangi
usullarini   topish,   kasbiga   bo‘lgan   qarashlarni   o‘zgartirish,   pedagogik   va   ijodiy
qobiliyatlarini   transformatsiya   qilish,   ya’ni   boshqalarga   o‘rgatish   hamda
o‘qituvchilarda   kasbiy   funksiyalari   tug‘risidagi   tor   tushunchalarning
o‘zgarishiga   olib   keladi.   Innovatsion   ta’lim   konsepsiyasi   kuyidagi   g‘oyalardan
iborat: 
• Rag‘batlar   va   dispozitsiyalar   asosida   ikala   sub’ekt   tomonidan   kasbiy   faoliyatni
ongli ravishda tahlil qilish; 
• Me’yor va standartlarga tanqidiy munosabat; 
• Ma’nolar tizimini to‘zish va uni tansiflash; 
• Kasbiy madaniyat, muhit va yangiliklarga ochiqlik; 
• Har   qanday   faoliyatga   ijodiy   yondoshish;   ko‘rsatilgan   me’yorlardan   chetga
chiqish, tashabbuskorlik; 
• Ikkala sub’ektning o‘z-o‘zini realizatsiya qilishiga intilishi; 
Ta’lim   mazmuni   elementlarini   takomillashtirish.Bugingi   kunda
«innovatsion   ta’lim   texnologiyalari»   va   «pedagogik   texnologiyalar»
tushunchalarini   ko‘p   hollarda   taxlil   qilinmokda,   mazmunan   bularni   bir-biriga
har   qanday   hollarda   tenglashtirilmoqda.   Ayni   bir   paytda   bu   tushunchalar
o‘rtasida   farq   bor.   Innovatsion   ta’lim   va   o‘qitish   tushunchalari   bir-biridan   farq
qilib, ular quyidagicha talqin qilinadi. 
Innovatsion   ta’lim   olish   –   bu   tizimlashtirilgan   yangi   usul   orqali   olgan
bilimlar,   malaka   va   ko‘nikmalarni   o‘zlashtirish   jarayoni   bo‘lib,   ular   asosida
o‘quvchida   dunyoqarash,   xulq-atvor,   shaxs   sifatlari   tashkillashtirilgan
innovatsion ta’lim va mustaqil ta’lim orqali shakllanadi. O‘qish – o‘qituvchi va
o‘quvchi   o‘rtasida   maqsadga   yunaltirilgan   jarayondagi   o‘zaro   ta’sir   bo‘lib,
uning natijasida o‘quvchiga ta’lim, tarbiya berish, shaxsini rivojlantirish amalga
oshiriladi. Innovatsion ta’lim texnologiyasi pedagogik texnologiyaning bir qismi
sifatida yangi ta’lim tizimlari nazariyasi va loyihalash usullarini yaratish, ta’lim
jarayonlarini   boshqarishga   yo‘naltirilgan.   Ta’lim   texnologiyasining   asosiy
vazifasi   dars   berish   va   o‘qish   jarayonini   optimallashtirishdan   iborat.   Ta’lim
  texnologiyasi   –   maqsadga   erishish   usuli   bo‘lib,   u   ko‘zlangan   natijaga   olib
kelishi   yoki   kelmasligi   ham   mumkin.   Maqsadga   erishish   darajasi   faqat
texnologiyaga bog‘liq bo‘lib qolmay balki, «texnolog»ning (ya’ni pedagogning)
mahoratiga   ham   bog‘liq.     O‘qitish   jarayonining   texnologizatsiyasi   bu   real
o‘qitish   tizimiga   aniq   innovatsion   usullarni,   vosita,   shakl   va   ularning
elementlarini   transformatsiya   va   joriy   etish   jarayonidir.   O‘quv   jarayonini
modernizatsiyalash   jarayoni   va   kompyuter,   audiovizual   texnikalarni   joriy
etishning   maqsadi,   test   nazoratlarida   innovatsion   usullardan   foydalanish,   yangi
bilimlarni   o‘zlashtirishda   va   shakllantirishda   videofilmlardan   foydalanish,
tajribalar   o‘tkazishda   yangi   kompyuter   dasturlaridan   foydalanishdir.   Bularning
barchasi   modernizatsiya   mohiyatini   anglatadi.   Kasbiy   ta’lim   tizimida
o‘qitishning   qanday   texnologiyasini   tanlash   o‘quv   jarayoninig   quyidagi
xarakteristikalariga bog‘liq: 
 
2.2. “DURADGORLIK” FANIDAN TANLANGAN   MAVZULARI  
BO‘YICHA O‘QUV MAQSADLARINI ISHLAB CHIQIS H  
Pedagogik   texnologiyadagi   loyihalash   jarayonida   ham   o'quv   va   tarbiya
maqsadlari   ishlab   chiqishda   tavsiflar   va   har   bir   didaktik   bo'linmadan   kutilajak
natijalar   ta'riflariga   maxsus   talablar   qo'yiladi.   Dastlab   o'quv   va   tarbiya
maqsadlari   ishlab   chiqiladi.     Maqsadlar   taksonomiyasi   ya’ni   maqsadlarni
tanlashda   «osonlikdan   qiyinlikka»   yoki   «soddalikdan   murakkablikka»   prinsipi
qO‘llaniladi.   «Taksanomiya»   tushunchasi   ob’ektlarning   tabiiy   bog‘liqlari   va
xususiyatlariga   qarab   iearxik   (kO‘pbosqichli)   tuzilishi   asosida
klassifikatsiyalash   va   sistematizatsiyalash   (tizimlash)ni   anglatadi.   SHuning
uchun   umumiy   maqsadlarni   bir-biri   bilan   bog‘lanishda   tanlash   va   O‘qitishning
konkret   natijalarini   ifodalashda   taksonomiyalardan   foydalaniladi.   Maqsadlarni
tanlashda B.Blum taksonomiyalaridan foydalaniladi. Blum taksonomiyalari eng
avval   ishlab   chiqilgan   taksonomiyalardan   bO‘lib   bunda   kamchiliklar   mavjud.
Blumdan boshqa juda kO‘p olimlar tomonidan taksonomiyalar ishlab chiqilgan,
biroq   amalda   Blum   taksonomiyalari   ularga   qaraganda   ma’qulroq.   Blum
taksonomiyalari faqat ta’lim uchun ishlab chiqilgan. 
  Quyida   ta'lim   natijalarini   kafolatlashga   imkon   beruvchi   Benjamin   Blum
tomonidan   tavsiya   etilgan   o'quv   maqsadlarining   kategoriyalari   bo'yicha
maqsadlar (erishilishi kutilayotgan ta'lim natijalari) bayon etilgan. 
 
2.2.1. “YOG’OCH O‘YMAKORLIGI SAN’ATINING O‘ZIGA XOS 
XUSUSIYATLARI” MAZUSI BO‘YICHA ANIQLANGAN O‘QUV 
MAQSADLARI 
O‘quv maqsad 
kategoriyalari  Talaba faoliyati 
 
 
BILISH  1. Yoog‘och   o‘ymakorligiga   talab   kundan   kun   ortib
borayotganligin biladi: 
2. Yog’ochga   naqsh   o‘yish   va   gul   solish   san’ati   hamisha
ardoqlanib aytib beradi: 
3. Viloyatlarning naqsh turlari xaqida aytib beradi 
 
 
TUSHUNISH  1. Marg‘ilon ustalari o‘ymakorlik ishlarining zaminini o‘ta
chuqur o‘yishlarini izoxlaydi. 
2. Yog’och   o‘ymakor   ustalar   yog’ochni   o‘yishdan   oldin
uning   o‘ziga   xos   xususiyatlarini   sinchiklab   o‘rganish
kerakligini ganliklarini tavsiflaydi. 
3. Nina bargli daraxtlardan olingan yog’ochlar kurinishda,
duradgorlikda   va   yog’och   o‘ymakorligida   asosiy
material hisoblanishini tushuntiradi. 
 
 
QO‘LLASH  1. Hamma   yog’ochlar   ular   olinadigan   yog’och   turiga
qarab   ikki   guruhga:   bargli   va   nina   barglilarga
bo‘linishini namoyish eta oladi: 
2. Lekin   yog’ochlarni   daraxtlardan   suv   qochgan   vaqtda,
ya’ni   oktyabr,   noyabr   oylarida   tayyorlash   yaxshi
natijaberishini xisoblaydi: 
3. Nazariy   bilimlarini   amaliyotda   (stanokda   ishlash
jarayonida) qo‘llay oladi. 
 
 
TAHLIL  1. Yog’och   materiallari   tabiiy   guli,   rangi,   tovlanishi   va
xidiga qarab aniqlanishini ajrata oladi:  
2. O‘zbekistonlik   yog’och   o‘ymakor   ustalar   o‘z   ishlari
uchun   daraxtlarning   qanday   turlaridan   foydalanishni
turkumlaydi:  
3. Yogochlarning   turiga   qarab   guruxlarga   bo‘lib
chiqadi.   
 
 
SINTEZ  1. Yogoch  turlarini  o‘yish  ishlariga 
tayyorligini loyixalaydi:  
2. Yogoch o‘ymakorligi turlari mavzusiga insho yoza 
oladi:  
3. Naqsh  o‘yilishi  kerak  bo‘lgan  buyumni 
ishga tayyorlash jarayoniga reja tuzadi.  
   
