logo

TALABALARGA CHIZMACHILIK DARSINI O’QITISHDA ANIMATSION EFFEKTLARDAN FOYDALANISH METODIKASI

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

2762.2119140625 KB
TALABALARGA C HIZMACHILIK DARSINI O’QITISHDA
ANIMATSION EFFEKTLARDAN FOYDALANISH
METODIKASI
MUNDARIJA:
KIRISH
I–BOB.   TA’LIM JARAYONIDA INNOVATSIYALAR, TASNIFI, 
SAMARADORLIK MEZONLARI
1.1 Ta’lim tizimi da  o‘qituvchisining innovatsion pedagogik 
faoliyati va  pedagogik faoliyat turlari.
1.2 Ta’limda innovatsiyalarning ahamiyati   va dars samaradorligini
oshirish metodikasi.
1.3 Talabalarga ахборот технологияларидан фойдаланиб дарс 
ўтиш ва унинг афзалликлари.
I – BOB  bo‘yicha xulosalar
II – BOB   ЗАМОНАВИЙ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН 
ФОЙДАЛАНИБ ДАРС ЎТИШ ТАСНИФИ ВА АФЗАЛЛИКЛАРИ
2.1 Ta’lim jarayonida multimedia vositalarini qo’llash
2.2 Kompyuter grafikasidagi animatsiya turlari
2.3 Chizmachilik darslarida PowerPoint  animatsiyalarni yaratish 
va  effektlardan  orqali   talabala rning faoliyatini   faollashtirish .
II – BOB  bo‘yicha xulosalar
III –
BOB CHIZMACHILIK DARSINI O’QITISHDA 
ANIMATSION EFFEKTLARDAN FOYDALANISH 
METODIKASI  BO‘YICHA PEDAGOGIK TAJRIBA 
SINOV ISHLARI.
3.1 Pedagogik tajriba sinov ishlarini tashkil etish va uni amalga 
oshirish metodikasi
3.2 O‘tkazilgan tajriba-sinov ishlarining tahlili va samaradorligi
Xulosa
A dabiyotlar ro‘yxati
Ilovalar
1 KIRISH
                Muammoning   dolzarbligi.     O’zbekiston   Respublikasining   mustaqallikka
erishishi   ma’naviy,   tarixiy   qadriyatlarimiz   hamda   xalq   pedagogikasi   an’anadarini
qayta   tiklash   va   ularni   zamonaviy   pedagogik   hamda   axborot   texnologiyalari
asosida rivojlantirishga katta yo’l ochib berdi. 
Mamlakatimizda   istiqlolning   dastlabki   yillaridan   boshlab   ta’lim-tarbiya
tizimini rivojlantirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarilib, farzandlarimizning jahon
andozalariga   mos   sharoitlarda   zamonaviy   bilim   va   kasb-hunarlarni   egallashlari,
jismoniy va ma’naviy jihatdan yetuk insonlar bo‘lib voyaga yetishlarini ta’minlash,
ularning   qobiliyat   va   iste’dodi,   intellektual   salohiyatini   ro‘yobga   chiqarish,
yoshlarimiz   qalbida   ona   yurtga   sadoqat   va   fidoyilik   tuyg‘ularini   kamol   toptirish
borasida ulkan ishlar amalga oshirilmoqda.
Ta’lim   sohasini   yanada   rivojlantirishga   yangidan-yangi   qonunlar,
farmoyishlar   e’lon   qilindi.   Har   bir   sohaga   axborot   texnologiyalari   shiddat   bilan
birib   kelib ,   inson   mehnatini   sezilarli   darajada   yengillashtirdi.
«Kompyuterlashtirishni   yanada   rivojlantirish   va   axborot   kommunikatsiya
texnologiyalarini   joriy   etish»   to’g’risidagi   O’zbekiston   Respublikasi
Prezidentining Farmonida bunining tasdig’ini ko’rish mumkin. Darhaqiqat, hozirgi
kunda   ta’lim   sohasida   kompyuter   imkoniyatlaridan   foydalanmaydigan   o’quv
fanlarini   topish   mushkuldir.   O’quv   jarayonidagi   barcha   fanlarga   tadbiq   etilgan
axborot   texnologiyalarining   turli   dasturlari   ishlab   chiqilib,   o’tiladigan   dars   soati
yildan-yilga   ortib   bormoqda.   Hozirgi   kunda   kompyuterdan   ta’lim   tizimining   turli
sohalarida:   chizmachilik,   kimyo,   fizika,   informatika ,   biologiya,   matematika   kabi
fanlardan keng foydalanilmoqda.
O‘quvchilar   tomonidan   turli   fanlardan   bilim   olish   ham   ularning   axborotga
bo‘lgan   talabini   qondirshning   bir   shakli   hisoblanadi.   Axbortolarning   kun   sayin
ortib   borishi,   ularni   jamiyatimiz   taraqqiyotida   qo‘llanish   sohasining   kenggayishi
2 turli   fanlarni   paydo   bo‘lishiga   olib   keldi.   Jumladan,   kibernetika,   informatika   va
axborot   texnologiyalari   fanlarini   shular   qatoriga   kiritsa   bo‘ladi.   Bugungi   kunda
chizmachilik   darslarida   o‘quvchilarni   ijodiy   jarayonga   o‘quv   jarayonida
kompyuter va axborot texnologiyalarini joriy etish va zamonaviy eliktiron dasturiy
ta’minotlar   yaratish   masalasi   dolzarb   masalalardan   biri   hisoblanadi.   Umumta’lim
maktablari   Chizmachilik   darslarini   yangi   pedagogik   texnologiyalar   asosida
o‘tishda   PowerPoint ,   AutoCAD     dastur lar i   orqali   elektron   o‘quv   qo‘llanmadan
foydalanib,   multimedia   asosida   dars   o‘tish   noan’anviy   dars   turlaridan   biri
hisoblanadi.
                   Chizmachilik darslarida PowerPoint   dasturi imkoniyatlaridan   foydalanish
o‘quvchilarda   ijodiy   jarayonga   yo‘naltirish,   fazoviy   tasavvurni   rivojlantirish,
mantiqiy   fikrlash,   geometrik   o‘lchash   va   yasashning   amaliy   usullarini   o‘rganish
imkoniyatlarini   beradi.   Asosiysi,   PowerPoint   dasturi   asosida   (animatsiya)lardan
foydalanilgan   holda   chizma   chizish,   diagramma,   jadval   ko‘rinishidagi
ma’lumotlarni   o‘qish   qobiliyatini   rivojlantiradi,   mustaqil   o‘qish   va   o‘rganishga
imkoniyat yaratadi.
                Demak,   chizmachilik   kursi   bo‘yicha   yaratilgan   elektron   o‘quv   qo‘llanma
o‘zidagi   matn,   grafika,   animatsiya,   o‘quv   materialini   o‘z   ichiga   olgan   bo‘limlar,
bilimlarni nazorat qilish tizimi (test va topshiriqlar) bilan boshqa darsliklardan farq
qiladi.   Shu   jihatdan,   umumta’lim   maktablari   chizmachilik   kursi   mavzularini
o‘qitishda axborot texnologiyalaridan, elektron o‘quv qo‘llanmalardan foydalanish
o‘quvchilarning   fanlarni   o‘zlashtirishlari   va   ko‘proq   bilim   olishlari   uchun   katta
ahamiyat kasb etadi.
  Tadqiqotning   ob’ekti:   Samarqand   davlat   arxitektura   qurilish   instituti   “Dizayn”
ta’lim yo’nalishi talabalarining chizmachilik darsi jarayoni.
Tadqiqotning   predmeti:   Chizmachilik   fanini   o’qitish   jarayonida   innovatsion
pedagogik texnologiyalarni  tadbiq qilish yo’llaridan foydalanib, talabalar bilimini
nazorat qilish va baholashga bag’ishlangan o’quv materiallari mazmuni, shakli va
tanlash tamoyillari.
3 Tadqiqotning   maqsadi:   Ta`lim   sifatini   oshirish,   OTMda     “Talabalarga
chizmachilik darsini o’qitishda animatsion effektlardan foydalanish metodikasi ” da
innovatsion   pedagogik   texnologiyalarning   tadbiqi,   zamonaviy   ta’lim
texnologiyasini     hamda   o’quv   jarayoni   uchun   ilmiy   metodik   tavsiyalar   OTMda
chizmachilik     darslarida   zamonaviy   kompyuter   texnologiyalaridan   foydalanib
talabalar bilimini oshirish.
Taqiqotning vazifalari:  
 “Talabalarga   c hizmachilik   darsini   o’qitishda   animatsion   effektlardan
foydalanish   metodikasi ”   mavzusiga   doir   ilmiy-metodik,   pedagogik,   didaktik
manbalarni o’rganish, tahlil qilish. 
 Kompyuter texnologiyalarining ta’lim tizimidagi o’rni
 Talabalarga   animatsiya   effeklardan   orkali   chizmachilik   fanlari dan   dastlabki
zaruriy tushunchalarni berib bilim darajasini kengaytirish;  
 “Talabalarga   c hizmachilik   darsini   o’qitishda   animatsion   effektlardan
foydalanish metodikasi ” ga oid ilmiy-metodik tavsiyalar berish.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi:   Maskur dissertatsiyaning ilmiy yangiligi shundaki,
bugungi   kunda   jamiyatimizning   turli   sohalarida   faoliyat   ko’rsatuvchi
mutaxassislarning   professionallik   darajasi   ularning   kompyuter   tehnologiyalarini
egallaganligi   bilan   ham   belgilanadi.   C hizmachilik   darslari   jarayanoda   talabalarga
zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanib ularga qiziktirishni oshirish.  
Birinchidan.   Дарс   жараёнида   animatsion   effektlardan   foydalanish   metodikasi
кўпроқ   қўллаш ,   ўқув   жараёнини   хилма   –   хиллигини   оширишга   ёрдам   бериб ,
талабаларни   -   тингловчиларни   зерикиш   “ касаллигидан ”   қутқаради ,   таълим
беришни   сифат   жи x атдан   янги ,   юқори   поғоналарга   кўтаради ,   бенуқсон   ўқув
дарсликлари   билан   таъминлашга   эришилади ,   шахс   ривожланишига   ёрдам
беради ,   талаба   ва   ўқитувчининг   ижодий   потенциали   ва   билиш   фаоллигини
шакллантиради   уларда   ўқишга , x аётга   бўлган   қизиқишини   орттирад .
Ikkinchidan.   Бу   ерда   энг   асосийси   маърузанинг   қисқача   мазмуни   ва
кўргазмалилик.   Ўқитувчи   презентация   слайдаларини   кўрсатаётган   пайтда,
4 ҳар – хил расмлар, формулалар ва графикларни кўрсатиши, маърузани қисқа
ва лўнда қилиб ёздириши мумкин.
Tadqiqotning   ilmiy   farazi:   Agar,   talabalarga   m uhandislik   grafikasi   fanlaridan
dastlabki zaruriy tushunchalarni berish orqali bilim darajasi kengaytirilsa,  
- talabalarda   m uhandislik   grafikasi   fanlari dan   zarur   tushunchalarga   oid
ko’nikmalar rivojlantirilsa,  
- m uhandislik grafikasi   fanlari dan talabalar   egallagan   bilim lar ini   to’g’ri   nazorat
qilinsa va baholansa,  
- m uhandislik   grafikasi   fanlari dan   talabalarga   zamonaviy   kompyuter
texnologiyalaridan   foydalanish ga   oid   metodik   tavsiyalar   ihlab   chiqila   va
ta’limga joriy etilsa, dissertatsiyada qo’yilgan maqsadga erishiladi. 
Tadqiqot  mavzusi  bo’yicha  adabiyotlar  sharxi  (tahlili).
Ma’lumki,   chizmachilik   fani   tasviriy   san’at   bilan   birga   qo‘shib   mutaxassislikda 
o‘qitiladi.   Shunga ko‘ra har ikki   fanning   muammolari   bitta shaxsni - 
bo‘lajak   tasviriy   san’at   va   chizmachilik   o‘qituvchisiga   qaratilgan   bo‘lib,   ularnin 
o‘zaro   aloqadorligi,umumiyligi   hisobga   olingan   ko‘p   qirrali   ilmiy   tadqiqot   ishlari
ham o‘rganildi.   Bu   borada,     metodologik     asos     bo’lib,         talabalarining  
pedagogik     tayyorgarligini     shakllantirish     muamolariga     taalluqli     bo‘lgan     dolzarb  
masalalar     V.V.Abramova ,     A.A.Milyukov,     I.P.Glinskaya,     A.I.Popelyuxina,       
I.V.Soloduxin,   A.E.Terentev   kabi   xorijlik   olimlar   tomonidan   tadqiq   qilingan   va  
ishlab   chiqilgan.  
Tadqiq   qilinayotgan   ishimizning   bir   qator   muammolariga   qisman   bo‘lsada 
javob   beradigan   O‘zbekistonlik   olimlarning   ham   amalga   oshirgan   ishlari   ko‘rib  
chiqildi.     Bunda     badiiy-grafika     fakulteti     talabalarini     mutaxassislik     fanlarini  
o‘qitish     metodikasi,     o‘qitish     jarayonining     samaradorligini     oshirish,         bilish  
faoliyatini   faollashtirish   va   boshqa   shu   kabi   muammolar   bo‘yicha   (S.Abdurasilov,  
B.Azimov,     S.Bulatov,     B.Boymetov,     A.Inagamov,     K.Kasimov,     U.Nurtaev,  
5 B.Oripov,     R.Rajabov,     A.Sulaymanov,     N.Tolipov,     R.Xasanov,     A.Turdaliev,  
В . В . Абрамова
1. A . O . Ashirboyev ,  E . I . Ro ’ ziyev ,	  N . E . Tashimov  “ Mutaxssislik   fanlarini   o ’ qitish
metodikasi ”  o ’ quv   qo ’ llanma ,  T .: 2020 “ Nodirabegim ”  nashriyoti .
Qo ’ llanma   6   bobdan   iborat   bo ’ lib ,   1- bobda   mutaxasislik   fanlarining   o ’ qitishni
nazariy   asoslari   haqida   ,   2- bobda   mutaxasislik   fanlarini   o ’ qitish   metodlari   va
texnalogiyalari   haqida , 3- bobda   mutaxasislik   fanlarini   o ’ qitishda   talabalar   bilimini
nazorat   qilish   va   baholash   haqida ,  4- bobda   auditoriyadan   tashqari   ishlarni   tashkil
qilish   haqida ,   5- bobda   o ’ qituvchi   shaxsi   omili ,   6- bobda   muhandislik   grafikasi
fanlarini   o ’ qitish   metodikasi   keng   yoritilgan .
2. T . Rixsiboyev   “ Muhandislik   grafikasi   fanlarini   o ’ qitish   metodologiyasi ”
o ’ quv   qo ’ llanma ,  T .: 2011 “ Tafakkur   qanoti ” nashriyoti
Qo ’ llanmaning  	
1-	  qismi   chizma   geometriya   faniga   bag ’ ishlangan   bo ’ lib ,	  bazi
masalalarni   bajarishning   oson   va   soda   yo ’ llari   keltirilib   o ’ tilgan .	
   
3. I.	
 Rahmonov	 “Chizmachilik”.	 Darslik.	 T.2010	 “O’zbekiston”nashriyoti.
Darslik   umumiy   o’rta   ta’lim   maktablari   9-Auditoriya   o’quvchilari   uchun
mo’ljallangan   bo’lib,   dotsentlar:   A.Ashirboyev,   A.Abdurahmonov   va
T.Rixsiboyevlar   tomonidan   taqriz   berilgan.   Ushbu   darslik   oldingi   darsliklardan
o’zining   tushunarliligi,   ma’lumotlarga   boyligi,   chizmalarning   o’quvchilaarga
mosligi va soddaligi bilan ajralib turadi. Darslikda maktab o’quv rejasidagi barcha
mavzular   aniq   va   soda   yoritib   berilgan.   Bu   esa   o’quvchilarni   chizmalarni
qiynalmasdan o’qishlari va chizishlari uchun zamin yaratadi.  
4. A.Urmonxo’jayev	
 “Maktabda	 chizmachilik	 o’qitishni	 takomillashtirish”.
Metodik	
 qo’llanma.	 T.1993	 “O’qituvchi”	 nashriyoti.	  Metodik   qo’llanmada
o’quvchilarni   grafik   tayyorgarligini   oshirishning   nazariy   va   amaliy   vazifalarini
ishlab chiqish bilan bog’liq bo’lgan dolzarb masalalar yoritilgan. Yana bir qiziq va
foydali tomoni detal chizmalari kvadrat kataklarga va izometriya o’qlariga paralil
bo’lgan chiziqlarga bajarilgan. Bu esa chizmachilik faniga endi qadam qo’yadigan
o’quvchilar uchun juda ham foydalidir.
6 5. -I.Raxmonov. “Chizmachilikdan	 didaktik	 o’yinlar”.	 T.1992	 O’qituvchi.
Metodik   qo’llanmada   o’quvchilarning   chizmachilikdan   olayotgan   bilimlarini
tekshirish,   dars   davomida   ularning   faolligini   oshirish   maqsadida   didaktek
o’yinlardan   qanday   foydalanish   yo’llari   va   ular   uchun   ko’rsatma   materiallari
tayyorlash yo’llari bo’yicha tabsiyalar berilgan. 
6. -I.Raxmonov.	
 Chizmachilikdan	 test.	  T 1994.	  O’qituvchi.	  
Qo’llanmada   testlar   asosida   o’quvchilarning   fikrlash   qobilyati   zukkoligi.
Topqirligi, fazoviy tasavvur qila olishlarini tekshirish yo’llari ochib berilgan.
7. E.I.Ro’ziyev,	
 R.A.Latipov	    Chizmachilikdan   topshiriqlar   to’plami,   o’quv
qo’llanma T.: 2015 “ILM ZIYO” nashriyoti.
8. E.I.Ro’ziyev,	
 R.A.Latipov	    Chizmachilikdan   ijodiy   topshiriqlar   to’plami,
metodik qo’llanma Urganch.: 2012 “MASTER MCHJ” nashriyoti
Yuqorida   keltirilgan   adabiyotlardan
bo‘lajak   o‘qituvchilarning   kasbiy    
kompetentliligini   shakllantirishda     ma’lum     darajada     bilim,     ko‘nikma     va     malakal
arni     egallashlari,   ularning     shaxsiy     sifatlarini    
tarbiyalash     muammosining     mustaqil,     yaxlit     loyiha   mavzusi   sifatida   o‘rganilishi  
bo‘lajak   o‘qituvchilarda     grafik   tasvir   va   tafsifning   monandligini   ta’minlash   orqali  
o’quvchilarning   fazoviy   tasavvurini   rivojlantirish   kabi   muammolarning   echimini
topishga   qaratilgan   bir   qator   ilmiy-amaliy   ishlar   bajarilgan.  
Keltirilgan   adabiyotlardan   dissertatsiyamni   mazmunan   boyitish   maqsadida
foydalandim.
  Tadqiqot metodlari:  Mavzuga doir analitik taxlil, pedagogik kuzatish, pedagogik
tajriba, pedagogik loyixalash, ilmiy-uslubiy, yozma manbalarni o'rganishda   qiyosiy
tahlil , suhbat, tahlil qilish va umumlashtirish.
Muammoning   o‘rganilganlik   darajasi:   Olib   borilgan   tadqiqotlar   shuni
ko’rsatdiki,   muhandislik   grafikasi   fanlarini   o’qitish   metodikasi   horijda   va
mamlakatimizda   yetarli   darajada   tadqiq   etilmgan.   Horijda   o’zlashtirishning
samaradorligini oshirish kabi muammolar bo’yicha bir qator olimlar ilmiy tadqiqot
7 ishlarini  bajarganlar.   Ular:   А . М . Василевская ,   С . А .   Алексеев ,   ТВ . Андрюшина ,
Б . Ф .  Ломов ,  И . П . Павлов  va   И . С . Якиманская  lardir.
Muhandislik   grafikasi   fanlarining   an’anaviy   o‘qitish   metodikasini
takomillashtirish     bo’yicha   olimlar   А . Я . Блаус ,   С . К . Боголюбов ,
А . Д . Ботвинников ,   Ж . Ж .   Есмуханов ,   В . Н . Кокуришникова ,   Н . Г .
Преображенская ,   o’zbek   olimlarimizdan     E.Ro’ziev,   A.Umronxo’jayev,
N.Xurboyev   va boshqalar tadqiqotlar olib borishgan. 
Talabava   talabalarni   salohiyatini   oshirish   borasida   В . А . Гервер ,
А . С . Брилинг ,  О . В . Анякина ,  А . М . Василевская ,  Л . В .  Павлова ,  Ю . А .  Устименко
va  boshqalar o’zlarining tadqiqotlarida batafsil to’xtalib otishgan.
Muhandislik   va   grafik   fanlarni   o‘qitishda   zamonaviy   axborot
texnologiyalaridan     foydalanish   bo’yicha   Г . В .   Виноградова ,   Г . Ф . Горшков ,
К . А . Гребенников ,   J.Yodgorov,   N.Yodgorov,   ,   K.A.Zoyirov,   E.Ro’ziyev,
M.B. Матвеева ,   M.Miraxmedov,   К . Р .   Овчинникова ,   Е . М . Третьякова ,
A.Umarov,  Т . В . Чемоданова  ishlarida o’z aksini topgan..
Muhandislik   grafikasi   fanlarining   o‘qitish   metodologiyasi   va   an’anaviy
ta’lim   metodikasini   takomillashtirishga   hissa   qo’shgan   olimlarimizdan
Yu.Qirgizboyev,   R.Xorunov,   I.Raxmonov,   SH.Murodov,   A.Umronxo‘jaev,
E.Sobitov,   A.Umarov,   M.Isaeva,   M.Jumaev,     A.Tuxtaev,   U.Abdullaev,
J.Yodgorov,   A.Juraev,   T.Azimov,   Sh.Abduraxmonov,   P.Odilov,   R.Ismatullaev,
M.Mirxamidov,   M.Badiev,   M.Umarov,   I.Suvonqulov   I.Mamurov,   Y.Asqarov,
Sh.Kengliev,   A.Ashirboev   va   S.Davletov,   K.M.Qobiljonovlar   kabi   ko‘plab,
yurtdoshlarimiz o’lkan hissa qo‘shganlar va hozirda ham qo‘shib keladilar.
Yuqorida   ism-shariflari   qayd   etilgan   olimlarimiz   ularning   safdoshlari   ilmiy
tadqiqot ishlarni bajarish bilan bir qatorda muhandislik grafikasi fanlaridan o‘quv
adabiyotlarini, darslik, o‘quv qo‘llanma va metodik qo‘llanmalarni yaratishgan.
Tadqiqot   natijalarining   ilmiy   va   amaliy   ahamiyati:   Chizmachilik   fanini
o‘qitishda ko‘plab murakkab buyumlarning chizmalarini bajarishga to‘g‘ri keladi.
Lekin   ayrim   buyumlarning   geometrik   tuzilishini   va   uning   fazoviy   xolatini   ko‘z
8 oldiga   keltirish   va   ularning   chizmalarini   bajarishda   duch   kelayotgan     ma’lum
qiyinchiliklarni bartaraf qilishga xizmat qiladi. Chizmachilik darslarini o‘qitishda  
bo‘lajak chizmachilik fani o‘qituvchisining grafik tasvir va tafsifning monandligini
ta’minlash     orqali     o’quvchilarning     fazoviy     tasavvurini     rivojlantirish     ishlarini
yaxshilashga,   ilmiy-metodik   jihatdan   zamon   talablariga   mos   o’quv   adabiyotlarini
yaratishga   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Ushbu   ish   natijalari   chizmachilik   va   uni
o’qitish metodikasining eng kemtik joylarini to’ldiradi.  