BAHOLASH  1. Yog’och   o‘ymakorligida   ishlatiladigan   yog’ochlarni
butun yil bo‘yi tayyorlash lozimligini isbotlaydi:  
2. Toshkent,   Buxoro,   Qo‘qon,   Samarqand   o‘ymakor
ustalari ishlariga munosabat bildiradi :  
3. Yogoch elim turlariga baho bera oladi.  
 
2.2.2.“YOG’OCH MATERIALLARI”  MAZUSI BO‘YICHA 
ANIQLANGAN O‘QUV MAQSADLARI 
O‘quv maqsad. 
kategoriyalari  Talaba faoliyati 
 
 
 
 
BILISH  1. Yoog‘och   va   yog’och   materiallar   xalk,   xujaligining
hamma tarmoklarida   keng kullanilishini biladi: 
2. Yog’ochdan   qurilish   va   inshootlarda,   avtomobilsozlik,
vagonsozlik,   ximiya   va   kumir   sanoatida,
qog‘ozsellyuloza sanoatida ishlatilishini aytib beradi: 
3. Vazni  engil, puxtaligi  yukori, issikushk  va elektr  tokini
yomon   utkazadi,   kislota   va   ishqorlar   ta’sirida   tez
emirilmasligini biladi. 
 
 
TUSHUNISH  1. Yog’och   materiallarning   keng   kulamda   ishlatilishiga
sabab   texnik   xossalarining   yuqoriligi   va   qulayligida
ekanligini izoxlaydi. 
2. Yog’ochning   qattiq.ligi   va   boshqa   mexanik   xossalari,
metallardagi   singari,   turli   yunalishda   turlichaligini
tavsiflaydi. 
 
 
QO‘LLASH  4. Daraxt qismlari ham, o‘z navbatida, bir necha qismlarga
bo‘linishini namoyish eta oladi: 
5. Yogoch   turlari   mystahkamlik   chegarali,   MPa   sini
xisoblay oladi: 
6. Nazariy   bilimlarini   amaliyotda   (stanokda   ishlash
jarayonida) qo‘llay oladi. 
 
 
TAHLIL  4. Yogoch turlari Mystahkamlik chegarali, MPaga qarab
ajrata oladi:  
5. Yo‘g‘on   xodalar   piloramalar,   lenta   arrali,   disk   arrali
stanoklar yordamida tilinib, ulardan har xil taxta materiallar
hosil qilinishini turkumlaydi:  
6. Yogochlarning turiga qarab guruxlarga bo‘lib chiqadi.
 
 
SINTEZ  4. Yogoch  turlariga  ishlov  berish 
jarayonini loyixalaydi:  
5. Yogoch turlari mavzusiga insho yoza oladi:  
6. Yog’ochni qayta ishlash korxonalarida xoda va 
g‘o‘lalarni tilish, randalash vaqtida, faner va shchit 
tayyorlashda ko‘plab qipiq, payraxa, taxta, reyka va 
fanerlarning chikindilari hosil buladi.  
  BAHOLASH  4. Yog’ochlarda   uchraydigan   nuqsonlar,   asosan,   usish
davrida   hosil   bulib,   ba’zan   esa   material   tayyorlash,
tashish,   saqlash,   undan   foydalanish   vaqtida   ham   sodir
bo‘lishini isbotlaydi:  
5. Yogoch   materiallaridan   maxsulotlar   tayyorlanishini
nazorat qila oladi:  
6. Yogoch turlariga baho bera oladi.  
2.2.3. “ DURADGORLIKDA   ISHLATILADIGAN   NAZORAT - O ‘ LCHOV  
ASBOBLARI” MAZUSI BO‘YICHA ANIQLANGAN O‘QUV 
MAQSADLARI 
O‘quv maqsad 
kategoriyalari  Talaba faoliyati 
 
 
 
 
BILISH  1. Yog’och  o‘ymakorligida  o‘lchov 
asboblarning ahamiyatini biladi: 
2. Duradgorlikda  chizg‘ich  va  sirkulning 
keng ishlatilishini aytib beradi: 
3. Yog’och o‘ymakorligida dastlab qanday 
o‘lchagichlar kerakligin tanlaydi: 
 
 
TUSHUNISH  1. Yog’och o‘ymakorligida ish joyining qulay bo‘lishi 
kerakligini izoxlaydi. 
2. Go‘niya,  sirkul,  masshtabli  chizg‘ichlarning 
vazifalarini tavsiflaydi. 
 
 
QO‘LLASH  1. Porsi go‘niyadan foydalanish mexanizmini namoyish eta 
oladi: 
2. Kronsirkul va nutromerdan foydalana oladi: 
3. Nazariy bilimlarini amaliyotda (o‘lchash asboblaridan 
foydalangan holda) qo‘llay oladi. 
 
 
TAHLIL  1. O‘lchash asboblarini bir biridan farqini ajrata oladi:  
2. O‘lchash asboblarini turiga qarab guruxlarga bo‘lib 
chiqadi.   
 
 
SINTEZ  1. Yog’ochlarga   naqsh   solishda   o‘lchov   asboblarining
o‘yishda foydalanish tartibini loyihalaydi:  
2. Asbob   va   andaza   yordamida   yog’ochni   shunday
rejalash   kerakki,   rejalanadigan   taxta   (brus)dagi
nuqsonli   joylar   keyingi   ishlash   vaqtida   arralab
tashlanishini rejalaydi.  
BAHOLASH  1. Mikrometr   yupqadetallarni   yoki   arra   polotnolarini
± 0,002   dan   ± 0,1   mm   gacha   aniqlik   bilan   o‘lchashini
isbotlaydi:  
2. Sirkul,   kronsirkul,   nutromer   kabi   asboblar   bilan
bajariladigan ishlarni nazorat qila oladi:  
 
    
  2.3.   “DURADGORLIK”  FANIDAN TANLANGAN   
MAVZULARNING TEXNOLOGIK XARITASI VA MODELI  
2.3.1. “Yog’och o‘ymakorligi san’atining o‘ziga xos xususiyatlari” 
mavzusining texnologik modeli va  xaritasi  
Tayanch   so‘z   va   iboralar :   Yog’ochga   naqsh   o‘yish,     gul   solish,     me’morchilik,
ganch,     badiiy,     oltinsimon   va   kumushsimon,     zaminsiz,     buklama   shirmalarda,
bargli   va   nina   barglilar,     smola   modda,       iskana,     chekich   iskana,     kazein   elimi,
chigit moyi 
Ajr/soatlar :   Ma’ruza 2- soat        Amaliy mashg‘ulot 2-soat            Jami: 4-soat   
Mavzuning  qisqacha   ta’rifi.   Yog’och   o‘ymakor   ustalar   yog’ochni   o‘yishdan
oldin uning o‘ziga xos xususiyatlarini sinchiklab o‘rganganlar. Keyingina yog’ochga
o‘yib naqsh ishlangan. Hamma yog’ochlar ular olinadigan yog’och turiga qarab ikki
guruhga:   bargli   va   nina   barglilarga,   bo‘linadi.   Nina   bargli   daraxtlardan   olingan
yog’ochlar   kurinishda,   duradgorlikda   va   yog’och   o‘ymakorligida   asosiy   material
hisoblanadi, chunki ularning o‘ziga xos afzalliklari bor. CHunonchi tarkibida smola
moddalari   bo‘lganligi   uchun   u   tez   chirib   ketmaydi,   bargli   daraxtlarga   qaraganda
ko‘pligi va engilligi, unga ishlov berish osonligi, tanasi to‘g‘ri, silliq bo‘lgani uchun
undan silliq xoda tayyorlash mumkin. 
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi 
Metod:   Og’zaki   bayon   qilish,   slaydlar   asosidagi   kichik   amaliyot,   “BBB”,
“Rezyume” texnologiyalari 
Vositalar   ( texnik   va   didaktik ) :   tarqatma   material,   4-   ta   vatman   kogoz,
amaliyot   asosida   tayyorlangan   prezentatsiya   slaydlari,   markerlar,   skoch,   doska,
kompyuter, proyektr. 
Nazorat:  Og’zaki nazorat, o’z-o’zini nazorat qilish, savol-javob,  
Baholash:  Rag’batlantirish, guruhlar ishini baholash.   
Ma’ruzaning maqsad va vazifalari:  
Maqsadlar :  
Ta’limiy:   Mavzuning  metodik
jarayonining ilmiy-nazariy 
mazmunmohiyatini bayon qilish   
Tarbiyaviy:   Mavzuning   metodik
jarayonining   uslubiy   va   amaliy
asoslari haqida misollar keltirish 
Rivojlantiruvchi:   Mavzuning 
metodika, o‘qitish metodikasi, o‘qitish 
nazariyasini tahlil etish   Vazifalar:   Mavzuning   (maqsadga
mos   ravishda   vazifalarni   talaba   uchun
topshiriq yoki savol shaklida ifodalang) 
  Ta’limiy savol:  Mavzuning metodik 
jarayonining  ilmiy-nazariy 
mazmunmohiyatini qanday 
tushunasiz? 
Tarbiyaviy savol:  Mavzuning   metodik
jarayonining   uslubiy   va   amaliy   asoslarini
tahlil eting. 
Rivojlantiruvchi   savol :   Mavzuning
metodika,   o‘qitish   metodikasi,   o‘qitish
nazariyasini tahlil eting.  
Kutilayotgan natijalar: 
Ma’ruza yakunida talaba biladi 
(Bilim) :  Mavzuning  metodik  Qaysi  savollar  beriladi:  
Mavzuning   metodik   jarayonining
  jarayonining   ilmiy-nazariy
mazmunmohiyatini bilib oladilar.   ilmiynazariy mazmun-mohiyati nimadan
iborat?  
Amaliyot  yakunida  talaba 
tushunadi (Ko’nikma) : 
Mavzuning   metodik   jarayonining
uslubiy   va   amaliy   asoslarini   tahlil   etish
ko’nikmalariga ega bo’ladilar.   Qaysi   savollar   beriladi:
Mavzuning   metodik   jarayonining
uslubiy   va   amaliy   asoslarining   ta’siri
qanaqa bo’lgan?   
Amaliyot   yakunida   talaba   bajara
oladi (Malaka): 
Mavzuning   metodika,   o‘qitish
metodikasi,   o‘qitish   nazariyasini   tahlil
etish malakalari shakllanadi     Qanday topshiriqlar beriladi:  
Mavzuning   metodika,   o‘qitish
metodikasi,   o‘qitish   nazariyasi
masalalarni bugungi kunga mos ravishda
tahlil eting. 
Dars jarayoni va uning bosqichlari: 
Ishning nomi  Bajariladigan ish mazmuni  Talaba faoliyati 
1-bosqich: 
Tashkiliy qism. 5 
min   1.Salomlashishi va Davomatni 
aniqlash    
2-bosqich: 
Refleksiya. 5 min  O‘tilgan  mavzuni  asosiy 
tushunchalarini eslash.   O‘quvchilar  
ichida muhokama. 
3-bosqich: 
Asosiy qism 
55 minut  1. Mavzuni   boshlashdash   oldin
o‘quvchilarga   “BBB”   metodi   jadvali
tarqatiladi. 
2. O’qituvchining   ”Yog’och
o‘ymakorligi   san’atining
rivojlanishi”. 
“Yog’och o‘ymakorligi ustalarining 
ishlari”  
“Toshkent,   Buxoro,   Qo‘qon,
Samarqand o‘ymakorlik sa’nati.” 
Rejasi asosidagi va yangi mavzu 
bayoni. 
2. Guruhlar   berilgan   matnni
o’rganib   “Tushunchalar   tahlili”
metodini 
tuzishni taklif qiladi  
3. Mavzuga   “Rezyume”   tahlil
jadvalini tuzishni vazifa qiladi.  “BBB” jadvalini 
to‘ldiradilar 
 