Bu  bilan  har  qanday  tavsif  bo‘yicha  chizma  bajarishga  va  har  qanday 
buyumning yozma tavsifini tuzishga erishiladi. Ayniqsa, bu o‘quvchilarda fazoviy
tasavvurni,   tafakkur   va   ijodiy   faoliyatni   o‘stirishga   yordam   beradi .     Tadqiqot
natijalarining   ilmiy   ahamiyati   shundaki,   chiqarilgan   nazariy   xulosalar,   ilmiy
g’oyalar   chizmachilik   darslarida   PowerPoint   dasturi   asosida   o‘quvchilarni   ijodiy
jarayonga  yunaltirish  yullari   hamda fazoviy  tasavvur,  mantiqiy  fikirlash  qobilyati
shakllantirishini   takomillashtiradi   va   mazmunini   boyitadi.   Tadqiqotning   amaliy
ahamiyati   shundaki,   ilgari   surilgan   g’oyalar,   fikrlar   o’quv   adabiyotlarining   yangi
avlodini   yaratishda,   o‘qituvchilar   uchun   pedagogik-psixologik   tavsiyalar   ishlab
chiqishda, umumta’lim maktablarining  mazmunini boyitishga xizmat qiladi.
Tadqiqot   natijalarining   ishonchliligi   va   asoslanganligi:   Tadqiqotda
o‘rganilayotgan muammoga ilmiy-pedagogik yondashuv, uning maqsadi, vazifa va
amaliy   farazlarni   aniq   belgilash   dolzarbdir.   Chizmachilikni   o‘qitish   jarayonida
ta’lim   jarayonini   loyihalashtirish   muhim   vazifa   hisoblanib,   o‘qituvchining
innovatsion   pedagogik   faoliyatni   loyihalashtirishi   natijasida   o‘quv   jarayonini,
darsdan   tashqari   mashg‘ulotlarni   loyihalashtirish,   bilimlarni   nazorat   qilish   va
baholashni   loyihalashtirish,   muhandislik   grafikasi   kasbga   yo‘naltirib   o‘qitishni
loyihalashtirishga erishilishi ilmiy tushunchalarga asoslanib ochib berilgan.
  Dissertasiyadan   ko’zlangan   maqasad,   bu   maqsadga   erishish   uchun
belgilangan   vazifalar   va   o’tkzilgan   tajriba-sinov   ishlarining   natijalari   tadiqotning
qanchalik ishonchliligini belgilab berdi.
Tadqiqot natijalarining aprobatsiyasi:  2 ta maqola chop etilgan.  
9 Tadqiqot bosqichlari:
Birinchi   bosqich:   (2020-yil   sentabr-dekabr   oylari)   muammoga   oid   ilmiy-
nazariy   adabiyotlar   o’rganildi,   muammoning   nazariya   va   amaliyotdagi   o’rni
aniqlandi, tadqiqot dasturi ishlab chiqildi, tajriba-sinov obekti aniqlandi.
Ikkinchi   bosqich:   (2021-yil   yanvar-dekabr   oylari )   dissertatsiyaning   boblari
va   paragraflari   mukammallashtirildi.   D issertatsiyaga   oid   tajriba-sinov   ishlari
Samarqand   davlat   arxitektura   qurilish   instituti   “Dizayn”   ta’lim   yo’nalishi
talabalarining chizmachilik darsi jarayoni olib borildi.
Uchinchi bosqich:  (2022-yil yanvar-may oylari) tadqiqotning asosiy qismlari
qayta ko’rib chiqildi, umumlashtirildi, o’tkazilgan tajriba-sinov ishlari tahlil etilib,
dissertatsiya tarzida rasmiylashtirildi.
Dissertatsiyaning   tuzilishi:   Dissertatsiya   kirish,   uch   bob,   ettita   paragrif,
xulosa   va   tavsiyalar,   foydalanilgan   adabiyotlar   ro’yxati   va   ilovalardan   iborat
bo’lib, uning hajmi 90 sahifani tashkil etadi.
10 I –BOB. TA’LIM JARAYONIDA INNOVATSIYALAR, TASNIFI, 
SAMARADORLIK MEZONLARI
1.1. Ta’lim tizimi da  o‘qituvchisining innovatsion pedagogik faoliyati va 
pedagogik faoliyat turlari.
Respublikamizda   ta’lim-tarbiya   tizimini   yanada   takomillashtirish   davlat
siyosati   darajasiga   ko‘tarilganligi   ta’lim   tizimi   sifatini   yuqori   saviyaga   olib
chiqishni talab etmoqda.
Ta’lim   to‘g‘risidagi   qonunning   5-moddasi   “Pedagogik   faoliyat   bilan
shug‘ullanish huquqi” deb nomlanib, “Kim pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanishi
mumkin?” degan  savolga javob beradi 1
. 
5-модда .   Tegishli   ma’lumoti,   kasb   tayyorgarligi   bor   va   yuksak   axloqiy
fazilatlarga  ega   bo‘lgan  shaxslar  pedagogik   faoliyat  bilan  shug‘ullanish   huquqiga
ega. 
"Pedagogik   lug'at"   da   pedagogik   faoliyat   "talaba   shaxsini   tarbiyalash,
rivojlantirish va o'z-o'zini rivojlantirish, erkin va ijodiy rivojlanish imkoniyatlarini
tanlash uchun yaxlit pedagogik jarayonda maqbul sharoitlarni yaratishga qaratilgan
faoliyat" deb ta'riflangan.
Pedagogik faoliyat   – bu ta'lim  maqsadlarini  amalga oshirishga  qaratilgan
ijtimoiy (kasbiy) faoliyatning alohida turi.
An'anaga ko'ra, yaxlit pedagogik jarayonda amalga oshiriladigan pedagogik
faoliyatning asosiy turlari - ta'lim va tarbiya. Har qanday tashkiliy shakl doirasida
o'tkaziladigan   mashg'ulotlar   odatda   qat'iy   vaqt   chegaralariga,   qat'iy   belgilangan
maqsad va unga erishish imkoniyatlariga ega. Ta'lim samaradorligining eng muhim
mezoni o'quv maqsadiga erishishdir. Har qanday tashkiliy shakl doirasida ham olib
boriladigan   tarbiyaviy   ishlar   maqsadga   to'g'ridan-to'g'ri   erishishni   ko'zlamaydi,
chunki   tashkiliy   shaklning   muddatlari   doirasida   erishib   bo'lmaydi.   Tarbiyaviy
ishda   faqat   maqsadga   yo'naltirilgan   aniq   vazifalarni   izchil   hal   etishni   ta'minlash
1
  O‘zbekiston   Respublikasining   1997   yil   29   avgustdagi   «Ta’lim   to‘g‘risida»gi   qonuni//Barkamol   avlod   -
O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori – T.: Sharq, 1997. -B. 20-29.
11 mumkin.   Ta'lim   muammolarini   samarali   hal   etishning   eng   muhim   mezoni
o'quvchilar   ongida   hissiy   reaktsiyalar,   xatti-harakatlar   va   faoliyatlarda   namoyon
bo'ladigan   ijobiy   o'zgarishlardir.   Rivojlanayotgan   shaxsda   o‘qituvchi-pedagog
faoliyati natijasini alohida ajratib ko‘rsatish ham qiyin.
Pedagogik   funktsiyalarni   samarali   bajarish   uchun   zamonaviy
o'qituvchining pedagogik faoliyatning tuzilishi, uning asosiy tarkibiy qismlarining
o'zaro   bog'liqligi,   ular   yordamida   amalga   oshiriladigan   pedagogik   harakatlar,
kasbiy ahamiyatga ega bo'lgan ko'nikmalar va psixologik xususiyatlardan xabardor
bo'lishi  muhimdir. uni  amalga oshirish uchun zarur bo'lgan fazilatlar (PSP va C).
Psixologiyada   maqsad,   motivlar,   harakatlar   va   natijalar   tarkibiy   qismlari   bo'lgan
ko'p   bosqichli   tizim   sifatida   qabul   qilingan   faoliyatni   tushunishdan   farqli   o'laroq,
pedagogik faoliyat bilan bog'liq holda, uning tarkibiy qismlarini nisbatan mustaqil
funktsional   faoliyat   sifatida   aniqlashga   yondashuv.   o'qituvchi   ustunlik   qiladi.
Keling, ikkala yondashuvni ham ko'rib chiqaylik.
1.   Pedagogik   faoliyat   tuzilmasida   quyidagi   tarkibiy   qismlar   ajratiladi
(mahoratlarda namoyon bo‘ladigan mos qobiliyatlar bilan):
Konstruktiv   faoliyat   -   konstruktiv   va   mazmunli   (o'quv   materialini   tanlash
va   tuzish,   pedagogik   jarayonni   rejalashtirish   va   qurish),   konstruktiv   va   operativ
(o'z   harakatlari   va   talabalarning   harakatlarini   rejalashtirish)   va   konstruktiv   va
moddiy (o'quv va moddiy bazani loyihalash). pedagogik jarayon);
- tashkiliy faoliyat  - talabalarni turli  faoliyatga faol jalb etishga qaratilgan
harakatlar   tizimini   amalga   oshirish,   birgalikdagi   faoliyatni   tashkil   etish,
o'qituvchining o'z faoliyatini universitetda o'z-o'zini tashkil etish;
-   kommunikativ   faoliyat   -   o'qituvchi   va   o'quvchilar,   boshqa   o'qituvchilar,
ota-onalar,   jamoatchilik   vakillari   o'rtasida   pedagogik   jihatdan   maqsadga   muvofiq
munosabatlarni o'rnatish;
-   gnostik   komponent   -   o'qituvchining   bilim   va   ko'nikmalar   tizimi,
shuningdek,   uning   samaradorligiga   ta'sir   qiluvchi   kognitiv   faoliyatning   ma'lum
xususiyatlari;
12 - nazorat va baholash (refleksiv) komponenti.
Pedagogik   faoliyatning   mohiyati   va   tuzilishi   hamda   ular   bilan   bog’liq
bo’lgan   unumdorlik   pedagogika   fani   va   amaliyotining   eng   dolzarb   masalalaridan
biridir.
Odatda bu muhim hodisalarni ilmiy tahlil qilish pedagogik san’at haqidagi
umumiy   munozaralar   bilan   almashtiriladi.   O‘qituvchining   mehnati   o‘ziga   xos,   u
bastakor va rassom ijodi kabi yuksak san’atdir, balki undan ham murakkabroqdir.
Albatta,   pedagogik   faoliyatni   ilmiy   tahlil   qilish   har   bir   o‘qituvchining
ijodiy   uslubining   o‘ziga   xosligini   e’tirof   etadi,   lekin   uning   o‘zi   tavsiflarga   emas,
balki qiyosiy tadqiqot, sifat va miqdor tahlili tamoyillariga asoslanadi. Tahlil qilish
va qurishda tizimli yondashuv tamoyillarini qo'llash bilan bog'liq yo'nalish ayniqsa
istiqbolli hisoblanadi. modellar pedagogik faoliyat.
O'qituvchining   kasbiy   faoliyati   o'ziga   xos   xususiyatlarga   ega,   ular   asosan
quyidagilardan iborat:
1.   O'qituvchining   ma'lum   jismoniy,   intellektual   kuchlari   va   qobiliyatlari
yig'indisida,   ular   tufayli   u   ta'lim   va   tarbiyada   maqsadga   muvofiq   faoliyatni
muvaffaqiyatli amalga oshiradi. Ular orasida tashkilotchilik qobiliyati eng muhim
hisoblanadi.
2.   Bir   vaqtning   o'zida   ushbu   faoliyatning   predmetiga   aylangan   pedagogik
ish ob'ektining o'ziga xosligida. Talabalarning pedagogik ish sub'ektlari  sifatidagi
faolligi   ko'p   jihatdan   ularning   tashkiliy   bilim   va   ko'nikmalari   darajasi   bilan
belgilanadi.
3.   O‘qituvchi   mehnat   vositalarining   o‘ziga   xosligida,   ularning   salmoqli
qismi ma`naviydir.
4.   Uchta   kichik   tizim   o'rtasidagi   munosabatlarning   o'ziga   xosligida
(o'qituvchining intellektual va jismoniy kuchlarining yig'indisi, mehnat ob'ektining
muayyan ma'lumotlari va faoliyat vositalari va tuzilmalarining umumiyligi).
13 O'qituvchining   kasbiy   pedagogik   faoliyatini   yaxlit   dinamik   tizim   sifatida
ko'rish   mumkin.   N.V.Kuzmina   pedagogik  faoliyatning   strukturaviy   va  funksional
komponentlarini ajratib ko‘rsatadi.
Pedagogik faoliyatning tarkibiy qismlari: 
1) pedagogik ta'sir predmeti; 
2) pedagogik ta'sir ob'ekti; 
3) birgalikdagi faoliyatining predmeti; 
4) o'quv maqsadlari;
5) pedagogik muloqot vositalari. 
Aslida,   bu   komponentlar   tizimni   tashkil   qiladi.   Keling,   ulardan   birini   olib
tashlashga   harakat   qilaylik   -   va   pedagogik   tizimning   o'zi   darhol   parchalanadi,
tugatiladi.   Boshqa   tomondan,   biron   bir   komponentni   boshqasi   yoki   boshqa
komponentlarning kombinatsiyasi bilan almashtirib bo'lmaydi.
Pedagogik faoliyatning funksional komponentlari: 1) gnostik; 2) dizayn; 3)
konstruktiv; 4) tashkiliy va 5) kommunikativ.
  1.   Gnostik   komponent   (dan  yunoncha   gnoz   -   bilish)   o'qituvchining   bilim
sohasini   anglatadi.   Bu   nafaqat   o'z   faningizni   bilish,   balki   pedagogik   muloqot
usullarini, o'quvchilarning psixologik xususiyatlarini  bilish, shuningdek, o'z-o'zini
bilish (o'z shaxsiyati va faoliyati).
2.   Dizayn   komponenti   ta'lim   va   tarbiyaning   istiqbolli   vazifalari,
shuningdek,   ularga   erishish   strategiyasi   va   yo'llari   haqidagi   g'oyalarni   o'z   ichiga
oladi.
3.   Strukturaviy   komponent   -   bular   o'qituvchining   o'z   faoliyatini   va
o'quvchilar faolligini, ta'lim va ta'limning bevosita maqsadlarini (dars, dars, darslar
tsiklini) hisobga olgan holda loyihalashning xususiyatlari.
4.   Kommunikativ   komponent   -   bular   o'qituvchining   kommunikativ
faoliyatining xususiyatlari, uning o'quvchilar bilan o'zaro munosabatlarining o'ziga
xos xususiyatlari. Didaktik (ta'lim va tarbiyaviy) maqsadlarga erishishga qaratilgan
14 pedagogik   faoliyat   samaradorligi   bilan   muloqotning   o'zaro   bog'liqligiga   e'tibor
qaratiladi.
5.   Tashkiliy   komponent   -   Bu   o'qituvchining   o'z   faoliyatini,   shuningdek,
o'quvchilarning faolligini tashkil qilish mahorati tizimidir.
Shuni   ta'kidlash   kerakki,   ushbu   modelning   barcha   tarkibiy   qismlari
ko'pincha   o'qituvchining   mos   keladigan   malakalari   tizimi   orqali   tavsiflanadi.
Taqdim etilgan komponentlar nafaqat o'zaro bog'liq, balki katta darajada bir-biriga
mos   keladi.   Shunday   qilib,   masalan,   darsning   qurilishi   va   borishi   haqida
o'ylayotganda, o'qituvchi o'z o'quvchilari ushbu darsga qaysi darsdan kelishini ham
yodda   tutishi   kerak   (masalan,   jismoniy   tarbiya   mashg'ulotlaridan   keyin   maktab
o'quvchilari   odatda   tinchlanishga   va   konsentrat).   Ularning   har   birining   tabiati   va
shaxsiy muammolarini hisobga olish kerak (oxir-oqibat, siz uydagi muammolardan
xafa bo'lgan bolani doskaga chaqirmasligingiz kerak va sinfning eng kulgili kulgi
bilan   yarmida   o'qilgan   ertak   sizni   buzishi   mumkin.   dars).   Gnostik   va   tashkiliy
komponentlar shu tarzda bog'langan.
Ta'limning   zamonaviy   tendentsiyalariga   muvofiq,   umumiy   pedagogik
komponent   o'qituvchining:   o'z   malakasini   oshirishi   yoki   to'liq   qayta   tayyorlashi;
vaziyatni   va ularning imkoniyatlarini  tezda  baholash;  mustaqil  o'rganish;   qarorlar
qabul   qilish   va   ular   uchun   javobgarlik;   o'zgaruvchan   yashash   va   mehnat
sharoitlariga   moslashish;   yangi   ishlash   usullarini   ishlab   chiqing   yoki   ularni
optimallashtirish uchun eskilarini o'zgartiring.
Ikkinchi   komponent   -   umumiy   fan   (asosiy)   komponent   bo'lib,   u   har   bir
bosqichda o'z o'rnini belgilashdan boshlanadigan ta'limning umumiy fan mazmuni
asosida   modellashtiriladi:   boshlang'ich,   asosiy,   o'rta.   Har   bir   bosqichda   ta'lim
maqsadlari ta'lim muassasasi faoliyatining xususiyatlari bilan belgilanadi va ta'lim
natijalarining   bashorat   qilinadigan   komplekslari,   tashxis   qo'yilgan   umumiy   ta'lim
ko'nikmalari,   o'quv   faoliyatining   umumlashtirilgan   usullari   va   ta'lim
kompetensiyasi,   ya'ni   ta'lim   muassasasining   rivojlanish   darajasi.   ta'limning   sifat
mazmuni   bilan   bog'liq   bo'lgan   o'qituvchi   shaxsi.   Ta'lim   kompetensiyasida
15 ta'limning   umumiy   fan   mazmunining   barcha   tarkibiy   qismlari   o'zlarining
jamlangan timsolini oladi. Umumta'lim fanining o'quv kompetentsiyasining tarkibi
umumiy bilim sohalari bo'yicha tasniflanadigan o'quv fanlari darajasida belgilanadi
(fanlar   sohasida   -   matematika,   fizika,   gumanitar   fanlar,   jismoniy   tarbiya,
biologiya). , va boshqalar.).
Bunday   ta'lim   mazmuni   nafaqat   fanga,   balki   o'quvchilarning   har
tomonlama rivojlanishini ham ta'minlaydi. Umumiy fan komponenti alohida ta'lim
darajalarining   asosini   belgilaydi   (vertikal   bo'g'in).   Shuningdek,   u   fanlararo
integratsiyani (gorizontal aloqalarni) amalga oshiradi.
Pedagogik faoliyat ongli tarbiyaviy tajriba, pedagogik nazariya va maxsus
muassasalar   tizimi   bilan   qurollangan   holda,   ta’limning   ob’ektiv   jarayoniga   ongli
ravishda aralashadi, uni tashkil qiladi, bolalarni hayotga tayyorlashni  tezlashtiradi
va   takomillashtiradi.   Inson   tarbiyasi   doimo,   ijtimoiy   taraqqiyotning   istalgan
bosqichida butun jamiyat, ijtimoiy munosabatlarning butun tizimi va ijtimoiy ong
shakllari   tomonidan   amalga   oshiriladi.   U   ijtimoiy   qarama-qarshiliklar   yig'indisini
o'ziga   singdiradi   va   aks   ettiradi.   Pedagogik   faoliyat   ijtimoiy   funktsiya   sifatida
ta'limning   ob'ektiv   jarayonining   chuqurligida   yuzaga   keladi   va   o'qituvchilar,
maxsus tayyorlangan va o'qitilgan odamlar tomonidan amalga oshiriladi. Aksincha,
ta'lim  jarayonida  ishtirok etuvchi   ko'plab  kattalar   bolalar  bilan  munosabatlarining
ulkan   tarbiyaviy   ahamiyatini   anglamaydilar,   pedagogik   maqsadlarga   zid   harakat
qiladilar va harakat qiladilar.
Pedagogik faoliyat doimo o'ziga xos tarixiy xarakter. Ta'lim va pedagogik
faoliyat   bir   va   qarama-qarshidir.   Ta'lim   ob'ektiv   tabiiy   tarixiy   jarayondir.
Pedagogik   faoliyat   bu   jarayonning   sub’ektiv   in’ikosi   sifatida   ta’lim-tarbiya
chuqurlarida   vujudga   keladi   va   ta’lim   amaliyoti   asosida   rivojlanadi.   Pedagogik
faoliyat   hayot   talablaridan,   ob'ektiv   ta'lim   jarayonidan   orqada   qolishi,   ilg'or
ijtimoiy   tendentsiyalarga   zid   kelishi   mumkin.   Ilmiy   pedagogik   nazariya   ta’lim
qonuniyatlarini,   turmush   sharoitining   tarbiyaviy   ta’sirini   va   ularning   talablarini
o‘rganadi.   Shunday   qilib,   u   pedagogik   faoliyatni   ishonchli   bilimlar   bilan
16 qurollantiradi, chuqur  ongli, samarali, yuzaga keladigan qarama-qarshiliklarni hal
qilishga qodir bo'lishga yordam beradi.
Pedagog   xodimlarni   oliy   o‘quv   yurtlariga   ishga   qabul   qilish   O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlagan Nizomga muvofiq tanlov
asosida amalga oshiriladi. Ta’lim beruvchi o‘qituvchi bevosita pedagogik faoliyat
bilan   shug‘ullanadi.   Pedagogik faoliyat	  –   yosh   avlodni   hayotga,   mehnatga
tayyorlash   uchun   xalq   oldida,   davlat   oldida   javob   beradigan,   bolalarga   ta’lim-
tarbiya berish uchun maxsus tayyorlangan odamlarning mehnat faoliyatidir.
Pedagogik faoliyat  o‘z mohiyatiga ko‘ra ijodiy xarakterga ega. Ma’lumki,
inson oldida biror muammo turgandagina ijodkorlikka ehtiyoj tug‘iladi. Pedagogik
faoliyat   kishi   shaxsini   uning   dunyoqarashini,   e’tiqodini,   ongi,   xulq-atvorini
shakllantirishdek   umumiy   maqsadga   bo‘ysungan   son-sanoqsiz   pedagogik
masalalarni   yechish   jarayonidir.   Bunday   jarayonni   ijodkorliksiz,   pedagogik
mahoratsiz amalga oshirib bo‘lmaydi.
Pedagogik	
 mahorat	  – bu o‘quv jarayonining barcha shakllarini eng maqbul
va   samarali   holatda   tashkil   etish,   ularni   shaxs   kamoloti   maqsadlari   tomon
yo‘naltirish, o‘quvchilarda dunyoqarashni  shakllantirish, qobiliyatni  rivojlantirish,
ularda   jamiyat   uchun   zarur   bo‘lgan   faoliyatga   moyillik   uyg‘otish   jarayonidir.
Shuningdek,   pedagogik   mahorat   shaxsning   kompleks   xususiyati   bo‘lib,   u   o‘zida
insonparvarlik   va   pedagogik   qobiliyatlarni   mujassamlashtirgan   holda   kasbiy
pedagogik   faoliyatni   tashkil   qilish,   pedagogik   texnika   va   mutaxasislikni   o‘qitish
usullarini mukammal egallashni talab etadi 2
.
Zamonaviy   pedagogik(P)   va   axborot   texnologiyalari(AT)ning   ta’lim
jarayoniga   shiddat   bilan   kirib   kelayotganligini   hisobga   olsak,   pedagogning
zamonaviy bo‘lmoqlik sharti bu bevosita pedagogik faoliyat jarayonida pedagogik
va axborot texnologiyalaridan unumli foydalanishini hisobga olishimiz mumkin.
2
  Omonov   H.T.,   Xo‘jayev   N.X.,   Madyarova   S.A.,   Eshchonov   E.U/“Pedagogik   texnologiyalar   va   pedagogik
mahorat” Darslik. Toshkent. 2007y. 195b
17 Yanada kengroq e’tibor qaratadigan   bo‘lsak, ta’lim jarayonida pedagogik
va   axborot   texnologiyalarning   integratsiyasidan   foydalanish   samarali   natija
berayotganligini ko‘rishimiz mumkin.
Birinchi   Prezidentimizning   “Ta’lim   tizimini   isloh   qilish   vazifalari
muvaffaqiyatli   hal  etilsa,  ijtimoiy siyosiy   iqlim   keskin  o‘zgaradi,  odamlar  ongida
demokratik qadriyatlar qaror topadi. Inson jamiyatdagi o‘rnini ongli ravishda o‘zi
belgilaydi” degan fikrlari buning yaqqol namunasidir.
Shunday   ekan,   ta’lim   muassasalarida   innovatsion   pedagogik   va   axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) integratsiyasi muhitini joriy etish va uning
asosida   ta’lim-tarbiya   tizimida   samarali   natijalarni   qo‘lga   kiritishimiz   lozim
bo‘ladi.
Pedagogik   faoliyat   turlari .   Pedagogik   faoliyat   –   bu   pedagogning   maxsus
kasbiy   tayyorgarligi   va   shaxsiy   xulq-atvori   qoidalariga   amal   qilgan   holda   ta’lim
oluvchilarni har tomonlama rivojlantirishga yo‘naltirilgan ta’lim va tarbiya berish
jarayonidir 3
.
O'quv jarayonida o'quvchilar faoliyati samaradorligining mezoni bilim va 
ko'nikmalarni o'zlashtirish darajasi, kognitiv va amaliy muammolarni hal qilish 
usullarini egallash, rivojlanishdagi muvaffaqiyatlarning intensivligi hisoblanadi. 
Talabalar faoliyatining natijalari osongina aniqlanadi va sifat va miqdor 
ko'rsatkichlarida qayd etilishi mumkin.
Pedagogik   faoliyatning   asosiy   turlarining   o'ziga   xos   xususiyatlarini
aniqlash   shuni   ko'rsatadiki,   o'qitish   va   tarbiya   ularning   dialektik   birligida   har
qanday   mutaxassislik   o'qituvchisi   faoliyatida   amalga   oshiriladi.   Ta'lim   va
tarbiyaning   maqsadlari   ta'lim   va   ta'lim   tizimiga   nisbatan   tashqi   tarkibiy   qismdir:
ular   jamiyat   tomonidan   belgilanadi,   bu   esa   ushbu   tizim   faoliyatining
samaradorligini belgilaydi.
3
  Sklyarova   Y.   N.   Sovremenniye   obrazovatelniye   texnologii   lichnostno-oriyentirovannogo   podxoda   v
obrazovanii//Aktualniye   voprosi   sovremennoy   pedagogiki:   materiali   VI   Mejdunar.   nauch.   konf.   mart   2015   g.—
Ufa:,2015. — S. 33-36. — URL  https://moluch.ru/ conf/ped/archive/148/7532/ (data obrasheniya: 09.08.2019).
18 1.2. Ta’limda innovatsiyalarning ahamiyati   va dars samaradorligini oshirish 
metodikasi.
Zamonaviy   ta ‘ limni     tashkil     etishga     qo ‘ yiladigan     muhim     talablardan     biri
ortiqcha     ruhiy     va     jismoniy     kuch     sarf     etmay ,     qisqa     vaqt     ichida     yuksak
natijalarga   erishishdir .   Qisqa   vaqt   orasida   muayyan   nazariy   bilimlarni
o ‘ quvchilarga   yetkazib   berish ,   ularda   ma ‘ lum     faoliyat     yuzasidan     ko ‘ nikma     va
malakalarni    hosil    qilish ,  shuningdek    o ‘ quvchilar    faoliyatini    nazorat    qilish ,   ular
tomonidan     egallangan     bilim ,   ko ‘ nikma     hamda     malakalar     darajasini     baholash
o ‘ qituvchidan     yuksak     pedagogik   mahorat   hamda   ta ‘ lim   jarayoniga   nisbatan
yangicha   yondashuvni   talab   etadi .
Hozirgi   zamon   darsidan   ko ‘ zlangan   asosiy   maqsadlardan     biri     o ‘ quvchilarni
ijodiy     fikr   yuritishga     o ‘ rgatishdan     iboratdir .   O ‘ qitish   metodikasini
takomillashtirish   muammolari   o ‘ qitishining     eng     samarali     ish     metodi     va
usullarini   sinchiklab   tanlash ,   o ‘ quvchilarning   fikrlash   faoliyatini    faollashtirish    va
o ‘ quvchilarda     chizmalarni     o ‘ qish     va   bajarish     jarayonida     fazoviy     tasavvurlar
hosil    qilish   bilan   bog ‘ liqdir . 
Ta ‘ lim     sohasini     rivojlantirishning     omillaridan     biri     o ‘ qitishning     yangi
zamonaviy   t е xnologiyalarini   joriy   qilishdan   iboratdir .     O ‘ qituvchi   o ‘ z
mutahassisligi   bo ‘ yicha   egallagan   bilimidan   tashqari   p е dagogik   va   psixologik
bilimlarni ,  yangi   p е dagogik   t е xnologiya   va   o ‘ qitish   m е todikalari   yig ` indisi   bo ‘ lgan
zarur   p е dagogik   minimumlarni   egallagan   bo ‘ lishi   shart .
Ma ‘ lumki ,     o ‘ qituvchilik     kasbi     juda     mashaqqatli     kasb     hisoblanadi .
O ‘ qituvchi   dars     berishdan     oldin     avvalambor     darsga     tayyorgarlik     ko ‘ rib ,
ajratilgan     vaqtdan   unumli     foydalanib     pedagogik     mahoratini     o ‘ z     talabalariga
ko ‘ rsatib     o ‘ zining     fanidan   ta ‘ lim    –    tarbiya   berishga     intiladi .  Shuni   aytish   joizki
hozirgi   zamon   talablariga     mos   holda     dars     o ‘ tish     yangi     pedagogik
texnologiyalarni    joriy    etish    lozim .  
Talaba  o‘quvchilarni  bilim  saviyasini  oshirish  uchun  didaktik  elikteron
darslar   slaytlar     yordamida   dars   jarayonida   qo‘llash   uning   samarasiga   erishish
19 hamda   mavzuni     o‘zlashtirib     olganligi     haqida     bilib     olishimiz     mumkin.     Shu
elikteron   darslar   slaytlar   orqali   talabani   qanday   bilimlarga   ega   ekanligi   haqida
ularning   fazoviy   tasavvurlarini   oshiribgina   qolmay   endiki   uni   shu   fanga
qiziqishlarini rivojlantirishga ega bo‘lamiz. 
Bunda talabaning  psixik  o‘zgarishlariga  mos  didaktik  metodlarni  qo‘llab,
yaxshi natijalarga  erishish  mumkin.  Didaktik  o‘yinlar  ko‘pi  chizmani  o‘qishga
qaratilgan. 
Ularni darsning o‘rtasida o‘quvchilar ongiga biror grafik tushunchani tarkib
toptirish   maqsadida   qo‘llash   mumkin   ammo   o‘yinga   berilib   ketib   dastur
materiallardan   chetga   chiqmaslik   kerak.     Didaktik   o‘yinlarni   tuzishda   har   bir
darsni  muayyan  bo‘laklarga ajratib,  o‘zlashtirilishi  shart  bo‘lgan  tushuncha  va
ko‘nikmalarni     belgilab     chiqish,   so‘ngra     dars     bosqichlariga     tegishli     o‘yinni
oldindan     rejalashtirib     qo‘yish     va     u   darsning     umumiy     yo‘nalishiga
uyg`unlashib   ketishi   kerak.   Shundagina mazkur eliktron darsliklar (slaty) orqali
talabalarning grafik savodxonligiga ijobiy ta‘sir ko‘rsatishi mumkin.
Ta'limdagi   innovatsion   texnologiyalar   ta'limni   tartibga   solish,   uni   to'g'ri
yo'nalishga   yo'naltirish   imkonini   beradi.   Odamlar   har   doim   noma'lum   va   yangi
narsalardan   qo'rqib   ketishgan,   ular   har   qanday   o'zgarishlarga   salbiy   munosabatda
bo'lishadi. Ommaviy ongda mavjud bo'lgan, odatiy turmush tarziga ta'sir qiluvchi
stereotiplar og'riqli hodisalarga olib keladi, ta'limning barcha turlarini yangilashga
to'sqinlik   qiladi.   Odamlarning   zamonaviy   ta'limdagi   yangiliklarni   qabul   qilishni
istamasligining   sababi   qulaylik,   xavfsizlik   va   o'zini   o'zi   tasdiqlash   uchun   hayotiy
ehtiyojlarni   blokirovka   qilishdadir.   Hamma   ham   nazariyani   qayta   o'rganish,
imtihon topshirish, fikrini o'zgartirish, shaxsiy vaqt va pul sarflashga tayyor emas.
Yangilash   jarayoni   boshlangandan   so'ng,   uni   faqat   maxsus   texnikalar   yordamida
to'xtatish mumkin.
Ilm-fan   taraqqiyoti   davrida   ta’limida   yangiliklar   ayniqsa   dolzarb   va
talabchan   bo‘lib   qoldi.   Kompyuter   maktabgacha   ta'lim   muassasalarida,
maktablarda, kollejlarda odatiy holga aylandi. Turli xil qiziqarli dasturlar bolalarda
20 matematika   va   o'qishga   qiziqishni   shakllantirishga,   mantiq   va   xotirani
rivojlantirishga,   ularni   "sehr   va   o'zgarishlar"   olamiga   kiritishga   yordam   beradi.
Monitorda   miltillovchi   o'sha   animatsion   rasmlar   chaqaloqni   qiziqtiradi,   diqqatini
jamlaydi.   Zamonaviy   kompyuter   dasturlari   o'qituvchiga   bolalar   bilan   birgalikda
turli xil hayotiy vaziyatlarni taqlid qilish, ularni hal qilish yo'llarini izlash imkonini
beradi.   Bolaning   individual   qobiliyatlarini   hisobga   olgan   holda,   siz   ma'lum   bir
chaqaloq   uchun   dasturni   sozlashingiz,   uning   shaxsiy   o'sishini   kuzatishingiz
mumkin.   AKT   texnologiyalaridan   foydalanish   bilan   bog'liq   muammolar   orasida
etakchi o'rinni auditoriyada kompyuterlardan ortiqcha foydalanish egallaydi.
Innovatsion ta'lim texnologiyasi   - bu ta'lim jarayonining samaradorligini
oshirish   va   ijtimoiy-iqtisodiy   rivojlanishning   hozirgi   tendentsiyalariga   eng   mos
keladigan ta'lim faoliyati uchun shart-sharoitlarni yaratish uchun mavjud usullar va
vositalarni qandaydir yangi yoki sifat jihatidan yaxshilashni o'z ichiga olgan ta'lim
faoliyatini tashkil etish metodologiyasi. jamiyatning.
Ta'limdagi innovatsion faoliyat ta'lim sohasidagi innovatsiyalarning paydo
bo'lishiga qaratilgan kompleks faoliyatni o'z ichiga oladi. Bu innovatsiyalar ta’lim
jarayonini   tashkil   etishning   usul   va   usullari,   ta’lim   va   tarbiya   jarayonida
foydalaniladigan resurslar, ilmiy nazariyalar va tushunchalar bo‘lishi mumkin.
Innovatsiyalar   yangi   ilmiy   bilimlarni,   qandaydir   kashfiyotlar,   ixtirolarni
olishga   qaratilgan   tadqiqot   faoliyatidan   foydalanish   orqali   rivojlanadi.   Bundan
tashqari,   innovatsiyalarning   paydo   bo'lishi   loyihalash   ishlarining   natijasi   bo'lishi
mumkin,   bunda   mavjud   ilmiy   nazariyalar   va   tushunchalar   asosida   amaliy
harakatlarni   amalga   oshirish   imkoniyatlarini   aks   ettiruvchi   instrumental   va
texnologik   bilimlar   ishlab   chiqiladi.   Shunday   qilib,   innovatsion   loyihalar
yaratiladi,   bu   esa   keyinchalik   yangi   texnologiyalarning   paydo   bo'lishiga   olib
keladi.
Innovatsiyalar ta'lim faoliyati jarayonida ham rivojlanadi. O'quv jarayonida
talabalarning   nazariy   va   amaliy   bilimlarini   rivojlantirish   amalga   oshiriladi,
21 keyinchalik   ular   innovatsiyalarni   yaratish   bilan   bog'liq   bo'lgan   amaliy   hayotning
turli sohalarida qo'llanilishi mumkin.
Innovatsion ta'lim texnologiyalari uchta asosiy komponentga asoslanadi:
Zamonaviy,   yaxshi   qurilgan   tarkib,   uning   asosi   tadbirkorlik   faoliyatining
hozirgi   voqeligiga   javob   beradigan   kasbiy   faoliyatdagi   vakolatlardir.   mazmuni
zamonaviy   aloqa   vositalari   orqali   uzatiladigan   turli   multimedia   materiallarini   o'z
ichiga oladi.
O'qitishda   zamonaviy,   innovatsion   usullarni   qo'llash.   Bunday   usullar
bo‘lajak   mutaxassisning   kompetensiyalarini   shakllantirishga,   o‘quvchilarni   faol
o‘quv   va   amaliy   faoliyatga   jalb   etishga,   o‘quv   jarayonida   tashabbus   ko‘rsatishga
yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. O'quv dasturlarini passiv assimilyatsiya qilish istisno
qilinadi.
Ta'lim   jarayonida   zamonaviy   infratuzilmaning   mavjudligi.   U   ta'limning
yangi   shakllari   va   usullarini,   xususan,   masofaviy   ta'limni   qo'llashga   yordam
beradigan   axborot,   texnologik,   tashkiliy   va   kommunikatsiya   komponentlariga
asoslanishi kerak.
Ta'limda   innovatsion   texnologiyalar   o'qitishda   muayyan   yondashuvlarni
qo'llash asosida qo'llaniladi, ya'ni. yangi texnologiyalarni rivojlantirish uchun asos
bo'lgan talablar va maqsadlarni o'z ichiga olgan tamoyillar.
Pedagogik   sohadagi   barcha   innovatsiyalar   jamiyat   ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishining hozirgi bosqichiga aniq mos kelishiga asoslanadi.  Hozirgi  vaqtda
ular o'quvchilarning mustaqilligini rivojlantirishga, o'z-o'zini o'rganish va o'z-o'zini
rivojlantirish   qobiliyatlarini   shakllantirishga,   o'quv   dasturlarini   mexanik   ravishda
emas, balki ongli ravishda o'zlashtirishga qaratilishi kerak.
Ta'lim   sohasidagi   innovatsion   texnologiyalar   doimiy   ravishda   rivojlanib,
ularning   turlari   kengayib   bormoqda.   Quyidagi   asosiy   texnologiyalar   guruhlarini
ajratish mumkin:
 Fan ta'limi sohasida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yoki AKT.
Ushbu   texnologiyalardan   foydalanish   axborot   jamiyatining   rivojlanishi   va
22 hayotning   barcha   sohalarida   axborot   vositalarini   faol   joriy   etish   bilan   bog'liq.
Bunday   texnologiyalar   talabalar   ongini   axborotlashtirishga   qaratilgan.   Ta'lim
dasturlari informatika, axborot  jarayonlari va AKTni o'rganishga  qaratilgan yangi
fanlarni   o'z   ichiga   oladi.   Professor-o'qituvchilar   va   talabalarning   axborot
madaniyatini   oshirishga   yordam   berish   uchun   o'quv   jarayoni   ham   faol   ravishda
axborotlashtirilmoqda;
 Shaxsga   yo'naltirilgan   texnologiyalar.   Ushbu   texnologiyalar   shaxsni
ta'lim   va   tarbiyada   ustuvor   o'ringa   qo'yishga   qaratilgan.   Butun   ta'lim   jarayoni
shaxsning o'ziga xosligi va rivojlanish xususiyatlarini hisobga olgan holda shaxsni
rivojlantirishga qaratilgan.
 O'quv   jarayonini   axborot-tahliliy   ta'minlash.   Ushbu   guruh
texnologiyalaridan   foydalanish   har   bir   o'quvchi,   sinf,   parallel,   ta'lim
muassasasining rivojlanishini o'rganishga, ularni adekvat baholashga qaratilgan;
 Intellektual   rivojlanish   monitoringi.   Texnologiyalar   grafiklardan
foydalanishga, test tizimiga, individual o quvchilarning rivojlanish dinamikasini vaʻ
umuman   ta lim   sifatini   kuzatish   imkonini   beruvchi   yangi   baholash   usullariga	
ʼ
asoslangan;
 Ta'lim   texnologiyalari.   O'quv   jarayonini   ta'limdan   ajratib   bo'lmaydi.
Shuning uchun  shaxsni,  uning  asosiy  fazilatlarini  rivojlantirishning  yangi  usullari
joriy etilmoqda;
 Didaktik   texnologiyalar.   Ular   ta’lim   muassasasi   rivojlanishining   asosiy
omili   hisoblanadi.   Bunday   texnologiyalar   an'anaviy   va   innovatsion
texnologiyalardan foydalanishni  o'z ichiga olgan texnika va vositalar  majmuasiga
asoslanadi:   o'quv   adabiyotlari   bilan   mustaqil   ishlash,   audiovizual,   multimedia
vositalaridan foydalanish, tabaqalashtirilgan o'qitish usullari.
Oliy ta'limdagi innovatsiyalar bir necha tarkibiy qismlardan iborat tizimni nazarda
tutadi:
 o'quv maqsadlari;
 ta'lim mazmuni;
23  motivatsiya va o'qitish vositalari;
 jarayon ishtirokchilari (talabalar, o'qituvchilar);
 ishlash natijalari.
Texnologiya bir-biri bilan bog'liq ikkita komponentni nazarda tutadi:
 Talaba (talaba) faoliyatini tashkil etish.
 O'quv jarayonini nazorat qilish.
Ta'lim   texnologiyalarini   tahlil   qilishda   zamonaviy   elektron   vositalardan
(AKT)   foydalanishni   alohida   ta'kidlash   kerak.   An'anaviy   ta'lim   o'quv   fanlarini
ortiqcha   ma'lumotlar   bilan   ortiqcha   yuklashni   o'z   ichiga   oladi.   Innovatsion   ta'lim
bilan   o'quv   jarayonini   boshqarish   o'qituvchi   repetitor   (murabbiy)   rolini
o'ynaydigan   tarzda   tashkil   etiladi.   Klassik   variantga   qo'shimcha   ravishda,   talaba
vaqt   va   pulni   tejash   orqali   masofaviy   o'qitishni   tanlashi   mumkin.   Talabalarning
o'rganish   variantiga   nisbatan   pozitsiyasi   o'zgarib   bormoqda,   ular   tobora   ko'proq
noan'anaviy   ta'lim   turlarini   tanlamoqda.   Innovatsion   ta'limning   ustuvor   vazifasi
analitik   fikrlashni   rivojlantirish,   o'z-o'zini   rivojlantirish,   o'z-o'zini
takomillashtirishdir.   Innovatsiyalar   samaradorligini   eng   yuqori   darajada   baholash
uchun   quyidagi   bloklar   hisobga   olinadi:   o'quv-uslubiy,   tashkiliy-texnik.   Ishga
mutaxassislar   jalb   qilingan   -   innovatsion   dasturlarni   baholay   oladigan
mutaxassislar.
Chizmachilik   darslarida   mavzuni   o‘qitish   jarayonida   qo‘llanilgan
texnologiyalar,   foydalanilgan   metodik   manbalar,     olib     borilgan     suhbatlar
natijasida   o‘quvchi     o‘quv     materialini     qay     darajada     o‘zlashtirishi     mumkin
degan  savolga psixolog hamda pedagog mutaxassislar quyidagi javoblarni bergan.
Agar  material  ma‘ruza  holida  taqdim  qilinsa  10-20%,  material  hayotiy
namunalarda  ko‘rsatilsa    va    eshittirilsa   30-50  %,    o‘quvchilar    o‘zaro  yoki   biror
inson bilan  muloqot  qilganda  va  o‘z  ish  tajribasida  sinab  ko‘rganda  70-80  %,
didaktik   o‘yinlar,     kichik     guruhchalardagi     musobaqalar,     o‘zaro     tortishuvlar
asosida  o‘rgatilsa 90%,  o‘z  ehtiyoji,  o‘z  xohishi  orqali,  yozish,  chizish,  grafik
topshiriqlarni     bajarish,   to‘liq     konspekt     olib     o‘qiganda     95%     o‘zlashtirish
24 mumkinligi     tadqiqotlarda   isbotlangan.     Bundan   ko‘rinib     turibdiki,     ko‘rsatmali
qurollardan  samarali  va  o‘rinli foydalanish  o‘zlashtirishga  katta  hissa  qo‘shar
ekan.   Agar ko‘rsatmali qurollar, pedagogik   texnologiyalar   va   bevosita   amaliy
ishlar  uyg`unlikda  tatbiq  etilsa  juda yuqori natijaga erishish mumkin. 
Y.A.Komenskiy―"Buyuk     didaktika"     asarida―oltin     qoida ni     ifodalagan‖
holda ko‘rsatmalilik   prinsipining   3   ta   asosini    ifodalagan:    birinchidan,    avval
sezmagan   narsasi     haqida     kishida     bilim     ham     bo‘lmasligi,     ikkinchidan,
bilimning  to‘g`ri  va aniqligi ham sezgilarning guvohligiga bog`liq,  uchinchidan,
sezgilar     -     xotiraning   eng   ishonchli   vositasi.   Komenskiy   o‘z   taklifini   Plavtning
“Eshitganini   aytib   beradigan   10   ta   kishidan   o‘z   ko‘zi   bilan   ko‘rgan   1   ta   guvoh
afzal  fikri bilan mustahkamlaydi.	
‖
Ko‘rsatmali qo‘llanmalarda ko‘rsatmalilikning quyidagi turlaridan foydalaniladi:
1.     Tabiiy   ko‘rsatmalilik     o‘quvchilarni     mavjud     ob‘ektlar:     o‘simliklar,   binolar,
mashinalar va hokazolar bilan tanishtirishni taqozo etadi.
2.     Hajmli   ko‘rsatmalilik   -     mavjud     olamning     hajmli     aks     etishidir.     Bu     esa
fotosurat, rasm, diafilmlardan iborat.
3.     Ovozli   ko‘rsatmalilik     -     tovush     obrazlarini     ifodalash     uchun     ovozli
vositalardan foydalanish. Magnitafon, ovozli kino.
4.  Ramziy va  grafik ko‘rsatmalilik  -  xaritalar,  rejalar,  sxemalar, chizma  va 
diagrammalar.     Ular   mavjud   voqelikni   shartli   umumlashgan   ramziy     ko‘rinishda
aks ettirish sababli fikrlashni rivojlantiradi.
Ta‘lim   jarayonidagi     o‘quvchining   faolligi,   didaktikaning   asosiy
tamoyillaridan   biri     bo‘lib     kelgan     va     shunday     bo‘lib     qoladi.     O‘quvchining
faolligi  maqsadli yo‘naltirilgan  boshqaruvchi  pedagogik  ta‘sirlar  va  pedagogik
muhitning  tashkil etilishi natijasidir.
Chizmachilik  darslarida  o‘yinli  texnologiyalardan  to‘g`ri  va  oqilona 
foydalanish  o‘quvchilarda  bu  fanga  bo‘lgan  qiziqishlarini  oshiradi  va  dars 
samaradorligiga ham katta ta‘sir qiladi. 
25 Biz   chizmachilik     darslarida     qo‘llash     mumkin     bo‘lgan     ba‘zi     o‘yinli
texnologiyalar asosida  o‘quvchilarni shu fanga bo‘lgan qiziqishlarini oshirishimiz
va   ularda     ijodiy     qobiliyatlarini     rivojlantirishi     mumkin     bo‘lgan     o‘yinli
texnologiyalarni keltirib o‘tamiz.