 
 
 
 
 
 
 
“Tushunchalar 
tahlili”  metodini 
tuzadilar 
 
Rezyume 
metodini ishlaydilar 
4-bosqich: 
Baholash. 
Dars yakuni 
15 minut  1. Guruhlar ishini xulosalari 
2. Mavzu boyicha savol –javob 
o’tkazish 
3.Uyga vazifa berish  Guruhni baholash 
 
  2.2. “YOG’OCH MATERIALLARI” mavzusining texnologik xaritasi va 
modeli 
Tayanch   so‘z   va   iboralar :   materiallar,   sintetik   kauchuk,   loklar,   buyoqlar,
yog’ochning pishiqligi, qipiq va payrahalarni, o‘zak, pustloq, kambiy,   YOG ’ OCHLIK ,
yog’och   turlari,   fizik   xossalari,   yog’ochning   rangi,   yog’ochning     tovlanishi,
yog’ochning hidi, yog’ochning teksturasi, yog’ochning namligi, faner 
Ajr/soatlar :   Ma’ruza 2- soat        Amaliy mashg‘ulot 2-soat            Jami: 4-soat   
Mavzuning   qisqacha   ta’rifi   .   Yog’och   va   yog’och   materiallar   xalk,
xujaligining hamma tarmoklarida   keng kullaniladi. Undan qurilish va inshootlarda,
avtomobilsozlik,   vagonsozlik,   ximiya   va   kumir   sanoatida,   qog‘ozsellyuloza
sanoatida, faner, mebel, sport inventarlari, gugurt ishlab chiqarish, etil spirti, sintetik
kauchuk,   turli   loklar,   buyoqlar   ishlab   chiqarish   sohalarida   ham   keng   foydalaniladi.
Yog’och   materiallardan   turli   buyumlar   ishlab   chiqarish   uchun   eng   avvalo,   tegishli
materialdan turli va tejamkorlik bilan foydalanish, tayyorlangan buyumning sifatiga
e’tibor   berish,   ishlatiladigan   yog’och   materialning   turini,   tuzilishini,   xususiyatini,
unga ishlov berish texnologiyasini bilish juda katta ahamiyatga ega.  SHuning uchun
har   qanday   yog’och   materiallar   texnikada   asosiy   qirqim   (ko‘ndalang,   radial   va
tangen-tal) buyicha tekshirilib, ma’lum sohada ishlatish uchun tavsiya qilinadi 
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi 
Metod:  Og’zaki bayon qilish, slaydlar asosidagi kichik amaliyot, “SWOT” 
tahlil jadvali 
Vositalar   ( texnik   va   didaktik ) :   tarqatma   material,   4-   ta   vatman   kogoz,
amaliyot   asosida   tayyorlangan   prezentatsiya   slaydlari,   markerlar,   skoch,   doska,
kompyuter, proyektr. 
Nazorat:  Og’zaki nazorat, o’z-o’zini nazorat qilish, savol-javob,   Baholash:
Rag’batlantirish, guruhlar ishini baholash.   
Ma’ruzaning maqsad va vazifalari:  
Maqsadlar :  
Ta’limiy:   Mavzuning  metodik
jarayonining ilmiy-nazariy 
mazmunmohiyatini bayon qilish   
Tarbiyaviy:   Mavzuning   metodik
jarayonining uslubiy va amaliy asoslari
haqida misollar keltirish 
Rivojlantiruvchi:   Mavzuning 
metodika, o‘qitish metodikasi, o‘qitish 
nazariyasini tahlil etish   Vazifalar:   Mavzuning   (maqsadga
mos   ravishda   vazifalarni   talaba   uchun
topshiriq yoki savol shaklida ifodalang) 
  Ta’limiy savol:  Mavzuning metodik 
jarayonining  ilmiy-nazariy 
mazmunmohiyatini qanday 
tushunasiz? 
Tarbiyaviy savol:   Mavzuning   metodik
jarayonining   uslubiy   va   amaliy   asoslarini
tahlil eting. 
Rivojlantiruvchi   savol :   Mavzuning
metodika,   o‘qitish   metodikasi,   o‘qitish
nazariyasini tahlil eting.  
Kutilayotgan natijalar: 
Ma’ruza yakunida talaba biladi 
(Bilim) :  Mavzuning  metodik  Qaysi  savollar  beriladi:  
Mavzuning   metodik   jarayonining
  jarayonining   ilmiy-nazariy
mazmunmohiyatini bilib oladilar.   ilmiynazariy mazmun-mohiyati nimadan
iborat?  
Amaliyot  yakunida  talaba 
tushunadi (Ko’nikma) : 
Mavzuning   metodik   jarayonining
uslubiy   va   amaliy   asoslarini   tahlil   etish
ko’nikmalariga ega bo’ladilar.   Qaysi   savollar   beriladi:
Mavzuning   metodik   jarayonining
uslubiy   va   amaliy   asoslarining   ta’siri
qanaqa bo’lgan?   
Amaliyot   yakunida   talaba   bajara
oladi (Malaka): 
Mavzuning   metodika,   o‘qitish
metodikasi,   o‘qitish   nazariyasini   tahlil
etish malakalari shakllanadi     Qanday topshiriqlar beriladi:  
Mavzuning   metodika,   o‘qitish
metodikasi,   o‘qitish   nazariyasi
masalalarni bugungi kunga mos ravishda
tahlil eting. 
 
Dars jarayoni va uning bosqichlari: 
Ishning nomi  Bajariladigan ish mazmuni  Talaba faoliyati 
1-bosqich: 
Tashkiliy qism. 5 
min   1.   Salomlashish   va   Davomatni
aniqlash. Motivatsiyani uyg‘otish    
2-bosqich: 
Refleksiya. 5 min  O‘tilgan  mavzuni  asosiy 
tushunchalarini eslash va takrorlash   O‘quvchilar  
ichida muhokama. 
3-bosqich: 
Asosiy   qism
55   inut  1.   Kichik  guruxlar 
shakllantiriladi    va 
topshiriqlar beriladi 
 
2..  Mavzuga “SWOT” tahlil 
jadvalini tuzishni vazifa qiladilar 
 
3.     “Yog’och   materiallari”
mavzusidagi   muammolarni   “FSMU”
texnologiyasida   yoritishni   taklif
qiladi  Topshiriqlarni 
bajaradilar 
 
“SWOT”  tahlil 
jadvali tuzadilar 
 
 
 
“FSMU” 
texnologiyasini 
tuzadilar 
 
4-bosqich: 
Baholash. 
Dars yakuni 
15 minut  1. Guruhlar ishini xulosalari 
2. Mavzu boyicha savol –javob 
o’tkazish 
3.Uyga vazifa berish  Guruhni baholash 
 