NATIJALAR
Solishtirib aniqlash
O‘yinning     sharti.     Detallarning   ko‘rinishlari     va     yaqqol     tasvirlarini     bir-
biriga taqqoslab o‘qish.
Maqsad.     O‘quvchilarga   detallarning   ko‘rinishlari   va   yaqqol   tasvirlarini
o‘zaro   solishtirish     yo‘li     bilan    chizmalarni     o‘qishni     o‘rgatish.     Ularda     analiz,
sintez, taqqoslash  va  fikrlash  qobiliyatlarini,  chizmalarni  o‘qish  ko‘nikmalarini
mustahkamlash.
Bizga  kerakli  bo‘lgan  jihozlar.  Bitta  A1  formatda  to‘rttagacha  detalning
ko‘rinishlari     (1-chizma),     o‘shanday     ikkinchi     qog`ozda     mazkur     detallarning
yaqqol   tasvirlari     (2-chizma)     chizilgan     ikkita     plakat.     Har     bir     detalning
ko‘rinishlari burchagiga  1,  2,  3,  4  raqamlari,  yaqqol  tasvirlariga  esa  A,  B,  C,
D     harflari     yozib   qo‘yiladi.     Chizmalar     1     raqamiga     A     harfi     to‘g`ri
kelmaydigan,     ya‘ni     detallar   aralahtirilgan     holda     joylashtiriladi.     Bunday
plakatlar     bir     nechtadan     b   o‘lsa,     Auditoriyadagi   barcha   o‘quvchilar   o‘yinda
qatnashish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
1-chizma
O‘yinning     qoidasi.     O‘qituvchi     doskaga     ikki     o‘quvchini     chaqirib,
ulardanbiriga   yaqqol    tasviri    chizilgan    A   detalning   ko‘rinishlarini    topish   va
26 doskaga     yozib   qo‘yishni     buyuradi.     Ikkinchi     o‘quvchiga     esa     ko‘rinishlari
tasvirlangan     detalning   yaqqol     tasvirini     topib,     Auditoriya     doskasiga     yozib
qo‘yishni    buyuradi.   Har    bir   o‘quvchi  detalning   yaqqol    tasviri   va   ko‘rinishi
deb,   A4   ni   yozib   qo‘yadi.   Ikkinchi   o‘quvchi ham   shunday   fikrlab,   aytaylik
1V  ni  yozib  qo‘yadi.  Ikkinchi  o‘quvchi ham  shunday  fikrlab,  aytaylik  1V  ni
yozib     qo‘yadi.     Boshqa     o‘quvchilar     ham     o‘yin   shartini   ana   shu   tartibda
bajaradilar. 4
O‘qituvchi     o‘yinni     yakunlab,     to‘g`ri     topgan     o‘quvchilarni     g`olib     deb
e‘lon qiladi.
2-chizma
1.3. Talabalarga ахборот технологияларидан фойдаланиб дарс ўтиш ва 
унинг афзалликлари.  
Ўзбекистон   Хукумати   олий   таълимни   такомиллаштириш ,
ривожлантириш   ва   туб   мақсадларини   аниқлаб   бериш   масалаларига   жиддий
эътибор   бериб   келмоқда .   " Кадрлар   тайёрлаш   миллий   дастури ",   " Таълим
тўғрисида " ги   Қонун   амалда   ўз   натижасини   бермоқда .   Кадрлар   тайёрлаш
миллий   модели ,   бу   -   шахс ,   давлат   ва   жамият ,   узлуксиз   таълим ,   фан ,   ишлаб
чиқаришнинт   узвий   бирлига   ва   ҳамкорлиги ,   уларнинг   ўзаро   бир - бирига
алоқасини   акс   эттиради .   Шунга   мос   равишда   давлат   таълим
стандартларининг ,   ўқув   режалари   ва   фанлар   бўйича   ўқув   дастурларининг
ҳамда   ўқув   адабиётларнинг   янта   авлоди   яратилмокда .   Бунда   дунёнинг
4
    www.ares.uz   ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 1 | ISSUE 3 | 
2020 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2020: 4.804
27 ривожланган   давлатларида   тўпланган   тараққийпарвар   тажрибалардан   ҳам
унумли   фойдаланилмоқда .  Таълимни   фундаменталлаштириш   мақсадида   ўқув
режалари   қайта   кўриб   чиқилди ,   ривожланган   техника   ва   технологиялар
x ақидаги   маълумотларни   қамраб   олган   фан   дастурлари ,   фанлар   бўйича   ўқув
адабиётларининг   замон   талабларига   жавоб   берадиган   етук ,   рақобатбардош
мутахассислар   тайёрлашии   таъминлайдиган   янги   авлоди   яратилди .
Prezidentimiz   tomonidan   yoshlarga   bo’lgan   e’tiborni   yanada
kuchaytirish,ularni   madaniyat,san’at,jismoniy   tarbiya   va   sportga   keng   jalb   etish,
yoshlarda   axborot   texnologiyalaridan   foydalanish   ko’nikmalarini   shakllantirish,
yoshlar   o’rtasida   kitobxonlikni   targ’ib   qilish,xotin-qizlar   bandligini   ta’minlash
borasida   ilgari   surilgan   “beshta   tashabbus”   ham   ta’limga   bo’lgan   e’tibordan
darak beradi 5
.
Xususan tashabbusning III-yo’nalishi yoshlarda axborot texnologiyalaridan
foydalanish   ko’nikmalarini   shakllantirish   yo’nalishida   aholi   va   yoshlar   o’rtasida
kompyuter   texnologiyalari   va   internetdan   samarali   foydalanishni   tashkil   etishga
alohida e’tibor qaratish ko’zda tutilgan.
Davlatimiz   va   jamiyatimizning   bugungi   kuni   ayniqsa,   kelajagi   uchun
g’oyat   muhim   bo’lgan   sog’lom   va   barkamol   avlodni   tarbiyalash   vazifasini   o’z
oldimizga   maqsad   qilib   qo’yar   ekanmiz,  avvalambor,   biz  yashayotgan   XXI   –   asr
intelektual boylik, yuksak bilim va salohiyat talab etiladigan, aynan shu qadriyatlar
ustuvor ahamiyat kasb etadigan asr, degan hayotiy haqiqat kelib chiqadi. 
A.Avloniyning   “Tarbiya  biz  uchun  yo  hayot,  yo  mamot,  yo  najot   –  yo
halokat, yo saodat yo falokat masalasidir”   degan so’zlari bizning doimiy e’tibor
markazimizda turishi zarur.
Jadal   rivojlanib   borayotgan   mamlakatimizda   yosh   avlodning   bilim
darajasini jahon andozalari talablariga javob beradigan, fan-texnika yangiliklaridan
xabardor,   mustaqil   fikrlay   oladigan,   yosh   avlodlarni   ijodiy   jarayonga   yunaltirish,
hayotga   dadillik   bilan   kirisha   oladigan,   tadbirkor,   ma’naviy   jihatdan   barkamol
5
  Uchinchi tashabbus   aholi va yoshlar o‘rtasida kompyuter texnologiyalari va internetdan samarali foydalanishni tashkil etishga 
qaratilgan.
28 qilib   voyaga   etkazish,   mustaqil   O’zbekistonimizda   ta’lim   standartlari   asosida
ta’lim-tarbiya jarayonini kompetensiyaviy qayta tashkil etishga kirishilgan hozirgi
kunda   o’qituvchi   faoliyatiga,   uning   pedagogik   mahoratiga   alohida   e’tibor
berilmoqda. 6
Sog’lom,   har   tomonlama   barkamol   avlodni   yetishtirish   ta’lim   tizimida
mehnat   qilayotgan   pedagogning   saviyasiga,   tayyorgarligiga   va   fidoyiligiga,   yosh
avlodni o’qitish va tarbiyalash ishiga bo’lgan munosabatiga bog’liqdir. O’qituvchi
jamiyatning   ijtimoiy   topshirig’ini   bajaradi.   Shunday   ekan,   har   tomonlama   yetuk
mutaxassislarni   tayyorlashda   o’qituvchi   muayyan   ijtimoiy   –   siyosiy,   pedagogik
talablarga   javob   berishi   lozim.   O’qituvchi   mustaqillik   g’oyasiga   etiqodli,   har
tomonlama rivojlangan, ilmiy tafakkuri, kasbiga tegishli ma’lumoti bor, ya’ni o’z
fanining   chuqur   bilimdoni,   pedagogik   muloqot   ustasi,   pedagogik-psixologik,
uslubiy   bilim   va   malakani   egallagan   bo’lishi   hamda   turli   pedagogik   vaziyatlarni
tezda aniqlay bilishi, o’rganishi va baholay olishi zarur.
“Yangi   maktabimiz”   milliy   ta’lim   tashabbusining   asosiy   yo‘nalishlaridan
biri   o‘qituvchi   salohiyatini   yuksaltirishdir.   Bu,   birinchi   navbatda,   o'quvchilarda
amaliy   ko'nikmalarni   shakllantirish,   bilimlarni   qo'llash,   o'z   loyihalarini   amalga
oshirish, ta'limning yangi paradigmasi bilan bog'liq. 
Замонавий   шароитларда   асосий   диққат   эътибор   таълимнинг   сифатини
оширишга   йўналтирилган .   Шу   сабабли   албатта   маъруза   бўладими ,   амалий
машғулотми   ёки   лаборатория   дарсими   бундан   қаътий   назар ,   замонавий
компьютер   ва   янги   педагогик   технологиялардан   фойдаланиш   зарурати
туғилади .   Умуман   янги   ахборот   технологияларни   таълим   жараёнига   татбиқ
қилиш ,   ўқитиш   сифатига   таъсир   қиладими ?   Дарс   ўтишда   компьютердан
фойдаланиш зарурмикан? Энг ишончлиси бўр ва доска эмасми. Шу пайтгача
дарсликлар,   ўқув   қўлланмалари   ва   бошқа   манбалар   ва   дарс   бериш
қуролларидан   унумли   фойдаланиб   келаётган   профессор   –   ўқитувчилар   янги
педагогик   технологияларни   ўқиб   –   ўрганиб   ўзлаштиришлари   шартми?
6
29 Xозирги   вақтда   шу   нарса   аниқки,   таълим   системасининг   стратегик
ривожланиш   йўналиши   -   шахсга   йўналтирилган   таълим   бериш
муаамоларининг   ечимини   топишяъни   бу   йўлда   энг   асосийси   билим   бериш
фаолиятидир.   Ўқитувчи   билим   бераётган   талабаларида,   ривож   олаётган
камчиликларни,   ўз   вақтида   малакали   фаолияти   оқилона   ҳамда   тўғри
ёндошиши билан йўқотишга ёрдам бериши учун, у талабаларига аниқ ташхис
қўя   олиши   керак   яъни   талабаларини   характерини   иложи   борича   тўлароқ
билиши   шарт   ва   зарурдир.   Бу   ҳамда   шунга   ўхшаш   вазифаларни   бажариш
анъанавий   ўқитиш   усулига   нисбатан   анча   мураккаб   бўлиб,   у   ўқитувчидан
жуда юқори даражадаги малака ва маxоратни талаб қилади. Дарс жараёнида
компьютер   ва   ахборот   технологиялардан   фойдаланиш   бу   бирдан   –   бир
мақсад   эмас,   балки   ёшлар   дунёсини   фаxмлашнинг   –   англашнинг   яъна   бир
усулидир, тўлароқ ахборот беришнинг қўшимча усулидир, ўқитувчи таълим
беришининг   –   ёшларнинг   билим   олишининг   ва   меҳнат   қилишининг   илғор
усулидир,   ёшларнинг   индивидуал   билим   олиши   фаоллиги   доирасини,
дунёқарашини кенгайтиришнинг яъна бир усулидир. Xозирги замонда илмий
фикрлаш   ва   илмий   техника   прогресси   кескин   ва   интенсив   рўй   бермоқда.
Шундан   келиб   чиққан   xолда   замонавий   профессор   –   ўқитувчилар   замон
билан   ҳамнафас   бўлишлари   шарт   ва   зарурдир.   Дарс   жараёнида
компьютердан   фойдаланиш   ўқитувчи   ва   талабаларга,   интерактив   ўқув
қўлланмалари   билан   боғлиқ   бўлган   янгидан   –   янги   ўзига   хос   қулайликлар
яратади. Компьютерни бошқа ўқитиш воситалари масалан проектор электрон
доскалар   билан   оператив   қўшилиши,   кўргазмали   қуроллардан   фойдаланиб
маълумот бериш xажмини оширади ва бу билан ўқитувчи учун дарс вақтидан
унумли   фойдаланишга   имконият   яратади.   Дарс   жараёнида   компьютер
технологияси   элементларини   кўпроқ   қўллаш,   ўқув   жараёнини   хилма   –
хиллигини   оширишга   ёрдам   бериб,   талабаларни   -   тингловчиларни   зерикиш
“касаллигидан”   қутқаради,   таълим   беришни   сифат   жиxатдан   янги,   юқори
поғоналарга   кўтаради,   бенуқсон   ўқув   дарсликлари   билан   таъминлашга
30 эришилади,   шахс   ривожланишига   ёрдам   беради,   талаба   ва   ўқитувчининг
ижодий   потенциали   ва   билиш   фаоллигини   шакллантиради   уларда   ўқишга,
xаётга   бўлган   қизиқишини   орттиради.   Бизнинг   фикримизча   дарс   жараёнида
компьютердан   фойдаланиш   қуйидаги   xолларда   ўзининг   энг   эффектив
самарасини   беради:   -   янги   материални   тушунтиришда,   нотаниш   термин   ва
тушунчаларни   асослаб   беришда.   Бу   ерда   энг   асосийси   маърузанинг   қисқача
мазмуни   ва   кўргазмалилик.   Ўқитувчи   презентация   слайдаларини
кўрсатаётган   пайтда,   ҳар   –   хил   расмлар,   формулалар   ва   графикларни
кўрсатиши, маърузани қисқа ва лўнда қилиб ёздириши мумкин. Бунда талаба
бир вақтнинг ўзида эшитаётган тушунчаларини кўзи билан кўриб ҳам туради.
Маълумки, ахборотнинг катта қисми кўриш орқали олинади. Дарсда ўтилган
мавзуни умумлаштириш ва мустаxкамлаш ҳамда чуқур ва яхшилаб ўрганиш
учун   компьютерга   киритилган   электрон   тестлардан   фойдаланиш   ўз
навбатида   талабаларда   мазкур   фан   бўйича   кўникма   ва   маxоратни
шакллантиради.   Уларда   янги   компьютер   дастурларига   бўлган   қизиқишини
ривожлантиради.   Жорий,   оралиқ   ва   якуний   назорат   дарсларида   ҳам
компьютердан фойдаланиш юқори самара беради. Бу олийгоxнинг ички тест
марказида компьютер ёрдамида тест олишдир. Бу тестлар ҳар – хил бўлиши
мумкин.   Масалан   тест   саволлари   компьютер   монитори   экранида
мультимедиа   ёрдамида   намойиш   қилиниши   мумкин,   бу   ўз   навбатида
талабаларда   бу   усулда   назоратларни   топширишга   қизиқиш   уйғотади.
Виртуал лаборатория ишларини бажариш инсон xаёти учун ҳар хил зарарли
ва   хавфли   бўлган   оқибатлардан   асрайди   ва   вақтни   тежашга   ёрдам   беради.
Компьютер талабаларни илмий иш олиб бориш фаолиятларида ҳам катта рол
ўйнайди.   Масалан,   талабалар   лойиҳа   иши   сифатида   аниқ   бир   мавзу   бўйича
презентациялар   тайёрлашни   эффектив   ва   қизиқарли   усулини   ишлаб   чиқиш
ёки   виртуал   лаборатория   ишларини   тайёрлаш   топшириқларини   олишлари
мумкин. Бунинг учун аввал улар шу мавзуни чуқур ўрганиб, мавзуга тегишли
материаллар   йиғишлари   керак   бўлади,   уларни   йиғиб   олгандан   кейин
31 системалаштиришлари   керак,   ундан   кейин   умулаштириб   расм,   график   ва
жадвалларни   жой   –   жойига   қўйиб   презентация   тайёрлайдилар,
анимацияларни   тайёрлашни   ўрганадилар.   Бу   талабаларда   компьютер   билан
мулоқотда бўлиш техника ва технологиясини шакллантиради. 7
Ахборот   технологиялари   –   бу   одамларнинг   билимларини
ривожлантирадиган, уларнинг техника ва ижтимоий жараёнларни бошқариш
бўйича   имкониятларини   кенгайтирадиган   маълумотларни   ташкил   этиш,
сақлаш, ишлаб чиқариш, тиклаш, узатиш усуллари ва техник воситаларидир.
Яна   шунингдек,   ахборот   технологиялари   деганда,   маълум   бир   мақсадга
эришиш учун амалга ошириладиган жараёнлар занжиридан иборат яратувчи
фаолият   ушунилади.   Агар   технологик   занжирни   ташкил   этувчи   жараёнлар,
улар   орасидаги   ахборот   алмашинувини   ташкил   этиш   ва   уларни
уйғунлаштиришда   компьютерлардан   фойдаланиш   имконияти   яратилса,   ҳар
қандай технологиянинг самарадорлиги ортади. Албатта, бунинг учун мазкур
технологияни   синчиклаб   ўрганиш,   жараёнлардаги   ва   улар   ўртасидаги
ахборот   алмашинувини,   шунингдек,   жараёнлар   занжирини   (яъни
технологияни)   бошқаришнинг   ахборот   таъминотини   таҳлил   этиш   зарурияти
пайдо бўлади. Xозирги замон ахборот технологиялирининг асосий қуйидаги
учта   техника   ютуғи   ташкил   этади:   1.   Ахборотнинг   машина   ўқийдиган
тушунчаларда   жамлаш   муxитининг   пайдо   бўлиши   (магнит,   ленталар,
кинофильмлар,   магнит   дисклар   ва   x.);   2.   Ахборотни   ер   шарининг   исталган
нуқтасига   вақт   ва   масофа   бўйича   муҳим   чеклашларсиз   етказишини
таъминловчи   алоқа   воситаларининг   ривожланиши,   аxолининг   алоқа
воситалари   билан   кенг   қамраб   олиниши   (радио   эшиттириш,   телевидение,
маълумотларин узатиш тармоқлари, йўлдош алоқа, телефон тармоғи ва x.); 3.
Ахборотни   компьютерлар   ёрдамида   берилган   алгоритм   бўйича
7
  Инновацион фан-таълим тизимини ривожлантиришнинг баркамол авлодни вояга етказишдаги роли ва 
аҳамияти ,  илмий-амалий конференция материаллари тўплами ,  30 май 2014 йил Тошкент-2014 ,  II -китоб
32 автоматлаштирилган   ишлаб   чиқариш   имконини   (саралаш,   таснифлаш,
керакли шаклда ифодалаш, яратиш ва x.) ошириш. Ахборот технологиялари,
биринчидан,   ахборотнинг   циркуляцияси   ва   ишлав   бериш   мажмуи,
иккинчидан, бу жараёнларнинг тасвиридир. Ахборот технологиялари таълим
жараёнида   муҳим   ўрин   тутиб,   қуйидаги   вазифаларни   xал   этишга   ёрдам
беради:   −   ҳар   бир   одамга   хос   ноёб   фазилатлардан   иборат   индивидуал
қобилиятларни   ўқитилаётган   ўқувчи   ва   талабаларда   очиш,   сақлаш   ва
ривожлантириш,   уларда   билиш   қобилиятларини,   ўзини   ўзи   камолотга
етказишга   интилишни   шакллантириш;   −   воқеа   ва   xодисаларни   комплекс
ўрганишни, техника, ижтимоий, гуманитар фанлар ва санъат орасидаги ўзаро
боғлиқликнинг чамбарчаслигини таъминлаш; − ўқув-тарбия жараёнларининг
мазмун,   шакл   ва   методларини   доимий   динамик   янгилаш.   Таълим   тизими
нуқтаи  назаридан   ахборот  технологияларининг  жорий  этилиши  билан  бирга
юзага   келадиган   қуйидаги   муаммолар   муҳимдир:   1.   Техник   муаммолар   –
булар   таълим   тизимида   фойдаланиладиган   электрон   ҳисоблаш   ва
микропроцессор   техникасига   қўйиладиган   талабаларни,   уни   қўйллаш
хусусиятларини   белгилайди;   47   2.   Дастур   муаммолари   –   булар   таълим
тизимида   фойдаланиш   учун   дастур   таъминотининг   таркиби   ва   турларини,
уларнинг   қўлланиш   таркиби   ва   хусусиятларини   белгилайди;   3.   Тайёргарлик
муаммолари – булар ўқитувчм ва ўқувчи, педагог ва талабаларнинг ҳисоблаш
техникасидан фойдаланиш укуви билан боғликдир. Бугунги кунда таълимни
ахборотлаштиришда  асосий   йўналиш  турли  ўқув  фанлари  бўйича   педагогик
дастур воситаларини яратишдан иборат бўлиб қолди. Аммо мавжуд ва ишлаб
чиқилаётган   компьютер   техникаси   базасидаги   педагогик   дастур   воситалари
ўқитиш нуқтаи назаридан аълим сифатида муҳим силжишларга олиб келиши
мумкин. Бунинг сабабларидан бири компьютер технологияларини анъанавий
ташкил этилган ўқитиш жараёнида жорий этила бошлади. У ўзининг асосий
мазмуни   ва   методлари   бўйича   бу   технологияларга   йўналтирилмаган   ва
уларга   эxтиёж   сезмайди.   Таълим   технологиялари   доимо   ахборотли   бўлган,
33 чунки улар кўп хил ахборотни сақлаш, узатиш, фойдаланувчиларга  етказиш
билан боғдиқ эди. Компьютер техникаси ва коммуникация воситалари пайдо
бўлиши   билан   ўқитиш   технологиялари   тубдан   ўзгарди.   Таълим   жараёнида
ахборот   технологияларини   амалга   оширилиши   қуйидагиларнинг   мавжуд
бўлишини   тақозо   этади:   −   таълимнинг   техник   воситалари   сифатида
компьютерлар   ва   коммуникация   воситалари;   −   таълим   жараёнини   ташкил
этиш   усун   унга   мос   тизимли   ва   амалий   дастур   таъминоти;   −   таълим-тарбия
жараёнида янги ўқув-техника воситаларини татбиқ этиш бўйича мос методик
ишланмалар
Hozirgi   kunda   ta ’ lim   jarayonida   interfaol   uslublar  ( innovatsion   pedagogik   va
axborot   texnologiyalari )   dan   foydalanib ,   ta ’ limning   samaradorligini   ko ‘ tarishga
bo ‘ lgan   qiziqish   e ’ tibor   kundan - kunga   kuchayib   bormokda .   Zamonaviy
texnologiyalar   ( PowerPoint   dastur )   orqali   qo ‘ llanilgan   mashg ’ ulotlar   o ‘ quvchilar
egallayotgan   bilimlarni   o ‘ zlari   qidirib   topishlariga ,   mustaqil   o ‘ rganib ,   tahlil
qilishlariga ,   hatto   xulosalarni   ham   o ‘ zlari   keltirib   chiqarishlariga   qaratilgan .
O ‘ qituvchi   bu   jarayonda   shaxs   va   jamoaning   rivojlanishi ,  shakllanishi ,  bilim   olishi
va   tarbiyalanishiga   sharoit   yaratadi ,   shu   bilan   bir   qatorda ,   boshqaruvchilik ,
yo ‘ naltiruvchilik   vazifasini   bajaradi .   Bunday   o‘quv   jarayonida   talabaasosiy
figuraga aylanadi. 8
I – BOB  bo‘yicha xulosalar
Замонавий иқтисодий ва ижтимоий-сиёсий тараққиёт жамиятимиздаги
ҳар бир шахснинг   ривожланишига янгидан-янги талаблар қўймокда.