2.3. “DURADGORLIKDA ISHLATILADIGAN NAZORAT-
  O‘LCHOV VA REJALASH ASBOBLARI”    mavzusining texnologik 
modeli va  xaritasi 
Tayanch   so‘z   va   iboralar :   chizg‘ich,   go‘niya,   porsi   go‘niya,   vintli   porsi   cho‘niya,
xatkash, Sirkul, Kronsirkul va nutromer,  shtangensirkul, mikrometr. 
Ajr/soatlar :   Ma’ruza 2- soat        Amaliy mashg‘ulot 2-soat            Jami: 4-soat   
Mavzuning   qisqacha   ta’rifi.   Yog’och   materiallardan   tayyorlanadigan
buyumlarning   aniq   va   yaxshi   sifatli   chiqishi   duradgorning   ish   malakasiga   va   shu
bilan   birga,   nazorat-o‘lchov   hamda   rejalash   asboblaridan   o‘rinli,   to‘g‘ri   foydalana
olishlariga bog‘liq. 
  Duradgorlikda   masshtabli   chizg‘ich,   go‘niya,   porsi   go‘niya,   vintli   porsi   cho‘niya,
xatkash   kabi   nazorat-o‘lchov   va   rejalash   asboblaridan   foydalaniladi.   Asbob   va
andaza   yordamida   yog’ochni   shunday   rejalash   kerakki,   rejalanadigan   taxta
(brus)dagi nuqsonli joylar keyingi ishlash vaqtida arralab tashlanadigan bo‘lsin. 
O’quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi 
Metod:  Og’zaki bayon qilish, slaydlar asosidagi kichik amaliyot, “Tushunchalar
tahlili”, “Venn diagrammasi” tahlil jadvali 
Vositalar   ( texnik   va   didaktik ) :   tarqatma   material,   amaliyot   asosida
tayyorlangan   prezentatsiya   slaydlari,   markerlar,   doska,   kompyuter,   proyektr.
Nazorat:   Og’zaki   nazorat,   o’z-o’zini   nazorat   qilish,   savol-javob,     Baholash:
Rag’batlantirish, guruhlar ishini baholash.   
Ma’ruzaning maqsad va vazifalari:  
Maqsadlar :  
Ta’limiy:   Mavzuning  metodik
jarayonining ilmiy-nazariy 
mazmunmohiyatini bayon qilish   
Tarbiyaviy:   Mavzuning   metodik
jarayonining   uslubiy   va   amaliy
asoslari haqida misollar keltirish 
Rivojlantiruvchi:   Mavzuning 
metodika, o‘qitish metodikasi, o‘qitish 
nazariyasini tahlil etish   Vazifalar:   Mavzuning   (maqsadga
mos   ravishda   vazifalarni   talaba   uchun
topshiriq yoki savol shaklida ifodalang) 
  Ta’limiy savol:  Mavzuning metodik 
jarayonining  ilmiy-nazariy 
mazmunmohiyatini qanday 
tushunasiz? 
Tarbiyaviy savol:  Mavzuning   metodik
jarayonining   uslubiy   va   amaliy   asoslarini
tahlil eting. 
Rivojlantiruvchi   savol :   Mavzuning
metodika,   o‘qitish   metodikasi,   o‘qitish
nazariyasini tahlil eting.  
Kutilayotgan natijalar: 
Ma’ruza yakunida talaba biladi 
(Bilim) :  Mavzuning  metodik 
jarayonining   ilmiy-nazariy
mazmunmohiyatini bilib oladilar.   Qaysi  savollar  beriladi:  
Mavzuning   metodik   jarayonining
ilmiynazariy mazmun-mohiyati nimadan
iborat?  
Amaliyot  yakunida  talaba 
tushunadi (Ko’nikma) : 
Mavzuning   metodik   jarayonining
uslubiy   va   amaliy   asoslarini   tahlil   etish
ko’nikmalariga ega bo’ladilar.   Qaysi   savollar   beriladi:
Mavzuning   metodik   jarayonining
uslubiy   va   amaliy   asoslarining   ta’siri
qanaqa bo’lgan?   
  Amaliyot   yakunida   talaba   bajara
oladi (Malaka): 
Mavzuning   metodika,   o‘qitish
metodikasi,   o‘qitish   nazariyasini   tahlil
etish malakalari shakllanadi     Qanday topshiriqlar beriladi:  
Mavzuning   metodika,   o‘qitish
metodikasi,   o‘qitish   nazariyasi
masalalarni bugungi kunga mos ravishda
tahlil eting. 
 
Dars jarayoni va uning bosqichlari: 
Ishning nomi  Bajariladigan ish mazmuni  Talaba faoliyati 
1-bosqich: 
Tashkiliy qism.  
5 min   1.   Salomlashish   va   Davomatni
aniqlash. Motivatsiyani uyg‘otish    
2-bosqich: 
Refleksiya. 5 min  O‘tilgan  mavzuni  asosiy 
tushunchalarini eslash va takrorlash   O‘quvchilar  
ichida muhokama. 
3-bosqich: 
Asosiy   qism
56   inut  3. Yog’och o‘ymakorligida 
o‘lchov asboblarning ahamiyati. 
4. Go‘niya va uning turlari 5.  
Xatkash va undan foydalanish. 
6.   Sirkul   va   unin   turlari   rejasi
bo‘yicha yangi mavzu bayoni 
2. Mavzuning  asosiy 
tushunchalariga “Tushunchalar tahlili 
metodini” tuzishni taklif qiladi. 
 
3. Mavzuning “Masshtabli 
chizg‘ich va go‘niya” asboblarini 
“Venn diagrammasida” yoritishni 
vazifa qiladi. 
 
4. O‘quvchilar bilimini 
nazorat qilishda “Assisment” 
texnologiyasi asosida nazorat qilish.  Topshiriqlarni 
bajaradilar 
 
“SWOT”  tahlil 
jadvali tuzadilar 
 
 
 
“FSMU” 
texnologiyasini 
tuzadilar 
 
 
“Venn 
diagrammasida” 
tuzadilar 
 
 
“Assisment”ni 
ishlaydilar 
4-bosqich: 
Baholash. 
Dars yakuni 
15 minut  1. Guruhlar ishini xulosalari 
2. Mavzu boyicha savol –javob 
o’tkazish 
3.Uyga vazifa berish  Guruhni baholash 
 
  2.4.“DURADGORLIK” FANINING O‘QITISH METODIKASI 
 
  2.1.1.   “ Yog’och o‘ymakorligi san’atining o‘ziga xos xususiyatlari”    
mavzusi bo‘yicha dars o‘tish metodikasi va yaratilgan ishlanmani 
bayoni 
 
1. Salomlashish va davomaddan so‘ng. Mavzuning rejasi, maqsadi va ma’ruzadan
kutilayotgan natijalar izoxlanadi. 
 
2. “Yog’och   o‘ymakorligi   san’atining   o‘ziga   xos   xususiyatlari”   mavzusining
mazmun   va   mohiyati,   unga   tuzilgan   reja   asosida   innovatsion   ta’lim
texnologiyalaridan foydalangan holda tushuntiriladi. 
 
3. Mashg‘ulotda   talabalarning   faolligini   oshirish   maqsadida   faollashtiruvchi
savollar berib boriladi. 
 
4. “Yog’och   o‘ymakorligi   san’atining   o‘ziga   xos   xususiyatlari”     mavzusining
tushunchalariga   “Rezyume”   texnologiyasi   qo’llash   uchun   guruxlar   shakllantiriladi
va topshiriqlar beriladi. 
 
5. O‘rganilayotgan   materialni   yaxshiroq   anglash   uchun   qo‘llaniladigan
“Tushunchalar tahlili” metodidan foydalanish uchun topshiriqlar beriladi. 
 
6. Mavzu bo‘yicha “Rezyume” muammoli ta’lim texnologiyasini qo‘llash.  
“ Yog’och o‘ymakorligi san’atining o‘ziga xos xususiyatlari”    mavzusi bo‘yicha 
“REZYUME”  texnologiyasi 
 
Samarqand o‘ymakorligi  Marg‘ilon o‘ymakorligi 
Afzalligi  Kamchiligi  Afzalligi  Kamchiligi 
  Toshkent   xalq
ustalari   taxta
yuzasidagi
naqshlarni
zaminsiz,
chiziqlar   orqali
bajarganlar   va
xoshiya
naqshlarini   ko‘p
ishlatganlar.
Toshkent, 
ustalari  esa 
tayyor 
buyumlarni 
maxsus lok bilan 
loklaydilar.   Xoshiya   naqshlarini
ko‘p ishlatish 
natijasida 
naqshlarning 
ayrimlarida 
bo‘rttirilganlik 
yuzaga kelgan.  Marg‘ilon ustalari 
o‘ymakorlik 
ishlarining 
zaminini  o‘ta 
chuqur 
o‘yganlar. 
O‘yma 
naqqoshlikning 
ajoyib namunalarini
toshkentlnk ustalar 
yasagan 
eshiklar, 
buklama 
shirmalarda, 
kursichalar, laganlar
shu kabi boshqa 
buyumlarda yaqqol 
ko‘ramiz.  O‘ymakorlik 
ishlarining 
zaminini   o‘ta
chuqur   o‘yish
natijasida   turli
sinishlar   yuzaga
kelishi mumkin.  
Xulosa:     Maxalliy   an’analarni   avaylab,   ardoqlab   ularni   yangi   mazmun   bilan
boyitayotgan   xalq   ustalari   asrlar   davomida   sayqal   topgan   qadimiy   san’atning
etuk   namunalarini   yaratmoqdalar.Xar   bir   viloyatning   yog’och   o‘ymakorligida
o‘ziga xos yo‘nalish va ifoda bor.    
 