Давлатимиз   томонидан   янги   мактаблар   қурилиши,   минглаб
мактабларни   янгитдан   реконструкция   қилиш,   жорий   таъмирлаш   ишлари
жадал   суръатлар   билан   олиб   борилмоқда.   Мактабларни   янги   жиҳоз,   асбоб-
ускуналар,   такомиллаштирилган   дастурлар,   модеринизaция   қилинган,
тажрибасиновдан   ўтган   стандартлар,   дарсликларнинг   янги   авлоди   билан
8
  G‘aybullayev N .,  Yodgorov R .,  Mamatqulova R.,  Toshmurodova  K .  Pedagogika.  T . 2000
34 (ижара   тариқасида)   таъминлаш,   компьютерлаштириш   давлат   дастурлари
асосида   изчил   амалга   оширилмоқда.   Ўқув   жараёнини   янгиланган   дастур   ва
стандарт   талабларига   жавоб   берадиган   замонавий   дарслар   асосида   ташкил
этиш   даври   келди.   Бошқача   қилиб   айтганда   зерикарли   дарслар   ўрнига
дарсларни   ташкил   этишга   маъсулият   билан   ёндашадиган,   касбий
билимдонлик,   методик   маҳоратга   эга,   маъсулиятли,   замонавий,   интерфаол
педагогик технологияни мукаммал ўзлаштириб олган, инновaциялар асосида
таълимни   ташкил эта оладиган ўқитувчиларга талаб ошиб бормоқда. Бугунги
кунда   ривожланган   мамлакатлар   таълим   тизими   амалиётида   интерфаол
таълимларидан табора кенгроқ фойдаланилмоқда.
Ҳозирда   янгича   методларни   ёки   инновацияларни   таълим   жараёнига
татбиқ   этиш   ҳақида   тўхталганда   интерфаол   усулларнинг   ўқув   жараёнида
қўлланиши тушунилади.
Интерфаоллик   –   бу   ўзаро   икки   киши   фаоллиги,   яъни,   бунда   ўқув-
билув   жараёни   ўзаро   суҳбат   тариқасида   диалог   шаклида   (компьютер
ёрдамида ) ёки ўқувчининг ўзаро мулоқотига асосан кечади.
Интерфаоллик   ўзаро   фаоллик,   ҳаракат,   таъсирчанлик,   ўқувчи   ва
ўқитувчи   мулоқотларида   содир   бўлади.   Интерфаол   усулнинг   бош   мақсади:
ўқув   жараёни учун энг қулай вазият яратиш орқали   ўқувчининг фаол, эркин
фикр юритишига муҳит яратишидир. Интер-фаоллик асосида дарсни ташкил
этиш   шундай   кечадики,   бу   жараёнда   бирорта   ҳам   ўқувчи   четда   қолмайди,
яъни   улар   кўрган,   билган,   ўйлаган   фикрларини   очиқ-ойдин   билдириш
имкониятига   эга   бўладилар.   Ўқувчилар   ҳамкорликда   ишлашда   мавзу
мазмунини билиш, ўзлаштиришда ўзларининг шахсий ҳиссасини қўшиш
имкониятига   эга   бўладилар.   Ўзаро   билимлар,   ғоялар,   фикрларни
алмашиш жараёни содир бўлади.
Бундай   ҳолатлар   ўзаро   самимийликни   таминлайди,   янги   билимлар
олиш,   ўзлаштиришга   ҳавас   ортади,   шу   жараёнда   бир-бирларини   қўллаб-
қувватлаш, ўзаро дўстона муносабатлар вужудга келади.
35 Бунинг   тарбиявий   аҳамияти   катта.   Демак,   интерфаол   дарсларни
ташкил   қилишда   ўқув   жараёнида   якка   тартибда   ва   жуфт   бўлиб   ишлаш,
гуруҳларда   ишлаш,   изланишга   асосланган   лойиҳалар,   ролли   ўйинлар,
ахборот манбалари билан ишлаш, ижодий ишлашдан фойдаланиш мумкин.
II–BOB.   ЗАМОНАВИЙ   АХБОРОТ   ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН
ФОЙДАЛАНИБ ДАРС ЎТИШ ТАСНИФИ ВА АФЗАЛЛИКЛАРИ
2 . 1 . Ta’lim jarayonida multimedia vositalarini qo’llash  
Respublikamizda   ta ' lim   islohotlarni   bosqichma - bosqich   amalga   oshirib
borilayotgan   hozirgi   davrda ,   kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturi   talablaridan   va
islohotning   bosh   maqsadidan   kelib   chiqqan   holda ,   ta ' lim   muassasalari   talabalarida
muayyan   o ' quv   ishlarini   mustaqil   ravishda   bajarish ,   kerakli   ma ' lumotlarni   izlab
topish   va   tahlil   qilishga   o ' rgatish   hamda   shu   asosda   ma ' suliyatli   yechimlar   qabul
qilish   ko ' nikmalarini   shakllantirish   va   rivojlantirish   vazifa   qilib   qo ' yilgan . 9
Davlatimiz   tomonidan   ta ' lim - tarbiya   sohasida   islohotlarni   yanada
chuqurlashtirish ,   ta ' lim   standartlari   va   dasturlarini   takomillashtirish ,   maktablar ,
litseylar ,   oily   o ' quv   yurtlarining   moddiy   texnik   bazasini   yanada   mustahkamlash
masalalariga   katta   e ' tibor   berib   kelinmoqda .
Hozirgi   kunda   davlatimizda   ta’limga   e’tibor   kuchaytirilmoqda.   Bu   haqda
O‘zbekiston   Respublikasining   Prezidenti   Shavkat   Miromonovich
Mirziyoyevning:   “Yoshlarimizni mustaqil  fikrlaydigan, yuksak intellektual  va
ma’naviy   salohiyatga   ega   bo’lib,   dunyo   miqyosida   o’z   tengdoshlariga   hech
qaysi sohada bo’sh kelmaydigan insonlar bo’lib kamol topishi, baxtli bo’lishi
uchun   davlatimiz   va   jamiyatimizning   bor   kuch   va   imkoniyatlarini   safarbar
etamiz”   degan so’zlari buning yaqqol isbotidir.
O’zbekiston milliy ta’lim-tarbiya jarayonida multimedia vositalarini qo’llash
tajribasi shakllanib bormoqda. Negaki bu ayni vaqtda zamon talabidir.
9
  O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori 06. 06. 2002 y. №200 “Komp’yuterlashtirishni yanada 
rivojlantirish va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish” chora-tadbirlari to`g’risida.
36 Taraqqiy   etib   borayotgan   informatsion   vositalar   jamiyatimizda   ijtimoiy
rivojlanishining   asosini   belgilovchi   an’anaviy   imkoniyatlar   bilan   bir
qatorda   insonlarning   qobiliyati ,   tashabbuskorligi,   ishga   ijodiy   yondashishi,
intelektual   faoliyati,   mustaqil   ravishda   o’z   bilim   va   ko’nikmalarini
takomillashtirishi   kabi   omilllar   tashkil   etadi.   Katta   hajmdagi   ma’lumotni   saqlash,
uzatish,   qabul   qilish   bilan   bog’liq   axborot   yaratish   jarayoni   inson   faoliyatini   turli
soxalarida kompyuter texnoloiyalarini rivojlantirishlarini ko’zda tutadi.
Zamonaviy   kompyuter   texnologiyalaridan   foydalanish,   dars   jarayonlarida
o‘quvchilarni ijodiy jarayonga yunaltirish, hamda dars jarayonlarida dastur asosida
o’tishning   yangi   pedagogik   texnologiyalariga   asoslangan   holda   interfaol   usulda
darslarni   tashkil   qilish,   dars   mobaynida   o’quvchilar   uchun   qiziqarli   bo’lgan
kompyuter   dasturlariga   asoslangan   multimediyali   va   prezentatsion   vositalardan
foydalanib darslarni tashkil etish zarur. 10
Bugun gi   davrda   sodir   bo‘layotgan   innovatsion   jarayonlarda   ta’lim   tizimi
oldidagi   muammolarni   hal   etish   uchun   yangi   axborotni   o‘zlashtirish   va
o‘zlashtirgan   bilimlarni   o‘zlari   tomonidan   baholashga   qodir,   zarur   qarorlar   qabul
qiluvchi, mustaqil va erkin fikrlaydigan shaxslar k е rak. Shuning uchun ham, ta’lim
muassasalarining   o‘quv-tarbiyaviy   jarayonida   zamonaviy   o‘qitish   uslublari   -
int е rfaol   uslublar,   innovatsion   t е xnologiyalarning   o‘rni   va   ahamiyati   b е qiyosdir.
Innovatsion   t е xnologiyalar   p е dagogik   jarayon   hamda   o‘qituvchi   va   talaba
faoliyatiga   yangilik,   o‘zgarishlar   kiritish   bo‘lib,   uni   amalga   oshirishda   asosan
int е rfaol m е todlardan foydalaniladi.
Inson tafakkuri shu qadar taraqqiy etib bormoqdaki, bunda texnikalashtirish
va   kompyuterlashtirish   jarayoni   nafaqat   ishlab   chiqarishning   turli   soxalari,   balki
madaniyat   va   ta’lim   soxalariga   ham   dadil   kirib   bormoqda.   Kompyuter
texnologiyalarining   shiddat   bilan   rivojlanishi   ta’lim   jarayonini   yangi   bosqichga
ko’tardi. Bu o’z o’rnida ta’lim mazmunini, metod va shakllarini qayta ko’rib chiqish
uchun yangi bilim hamda ko’nikmalar bilan yanada boyitish zaruriyatini tug’dirdi.
10
  https://studref.com/534413/informatika/istoriya_razvitiya_kompyuternoy_grafiki
37 Bugungi   kunda   jamiyatimizning   turli   sohalarida   faoliyat   ko’rsatuvchi
mutaxassislarning   professionallik   darajasi   ularning   kompyuter   tehnologiyalarini
egallaganligi   bilan   ham   belgilanadi.   Bu   hol   zamon   talabiga   aylanib   qoldi.   Mazkur
talabga   javob   berish   uchun   mutaxassislarni   tayyorlash   jarayonida,   ya’ni   ta’lim
muassasalarida yetarli baza yaratilishi kerak.
Hozirgi   vaqtda   ta’lim   muassasalarida   yangi   pedagogik   texnologiyalarning
ilmiy   asoslarini   yaratish,   ularni   tasniflash,   metodik   ahamiyatini   belgilash   kabi
dolzarb   muammolar   ustida   ish   olib   borilmoqda.   Yangi   pedagogik   tehnologiyalar
deganda,   an’anaviy   va   noananaviy   metodlar   bilan   bir   qatorda   ta’limni
kompyuterlashtirish   ham   tushuniladi.   Shu   manoda   tobora   shakllanib   borayotgan
kompyuter-axborot   madaniyati   axborotni   yetkazish   va   qabul   qilishda   yangi
munosabatlarni vujudga keltiradi, fikrlashning yangi turini xosil qiladi. Bunda inson
inofrmation  koinot   bilan   o’zaro  muloqotga   kirishadi.   Telekommunikasiya   (telefon,
televideniye,   radio)   tarmoqlarining   kompyuter   tarmoqlari   bilan   birikishi   yagona
jahon   axborot   makonini-multimediani   tashkil   etadi.   Ushbu   makonning   eng   muhim
qismi   Internet   tarmog’i   ayniqsa   uning   giper-media   xizmatlari   (Vorld-Vide   Veb),
gipermediapochta, videokonferensiyalardir.
Multimedia   (“ko’p   muhitlik”   degan   ma’noni   bildiradi)-zamonaviy
axborotlar   tehnologiyasi   bo’lib,   kompleks   tushunchani   anglatadi.   Multimedia
axborotning   turli   ko’rinishlari-matn,   jadval,   grafika,   nutq,   animatsia,
multiplikatsiya),   video   tasvir,   musiqa   yordamida   axborotni   yig’ish,   saqlash,   qayta
ishash   va   uzatish   vazifalarini   bajaradi.   Multimedia   “mnson-kompyuter”   interaktiv
(diologig) muloqotning yangi, takomillashgan pog’onasi bo’lib, unda foydalanuvchi
juda   keng   va   har   tomonlama   axborot   oladi.   Multimedia   vositalaridan   xordiq
chiqarish,   ta’lim   olish   va   reklama   kabi   sohalarda   foydalaniladi.   Multimedia
vositalari   asosida   kichik   maktab   yoshidagi   o’quvchilarga   ta’lim   berish   xozirgi
kunning dolzarb masalalaridandir.
Замонавий   таълим   тизимининг   асосини   сифатли   ва   юқори
технологияли муҳит ташкил этади. Унинг яратилиши ва ривожланиши техник
38 жиҳатдан   мураккаб,   шу   билан   бир   қаторда   бундай   муҳит   таълим   тизимини
такомиллаштиришга,   таълим   жарае?нига   ахборот   коммуникация
технологияларини   жорий   этишга   хизмат   қилади.   Таълим   жара	
е?нида
мультимедиа   технологияларидан   фойдаланиш   машғулотларни   интерфаол
режимда   олиб   боришга   имкон   беради.   Мультимедиа   (ингл.   сўз   multi   –   кўп,
media   –   муҳит)   –   бу   турли   кўринишдаги   ахборотлардан   (матн,   тасвир,   овоз,
видео,   анимация)   иборат   яҳлит   бир   кўринишга   айтилади.   Мультимедиа
технологиялари – бу мультимедиали махсулот яратиш жара	
е?нидаги техник ва
дастурий   воситаларни   танлаш   ва   қўллаш   жара	
е?нига   айтилади.   Мультимедиа
технологияларининг   асосий   мақсади   –   ахборотни   қабул   қилишда   содда   ва
қулай бўлган мультимедиа махсулотини яратишдан иборат.
Multimedia - zamonaviy texnik va dasturiy vositalardan foydalangan holda
interaktiv   dasturiy   ta'minot   nazorati   ostida   vizual   va   audio   effektlarning   o'zaro
ta'siri,   ular   matn,   ovoz,   grafik,   fotosuratlar,   videolarni   bitta   raqamli   tasvirda
birlashtiradi.
Ta’lim jarayonida multimedia vositalarini qo’llash pedagogik va psixologik
nuqtai   nazardan   juda   katta   ahmiyatga   ega.   Unda   beriladigan   material   chuqurroq
o’zlashtiriladi,   vaqtni   tejash   imkoniyatiga   erishiladi,   olingan   malumot   kishi
xotirasida   uzoq   vaqt   saqlanadi,   kichik   maktab   yoshidagi   o’quvchilarning   passiv
tinglovchi   sifatida   ishtirok   etishi   qisqarib,   izlanuvchanlik   va   bilish   faoliyatini
takomillashtirishga qaratilgan multimedia dasturlari tadbiq etiladi, ta’lim jarayoniga
badiiylik   kiritiladi.   Boshqacha   qilib   aytganda,   multimedia   ta’limning   emotsional-
estetik   ta’sirlanish,   maqsadga   intilish,   tadqiqotchilik   kabi   motivlarni   faolashtiradi.
Ma’lumki,   ta’lim   oluvchi   birinchi   marta   eshitgan   mavzusining   faqat   to’rtdan   bir
qismini ,   ko’rgan   materiallarining   esa   uchdan   bir   qisminigina   eslab   qoladi;   ham
ko’rib, ham eshitsa  axborotning ellik foizini  yodda saqlaydi. Interaktiv multimedia
tehnologiyalaridan foydalanganda esa bu ko’rsatkich 75 % tashkil etadi.
Shu   bois   katta   hajmdagi   axborotni   qabul   qilish,   tushunish   hamda
voqyeylikka   nisbatan   faol   va   ma’suliyatli   munosabatni   tarbiyalashning
39 psixofiziologik  va   estetik   xussusiyatlarini   hisobga   oluvchi   multimedia  nazariyasini
hususan multimedia pedagogikasini yaratishga intilish kerak.
Multimediani   qo’llash   uchun   quyidagi   tehnik   vositalar   kerak   bo’ladi:
kompyuter, lazer disklarni o’qiydigan SD ROM qurilmasi, SI-ovoz xaritasi, AS faol
kolonka,   SD-   kompakt   disk   eng   zamonaviy   kompyuterlarda   yuqoridagi
qurilmalarning ba’zilari kompyuter ichiga joylashtiriladi.
Ta’lim   jarayonida   multimediani   qo’llashda   o’qituvchiga   hozircha   dasturlovchi
mutaxassis   yaqindan   yordam   berishi   kerak .   Multimedia   texnologiyalari   o'quv
jarayonini boyitadi, o'rganishni yanada samarali qiladi, idrok etish jarayoniga jalb
qiladi   ta'lim ma'lumotlari   o'quvchining hissiy komponentlarining aksariyati.
Umuman   olganda,   ta’lim   tizimida   kompyuter   texologiyalaridan
foydalanishning quyidagi usullari mavjud:
1. Multimedia darsligi.
2. Bilim va ko’nikmalarni mustahkamlash bo’yicha topshiriqlar to’plami keltirilgan
metodik tavsiyalar.
3.O’rganilayotgan   mavzular   bo’yicha   nazariy   bilimlar   boshlang’ich   Auditoriya
o’quvchilari   tomonidan   qanday   darajada   o’zlashtirilayotganini   tekshirishga
mo’ljallangan test dasturi.
4.Bir tildan ikkinchiga yoki bir alifbodan ikkinchisiga o’tirish;
5. Elektron virtual kutubxona;
6. Har bir talaba u ch un amaliy topshiriqlarni tayyorlash va bosib chiqarish dasturi;
7.   Distant   uslubida   o’qitish,   ya’ni   o’qituvchi   va   o’quvchilar   ma’lum   masofada
joylashgan holda ta’lim berish tizimi.
8. Internet tarmog’iga ulangan multimedia kompyuterlari.
9. Printer(topshiriqlarini tayyorlash va test natijalarini chiqarish uchun).
10.Kompyuter ulangan proyektor yoki aqdim etish tehnologiyasi.
40 Quyida biz shu usullardan biri, kompyuterlashgan darslarning eng oddiy turi
mashg’ulotni   taqdim   etish   texnoloiyasi   yordamida,   ya’ni   ko’rgazma   sifatida
o’tkazish haqida to’xtalmoqchimiz.
Bu   usulda   dars   o’tkazish   uchun   o’qituvchiga   ovoz   xaritasi   va   kolonkasi
mavjud   bo’lgan   kompyuter,   multimedia   proyektori   va   MS   Pover   Point   97   dasturi
yordamida   o’tilajak   dars   uchun   kompyuterda   slaydlar   yaratiladi.   Slaydlar   ma’lum
mavzuni   yorituvchi   matn,   rasm,   lug’at,   grammatik   qoidalar   bilan   bog’liq   bo’lgan
jadvallar,   animatsiya   effektlari,   o’zlashtirish   darajasini   tekshirish   uchun   testlar,
ovoz,   vidio   rolik   va   hokazolardan   tashkil   topadi.   Ular   muayyan   mantiqiy   ketma-
ketlikda   biriktiriladi.   Slaydlarni   almashtirishning   vaqti   (interval)   belgilanadi.
O’qituvchi tasvirni ko’radi, eshitadi.
Bunday dars o’tishning texnik jihatdan ikki usuli mavjud:
1-usul. Kompyuter tarmog’i bor bo’lsa har bir o’quvchi o’z monitorida ko’radi;
2-usul. Multimedia texnologiyasi asosidagi dars na’munasini .
Ushbu maqsadni amalga oshirish uchun ta’lim muassasasining   chizmachilik
fanini   tanladik.   Darsni   rejalashtirishda,   slaydlar   tayyorlashda   quyidagi   omillarga
alohida   e’tibor   berishimiz   kerak.   Ta’lim   muassasasida   esa   mavjud   bilimlar   faqat
takomillashtiriladi,   ya’ni   yagona   maqsadga   yo’naltirilgan   ravishda   nutqiy   ehtiyoj
zaruriyatdan   kelib   chiqqan   holda   komleks   beriladi.   Natijada   o’quvchilarda   mavzu
bo’yicha   o’z   fikrini   mustaqil   ifoda   eta   olish   ko’nimalarini   yanada   rivojlantirish
ko’zda tutiladi.
Slayd   yaratishda   quyidagilarga   alohida   e’tibor   berish   lozim:   slaydlardagi
matn,   rasim,   videolavha   va   boshqalar   mantiqan   o’zaro   bog’liq   bo’lishi,   bir-birini
to’ldirishi   kerak;   animatsiya,   ovoz,   video   kabilar   o’quvchilarni   asosiy   matndan
chalg’itmasligi   kerak.   Ketma-ket   kelgan   slaydlarda   bir   xil   emas   balki,   turli
texnologik   vositalardan,   ayniqsa   o’quvchini   o’ylantirib   qo’yadigan,   izlanishga,
mustaqil   fikr   yuritishga   va   o’z   fikrini   bayon   etishga   undaydigan   usullardan
foydalanish   maqsadga   muofiqdir.   Shuni   aytib   o’tish   kerakki,   taqdim   etish   axborot
41 texnologiyasining   samaradorligi   asosan   o’qituvchining   fantaziyasiga,   topqirligiga,
pedagogik va aktyorlik mahoratiga bog’liq.
Multimedia   vositalari   asosida   o’qitish   jarayonini   tashkil   etish   metodikasi
an’anaviy o’qitish usulidan tubdan farqlanib  talabalar  uchun:
 o’quv materiallarini obrazlar ko’rinishida taqdim etish;
 o’qitishning differensial va individual holatda bo’lishi;
 o’qish va o’zlashtirish jarayonini baholab borish, teskari aloqa bog’lash;
 o’quv   materialini   o’zlashtirish   jarayonida   o’z-o’zini   nazorat   qilib   borish   va
tuzatish;
 o’rganilayotgan   mazularni   namoyish   etish   va   ularning   o’zaro   aloqadorligini
kuzatish;
 chizmachilik   fan   mavzularini   animasiya,   grafika,   multiplikasiya,   ovoz   kabi
kompyuter va axborot texnologiyalaridan foydalanish;
 chizmachilik  fanlarini o’zlashtirish uchun ko’nikmalar   hosil qilish ;
 o’quvchilarning mustaqil ishlashlari va mavzularni o’zlashtirishlari uchun yangi
sharoit yaratish kabilar.
Bu   boradagi   olib   boriladigan   ishlar   ta’lim-tarbiya   tizimidagi   zamonaviy
axborot   texnologiyalarining   multimedia   imkoniyatlarini   ta’lim-tarbiya   ishlarini
tashkillashtirish   va   joriy   qilish   bilan   bog’liqligi,   ulardan   maqsadli   foydalanish
ta’lim-tarbiya   jarayonining   samaradorligini   oshirishga   olib   keladi.   Bu   jarayonlarda
multimedia   vositasi   boshlang’ich   Auditoriyada   o’rganiladigan   har   bir   fanga   tatbiq
etish   orqali   bu   fanlarning   o’zlashtirish   qamrovini   oshiradi.   Bundan   tashqari,
boshlang’ich   ta’limdagi   ma’naviy-ma’rifiy   ishlarni   axborot   texnologiyalarining
dasturiy   vositalari   asosida   multimedia   imkoniyatlaridan   foydalanish   orqali
o’zlashtirish   va   o’rganish   jarayoni   ortib   boradi.   Talabalar   kompyuter   xotirasiga
joylashtirilgan   ma’naviy-ma’rifiy   yo’nalishdagi   fotosur’atlar,   ma’naviy-ma’rifiy
tadbirlarni   o’tkazish   ssenariylari,   bu   yo’nalishdagi   materiallarga   tegishli   tayanch
iboralar,   atamalar   va   tushunchalarning   mazmuni   bilan   tanishib   boradi   hamda
ulardan foydalanish ko’nikmasini o’zlashtirish imkoniyatiga ega bo’ladi.
42 Bugungi   kunda   multimedia   texnologiyalari   o‘quv   jarayonini
axborotlashtirishning istiqbolli yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Dasturiy ta'minotni
takomillashtirishda va   uslubiy yordam , moddiy-texnik bazasi, shuningdek, majburiy
malaka   oshirishda   pedagogik   xodimlar   ta'limda   zamonaviy   axborot
texnologiyalarini muvaffaqiyatli qo'llash istiqbollari mavjud.
Multimedia quyidagi xususiyatlarga ega:
-   axborot   turlarini   matn,   jadval,   turli   xil   bezaklar,   nutq,   musiqa,   telekadrlar,
videofilmdagi parchalar, animasiya ko’rinishidagi axborotlarni o’z ichiga oladi;
-   turli   xil   axborotlarni   kompyuterda   qayta   ishlash   va   aks   ettirish   uchun   markaziy
prsessorning   harakatchanligini,   ma’lumotlarni   uzatishning   o’tkazish   qobiliyatini,
tezkor   hajmli   va   katta   sig’imli   xotirani,   kompyuter   kanallari   bo’yicha   almashish
tezligini taxminan ikki baravar oshirish talab etiladi;
-   “o’quvchi-kompter-o’qituvchi”   interaktiv   muloqotning   yangi   darajasini
ta’minlanishi,   muloqot   jarayonida   o’quvchi   ancha   keng   va   har   tomonlama
axborotlarni olishi.
Demak,   multimediali   texnologiyada   ta’lim   jarayoni   quyidagicha   kechadi.
Kompyuterga   o’rganiladigan   materialni   kiritish   orqali   talabalarni   fikrlashga
undaydi,   talabalarni ning   ta’lim   materiallarini   xotirada   saqlash   darajasini   oshiradi.
Shu   bilan   birgalikda   ta’lim   materiallariga   qiziqishini   orttirib   borib,   kompyuterda
ishlash qobiliyatini o’stirishga xizmat qiladi.
Kompyuter animatsiyalarini tayyorlash usullari Asosiy hosilning usuli. Sizga
ob'ektni   kerakli   holatga   o'rnatishga   imkon   beradi,   vaqt   oralig'iga   nisbatan   aytib
bering.   Kompyuter   tizimi   Bu   strukturada   etishmayotgan   ramkalarni   (qo'llab-
quvvatlovchi xodimlar o'rtasida) to'ldiradi. Harakatning yo'qolgan bosqichlarini dam
olish mavjud. 
Protsessual   animatsiya.   Kalit   freym   yordamida   ba'zi  harakatlarni   takrorlash
imkoniyati   bo'lmasa   qo'llaniladi.   Tavsiflaydi   kompyuter   turlari   Individual   kadrlar
tuzilmalarini izchil qurish nuqtai nazaridan animatsiyalar. 
43 Yagona   ramkalarni   shakllantirish.   Ko'pincha   turli   xil   grafik   muharrirlardan
foydalangan holda amalga oshiriladi. Alohida tasvir ramkalari yaratiladi, bu ma'lum
bir ketma-ketlikda qatnay oladi. 
Animatsiya   qurish   printsipi.   Ilgari   sanab   o'tilganlarning   eng   yaxshi
tushunarli.   U   bitta   faylda   turg'un   ko'rinadi.   Odatda   GIF   formatidan   foydalaniladi.
Shunga o'xshash  fayllarni  chiqarishga imkon beradigan bir  qator dasturlar mavjud,
masalan   GIMP   kabi.   Yuqoridagi   barcha   kompyuter   animatsiyasi   turlari,   harakatni
yaratish jarayoni qanchalik ko'pligini tushunishga imkon beradi.
2.2.   Kompyuter grafikasidagi animatsiya turlari
Kompyuterning   imkoniyatlari   yordamida   multfilmni   yaratish   muayyan
qoidalar   bilan   bog'liq.   Ularning   printsiplari   quyidagilar:   Raster,   Fraktal,   vektor.
Shuningdek,   2-va   3D   animatsion   dasturiy   ta'minot   bo'limi   ham   mavjud.   Ikki
o'lchovli   dasturlar   Flash   animatsiya   uchun   odatda   ishlatiladi,   uch   o'lchovli
yorug'lik   ob'ektining   darajasini   va   turini   belgilashingizga   imkon   beradi,   matnlar,
avtomatlar,   avtomatik   ravishda   ko'rsatilishi   (vizualizatsiya).   Kompyuter
animatsiyalarining asosiy turlari ishda bir xil printsiplarga ega. Yuqoridagi barcha
turlar ularga tegishli. 11
Анимация   (animation)   -   лотинча   "anima"   сўзидан   олинган   бўлиб   -   рух,
жон  маъносини билдиради  (рухлантириш, жонлатириш).  Инсон тасаввурида
тимсолларни   хосил   қилиш   учун   сунъий   яратилган   тасвирларнинг   мантиқий
кетма-кетлиги анимацияни ифодалайди.  Видео анимациядан фарқли равишда
видео   камера   орқали   олинган   тасвирлар   кетмакетлигидан   хосил   қилинади.
Анимация   учун   эса   хар   бир   кадр   алохида   яратилади   ва   харакат   имитация
қилинади.
Анимация   хосил   қилиш   технологияларига   ротонусхалашни   мисол
қилишимиз мумкин. Бунда ҳар бир кадр алоҳида чизиб олинади ва тасвирга
олинади. Бу технология "харакатни езиб олиш" деб хам аталади.
11
 https://shongames.ru/uz/program/kakie-tipy-animacii-mogut-byt-ispolzovany-dobavlenie-animacii.
44 Анимация турлари: 
   Чизилган   анимация   -   анимациянинг   бир   кўриниши   бўлиб,   хар   бир   кадр
алохида чизилади. 
   Қумли   анимация     ёки   кукун   техникаси   (ингл.   Sand   animation,   Powder
animation)   —   тасвирий   санъатнинг   бир   йуналиши   хисобланиб,
мультипликация яратишда хам қулланилади. 
   Пластилинли   анимация   (ингл.   clay   animation)   Анимация   хар   бир   кадрни
алохида яратиш оркали хосил қилинади. 
45    Силуэтли анимация - ясси фигуралар қирқмалари қўлланилади (фигуралар
коғоз,   мато,   ва   бошқа   материаллардан   қирқиб   олиш   натижасида   хосил
қилинади) 
   Компьютерли анимация - ҳозирги кунда компьютерли анимация анимация
яратишда энг қулай ва замонавий технология хисобланади.
Animatsiya   yaratish   texnikasi   doimo   rivojlanib   bormoqda   va   o'yin   ishlab
chiquvchilari   va   kinostudiyalari   doimiy   ravishda   ushbu   usullarni   qo'llay   oladigan
iqtidorli va ijodiy shaxslarni qidirmoqdalar.
Teleko'rsatuvlar,   tijorat   ilovalari,   kompaniya   logotiplari,   filmlar,   videolar   yoki
o'yinlar   uchun   raqamli   belgilar   yaratish   uchun   ishlatilishi   mumkin   bo'lgan
animatsiyaning asosiy turlari.
 An'anaviy animatsiya.
 2D vektor animatsiya.
 3D kompyuter animatsiya.
 Harakatli grafika.
46  Harakatni to'xtating.
An'anaviy animatsiya
Rangli   markerlar   bilan   shaffof   qog'oz   varaqlarida   chizilgan   tez   sur'atda
kadrlar   sifatida   ko'rinadigan   tasvirlarni   hech   ko'rganmisiz?   Ushbu   turdagi
kompyuter animatsiyasi an'anaviy deb ataladi. U dastlabki belgilar eskizlari uchun
ishlatiladi.
Bu   jarayon   ancha   qimmat   va   ko'p   vaqt   talab   qilishi   mumkin,   chunki
animatorlar   soniyasiga   24   kadr   tezligiga   asoslangan   turli   kadrlar   to'plamini
yaratishi   kerak.   Bu   usul   asosan   shaxsiy   kompyuterlarda,   shuningdek,   maxsus
foydalanish   bilan   planshetlarda   ishlatiladi   kompyuter   dasturlari   eski   Disney
multfilmlari uslubida animatsiyalarni yaratishga imkon beradi.
2D vektor animatsiya
Eng   ko'p   ishlatiladigan   animatsiya   uslubi.   Uning   ramkalari   nisbatan   tekis
yuzada yaratilgan. Bundan tashqari, vektor animatsiyasi ba'zi an'anaviy animatsiya
usullarini qabul qildi. Aslida, bu bir xil an'anaviy animatsiya, faqat rasm va bo'yash
deb nomlanuvchi jarayon ramkalarga qo'llaniladi.
Ushbu   jarayon   davomida   animatorlar   qog'ozga   jonlantirilgan   belgilar
chizilgan   nozik,   shaffof   tsellyuloid   varaqlarini   joylashtiradilar   va   keyin   ularni
plyonkaga   qayta   chizadilar.   Oxirida   turli   belgilarga   ega   bo'lgan   ramkalar   bir-
birining   ustiga   qo'yiladi   va   filmning   yuqori   shaffofligi   tufayli   bu   turli   xil
elementlar va belgilar kompozitsiyasini yaratishga imkon beradi.
3D kompyuter animatsiya
3D animatsiya boshqa animatsiya turlaridan butunlay farq qiladi   kompyuter
grafikasi ...   Garchi   ular   bir   xil   kompozitsiya   va   harakat   tamoyillaridan
foydalansalar ham,   texnik usullar   turli muammolarni hal qilish uchun foydalaniladi
sezilarli darajada farqlanadi. 3D animatsiyada animator grafik rassom bo'lishi shart
emas. Bu rasm chizishdan ko'ra qo'g'irchoqlar bilan o'ynashga o'xshaydi.
U kompyuterda yaratilgan tasvirlar deb ham ataladi  (CGI). Ular kompyuter
animatorlari   animatsiyani   yaratish   uchun   birlashtirilgan   tasvirlar   oqimini
47 yaratganda   yuzaga   keladi.   Dinamik   va   statik   tasvirlarni   birlashtirish   kompyuter
grafikasi   yordamida   amalga   oshiriladi.   3D-da   yaratilgan   belgilar   ekranda   raqamli
ko'rsatiladi   va   keyin   har   bir   modelni   boshqacha   animatsiya   qilish   imkonini
beruvchi simli ramka bilan birlashtiriladi.
Animatsiya   alohida   kalit   kadrlarda   modellarni   yaratish   yo'li   bilan
shakllantiriladi,   shundan   so'ng   kompyuter   ularni   "tarqatish"   ni   amalga   oshiradi,
asosiy kadrlar orasiga oraliq kadrlarni qo'shish orqali animatsiyani izohlaydi.
Bundan tashqari, ob'ektning turli  qismlarini  turli  vaqt  oralig'ida ifodalovchi
egri   chiziqlar   bilan   ishlash   uchun   ko'p   vaqt   sarflanadi.   3D   animatsiyasida   barcha
belgilar, hatto ma'lum bir vaqtda biror narsa bilan qoplangan va ko'rinmaydiganlar
ham hisobga olinishi kerak.
Ushbu   turdagi   animatsiyalarning   asosiy   farqi   shundaki,   an'anaviy   va   2D
animatsiyada   rassom   alohida   kadrlar   bilan   ishlaydi,   3D   animatsiyada   esa   doimo
uzluksiz   oqim   mavjud.   Agar   u   to'xtab   qolsa,   bu   xato   sifatida   qabul   qilinadi.
Xarakter   o'z   o'rnida   qolsa   ham,   doimo   haqiqat   illyuziyasini   yaratadigan   doimiy
kadrlar oqimi mavjud.
Harakatli grafika
Promo-videolar,   animatsion   logotiplar,   filmning   ochilish   kreditlari   va
ilovalar   reklamalari   qanday   yaratilgani   haqida   hech   o'ylab   ko'rganmisiz?   Bu
harakatlanuvchi   grafik   matnlar   va   elementlar,   yoki   men   uni   harakatlanuvchi
grafika deb ataydigan bo‘lsak, amalga oshiriladi.
Bu   kadrlar   orasidagi   suyuqlik   harakatini   yaratish   uchun   animatsion
kadrlarning   "tarqalishi"   dan   foydalanadigan   jarayon.   Ramkalarni   tarqatish
dasturlari   bir   nechta   effektlarni   yaratish   uchun   animatsiya   hajmini   avtomatik
ravishda o'zgartiruvchi skriptlarni qo'llab-quvvatlaydi.
3D kompozitsiyalar bir-biriga nisbatan harakatlanadigan tekis elementlardan
yaratiladi,   bu   esa   hajm   illyuziyasini   yaratadi.   Ular,   shuningdek,   ovoz   effektlari
yoki   musiqa   bilan   hamroh   bo'lishi   mumkin.   Bunday   ob'ektlar   ko'pincha
multimedia loyihalarida qo'llaniladi.
48 To'xtash-harakat
Kompyuter   animatsiyasining   stop-motion   ko'rinishi   ko'proq   an'anaviy
animatsiyaga   o'xshaydi.   Ob'ektni   suratga   olish   kifoya   va   ob'ektni   nisbatan
ko'chirishda   qisqa masofa , siz boshqa suratga tushasiz. Ushbu protsedura bir necha
marta   takrorlanadi   va   tasvirlar   birin-ketin   takrorlanganda   harakat   taassurotlari
paydo bo'ladi.
3D   animatsiya   qo g irchoq   animatsiyasi   texnologiyasiga   o xshaydi:   sizʻ ʻ ʻ
ob yektlarning   sim   ramkalarini   yaratasiz,   ularga   materiallar   qo yasiz,   barchasini	
ʼ ʻ
bitta   sahnaga   joylashtirasiz,   yorug lik   va   kamerani   o rnatasiz,   so ngra   filmdagi	
ʻ ʻ ʻ
kadrlar sonini va ob yektlar harakatini o rnatasiz. .  	
ʼ ʻ Kamera yordamida nima sodir
bo'layotganini   kuzatishingiz  mumkin,  u ham  harakatlana  oladi. Ob'ektlarning  uch
o'lchovli   fazoda   harakati   traektoriyalar,   kalit   ramkalar   bo'ylab   va   murakkab
tuzilmalar   qismlarining   harakatini   bog'laydigan   formulalar   yordamida   aniqlanadi.
To'g'ri   harakat,   yorug'lik   va   materiallar   joyida   bo'lsa,   siz   renderlash   jarayonini
boshlaysiz.   Bir   muncha   vaqt   davomida   kompyuter   barcha   kerakli   ramkalarni
hisoblab chiqadi va tayyor filmni beradi. Tasvirni yaratishning ushbu texnikasidan
kelib chiqadigan kamchilik - bu shakllar va sirtlarning haddan tashqari silliqligi va
ob'ektlarning ba'zi mexanik harakati.
3D Studio va 3D Studio MAX
IBM’dagi eng mashhur 3D animatsiya paketlaridan biri bu Autodesk’dan 3D
Studio.   Dastur   DOS   ostida   ishlaydi,   uch   o'lchamli   filmni   yaratishning   butun
jarayonini   ta'minlaydi:   ob'ektni   modellashtirish   va   sahnani   shakllantirish,
animatsiya   va   vizualizatsiya,   video   bilan   ishlash.   Bundan   tashqari,   keng
assortiment   mavjud   amaliy   dasturlar (IPAS   jarayonlari)   3D   Studio   uchun   maxsus
yozilgan.   Xuddi   shu   kompaniyaning   Windows   NT   uchun   3D   Studio   MAX   deb
nomlangan yangi dasturi so'nggi bir necha yil ichida yaratilgan va kuchli SGI ish
stantsiyalari   paketlariga   raqobatchi   bo'lishga   da'vo   qilmoqda.   Interfeys   yangi
dastur   barcha modullar uchun bir xil va yuqori darajadagi interaktivlikka ega. 3D
Studio   MAX   ilg'or   animatsiyani   boshqarish   imkoniyatlarini   amalga   oshiradi,   har
49 bir   ob'ektning   hayot   tarixini   saqlaydi   va   turli   xil   yoritish   effektlarini   yaratishga
imkon   beradi,   3D   tezlatgichlarni   qo'llab-quvvatlaydi   va   ochiq   arxitekturaga   ega,
ya'ni uchinchi shaxslarga tizimga qo'shimcha ilovalarni kiritish imkonini beradi.
Elektr tasviri, SoftImage
Yaratish   uchun   3D   animatsiya   IBM   va   Macintosh   kompyuterlarida
animatsiya vositalarining katta to'plamini, maxsus effektlarni, tovush bilan ishlash
vositalarini   va   moslashtirilgan   parametrlarga   ega   shrift   generatorini   o'z   ichiga
olgan Electric Image Animation System paketidan foydalanish ham qulay. Ushbu
dasturda   modellashtirish   vositalari   bo'lmasa-da,   u   o'ttizdan   ortiq   turli   model
formatlarini   import   qilish   imkoniyatiga   ega.   Paket   shuningdek,   ierarxik   ob'ektlar
va   teskari   kinematik   vositalar   bilan   ishlashni   qo'llab-quvvatlaydi.   O'z   navbatida,
Microsoft   kompaniyasining   Softimage   3D   dasturi   SGI   va   Windows   NT
platformalarida   ishlaydi.   U   ko'pburchaklar   va   splaynlarga   asoslangan
modellashtirishni,   maxsus   effektlarni   yaratishni,   zarralar   bilan   ishlashni   va
harakatni   jonli   aktyorlardan   kompyuter   belgilariga   o'tkazish   texnologiyasini
qo'llab-quvvatlaydi.
Macintosh uchun Infini-D
Asosiy   kompyuterda   3D   animatsiya   yoqilgan   Macintosh
platformasi   Specular-ning   Infini-D   dasturidan   boshlashingiz   mumkin.   Infini-D
uchta asosiy jarayonni qo'llab-quvvatlaydi: yaratish   3D ob'ektlar , vizualizatsiya va
animatsiya.   Paket   sizga   3D   ob'yektlaringizni   yaratishingiz   mumkin   bo'lgan   oltita
asosiy   elementni,   shuningdek,   o'zingizning   "qurilish   bloklarini"   yaratishga   imkon
beruvchi   qo'shimcha   muharrirni   taqdim   etadi.   Infini-D-ning   mahalliy
kutubxonalarida soyalar va tekstura turlarining katta tanlovi mavjud va qo'shimcha
ravishda siz yangi ranglar yaratishingiz va materiallarni import qilishingiz mumkin
(masalan, skaner yordamida).
LightWave 3D, SoftImage 3D va   Media Studio   SGI da
Silicon Graphics kompyuterlarida bir nechta asosiy 3D animatsiya dasturlari
mavjud.   NewTek   tomonidan   yaratilgan   nisbatan   "eski"   LightWave   3D   to'plami
50 avvalgidek   ishlaydi   Windows   muhiti   va   SGI   do'stona   interfeysga,   kuchli
modellashtirish,   animatsiya   va   vizualizatsiya   vositalariga   ega,   yaxshi
kutubxona   ob'ektlar va teksturalar, shuningdek, tarmoqda u bilan ishlash imkonini
beruvchi VRML-fayllarni yaratish imkonini beradi.
SGI-dagi   boshqa   kuchli   3D   animatsiya   dasturlari   qatorida,   Wavefront-dan
bir   nechta   zamonaviy   modellashtirish,   animatsiya,   maxsus   effektlar   va
vizualizatsiya dasturlarini birlashtirgan Alias   | Wavefront kompaniyasining Media
Studio to'plamini  ta'kidlash  kerak. PowerAnimator  va Media Studio paketlarining
raqobatchilaridan   biri   Softimage   va   Microsoft   kompaniyalarining   SGI   va
WindowsNT   platformalarida   ishlaydigan   Softimage   3D   dasturidir.   Softimage   3D
ko‘pburchak   va   spline   modellashtirish,   maxsus   effektlar,   zarrachalar   bilan
manipulyatsiya   va   harakatni   jonli   aktyorlardan   kompyuter   qahramonlariga
o‘tkazish texnologiyasini qo‘llab-quvvatlaydi.
SGI da PowerAnimator
SGI-dagi   zamonaviy   3D   animatsiyaning   flagmanlaridan   biri   bu   Alias  
Wavefront-dan PowerAnimator to'plamidir. Uning murakkab ierarxik ob'ektlar va
sirtlar   bilan   ishlashni   qo'llab-quvvatlovchi   modellash   vositalari   ko'pburchaklar   va
eng   muhimi,   splinelar   asosida   ob'ektlarni   yaratish   uchun   eng   kuchli   va   qulay
vositalar to'plamidir. Paket sizga real tasvirlarni yaratishga imkon beradi, xususan,
mukammal   yoritish   imkoniyatlari   -   yo'naltiruvchi   va   tarqoq,   diqqatga   sazovor
joylar   va   boshqa   effektlardan   foydalangan   holda.   To'plam   muqarrar   ravishda
kompyuter   tomonidan   yaratilgan   silliq   va   qattiq   tuzilmalarni   jonlantiradigan   boy
soyalash   va   sirtni   ko'rsatish   usullarini   qo'llab-quvvatlaydi.   Dastlabki   "tezkor"
ko'rsatish   mumkin.   PowerAnimator   ob'ektlar,   chiroqlar   va   kameralar   uchun   boy
animatsiya   vositalarini,   zarralar   bilan   ishlash   va   animatsiyani   avtomatlashtirish
uchun ajoyib vositalarni o'z ichiga oladi.
To'plamdagi animatsiya asosiy kadrlar, teskari kinematika va harakatni jonli
aktyorlardan   kompyuter   qahramonlariga   o'tkazish   texnologiyasidan   foydalangan
holda   yaratilgan   bo'lib,   bu   sizga   ob'ektlarning   juda   tabiiy   harakatlarini   olish
51 imkonini   beradi.   Bundan   tashqari,   PowerAnimator   to'plami   kuchli   yuz   va
mushaklar   animatsiyasini,   shuningdek,   tovush   va   tasvirning   aniq
sinxronizatsiyasini   qo'llab-quvvatlaydi.   PowerAnimator   boshqa   apparat   vositalari
bilan   mos   keladi   va   dasturiy   ta'minot :   U   juda   ko'p   sonli   fayl   formatlarini
konvertatsiya qilishni va tashqi qurilmalar bilan qulay aloqani qo'llab-quvvatlaydi.
Siz   modellar   va   animatsiya   bilan   ishlash   uchun   o'zingizning   dasturlaringizni
yozishingiz,   yuzalarni   soya   qilish,   tekstura   yaratish   va   yorug'lik   manbalari   bilan
ishlash uchun mualliflik texnologiyasini yaratishingiz mumkin. Paket shuningdek,
3D modellar va fon rasmlari kutubxonasiga ega CD-ROMni ham o'z ichiga oladi.
Bundan   tashqari,   paketning   "o'chirilgan",   oddiyroq   va   arzonroq   versiyasi   -
Animator dasturi mavjud.
2.3.   Chizmachilik   darslarida   PowerPoint   animatsiyalarni   yaratish   va
effektlardan orqali talabalarning faoliyatini faollashtirish.