 
   
  
  
   “ Yog’och o‘ymakorligi san’atining o‘ziga xos xususiyatlari”    mavzusi bo‘yicha “BBB” metodi
Bilaman  Bilishni xoxlayman  Bilib oldim 
Yog’ochga   naqsh   o‘yish   va   gul
solish   san’ati   hamisha   ardoqlanib
kelingan.   Xozirgi   paytda   yog’och
o‘ymakorligi   me’morchilik   bilan   bir
qatorda   ro‘zg‘or   buyumlariga   bezak
berishda keng qo‘llanilmoqda. 
Xozirgi   kunda   arxitektura   bilan   bog‘liq
bo‘lgan ganch va yog’och o‘ymakorligi
tobora   taraqqiy   etib   bormoqda.
O‘zbekistonda   qadimdan   me’morchilik
va   uy-ro‘zg‘or   buyumlarini   bezashda,
xalq   amaliy   san’atining   turlaridan   biri
yog’och   o‘ymakorligi   keng   qo‘llanib
kelingan.   Yog’och   o‘ymakorligida   turli
naqsh uslublaridan foydalaniladi.    Har   bir   usta   o‘zi   yashab,   ijod   etgan
erdagi   badiiy   an’analariing   o‘ziga   xos
tomonlarini   o‘zida   aks   ettiradi.
SHularni   inobatga   olib   xar   bir   viloyat
kesimida   yog’och   o‘ymakorlik
sa’natining   o‘ziga   xos   usullarini,
yog’ochlarga   ishlov   berishdan   oldin
qanday   ishlovlar   berilishini   bilishni
hohlayman   Xivalik   xalq   ustalari   yog’ochni   o‘yib
naqsh   ishlashda   yog’ochning
tabiiyligini   saqlab   qolganlar,   buxorolik
ustalar   esa   naqsh   o‘yib   ishlangan
buyumlarni   jim-jimador   qilib,   uni
oltinsimon   va   kumushsimon   ranglar
bilan   bo‘yaganlar.   Ko‘qonlik   xalq
ustalari   yog’ochni   o‘yib  naqsh   solishda
uni   o‘rta   chuqurlikda   o‘yganlar.
Toshkent   xalq   ustalari   taxta   yuzasidagi
naqshlarni   zaminsiz,   chiziqlar   orqali
bajarganlar va xoshiya naqshlarini ko‘p
ishlatganlar,   Marg‘ilon   ustalari
o‘ymakorlik   ishlarining   zaminini   o‘ta
chuqur o‘yganlar.   
 
    “YOG’OCH MATERIALLARI”    mavzusi bo‘yicha dars o‘tish metodikasi
va yaratilgan ishlanmani bayoni 
1. Salomlashish   va   davomaddan   so‘ng.   Mavzuning   rejasi,   maqsadi   va
ma’ruzadan kutilayotgan natijalar izoxlanadi. 
 
2. “Yog’och materiallari” mavzusining mazmun va mohiyati, unga tuzilgan reja
asosida   innovatsion   ta’lim   texnologiyalaridan   foydalangan   holda
tushuntiriladi.  
 
3.Mashg‘ulotda   talabalarning   faolligini   oshirish   maqsadida   faollashtiruvchi
savollar berib boriladi. 
 
4. “Yog’och   materiallari   mavzusining   tushunchalariga   “Kichik   guruxlar”
shaklantirilib topshiriqlar beriladi. 
 
5. O‘rganilayotgan   materialni   yaxshiroq   anglash   uchun   qo‘llaniladigan
“SVOT” tahlil jadvalidan  foydalanish uchun topshiriqlar beriladi. 
 
6. “Yog’och   materiallari”   mavzusidagi   kasalliklari   “FSMU”   muammoli
ta’lim texnologiyasini qo‘llash bo‘yicha ko‘rsatmalar beradi.  
  “Yog’och materiallari” mavzusiga “Kichik guruxlarda ishlash”  metodi 
   
   
 
 
  “YOG’OCH MATERIALLARI” MAVZUSIGA “SWOT-TAHLIL” 
JADVALI 
Kuchli tomoni   
Yog’ochlardan 
juda  ko‘p 
tarmoqlarda 
foydalaniladi 
  Kuchsiz tomoni temperatura, namlik
uzgarishi 
natijasida yog’och 
qurib,  tez 
deformatsiyalana
  di   tashlaydi),   nam
(tob   tortib
shishadi, yoriladi 
Imkoniyatlari   
Xar  turli 
maxsulotlar 
tayyorlash 
uchun 
qulay xom 
ashyo   Xavflar Yog’och  oson  
alangalanadi, 
chirishga, 
hasharotlarning 
kemirishiga 
qarshilik  kursata 
olmaydi 
 
 
 
 
 
 
 
  “YOG’OCH MATERIALLARI” mavzusiga “FSMU”
texnologiyasi 
 
 
2.4.3. “DURADGORLIKDA ISHLATILADIGAN NAZORAT-O‘LCHOV 
VA REJALASH ASBOBLARI”    mavzusi bo‘yicha dars o‘tish metodikasi
va yaratilgan ishlanmani bayoni 
1. Salomlashish   va   davomaddan   so‘ng.   Mavzuning   rejasi,   maqsadi   va
ma’ruzadan kutilayotgan natijalar izoxlanadi. 
 
2. “Duradgorlikda   ishlatiladigan   nazorat-o‘lchov   va   rejalash   asboblari”
mavzusining mazmun va mohiyati, unga tuzilgan reja asosida innovatsion ta’lim
texnologiyalaridan foydalangan holda tushuntiriladi. 
 
3. Mashg‘ulotda   talabalarning   faolligini   oshirish   maqsadida   blits-savollar
berib boriladi. 
  4. O‘rganilayotgan   materialni   yaxshiroq   anglash   uchun   “Tushunchalar
tahlili” metodidan foydalanish uchun topshiriqlar beriladi. 
 
5. Mavzudagi   “Masshtabli   chizg‘ich   va   Go‘niya”   tushunchalarini   “Venn
diagramma” sida solishtiring.  
 
 
“DURADGORLIKDA ISHLATILADIGAN NAZORAT-O‘LCHOV 
ASBOBLARI” MAVZUSIGA  “TUSHUNCHALAR TAHLILI” 
 
Tushunchalar   
Izohi 
Masshtabli chizg‘ich  Yog’och materiallarning, tayyor detal va buyumlarning
o‘lchamlari o‘lchanadi va rejalash ishlari bajariladi  
Go‘niya  Go‘niya yordamida randalangan taxta chetlarining
go‘niyaviyligini tekshirishda chizg‘ichni sirt bo‘ylab 
surmasdan, balki sirtning har er-har eriga ko‘tarib 
ko‘chirish yo‘li bilan tekshiriladi  
Porsi go‘niya  Buyum qismlarining porsi usulida biriktirishda (sur’at
ramkasi qismlari, eshik, deraza romlarining 
chaspaklari, javon, shkaf kabilarning karnizlari, 
umuman chorabzal randalar yordamida gul chiqarilgan
qismlarni biriktirishda) rejalash porsi go‘niya 
yordamida bajariladi  
Vintli porsi go‘niya  chizg‘ichi kundaga vint yordamida qotiriladi, vintni
bo‘shatish yo‘li bilan chizg‘ichni kundaga nisbatan 
ixtiyoriy burchakka burib o‘rnatish mumkin. Shuning 
uchun vintli porsi go‘niya yordamida bir-biriga turli xil
burchaklar hosil qilib biriktiriluvchi qismlar rejalanadi.  
Xatkash 
  aniq o‘lchamli qilib arralash, randalash, o‘yish-teshish
ishlarini bajarishda Yog’och materiallarning turli 
tomonlariga   ularning   qirralariga   parallel   qilib   reja
chiziqlari chizishda ishlatiladigan rejalash asbobi.  
Sirkul 
  Duradgorlikda faneralar bilan ishlashda taxtalardan
doiraviy, egri chiziqli buyumlar tayyorlashda, Yog’och 
ishlaydigan tokarlik dastgohlarida detal va 
buyumlarning o‘lchamini yo‘nilgan sirtlarga 
tushirishda sirkul yordamida rejalash ishlari bajariladi  
  Kronsirkul va
nutromer 
  Yog’och ishlanadigan tokarlik dastgohlarida
tayyorlanadigan buyumlarning tashqi va ichki 
diametrlarini o‘lchashda, shuningdek, o‘lchamga
sozlashda kronsirkul va nutromerdan foydalaniladi.  
Shtangensirkul
detallarni  ± 0,02 dan  ± 0,1 mm gacha aniqlik bilan o‘lchashga
imkon beradigan asbob. 
Mikrometr 
  yupqadetallarni yoki arra polotnolarini  ± 0,002 dan
± 0,1 mm gacha aniqlik bilan o‘lchash uchun ishlatiladi. 
  “DURADGORLIKDA ISHLATILADIGAN NAZORAT-O‘LCHOV VA
REJALASH ASBOBLARI” MAVZUSIGA  “VENN DIAGRAMMASI”
TATBIG’I 
 
DURADGORLIKDA ISHLATILADIGAN NAZORAT-O‘LCHOV VA 
REJALASH ASBOBLARI” MAVZUSIGA  “ASSISMENT” texnologiyasi 
 
  Yog‘ochlarni o‘yib ishlov berishda masshtabli chizg‘ich ham Go‘niya va 
uning turlari ham birdea ahamiyatga ega. Chunki to‘g‘ri o‘lchamlar olishda, 
burchaklarni to‘g‘ri tanlashda bu asboblar juda ahamiyatlidir.   
   
 
2.5.“DURADGORLIK”  FANIDAN TALABALAR BILIM, KO‘NIKMA
VA MALAKALARINI BAXOLASH. 
Kasb-xunar   kollejlari   o‘quvchilarining   bilim   saviyasi,   ko‘nikma   va
malakalarini   nazorat   qilio‘ning   reyting   tizimni   O‘zbekiston   Respublikasi   “
Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturi   to‘g‘risida”gi     Qonun   xamda   “   O‘zbekiston
Respublikasida o‘rta maxsus, kasb-xunar talimini tashkil etish chora –tadbirlari
to‘g‘risida”  Vazirlar Maxkamasining     1998 yil 13 maydagi 204 sonli  qaroriga
muofiq tashkil etiladi. 
Kasb-xunar   kollejlari   o‘quvchilarining   bilim   saviyasi,   ko‘nikma   va
malakalarini   nazorat   qilishning   reyting   tizimi   “   O‘rta   maxsus,   kasb-xunar
talimini   Davlat   talim   standartini   tasdiqlash   to‘g‘risida”   O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2000 yil 16 oktyabrdagi 400-sonli qarori
bilan   tasdiqlangan   “   O‘rta   maxsus,   kasb-xunar   talimi   Davlat   talim
standartlari”ning   tarkibiy   qismi   bo‘lib,   barcha   kasb-xunar   kollejlarida   joriy
etiladi va mazkur Nizom asosida amalga oshiriladi. 
Reyting tizimining maqsadi va vazifalari 
Reyting tizimining maqsad va vazifalari quyidagilardan iborat:   1.  
Test. 
Detallarni 
± 0 ,02 dan 
± ,1 0
mm gacha aniqlik bilan 
o‘lchashga imkon beradigan 
asbob nima? 
a)  Go‘niya  
b)  Shtangensirkul 
c) sirkul  
d) 
М ikrometr   . Qiyosiy tahlil3
 
Go‘niya 
ва  Xatkashlarni  
б ir-
biriga qiyoslang. 
2 . Tushuncha tahlili
 
Sirkul bu – ...  4 . Amaliy kо‘nikma  
Kronsirkul va nutrome
рни 
“ Rezyume” metodida 
izoxlang.
  -Kasb-xunar kollejlari o‘quvchilarida Davlat talim standartlariga muvofiq
tegishli bilim, ko‘nikma va malakalairining shakllanish darajasini nazorat qilish;
-O‘quvchilar   bilim,   ko‘nikma   va   malakalarini   baxolashning   asosiy
tamoyillari:   standartiga   asoslanganlik,   aniqlik,   xaqqoniylik,   ishonchlilik   va
qulay shaklda baxolashni ta’minlash; 
-O‘quvchilar   bilimi,   ko‘nikma   va   malakalari   darajalairini   taqqoslash   va
talim jarayonida o‘zaro musobaqa muxitini yaratish; 
-O‘quvchilarni   fanlar   bo‘yicha   kollej   xamda   uzluksiz   tayyorgarligini
taminlash; 
-O‘qituvchi   faoliyatidagi   masuliyatini   oshirish   va   uning   pedagogik
mexnati samaradorligini xolisona baxolash; 
-O‘quvchilarning   xar   bir   fan   va   amaliyot   turlari   bo‘yicha   o‘zlashtirish
darajasini aniqlash; 
-O‘quvchilarda   bilim,   ko‘nikma   va   malakalar   saviyasining   shakllanish
suratini muntazam ravishda taxlil qilib berish; 
 
Reyting tizimini asosiy tamoyillari va nazorat turlari. 
O‘qitish saviyasi  va o‘zlashtirish darajasining Davlat  talim standartlariga
muvofiqligini   taminlash   uchun   quyidagi   nazorat   tadbirlarini   o‘tkazish   nazarda
tutiladi: 
-Joriy   nazorat   (   jn)-   og‘zaki   so‘rovlar,   konferensiyalar,   seminarlar,
yozma ishlar ( diktant, bayon, insho) labaratoriya ishlari, uy vazifalari, testlar va
shu kabi so‘rov shakllari orqali amalga oshiriladi; 
-Oraliq   nazorat   (   on)-   fanining   malum   bir   qismi,   bo‘limni
yakunlangandan   so‘ng   o‘tkaziladi.   Oraliq   nazoratni   o‘tkazish   tartibi   va   shakli
talim muassasi tegishli kafedra ( fan uyushma) lari tomonidan belgilanadi; 
-YAkuniy   nazorat   (yan)-   semestr   tamom   bo‘lgandan   keyin   amalga
oshiriladi.   YAkuniy   nazoratni   o‘tkazish   tartibi   va   shakli   talim   muassasining
ilmiy pedagogik kengashi tomonidan belgilanadi. 
Reyting tizimini joriy qilishda quyidagi asosiy tamoyillarining bajarilishi
zarur: 
  -Xar   bir   predmet   bo‘yicha   tegishli   kafedralar   tomonidan   maqullangan
varianilar   asosida   boshlang‘ich   nazorat   (bn)   o‘tkaziladi.   Boshlang‘ich
nazoratning   reyting   monitoringi   va   taxlil   guruxi   tomonidan   o‘tkazilishi
maqsadga muvofiq; 
-O‘quv   dasturining   mantiqan   tugallangan   bo‘lim   bo‘yicha   o‘quvchi
albatta   baxolanishi   shart   va   natija   o‘tish   ballidan   (55   ball)   past   bo‘lganda   shu
bo‘lim bo‘yicha qayta nazorat belgilanadi. Ushbu bo‘limlarni tegishli kafedralar
aniqlaydi; 
-YAkuniy   nazorat   kafedra   tomonidan   tuzilgan   variantlar   asosida   reyting
monitoringi va taxliliy guruxi kuzatuvi ostida o‘tkaziladi. 
Semestr   mobaynida   o‘quv   yuklamasi   24   soatdan   kam   bo‘lgan   fanlardan
oraliq nazorat o‘tkazilishi shart emas. 
 
O‘quvchilarning bilim saviyasini baxolash va yakuniy reyting 
ko‘rsatkichlarini aniqlash 
O‘quvchilarning   bilim   saviyasi   ko‘nikma   va     malakalarini   nazorat
qilishning reyting tizimi asosida o‘quvchining xar bir fan bo‘yicha o‘zlashtirish
darajasini ballar orqali ifodalash yotadi. 
Xar   nazorat   turi   qanday   shaklda   o‘tkazilishdan   qat’iy   nazar   100   ballik
tizimda butun sonlar yordamida baxolanadi. 
Boshlang‘ich   nazoratning   natijasi   boshqa   nazoratdan   olingan   ballariga
qo‘shilmaydi.   U   o‘quvchining   semestr   davomida   ushbu   fan   bo‘yicha
o‘zlashtirish   sur’atini   taxlil   qilishda,   o‘qituvchining   o‘quvchilar   bilan   ishlash
faoliyatining samarasi mezoni sifatida qo‘llaniladi. 
Muayyan fan bo‘yicha o‘quvchining semestr mobaynida to‘plashi muxim
bo‘lgan   umumiy   ball   (   R-semestr)   maqsadida   100   ballni   tashkil   qilib,
quydagicha xisoblanadi: 
R-
semestr   JN+ON+YAN  
               3  
bu
erda:   JN- o‘quvchining   semestr   davomida   joriy   nazorat   bo‘yicha,   butun   songa
yaxlitlangan   o‘rtacha   ball   (masalan,   joriy   nazorat   1o‘quvchi   uchun   4marta
o‘tkazilgan   bo‘lib,   50,62,70,80   ballarni   tashkil   etsa,   o‘rtacha   yakuniy   jn
(50+62+70+80) 4 ya’ni 66ballni tashkil etadi); 
ON- o‘quvchining   semestr   davomida   oraliq   nazoratlar   bo‘yicha,   butun
songa   yaxlitlangan   o‘rtacha   ball   (masalan,   oraliq   nazorat   1   o‘quvchi   bilan   2
marta o‘tkazilib, natijalari 68, 72 ballarni tashkil etgan bo‘lsa, o‘rtacha yakuniy
ON ularning yig‘indisining o‘rtachasi ya’ni 70ballni tashkil etadi).  
Agar   fanning   semestr   bo‘yicha   yuklamasi   24   soatdan   kam   bo‘lib,   orliq
nazorat o‘tkazilgan xolda;  
 
R-
semestr   JN+ON+YAN            bo‘ladi 
               2 
Muayyan   fanni   o‘quv   amaliyoti   bo‘yicha   yillik   umumiy   ball   sifatida
semestrlarda to‘plangan umumiy ballarning o‘rtachasi olinadi:    
R- yillik   R1    semestr     +R 2   semestr                
               2 
Har   bir   fan   bo‘yicha   umumiy   reyting   ball   R   yillar   bo‘yicha   to‘plangan
umumiy   reyting   ballarining   o‘rta   qiymati   kabi   aniqlanadi.   (   masalan   fan   3   yil
o‘qitilsa): 
R-     R1    yil     +R 2   yil     R 3   yil        
               3 
Ishlab chiqarish talim va semestiri uchun xam maksimal semestr ball 100
bal   bo‘lib,   reyting   tizimi   ularning   o‘ziga   xos   xususiyatlarini   etiborga   olib,
loyixalashtirishadi. 
Davlat   imtixonlari,   ixtisoslik   masala   ishlari   xamda   (   diplom)   loyixalari
xam 100 ballik tizimda baxolanadi. 
 