                  O‘quvchilarning   chizmachilik   darslarida   Power   Point   dasturi     foydalanib
grafikaviy       tayyorgarligining   takomillashuvi     so‘nggi     yillarda     olg‘an     surilgan
ilg‘or   g‘oyalar   asosida   ta’limni   qayta   qurishning   qanchalik   tez   va   muvaffaqiyatli
amalga oshirilishiga bog‘liqdir.   Maktablarimizda   hozir   yangi   dastur   yaratildi,
darsni   yaratish   ustida   olimlar   ish   olib   bormoqdalar.   Endi   esa   o‘qitish   metodini
takomillashtirish     asosiy   masalalaridan     biridir.     Bu   yo‘nalishdagi   izlanishlarning
zarurligi,   birinchidan   zamon   darsiga,   o‘qituvchilarning   ilmiy   metodik
tayyorgorligiga   bo‘lgan     talablarning     ortib   borganligidan     bo‘lsa,     ikkinchidagi
so‘nggi   yillarda   metodikada   erishilgan   yangiliklarni didaktik   nuqtai   nazardan
o‘qituvchilarning     baholay   olishiga   bo‘lgan   talabning   ortib   borishidir.   Hozirgi
kunda   zamonaviy   texnalogiyalar   asosida   online   darslarda   PowerPoint   dasturi
asosida taqdimotlar (slaytlar) orqali chizmachilikning yangi dasturining yaratilishi
bilan   bir   qatorda   talabalarning   aqliy   faoliyatini   rivojlantirish   yo‘llarini   izlash
sohasida   ham     tinimsiz     ilmiy     va     uslubliy     ishlar     qilinmoqda.   O‘qitish
metodlarini     takomillashtirish     va     pedagogik   jarayonning     samaradorligini
oshirish,   o‘quvchilarning bilish   faoliyatini   takomillashtirish   yo‘llarini aniqlash
52 bilan     bog‘liq.     Bu   vazifani   amalga     oshirishda   Talabalarning     o‘quv     faoliyatini
to‘g‘ri     tashkil     etish,   ularda     grafikaviy    faoliyatning    ratsional     usullarini   tarkib
toptirish  muhim  rol  o‘ynaydi.   Bu esa o‘qituvchidan  katta  pedagogik  mahorat
talab  qiladi.
O‘qituvchilarning   pedagogik   mahoratini   ularning   yangi  ish   formalariga
jalb     qilish     orqali,     ta’limning     eng   samarali     metodik     usullarini     aniqlash     va
ularni amalda sinab ko‘rish orqali oshirish mumkin. Keyingi yillarda o‘qituvchilar
o‘quvchilarning tarqatma  topshiriqlar  bo‘yicha  mustaqil  ishlarini tashkil  qilish,
Talabalarning  o‘quv  faoliyatini aktivlashtirish  va  ularni  ijodiy  masalalarni  hal
qilishga  jalb  etish  sohasida  juda  boy  tajribaga erishdilar.
O‘qitish     jarayonida     o‘quvchilarning   chizmachilik   darslarida   Power   Point
dasturi   asosida   ularning   ijodiy   qolilyatlarini,   fazoviy   tasavvurlarini,     tafakkurini
rivojlantirish     sohasida     qilinadigan     ishlarni     yanada   takomillashtirishda
Talabalarning     o‘quv     ishlarini   ratsional     tashkil     qilish     bilan     bog‘liqdir.     Bu
o‘quvchilarni     faqat     bilimlar     sistemasi     bilan   ta’minlab   qolmay   ,     balki     ularda
fikrlash faoliyatining  PowerPoint dasturi asosida  turli  grafik  masalalarni  echish
bilan bog‘liq  bo‘lgan  ratsional  usullarni  shakllantirishi kerak .
O'ylaymizki, ko'pchilik PowerPoint dasturini biladi va undan foydalanadi. 
Ko'p odamlar original yangi ishlanmalar ancha yaxshi bo'ladi, deb ishonaman.
Va   ular   bir   narsada   to'g'ri.   Office   2013/2016   to'plami   juda   katta   pul   sarflaydi   va
odamlar   eski   versiyalarning   imkoniyatlari   ichki   ehtiyojlar   uchun   etarli   bo'lsa
(maktab,   ish   uchun   taqdimot   tayyorlash   va   h.   k.),   ba'zi   dasturlarda   ish   haqini
sarflashda   hech   qanday   nuqta   ko'rmaydilar.)   Bundan   tashqari,   yuqorida   aytib
o'tilganlarning   hammasiga   dasturning   eski   versiyalari   ochiq   kirish   joyida   topish
oson. PowerPoint qayerdan paydo bo'lgan? Kim va nima uchun uni ixtiro qildi ?
Bularning barchasi qanday boshlandi ?
1984-yilda   Power   Point   dastur ning   birinchi   versiyasi
AQSH   da   ishlab   chiqish   boshlandi.   Amerikalik   talaba   Bob
53 Gaskins yangi texnologiyalar dunyosiga jasorat bilan yo'l ochishi mumkin bo'lgan
bunday   kompyuterni   yaratishni   rejalashtirgan.   Lekin   shunga   o'xshash   biror   narsa
yaratish   uchun,   shubhasiz,   aql-idrokli   g'oyaga   ega   bo'lgan   iste'dodli   ishlab
chiquvchi kerak emas! 
Shunday   qilib,   1984   yilda   Gaskins   Forethought   kompaniyasining
muvaffaqiyatsizligiga uchradi va ishlab chiquvchi Dennis Ostinni yo‘lladi. Bob va
Dennis  birgalikda  kuchlarni   birlashtirdi  va  birgalikda  loyihalarni   himoya  qilishda
ishonchli   yordamchi   bo'lishga,  bosh  dizayn  boshqaruvchisiga  va  "poking  usuli"ni
o'rganish uchun qiziqarli ob'ektga ega bo'lgan dasturni yaratdi. 12
Power   Point   yaratish   fikri   Berkli   oliygohi   talabasi   Bob   Gaskins   (Bob
Gaskins)da   paydo   bo'ladi.   1984-yil   (1-rasm)   Gaskins   Forethought   firmasiga
qo'shildi   va Dennis Ostin (Dennis Austin) ismli dasturchini ishga yollaydi. Bob va
Dennis   harakatlarini   birlashtirishadi     va   Presenter   dasturini   yaratishadi.   Dennis
dasturning   original   versiyasini     Tom   Rudkin   bilan   yaratadi.   Keyinchalik   Bob
dastur nomini PowerPoint deb o'zgartirishga qaror qiladi.  
1-rasm.  November 1984:   Start	 of	 development
1987-yil   (2-rasm)       PowerPoint   1.0     Apple   Macintosh   tizimi   uchun
namoyish etiladi. U oq-qora formatda ishlagan. Keyinchalik Macintoshning rangli
ko'rinishlari   paydo   bo'lgan   va   dasturning   ham   rangli   versiyasi   yaratilgan.
Powepointning   ilk   versiyalarida   dastur   tarkibiga   ko'k   jildli   kitob   shaklidagi
12
 https://uz.wikipedia.org/wiki/Microsoft_PowerPoint
54 yo'riqnoma   kiritilgan,   ammo   bu   biroz   qimmatga   tushishi   munosabati   bilan
Forethought elektron yo'riqnomaga o'tishga qaror qiladi. 13
 
1987-yil   Forethought   va PowerPoint  Microsoft   tomonidan $  14 mln.ga  sotib
olinadi.   1990-yil   Microsoft   Office   paketi   to'plamidagi   Windows   uchun   versiyasi
namoyish   qilindi.   2002-yildan   boshlab   Office   XP   PowerPointning   paydo   bo'lishi
bilan u Office paketidan alohida ham tarqatilishi mumkin edi.
2-rasm.  21. January	 1987:   The	 name	 PowerPoint	 was	 established
Keyinchalik 1987 yilda Forethought va uning mahsuloti Microsoft tomonidan
14   million   dollar   uchun   sotib   olingan.   1990-yilda   (3-rasm)     Windows   versiyasi
chiqarildi.   Birinchi   versiyani   yaratganidan   keyin   15   yildan   ortiq   vaqt   o'tgach,
zamonaviy   PowerPoint   2003   kompyuter   jamoasi   tomonidan   yangi   versiyasi
chiqadi. (Aslida, u 2002 yilda chiqdi, bu haqda juda kam odam biladi.)
13
  https://studref.com/534413/informatika/istoriya_razvitiya_kompyuternoy_grafiki
55 3-rasm.  May &	 September	 1990:   PowerPoint	 3.0
Taqdimotdagi   o'zgarishlarni   taqqoslash   va   aralashtirish,   individual   shakllar
uchun   animatsiya   yo'llarini   o'rnatish,   grafikalar   yaratish,   ko'rish   uchun   vazifa
paneli, parol bilan taqdimotni himoya qilish va boshqalar. 
Microsoft   PowerPoint   dasturi   198 4 -yildan   boshlab   paydo   bo lgan   bo lsa	
ʻ ʻ
ham,   ammo   prezentatsion   grafik   ishlarida   yetakchi   o'rin   tutadi.   Bu   dasturning
keyingi   versiyalarida   esa   shu   dasturga   yangi   qo'shimcha   fikrlar   va
prezentastiyalarni   qo llashning   yangi   usullari   ishlab   chiqildi.   Microsoft	
ʻ
PowerPointdan foydalanayotgan har bir foydalanuvchi xo s   u yangi ish boshlovchi
bo lsa,   xo	
ʻ k   tajribali   bo lishidan   qat iy   nazar,   ushbu   dasturga   kiritilgan   yangi	ʻ ʻ
usullarni yuqori darajada baholaydi.
                      Microsoft   PowerPoint  –  taqdimotlarni   tayyorlash   va  taqdimotlarni   hosil
qilish   uchun   mo ljallangan   bo lib,   unda   yaratilgan   taqdimotlarda   oddiy	
ʻ ʻ
animastiyalar   hosil   qilish   mumkin.   Prezentastiya   –   ma ruza,   biznez   reja   va	
ʻ
hokazolar   bo lishi   mumkin.   Har   bir   taqdimot   bir   necha   slayddan   tashkil   topgan	
ʻ
bo lishi  mumkin.   Misrosoft  PowerPoint  – universal, imkoniyatlari  keng bo lgan,	
ʻ ʻ
ko rgazmali   grafika   amaliy   dasturlari   sirasiga   kiradi   va   matn,   rasm,   chizma,
ʻ
grafiklar,   animastiya   effektlari,   ovoz,   videorolik   va   boshqalardan   tashkil   topgan
slaydlarni yaratish imkonini beradi.  (4-rasm)
56 4-rasm.  January	 2007:   PowerPoint	 2007
Ta'limning   bugungi   vazifasi   kun   sayin   oshib   borayotgan   axborot-ta'lim
muhiti   sharoitida   bilim   oluvchilarga   axborotlar   oqimidan   samarali   foydalanishni
o'rgatish va ularga mustaqil ishlash imkoniyatini yaratib berishdir.
Umumo‘rta ta`lim  maktablarida  PowerPoint   dasturi  asosida   ta’lim   muhitini
shakllantirish ta’lim sifatini oshirish bilan birga quyidagi imkoniyatlarni yaratadi : 
1.   Yagona   axborot   makonini   yaratish   -   o‘quvchilarni   o‘qitish   va   ijodiy
jarayonga yunaltirish, tarbiyalashning sifat jihatidan yangi darajasiga o‘tish uchun
zarur   shart-sharoitlarni   yaratish   maqsadida   zamonaviy   texnalogiyalar   orqali
maktab ishining turli sohalarini birlashtirishga e'tibor qaratish;  14
2.   Maktablarni   axborotlashtirish   jarayonini   boshqarish   tizimini   yaratish   -
o‘quvchilarni   o‘qitish   va   tarbiyalashni   tashkil   etishda   sifat   jihatidan   yangi
bosqichga o‘tish; 
3.   Amalga   oshirishimiz   o‘quv   jarayonini   uslubiy   ta’minlashni   yangi
bosqichiga o‘tishga imkon beradigan yondashuvlar tavsifi; 
4.   O‘qituvchilarning   malakasi   va   kasbiy   tayyorgarligini   oshirish,   maktab
o‘qituvchilarining   axborot   madaniyatini   oshirishga   qaratilgan   bo‘lib,   bu
o‘quvchilarni   o‘qishni   tashkil   etishning   sifat   jihatidan   yangi   bosqichiga   o‘tish   va
o‘quv jarayonini metodik ta’minlashga yordam beradi; 
Shu   vaqtgacha   an’anaviy   ta’limda   o‘quvchilarni   faqat   tayyor   bilimlarni
egallashga   o‘rgatib   kelingan   edi.   Bunday   usul   o‘quvchilarda   mustakil   fikrlash,
ijodiy jarayonga yunaltirish, ijodiy izlanish, tashabbuskorlikni so‘ndirar edi.
14
 https://uz.wikipedia.org/wiki/Microsoft_PowerPoint
57 PowerPoint   dasturida   o'quv   animatsion   taqdimotlarini   tayyorlash
xususiyatlari .
MS   Power   Point   2010da   obyektlarga   o'rnatiladigan   animatsiyalar
avvalgilariga   nisbatan   birmuncha   yangilangan   va   to'ldirilgan.   Slaydlardagi
animatsiyali harakatlar jonli kabi amalga oshiriladi.
O'quv   animatsion   (multimedia)   taqdimotlarini   tayyorlashda,   bir   tomondan,
o'quv   kurslarini   yaratishning   umumiy   didaktik   tamoyillarini,   ekrandan   va   bosma
asosda   ma'lumotni   qabul   qilishning   psixologik   xususiyatlaridan   kelib   chiqadigan
talablarni   hisobga   olish   kerak   (chunki   har   qanday   matnni   printer   yordamida
qog‘ozga   chop   etish   mumkin),   ergonomik   talablar,   ikkinchisi   esa
telekommunikatsiya   tarmog‘ining   dasturiy   vositalari   va   zamonaviy   axborot
texnologiyalari   taqdim   etayotgan   imkoniyatlardan   maksimal   darajada
foydalanishdan   iborat.   Tabiiyki,   didaktik   va   kognitiv   maqsad   va   vazifalardan
boshlash   kerak,   chunki   axborot   texnologiyalari   vositalari   didaktik   vazifalarni
amalga oshirish vositasidir.
Boshqacha   qilib   aytganda,   multimediali   taqdimotlarning   samaradorligi
foydalanilayotgan   materiallar   (o‘quv   kurslari)   sifatiga   va   bu   jarayonda   ishtirok
etayotgan   o‘qituvchilarning   mahoratiga   bog‘liq.   Shuning   uchun   multimedia
taqdimotlarini   pedagogik,   mazmunli   tashkil   etish   (taqdimotni   loyihalash
bosqichida   ham,   undan   foydalanish   jarayonida   ham)   ustuvor   vazifa   hisoblanadi.
Animatsion   taqdimotlaridan   foydalangan   holda   zamonaviy   darsni   qurish   kerak
bo'lgan kontseptual pedagogik qoidalarning ahamiyati shundan kelib chiqadi.
Animatsiya  taqdimotlarini yaratishga	 qo'yiladigan	 talablar
Animatsiya taqdimotlarini yaratishda quyidagi talablarni hisobga olish kerak:
 Motivatsiya.   Motivatsiya   o'rganishning   zaruriy   komponenti   bo'lib,   u   butun
dars   jarayonida   saqlanishi   kerak.   Talabalar   oldiga   qo'yilgan   aniq   belgilangan
maqsad   katta   ahamiyatga   ega.   Agar   qo'yilgan   topshiriqlar   darajasi   talabaning
tayyorgarlik darajasiga mos kelmasa, motivatsiya tezda pasayadi.
58  Ta'lim   maqsadini   belgilash.   Talaba   kompyuterda   ishlashning   boshidanoq
undan  nima  talab  qilinishini  bilishi  kerak.   O'quv  maqsadlari  dars   jarayonida   aniq
va aniq shakllantirilishi kerak.
 O'quv   materialini   idrok   etish   uchun   zarur   shart-sharoitlarni
yaratish.   O'quv   materialini   idrok   etish   uchun   zarur   shart-sharoitlarni   yaratish
uchun   darslik   to'plamiga   kiritilgan   yoki   o'qituvchining   o'zi   tomonidan
tayyorlangan   yordamchi   materiallar   (talaba   uchun   qo'llanmalar)   foydali   bo'lishi
mumkin.
 O'quv   materialini   taqdim   etish.   Materialni   taqdim   etish   strategiyasi   hal
qilinayotgan   o'quv   vazifalariga   qarab   belgilanadi.   muhim   muammo   displey
ekraniga   etkazib   beriladigan   ramkalarning   dizayni.   O'qishning   ma'lum
tamoyillaridan foydalanish kerak.
 Baho.   Kompyuter   bilan   ishlash   jarayonida   talabalar   o'quv   materialini
qanday   engishlarini   bilishlari   kerak.   Eng   muhimi,   "talaba   -   o'qituvchi   -   talaba"
aloqalarini tashkil etishdir. Ushbu maqsadlar uchun maktab o'quvchilarining ishini
loyihalarda   yoki   "hamkorlikda   o'rganish",   muhokamalarda   tashkil   etish   tavsiya
etiladi.
Stsenariy   diagrammasini   yaratishda   va   animatsiya   taqdimotiga   matn
qo'shimchasini tuzishda quyidagi tamoyillarga amal qilish kerak:
 Taqdimot ixcham, tushunarli va kompozitsion jihatdan izchil bo'lishi kerak.
Ssenariy   bilan   taqdimotning   davomiyligi   20-30   daqiqadan   oshmasligi   kerak.
Namoyish   qilish   uchun   siz   taxminan   20-25   slaydni   tayyorlashingiz   kerak   (bitta
slaydni   ko'rsatish   taxminan   1   daqiqani   oladi,   shuningdek,   tomoshabinlarning
savollariga javob berish uchun vaqt kerak).
 Materialni   taqdim   etishda   siz   bir   nechta   asosiy   fikrlarni   ajratib
ko'rsatishingiz   kerak   va   namoyish   paytida   masalani   turli   tomonlardan   ajratib
ko'rsatish uchun vaqti-vaqti bilan ularga qayting. Bu ma'lumotni tinglovchilaringiz
tomonidan   to'g'ri   qabul   qilinishini   ta'minlaydi.   Fikringizni   o'rganishni   istasangiz,
uni takrorlashdan qo'rqmang.
59 Samarali taqdimot	 yaratish	 bo'yicha	 ko'rsatmalar
Taqdimotni qanday yaratish kerak
O'zingizning   taqdimotingiz   ustida   ishlayotganingizda   quyidagi   reja   sizga
yordam beradi.
Taqdimot   ustida   ishlashni   boshlashdan   oldin,   siz   nima   haqida
gaplashmoqchi ekanligingizni to'liq tushunishingiz kerak.
Taqdimotda   ortiqcha   narsa   bo'lmasligi   kerak.   Har   bir   slayd   kerakli   hikoyaviy
havolani   ko'rsatishi   va   taqdimotning   umumiy   g'oyasiga   qarab   ishlashi   kerak.
Muvaffaqiyatsiz   slaydlarni   boshqalar   bilan   birlashtirish,   ko'chirish   yoki   butunlay
o'chirish kerak.
Belgilar   uslubi   va   fon   rangini   tanlashda   tayyor   shablonlardan   foydalaning.
Ijodkorlik bilan shug'ullanishdan qo'rqmang.
Grafiklarni   joylashtirish   va   maxsus   effektlarni   yaratish   bilan   tajriba   o'tkazing.
Slaydlaringizni   keraksiz   tafsilotlar   bilan   ortiqcha   yuklamang.   Ba'zan   bitta
murakkab   slayd   o'rniga   bir   nechta   oddiylarini   taqdim   etish   yaxshiroqdir.   Bitta
slaydga juda ko'p ma'lumot to'plashga urinmang.
Qo'shimcha   effektlar   o'z-o'zidan   maqsad   bo'lib   qolmasligi   kerak.   Ular
minimal   darajada   saqlanishi   va   faqat   tomoshabin   e'tiborini   namoyishning   asosiy
nuqtalariga   jalb   qilish   uchun   ishlatilishi   kerak.   Ovoz   va   vizual   effektlar   hech
qanday holatda oldinga chiqmasligi va foydali ma'lumotlarni yashirmasligi kerak.
Animatsiyjn  taqdimoti quyidagi fazilatlarga ega bo'lishi kerak:
 Taqdimot   bo'ylab   osongina   harakatlanish   imkonini   beruvchi   qulay
navigatsiya tizimi
 Zamonaviy   kompyuterlar   va   Internetning   multimedia   imkoniyatlaridan
foydalanish (grafik qo'shimchalar, animatsiya, kerak bo'lganda ovoz va boshqalar).
 Darsni kichik mantiqiy yopiq bloklarga bo'lish (slaydlar).
 Taqdimotingizdagi har bir slaydning sarlavhasi bo'lishi kerak.
 Adabiy   manbalar,   elektron   kutubxonalar   va   Internetdagi   axborot
manbalariga havolalar.
60 Multimedia taqdimotlarini yaratishda sizga quyidagilar kerak:
 darsni   kichik   semantik   qismlarga   -   modullarga   bo'lish.   Har   bir   slaydning
sarlavhasi bo'lishi kerak;
 Har bir modul uchun tegishli ifoda shaklini tanlash va tinglovchilarga bo'lim
sarlavhasi, matnlar, rasmlar, jadvallar, grafiklar, ovoz va video ketma-ketliklari va
boshqalar.  (tarkibiga ko'ra);
 bo'limni o'rganishda talabalarning kognitiv faolligini modellashtirish va uni
tuzishda   natijalardan   foydalanish   (slaydlar   orasidagi   asosiy   o'tish   ketma-ketligi
aniqlanadi);
 bilim   va   ko'nikmalarni   mustahkamlash   va   fikr-mulohazalarni   ta'minlash
usullarini   loyihalash   (topshiriqlarni   tanlash,   nazorat   savollari,   modellashtirish
uchun   topshiriqlar,   javoblarni   tahlil   qilish   usullarini   ishlab   chiqish,   tipik   noto'g'ri
javoblarning nusxalari, maslahatlar (yordam) tuzish);
 ergonomika   talablari   asosida   matnlar   tuzish,   chizmalar,   jadvallar,
diagrammalar, chizmalar, video ketma-ketliklarni ishlab chiqish;
 darsning   har   bir   bo'limi   modullarining   ergonomik   nuqtai   nazardan
joylashishi.
Har bir modul maksimal darajada quyidagilarni o'z ichiga oladi:
Dunyodagi   ko‘pgina   mamlakatlarning   taraqqiyot   darajasi   ta’limning
qanchalik   rivojlanganligi,   yangi   innovatsion   t е xnologiyalarni   ta’lim   olish
jarayonida   qo‘llanilishi   bilan   o‘lchanadi.   Shuningd е k,   rivojlangan   mamlakatlarda
fuqarolik jamiyati va huquqiy davlat barpo etishning muhim shartlaridan biri ham
ularning   zamonaviy   ta’lim   tizimini   qanchalik   rivojlantira   olganligiga   bog‘liqdir.
K о mpyut е r   gr а fik а sining   riv о jl а nishi   bil а n   o’quvchi-talabal а r   o’rt а sid а   qo’ld а
yuq о ri   sif а tli   chizm а   b а j а rishg а   qiziqish   birmunch а   k а m а yib   b о shl а g а nligini
kuz а tishimiz mumkin. O’quvchilar k о mpyut е rda ishlash malakalarini va pr ое ksi о n
chizmachilik   as о slarini   puxta   o’zlashtirgan   bo’lsalargina   Power   Point   dasturlari
asosida   chizmalar   bajarishni   t е z   egallashlari   mumkin.   Shu   munosabat   bilan
chizmachilik   darslarida   o‘quvchilarni   bilish   faoliyatini   Power   Point   dasturlari
61 orqali   faollashtirish   muammosi   alohida   ahamiyat   kasb   etadi.   Sharq
mutafakkirlarini   bilish   jarayoni   qanday   bosqichlardan   tashkil   topgan,   bilish   va
amaliy   faoliyat   o’rtasida   qanday   munosabatlar   mavjudligi   qiziqtirib   kelgan.   Abu
Rayhon   Beruniy   “Geodeziya”   asarida   69   ta   chizmaning   illyustratsiya   tarzida
berilishi   chizmalar   mohiyatining   juda   qadimdan   tan   olinganligini   bildiradi.   Abu
Rayhon   Beruniyning   matematikaga   tegishli   “Trigonometrik   funksiyalarni
soddalashtirish”,   “Yulduzlarni   tekislikda   tasvirlash”,   “Sferik   yoyni   aniqlash
haqida”,   “Sfera   nuqtalarini   tekislikda   tasvirlash”,   “Evklid   ishlariga   izohlar”   kabi
asarlari   ham   grafika   bilan   bevosita   bog‘liqdir.   Abu   Rayxon   Beruniyning   bunday
qarashlari   hozirgi   zamon   muhandislik   grafikasida   qo‘llanadigan   asosiy   6   ta
ko‘rinishlarga   mos   keladi.   Muhammad   Muso   al-Xorazmiy,   bilish   faoliyati
nazariyasiga   ulkan   hissa   qo’shgan   olim   bo’lib,   u   bilishning   tajriba-kuzatuv   va
Tadqiqot   metodiga   asos   solgan.   Muhammad   Muso   al-Xorazmiy   tomonidan
quyidagi   umumdidaktik   tamoyillar,   metodlar   va   shakllar   asoslab   berilgan.   Bular
mustaqillik,   ijodiy   faollik,   kuzatilgan   faktlarni   va   hodisalarni   tasvirlash   va   uni
muntazam bayon qilish, tajribakuzatuv, Tadqiqot metodi, induktsiya va deduktsiya
aspektida   yakkalik   va   umumiylik   birligi   tamoyili,   o'qitishning   savol-javob   shakli
hisoblandi. Bilish jarayoniga olim  Abu Nasr  al-Forobiy alohida ahamiyat  bergan.