  Joriy baxolashni baxolash me’zonlari 
 
Baxolash 
ko‘rsatkichi  Baxolash mezonlari 
Amaliy mashg‘ulot mavzusining nazariy asoslari bo‘yicha xar
tomonlama   chuqur   va   mukammal   bilishga   ega.   Mavzuni
ijodiy   va   ilmiy   yondoshgan   xolda   nazariy   bilimlar   asosida
tushuntira   oladi.   Mavzu   yuzasidan   berilgan   savollarga   to‘liq
javob   berib   borilgan   javoblarni   izoxlab   beradi.   Amaliy
mashg‘ulot mavzulari daftarda to‘liq yoritiladi.  
Amaliy   mashg‘ulot   mavzusining   nazariy   asoslari   bo‘yicha
bilimga   ega.   Mavzuni   yuzaki   tushuntira   oladi.   Mavzu
yuzasidan berilgan savollarning ayrimlariga javob beradi. 
Amaliy mashg‘ulotlar mavzulari to‘liq yoritiladi.  
Amaliy   mashg‘ulot   mavzusining   nazariy   asoslari   bo‘yicha
bilim   to‘liq   emas.   Mavzu   yuzasidan   berilgan   savollarga
mustaqil   javob   bera   olmaydi.   Daftarda   amaliy   mashg‘ulot
mavzularini yoritishda kamchiliklari mavjud.  
Amaliy   mashg‘ulot   mavzusining   nazariy   asoslari   bo‘yicha
bilimi   juda   kam.   Mavzu   yuzasidan   berilgan   savollarga   javob
bera   olmaydi.   Daftarda   amaliy   mashg‘ulot   mavzulari   qisman
yoritilgan. 
 
Oraliq baxolashni baxolash me’zonlari 
Oraliq   baxolash   nazariy   mashg‘ulot   materiallari   bo‘yicha   o‘tkaziladi.
Semestr davomida 2 ta OB o‘tkaziladi. 
Baxolanishi  Baxolash omillari  “YOzma   ish”
umumiy baxosi 
Xar  bir  savol 
aloxida baxolanadi  1. Javobning to‘g‘riligi va to‘liqligi  3 
“   YOzma   ish”
bo‘yicha   umumiy
baxolanadi  2. Javob berishda ijodiy yondashish  1 
     3. Xusnixat  1 
 
 
 “ 5” 	
alo 	
“4” 	yaxshi 	
“3” 	
qoniqarli 	
“2” 	
qoniqarsiz  XULOSA 
1. Ushbu bituruv malakaviy ishida  “Duradgorlik”    fanini o'qitishning tashkil
qilinishi qayta ko'rib chiqildi va takomillahstirildi  
2. “Duradgorlik”    fanining uchta mavzusining mazmuni qayta ishlab chiqildi
va takomillashtirildi. 
3. Fanni   o'qitishni   tashkil   qilishda   foydalaniladigan   pedagogik   usullar   va
interfaol ta'lim usullari tanlandi va mazmuni ochib berildi. 
4. “Duradgorlik”   fanining   tanlangan   uchta   mavzulariga   oid     B.Blum
taksonomiyasi   kategoriyalarining   har   biri   bo'yicha   o'quv   maqsadlari
belgilab olindi. 
5. Tanlangan   mavzular   bo'yicha   dars   mashg'ulotlarini   tashkil   qilish   uchun
texnologik xaritalar ishlab chiqildi. 
6. Ta’lim   oluvchi   bilimini   o‘zlashtirishi   muntazam   va   samarali   nazorat
qilinishi maqsadida o‘quv materiallariga oid nazorat savollari tuzildi. 
7. Mavzularni keng yoritish maqsadida bir qator innovatsion ta’lim usullari
usullar:   “FSMU”,   “Kichik   guruhlarda   ishlash”,   “SVOT   tahlil   jadvali”,
“Venn   diagrammasi”,   “Tushunchalar   tahlili”,   “BBB”,   “Assisment”
texnologiyalaridan foydalanildi. 
8. Tanlab   olingan   mavzular   bo‘yicha   innovatsion   ta’lim   texnologiyalariga
tegishli bir qator interfaol usullardan foydalanish natijasida “Duradgorlik”
faning amaliy ahamiyati yanada keng va chuqurroq ochib berildi. 
9. Ushbu   mavzularni   o‘qitishda   innovatsion   ta’lim   texnologiyalarining   bir
qator   interfaol   usullardan   foydalanish   ushbu   fanning   ma’ruza   va   amaliy
mashg‘ulotlarini o‘qitishning samaradorligini oshirishga olib keladi. 
10. “Duradgorlik” fanidan talabalar bilim, ko’nikma va malakalarini baholash
tizimi takomillashtirildi. 
 
  FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI 
1. Mirziyoyev   Sh.   M.   “Erkin   va   farovon,   demokratik   O’zbekiston   davlatini
birgalikda  barpo  etamiz”   O’zbekiston   Respublikasi  Prezidenti  lavozimiga
kirishish   tantanali   marosimiga   bag’ishlangan   Oliy   Majlis   palatalarining
qo’shma majlisidagi nutqi 13-14 b 
2. Sh.M.Mirziyoev     .“Buyuk   kelajagimizni   mard   va   olijanob   xalqimiz   bilan
birga quramiz”. T. “O’zbekiston” 488 b. 2017 y.  
3. Bulatov S.S. O‘zbek xalq amaliy bezak san’ati. T.: Mehnat 1991. 
4. Mirzaaxmedov   M,   Ergashev   S.   Yog’och   o‘ymakorligi.   T.:   O‘qituvchi,
1995. 
5. O‘rolov A.S. Mo‘jiza yaratish san’ati.  T.: Mehnat 1996. 
6. Mehnat ta’limi fanidan o‘quv dasturi.  T.: RTM, 2006. 
7. Mehnat ta’limi fanidan yangi taxrirdagi DTS. T.: RTM, 2006. 
8. Alimjonova   Dj.I.,   Aliyev   I.T.   Kimyo   va   oziq-ovqat   texnologiyasiga   oid
fanlarni   o'qitishda   innovatsion   pedagogik   texnologiyalar,   T.:   "Iqtisod   -
Moliya", 2015, 276 b. 
9. Mavlonov   A.,   Abdalova   S.,   Allamberganova   M.,   Ilyasova   Z.   O’quv
mashg’ulotlarini   tashkil   etishda   ta’lim   texnologiyalari.   O’quv   qo’llanma.
T.: “Tafakkur bo’stoni”, 2013yil 142 b  
10. A.Mavlyanov,   S.Abdalova,   X.Yuldashyev,   M.Baymetov.   Kasb   -   hunar
kollejlarida maxsus fanlarni o’qitish metodikasi. –T., “Tafakkur-bo’stoni”
2013. – 137 b. 
11. Alimjonova J.  I. Mutaxasislik  o’qitish  metodologiyasi   (ma’ruzalar   matni)
TKTI. – T.: 2009  
12. Gogol.uz

DURODGORLIK FANINI O’QITISHDA INOVATSION TA’LIM TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISH Reja: KIRISH …………………………………………………………………………………2 I-BOB. Duradgorlik” fani “o‘qitishda o‘qitishda innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalanishning nazariy asoslari 1.1. “ Duradgorlik” fanini o‘qitishning maqsad va vazifalari va o‘qitish xususiyatlari...................................................................................................................... 5 1.2. “ Duradgorlik” fanini o‘qitishda talabalarning bilim, ko‘nikma va malakalarida qo‘yilgan talabalar ............................................................................................................ 5 1.3. “ Duradgorlik” fanning boshqa fanlar bilan bog‘liqligi va aloqadorligi....................................................................................................................... 6 1.4. “ Duradgorlik” ajratilgan soat xajmi........................................................................... 7 1.5. “ Duradgorlik” fanining “ Yog’och o‘ymakorligi san’atining o‘ziga xos xususiyatlari”mavzusining mazmun va moxiyati.................................................................................. ................... 8 • “Yog’och materiallari” mavzusining mazmun va moxiyati......................................... 11 • “Duradgorlikda ishlatiladigan nazorat-o‘lchov asboblari ” mavzusining mazmun va moxiyati.................................................................................. .................... 23 2 BOB. “Duradgorlik” fanini o‘qitishda innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalanishning amaliy asoslari 2.1. Innovatsion ta’lim texnologiyalarining nazariy asoslari........................................ 29 2.2. “ Duradgorlik” fanidan tanlangan mavzulari bo‘yicha o‘quv maqsadlarini ishlab chiqish................................ ……………………………… ………. 35 2.3. “ Duradgorlik” fanidan tanlangan mavzularning texnologik xaritasi ...……….. 41 2.4. “ Duradgorlik” fanining o‘qitish metodikasi.......................................................... 45 2.5. “ Duradgorlik” fanidan talabalar bilim, ko‘nikma va malakalarini baxolash……………………………………………………………………………….. 56 Xulosa............................................................................................................................61 Adabiyotlar ro‘yxati .................................................................................................62 1

KIRISH BMIning dolzarbligi : O’zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 20.04.2017 yil 2909 “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari” to’g’risidagi qarori e’lon qilindi. Ushbu farmonda Oliy ta’lim tizimida o‘z yo‘nalishlari bo‘yicha dunyoning etakchi ilmiy-ta’lim muassasalari bilan yaqin hamkorlik aloqalari o‘rnatish, o‘quv jarayoniga ilg‘or xorijiy tajribalarini joriy etish, ayniqsa, istiqbolli pedagog va ilmiy kadrlarni xorijning etakchi ilmiy-ta’lim muassasalarida stajirovkadan o‘tkazish va malakasini oshirish borasidagi ishlar etarli darajada olib borilmayapti. Oliy ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish, mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor vazifalaridan kelib chiqqanholda, kadrlar tayyorlash mazmunini tubdan qayta ko‘rish, xalqaro standartlar darajasiga mos oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash uchun zarur sharoitlar yaratilishini ta’minlash shart sharoitlari keltirib o‘tilgan. Hayotimizning barcha sohalari kabi ta’lim tizimini ham modernizatsiyalash bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biri bo‘lib qolmoqda. Innovatsion ta’lim muhitini yaratish, uni xalqaro andozalarga to‘liq mosligini ta’minlash yoshlarimizni bugungi tez o‘zgaruvchan ijtimoiy hayotga muvaffaqiyatli ijtimoiylashtirishning muhim omilidir. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ni amalga oshirish uzluksiz ta’lim tizimining tuzilmasi hamda mazmunini zamonaviy fan yutuqlari va ijtimoiy tajriba asosida takomillashtirishni ko‘zda tutadi. Buning uchun, avvalo, barcha ta’lim muassasalaridagi dars jarayonlarini ilg‘or, ilmiy-uslubiy jihatdan asoslangan zamonaviy uslubiyot bilan ta’minlash lozim. YOsh avlodga ta’lim-tarbiya berishning maqsadi, vazifalari, mazmunini yangilash tizimi oldida turgan dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. Barchamiz bugun chuqur anglab oldik-faqatgina zamonaviy asosda ta’limtarbiya olgan, jahonning manaman degan mamlkatlaridagi tengdoshlari bilan bellasha oladigan, jismoniy va ma’naviy jihatdan barkamol yoshlar biz boshlagan ishlarni munosib davom ettirish va yangi bosqichga ko‘tarishga qodir bo‘ladi.

Har tomonlama yetuk, barkamol yoshlarni yetishtirish uchun albatta malakali, o’z mutaxassisligini chuqur egallagan o’qituvchilar zarur. SHuning uchun xozirgi kunda o‘qituvchilar oldiga juda ko‘p vazifalar qo‘yilmoqda. SHu bilan birga talabalarga xam. Ayniqsa “Kasb ta’lim”i yo‘nalishi bitiruvchilariga. CHunki ular xam “Pedagogika”ni xam o‘zlarining yo‘nalishlari bo‘yicha mutaxassisliklarini xam bilishlari lozim. Xozirgi kunda “Duradgorlik” fani Mustaqil O‘zbekiston Respublikasining gullab-yashnashi uchun xalq xo‘jaligi, jumladan, qishloq xo‘jaligining barcha tarmoqlarini yangi texnologiya va texnika asosida rivojlantirish asosiy vazifalardan biri hisoblanadi. Buning uchun xomashyolar va ularning manbalaridan oqilona foydalanish zarur. Hozirgi vaqtda qishloq xo‘jaligi va sanoatning barcha tarmoqlarida xomashyo, yarim tayyor mahsulot sifatida yog’ochning roli kundan-kunga oshib bormokda. Yog’ochdan asosan tabiiy yoki qayta ishlangan holda foydalaniladi. Shu bilan ayrim turli-tuman buyumlarning asosi yog’och hisoblanadi. Xalq xo‘jaligida ishlatilish hajmi va turli-tumanligi bilan yog’och boshqa materiallarga nisbatan ko‘proq ishlatiladi. Yog’och deganda, biz arralab yiqitilgan va ildiz hamda shox- shabbalardan tozalangan daraxt tanasini tushunamiz. Yog’ochdan qurilishda rom, eshik, pollar qurishda keng foydalaniladi: undan shuningdek, mebel, idishlar, shpallar, sport inventari ko‘prik va kemalarning elementlari, musiqa asboblari va hokazolar yasaladi. Tabiiy va presslangan yog’ochdan mashinasozlikda foydalaniladi; u kon sanoatida mahkamlash materiali sifatida ishlatiladi; yog’och sellyuloza-qog‘oz sanoatida, oziq achitqilari olishda, kord (shina sanoatida), viskoza tolasi (to‘qimachilik sanoatida), furfurol (plastmassa, sintetik tolalar) ishlab chiqarishda asosiy xomashyo bo‘lib xizmat qiladi. Yog’ochning ko‘p ishlatilishiga sabab, uning yuqori fizika-kimyoviy xossalari, yaxshi ishlanuvchanligi, shuningdek, kimyoviy va mexanikaviy ishlov berish yo‘li bilan yog’ochning ayrim xossalarini samarali o‘zgartirishning usullari mavjudligidir. Yog’och oson ishlanadi va issiqlik o‘tkazuvchanligi past, etarli darajada mustahkam, zarba hamda tebranish nagruzkalariga yaxshi qarshilik ko‘rsatadi, quruq sharoitda uzoq vaqt chidaydi. Yog’och quruq sharoitda uzoq 3

vaqt chidaydi, shu bilan birgalikda yog’ochning kamchiliklari ham mavjud, u yonadi, chiriydi, hashorat va zamburug‘lar ta’sirida emiriladi. Gikroskopligi sababli shishadi va quriydi egiladi va yoriladi. Yog’ochdan buyumlar tayyorlashda yelimlar, lak, bo‘yoqlar, pardozlash plyonkalari, plasmassalar va boshqa materiallardan ham foydalaniladi. Masalan, yelimlangan yog’och foksirindida tayyorlanadi. Yog’ochning xossalari hisobiga olingan holda undan qishloq xo‘jaligi va sanoatning turli sohalarida foydalaniladi . BMIning maqsadi: va vazifasi : Dars jarayonida o`quvchilarga ma’qul shart-sharoitlarini yaratish zamonaviy texnik-texnologik vositalarni kasb-xunar kolleji ustaxonalari moslashtirishni ilmiy metodik asoslarini yaratish. Yog’ochlarga ishlov berish yo`nalishidagi darslarni olib borish metodikasini yangi pedagogik texnologiya asosida ishlab chiqish. 1. “Duradgorlik”faniga oid adabiyotlarni o‘rganish va fanning mazmunini aniqlab , fanning tanlab olingan mavzularini chuqur o‘rganish. 2. Fanning tanlab olingan mavzularini o‘qitishda interfaol usularni qo‘llash. 3. Mavzularni o‘qitishda B.Blum taksonomiyasi asosida o‘quv maqsadlarini aniqlash. 4. “Duradgorlik” fanidan tanlab olingan mavzularning o‘qitish bo‘yicha texnologik xaritasini yaratish. 5. Bitiruv malakaviy ishining mavzusi bo‘yicha qo‘yilgan maqsad yo‘lidagi izlanishlar , olingan natijalar yuzasidan tegishli xulosalar chiqarish. Bitiruv malakaviy ishining yangiligi. Fanning tanlab olingan mavzulari xozirga qadar ananaviy usulda o‘rganilib kelingan va bitiruv malakaviy ishini bajarish jarayonida Interfaol ta’lim usularidan foydalangan xolda o‘qitish tavsiya etilayapti. Tanlangan mavzular bo‘yicha o‘quv maqsadlari, ishlanmalar va o‘qitish metodikasi birinchi marta amalga oshirilayalti. Talabalar bilim, ko‘nikmasini aniqlash uchun “Assisment” texnologiyasi namunasi ishlab chiqiladi.

I-BOB. “DURADGORLIK” FANI “O‘QITISHDA O‘QITISHDA INNOVATSION TA’LIM TEXNOLOGIYALARIDAN FOYDALANISHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. “Duradgorlik” fanning maqsad va vazifalari Fanning maqsadi, mohiyati, vazifalari va ta’lim berishda hamda malakali kadrlar tayyorlashda tutgan o‘rni. Duradgorlik materiallari, konstruksiyalar va buyumlar ishlab chiqarish sohasidagi fan va texnika yutuqlari to‘g‘risida qisqacha ma’lumot. Duradgorlik buyumlari va detallarni standartlashtirish to‘g‘risida tushuncha. Mamlakatimizda yog’och materiallari va yog’och buyumlar ishlab chiqarish tarixi va istiqbollari. YAngi texnika, texnologiyalar va dastgohlar bilan ta’minlash borasida Respublikamizda amalga oshirilayotgan ishlar. Duradgorlik fanining maqsadi, vazifalari va turlari. Yog’och o‘ymakorlik o‘quv ustaxonalarida o‘quvchilar mehnatini ilmiy tashkil qilish. Xavfsizlik texnikasi va shaxsiy gigena qoidalariga rioya qilish. 1.2. “Duradgorlik”fani bo’yicha talabalarning bilimi, ko’nikama va malakalariga qo’yiladigan talablar Amaliyotni shakllantirishda duradgorlik fanining o‘rni beqiyosdir. O‘quvchilarni madaniy darajasini yuksaltirishda yog’och o‘ymakorligi san’ati sir-asrorlarini bosqichga ko‘tarilishiga erishish vazifasi hamda ushbu maqsadlar yo‘lida yoshlarning badiiy ta’lim olishlari, zarur bilim, va axloqiy tarbiya, hamda mehnat ko‘nikmasiga ega bo‘lishi, malakalarini rivojlantirish vazifalari e’tiborda turadi. duradgorlik fanining asosiy maqsadi tahsil olayotgan talabalarga har bir ishlatiladigan xom-ashyolar bo‘yicha miqdor, texnika vositalari, asbob-uskunalarni mukammal bilish, o‘quvchilarga badiiy shakllarni yaratishi, ashyolardan to‘g‘ri foydalanish, ularni texnologiyasi va ishlab chiqarish uslublarini yuqori saviyada bilishni vazifa qilib qo‘yadi. 5