U   o’zining   “Aql   ma’nolari   to’g’risida”,   “Baxt-saodatga   erishuv   to’g’risida”
asarlarida   insonlarning   bilimga   bo’lgan   intilishlarini   har   tomonlama   keng
yoritishga   harakat   qilgan.   Bu   o’rinda   Abu   Ali   ibn   Sinoning   aql   taraqqiyoti
bosqichlari   haqidagi   fikrlari   qiziqish   uyg’otadi.   Unda   uchta   bosqich   belgilanadi.
Birinchi bosqich – aqliy idrok bo’lib, unda aqliy kategoriyalar tushuniladi. Ikkinchi
bosqich   –   ikki   tomonlama   idrokdir.   Uchinchi   bosqich   –   fikran   idrok   qilinadigan
bilimlar o'zlashtirib olinganda namoyon bo'ladi. O’rta asrlar qomusiy olimlarining
qarashlari tahlilidan shunday xulosa qilish mumkinki, ularning ilmiy dunyoqarashi
mavjud   tashqi   olam   va   uning   kishilar   ongida   aks   etishini   tan   olishlari   tufayli
yuzaga kelgan. Ular bilishning manbaini real voqelik deb hisoblaganlar. Yaqin va
o'rta   sharq   qomusiy   olimlarining   pedagogik   qarashlari   tahlili   bu   qarashlarning
62 yaxlitligini,   ularning   ilmiy   bilish,   insonga   bo’lgan   munosabat   va   uning   amaliy
faoliyati   shakllanishi   va   rivojlanish   usullari   bilan   bog’liqligini   ko’rsatadi.
Talabala rning   chizmachilik   darslarida   bilish   faoliyatini   faollashtirish   uchun   turli
grafik   ishlar   bajarish,   Power   Point   dasturidan   foydalanish   orqali   ta’sir   ko’rsatish
mumkin.   Bir   tomondan,   chizmachilik   darslarida   Power   Point   dasturlaridan
foydalanish   o‘quvchilarning   tasviriy   tafakkurining   rivojlanishiga,   ikkinchi
tomondan   esa   ijodiy   qobiliyatini   va   mantiqiy   tafakkurning   rivojlanishiga   ham
ijobiy   ta’sir   ko’rsatadi.   O‘qitish   jarayonida   talabala rning   chizmachilik   darslarida
Power   Point   dasturi   asosida   ijodiy   qobilyatlarini,   fazoviy   tasavvurini,   tafakkurini
rivojlantirish   sohasida   bajariladigan   ishlarni   yanada   takomillashtirishda
talabala rning o‘quv ishlarini ratsional tashkil qilish muhim ahamiyatga egadir. Bu
o‘quvchilarni   faqat   bilimlar   sistemasi   bilan   ta’minlabgina   qolmay,   balki   ularda
fikrlash   orqali   Power   Point   dasturi   asosida   turli   grafik   chizmalarni   chizish   grafik
topshiriqlarni amaliy bajarish qobiliyatlarini ham rivojlantiradi.
O'quv jarayonida yuqori texnologiyalardan foydalanish ortib borayotganligi
sababli, chizmachilik, muhandislik grafikasi va tegishli fanlar kabi turli mavzularni
taqdim   etish   uchun   multimedia   yordamini   yaratish   vazifasi   rivojlanishning   yangi
vektorini oldi.
Rasmiy idrok etish uchun qiyin bo'lgan ba'zi mavzular, masalan, "O'lchovli
zanjirlarni   o'rnatish   va   asoslarni   tanlash"   o'lchovli   zanjirlarni   qurish   tamoyillarini
tushunishni osonlashtirish uchun tegishli animatsiya yordamiga muhtoj.
Yaqin o'tmishda har xil chizmalar yoki diagrammalar mavjud bo'lgan bosma
nashrlar   o'quv   materialini   vizual   taqdim   etishning   eng   yuqori   cho'qqisi   bo'lib
tuyuldi.   Hozirgi   vaqtda   ular   bosma   ommaviy   axborot   vositalaridan   tobora
uzoqlasha   boshladilar   va   tanlov   elektron   ommaviy   axborot   vositalari   foydasiga
amalga   oshirilmoqda.   Shuningdek,   ta’limning   o‘zi   ham   bosqichma-bosqich
masofaviy elektron ta’lim shakllariga ega bo‘lmoqda.
Keling,   grafik   ma'lumotlarning   taqdimotini   bizning   davrimiz   nuqtai
nazaridan   ko'rib   chiqaylik.   Endi   har   xil   turdagi   tasvirlar   kompyuter   maydoniga
63 o'tmoqda. Shuningdek, boshqa turdagi ma'lumotlar, masalan, audio, video. Apparat
va   dasturiy   ta'minotni   ishlab   chiqishning   hozirgi   bosqichida   har   xil   turdagi
ma'lumotlarni   birlashtirish   uchun   ajoyib   imkoniyat   mavjud.   Tayyorlangan
namunalar   misolida   aytaylik,   konstruksiyalarning   to‘g‘riligini,   talaffuzning
to‘g‘riligini   ko‘rsatish   uchun   o‘quv   jarayonida   ma’lumotlarning   bunday
birikmasidan foydalanish ayniqsa muhimdir. Masalan, animatsiya turli qismlarning
bir   butunga   bog‘lanishini   tushunishga   yoki   qandaydir   murakkab   mahsulot   ishlab
chiqarishda mexanik operatsiyalar ketma-ketligini ko‘rsatishga yordam beradi.
Talabalar   elektron   vositalardan   foydalanishlari,   o'rganishga   yordam
beradigan qog'oz sahifalarni yuklab olishlari va chop etishlari mumkin. Auditoriya
kurslari   interaktivlik   uchun   ochiq.   Multimedia   ushbu   kurslarni   tushunishni
osonlashtirish   orqali   ularning   imkoniyatlarini   kengaytiradi.   Misol   uchun,   ular
jarayonlarni turli burchaklardan ko'rsatish, ularni harakatda ko'rsatish orqali aniqlik
qo'shadi.   Qo'shimcha   ma'lumot   kanallari   va   resurslaridan   foydalangan   holda
taqdimotga   chuqurlik   kiritishingiz   mumkin.   Videodan   foydalanib,   bir   vaqtning
o'zida aytib berish va ko'rsatishda mazmunli kontent qo'shishingiz mumkin. Biroq,
agar   siz   ushbu   xususiyatlardan   beparvo   foydalansangiz,   teskari   ta'sirga
erishishingiz mumkin.
Metodika     va     pedagogik     psixologiyada     o ‘ quv     imkoniyatlarining     eng
asosiy    usullarini    tanlashga   katta    ahamiyat    berilmoqda ,   o ‘ quvchilar     bu     usullar
yordamida       keng     tarqalgan     topshiriqlarni     yechish ,   chizmani     tahlil     qilish     va
o ‘ qish     kabi     usullardan   foydalanmoqdalar .     O ‘ quvchilarning   aqliy   faoliyatini
aktivlashtirishga   grafik     ishlar     va     PowerPoint   dasturidan   foydalanish   orqali   ikki
tomondan     ta ’ sir     qiladi   .     Bir   tomondan ,   Chizmachilik   darslarida   PowerPoint
dasturidan   foydalanish   Talabalarning     tasviriy     tafakkurining     rivojlanishiga ,
ikkinchi     esa   tomondan       ijodiy   jarayonlarga   hamda     mantiqiy   tafakkurning
rivojlanishiga   bog ‘ liqdir .     Chizmachilikni   o ‘ qitish     jarayonida     o ‘ quvchilarning
tasviriy       tafakkurining   va   fazoviy   tasavvurlarining     rivojlanishiga   ahamiyat
berilmoqda .   Mantiqiy   tafakkurni   rivojlantirish ,   tasavvurlarning   turli   xil
64 ko ‘ rinishlarini ,    har     xil   buyumlarni ,   buyumlar     bilan     tasvirlarni     va     hokazolarni ,
ularning     muhim     bo ‘ lmagan     belgilarini   ajratish     va     qarama - qarshi     asosda
taqqoslash     usullari ,   yangi     materialni     bayon     qilishda     induksiya     bilan
birlashtirish    masalalari    ustida    ishlashga    to ‘ g ‘ ri    keladi . 
Dissertatsiya ning   birinchi   boblarida   o'quv   jarayonida   multimediyadan
foydalanish tarixiga qisqacha to'xtalib o'tiladi, shuningdek, buning uchun eng ko'p
ishlatiladigan dasturiy mahsulotlarning qiyosiy tahlili amalga oshiriladi.
Chizmachilik fanini o‘qitishning asosiy maqsadi texnik chizmalarni bajarish,
uni   o’qish   va   o’z   fikrini   grafik   tasvirlar   vositasida   ifoda   etishga   o’rgatishdan
iboratdir.   Chizmachilik   darslarida   AKTdan   foydalanib   o’quvchilarni   fazoviy
tasavvurini   rivojlantirish   va   ijodiy   jarayonga   yo’naltirish   yo’llari   quyidagi
mazmunda bo‘ladi.
Chizmachilik darslarida	 PowerPoint	 	dasturda	 	animatsion	 	effektlarning
o‘qitishdagi	
 afzalliklari .
To'g'ri   yaratilgan   va   ishlab   chiqilgan   multimedia   ilovalari,   tabiiyki,   har
qanday   matnli   ma'lumotlardan   ko'ra   yaxshiroq,   o'quvchilarga   bilim   olishga,
o'rgatilgan   bilim   modelini   yaratishga   yordam   beradi.   animatsionning   quyidagi
potentsial afzalliklarini aniqlash kerak:
Talabalarning interaktivligi
· Matnli ma'lumotlar bilan solishtirganda tezlashtirilgan o'rganish
Bilimlarni yaxshiroq yodlash va qo'llash
· Amaliyot qilish imkoniyati
Axborot-yordamning mavjudligi
Animatsionning   boshqa   potentsial   afzalliklari   ham   bor.   Talabaga   video   va
audioni   idrok   etishi   uchun   multimediani   taqdim   etish   qobiliyati   multimedianing
ushbu   ikki   turdagi   ma'lumotlarga   nisbatan   yaxshi   ustunligini   beradi.   Bundan
tashqari,   audio   va   videoni   idrok   etish   inson   uchun   juda   farqli   bo'lganligi   sababli,
ularning   multimediada   kombinatsiyasi   ancha   muvaffaqiyatli   bo'ladi,   chunki   u
eshitish va vizual idrok etishdan foydalanadi.
65 PowerPoint 2010 - Chiroyli taqdimotlar yaratish
Taqdimotlarini   yaratishda   animatsion   effektlardan   foydalani b   kompyuter
ekranidan axborotni qabul qilishning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olish kerak.
Butun dars davomida axborotni taqdim etishning yagona uslubini saqlab qolish va
o'quv materialini taqdim etishning tuzilishi va shaklini birlashtirishga intilish kerak
(foydalanuvchi   interfeysini   birlashtirish,   grafik   elementlardan   foydalanish,   dars
shablonlarini yaratish).
Dasturning   asosiy   xususiyati   shundaki,   standart   animatsion   ta'sir
vositalaridan   foydalanish   barcha   fayllarga   bir   vaqtning   o'zida   mumkin.   Dasturda
shuningdek,   tayyor   rang   naqshlari   mavjud.   Ularning   xilma-xilligi   bor   rang
sxemalariularni   har   qanday   tematik   slaydlarga   qo'llashga   imkon   beradi.   Rangli
naqshlar taqdimotning ishlashini, vaqtni tejashga va uni aniq stilistik yo'naltirishga
imkon beradi.
Taqdimotda rangdan foydalanish tavsiya etiladi, matnning alohida qismlarini
rang bilan ajratib ko'rsatish eng samarali hisoblanadi   alohida hujayralar   jadval yoki
butun   jadval   rangli   (hujayra   foni   yoki   jadval   foni).   Butun   taqdimot   bitta   rang
palitrasida,   odatda   bitta   shablonga   asoslangan   holda   amalga   oshiriladi.
Taqdimotingizni   kompyuter   ekranida   o'qilishi   uchun   sinab   ko'rish   muhimdir.
Taqdimot   matnlari   katta   bo'lmasligi   kerak.   Materialni   taqdim   etishda   ixcham,
informatsion uslubdan foydalanish tavsiya etiladi.
Animatsion   effektlardan   taqdimotini   yaratishda   siz   muammoni   hal
qilishingiz   kerak   :qanday   qilib,   mahsulotning   maksimal   ma'lumot   bilan
to'yinganligi   bilan,   talaba   uchun   o'quv   materialini   tashkil   etishning   maksimal
soddaligi va shaffofligini ta'minlash.
Shunday   qilib,   animatsiya   yaratish   usullari   mavjudligi   to'g'risida   maqola
ma'lumotlarida   ko'rib   chiqilishi   kerakki,   zamonaviy   dasturiy   ta'minotni
rivojlantirish   bilan,   ushbu   masala   yondashuvi   eng   oqilona   bo'ldi.   Animatsiya
jarayoni   bo'yicha   ishlarni   yangilash   uchun   ishlab   chiqilgan   ko'plab   dasturlar
ijodkorlik va ish uchun katta makon beradi.  Va qanday animatsiyalar mavjudligini
66 tushunish   eng   mos   dasturni   tanlashda   yordam   beradi.   Taqdimot   namoyishida,
nafaqat   freymlar   yoki   o'lchamdagi   har   qanday   elementni   tanlash   kerak   bo'lishi
mumkin. PowerPoint o'z muharririga ega, bu esa turli komponentlarga qo'shimcha
animatsiyalarni   kiritishga   imkon   beradi.   Ushbu   harakat   nafaqat   taqdimotni
qiziqarli nuqtai nazar va o'ziga xoslikni keltirib chiqaradi, balki uning funktsiyasini
oshiradi.   Shu   zahotiyoq,   siz   ishlashingiz   kerak   bo'lgan   ta'sirlarning   barcha
effektlarini hisobga olish kerak. Ular foydalanishning mazmuni va operatsiyaning
mohiyati bilan bo'lingan. Ularning barchasi 4 ta asosiy toifaga bo'lingan.
Kirish
Bir   nechta   elementning   ko'rinishini   yo'qotadigan   bir   guruh   harakatlar.   Har
bir   yangi   slaydning   boshlanishini   yaxshilashga   xizmat   qiladigan   taqdimotlarda
taqdimotlarda taqdimotlarda eng keng tarqalgan animatsiya turlari.  Yashil rang.
Chiqindi
  Siz   taxmin   qilganingizdek,   ushbu   harakatlar   guruhi,   aksincha,   ekrandan
elementni   yo'q   qilish   uchun   xizmat   qiladi.   Ko'pincha,   bir   xil   tarkibiy   qismlarni
kiritishning animatsiyasi bilan birgalikda va doimiy ravishda, ular slaydni keyingi
tomonga burishdan oldin olib tashlanadi. Qizil rangda belgilangan.
67 Tanlash  
Animatsiya, bu tanlangan elementni o'ziga jalb qiladi, bu esa unga e'tiborni
jalb qiladi. Ko'pincha u slaydning muhim jihatlari uchun qo'llaniladi, unga e'tiborni
jalb qiladi yoki boshqa narsalardan chalg'itadi.  Sariq rangda ko'rsatilgan.
Harakatning usullari 
Slayd   elementlarining   joylashuvini   kosmosdagi   joylashuvini   o'zgartirishga
xizmat   qiladigan   qo'shimcha   harakatlar.   Qoida   sifatida,   bu   usul   Animatsiya   juda
kamdan-kam   hollarda   qo'shimcha   vizualizatsiya,   ayniqsa   boshqa   ta'sirlar   bilan
birgalikda muhim fikrlar juda kam ishlatiladi.
68 Maxsus   effektlar   dasturda   eng   ko'zga   ko'rinadigan   va   unutilmas   tarzda
taqdim etilganlar uchun Slayd namoyishi paytida o'tish turini o'zgartirishga imkon
beradigan aniq ta'sirlar to'plami mavjud.  Shu sababli, slaydning o'zgarishi orasidagi
pauza maxsus effektlar bilan to'ldirilgan pauza sezilmaydi.
Effekt   sozlamalari   Ko'p   holatlarda,   ozgina   animatsiya   qo'shing,   uni
sozlashingiz   kerak.   Buning   uchun   ushbu   bo'limda   sarlavhada   joylashgan   barcha
elementlarga xizmat qiling.
Ushbu   muammoni   hal   qilish   usullaridan  biri   o'quv   materialini   taqdim   etish
usullarini   va   navigatsiya   ob'ektlari   to'plamini   cheklashdir.   Bunday   holda,   talaba
ushbu   taqdimot   interfeysining   xususiyatlarini   tezda   o'zlashtirsa,   kelajakda   undan
69 chalg'itmaydi,   butun   diqqatini   o'quv   ma'lumotlarining   mazmuniga   qaratadi.
Animatsion   effektlardan   taqdimotini   yaratishda   o'qituvchi   bir   qator
qiyinchiliklarga duch keladi:
 ta'lim   ma'lumotlari   navigatsiya   vositalari   bilan   vizual   tarzda   birlashtirilgan
oddiy va intuitiv interfeysni yaratish zarurati;
 qo'yilgan   pedagogik   maqsadlarga   mos   keladigan   o'quv   materialini   taqdim
etishning tarkibiy tashkil etilishi va shaklini aniqlash.
Taklif   etilayotgan   yondashuvning   asosiy   maqsadi   -   kontentni   tashkil   etish
jarayonini o'rganish va uni tomoshabinlar uchun eng qulay shaklda taqdim etishga
qaratilgan.
Muhim   nuqta   -   taqdimotning   umumiy   uslubini   tanlash.   Taqdimot
Auditoriyai,   tinglovchilar   toifasi   aniqlanganda,   uslubni   tanlash   osonroq   bo'ladi.
To'g'ri   uslubni   tanlash   multimediya   taqdimotining   muayyan   tarkibiy   qismlaridan
foydalanishning   eng   yaxshi,   tasdiqlangan   usullarini   o'z   ichiga   olgan   ergonomika
tamoyillarini   bilishni   talab   qiladi.   Ushbu   bosqichni   hisobga   olgan   holda,   siz   bir
nechta   taqdimotlarni   batafsil   tahlil   qilishingiz,   ularning   kamchiliklarini
aniqlashingiz va ularni bartaraf etish yo'llarini taklif qilishingiz mumkin.
Siz   maksimal   ma'lumotni   minimal   so'zlarga   sig'dira   olishingiz,   o'quvchilar
e'tiborini   jalb   qilishingiz   va   ushlab   turishingiz   kerak.   Boshqa   ommaviy   axborot
vositalaridan ma'lumotni shunchaki nusxalash va uni taqdimotga joylashtirish endi
etarli emas.
"Jest"   topilgandan   so'ng,   siz   taqdimotning   tuzilishini   ishlab   chiqishni
boshlashingiz,   navigatsiya   sxemasini   qurishingiz,   dars   g'oyalari   va   darajasiga
ko'proq   mos   keladigan   vositalarni   tanlashingiz   mumkin.
O'quv-uslubiy   majmuaning   didaktik   funktsiyalarini   ta'minlash   uchun   multimedia
taqdimotiga quyidagi talablar qo'yiladi:
1. Semantik urg'ularni ajratib ko'rsatish uchun matn qismlari audio yoki video
ma'lumotlar   bilan   birga   bo'lishi   mumkin.   Geterogen   yoki   gipermatnli
70 ma'lumotlarni   taqdim   etish   uchun   ko'p   oynali   interfeysdan   foydalanish   tavsiya
etiladi.
2. Animatsiya   taqdimotida   qo'shimcha   materiallar,   shuningdek,   materiallar
bo'lishi mumkin   chuqur o'rganish   mavzular.
3. Animatsiya   taqdimotining   eng   muhim   elementlari   maslahatlar   yoki
tushuntirishlarga   ega   bo'lishi   kerak.   Taqdimotning   ma'lumotnoma   materialida
asosiy   ta'riflar   mavjud,   aksariyati   muhim   sanalar   informatika   fanining   rivojlanish
tarixi, ob'ektlarning ayrim xususiyatlarini taqqoslash uchun jadvallar va boshqalar.
4. O'quv materialining har bir tarkibiy bo'linmasini o'rganib chiqqandan so'ng,
taqdimot   o'rganilgan   materialni   yanada   ixcham   shaklda   taqdim   etgan   holda
umumlashtirish uchun materialni o'z ichiga oladi.
5. Animatsiya taqdimoti rivojlanish uchun ochiq bo'lishi kerak.
6. Animatsiyali   taqdimot   matni   nusxa   ko'chirish   va   chop   etish   imkoniyatiga
ega bo'lishi kerak.
Animatsiya li   taqdimotlar   tayyorlashda   o‘qituvchi   internet   tarmog‘idan,
zamonaviy   multimediali   ensiklopediyalardan,   elektron   darsliklardan   foydalanishi
kerak.   Vaqt   o'tishi   bilan   eng   yaxshi   multimedia   taqdimotlari   dars   tayyorlash
jarayonida   asos   sifatida   foydalanish   uchun   Internetda   paydo   bo'ladi.
Taqdimotni   yaratishda   mavzu   va   "tashqi"   axborot   oqimlari   o'rtasida   iloji   boricha
ko'proq   aloqa   nuqtalarini   topishingiz   kerak.   Bu   sizga   taqdimotingizni   yanada
qiziqarli, dolzarb va hayajonli qilish imkonini beradi.
Taqdimotda   qo‘llaniladigan   multimedia   vositalari   o‘quvchilar   bilan   yanada
samarali   muloqot   qilishga   yordam   beradi.   Uni   amalga   oshirishning   barcha
jihatlarini oldindan rejalashtiring.
Moslashuvchanlik   muvaffaqiyatli   taqdimotning   asoslaridan   biridir.
Talabalarning   reaktsiyalariga  javoban   taqdimot   davom   etayotganda   o'zgartirishlar
kiritishga tayyor bo'ling.
Taqdimot   o'qituvchi   va   talaba   uchun   ikki   xil   bo'lishi   mumkin.   Elektron
taqdimot   doimiy   ravishda   yangi   materiallar   bilan   yangilanadi   va
71 takomillashtiriladi.   Talaba   uchun   uning   taqdimoti   shaxsiy   ishi   bilan   to'ldiriladi.
Zamonaviy   dasturiy   ta'minot   va   texnik   vositalar   taqdimot   mazmunini   o'zgartirish
va katta hajmdagi ma'lumotlarni saqlashni osonlashtiradi.
PowerPoint animatsiyasi bilan ishlashni boshlash .
PowerPoint- da animatsiyalar matnli qutilarga, o'q nuqtalari va tasvirlarga
qo'llanilishi   mumkin,   shuning   uchun   ular   slaydlar   namoyishida   slaydda   harakat
qilishadi. PowerPoint versiyalarida animatsiya tayyorligi slayddagi barcha tarkibga
ta'sir   qiladi.   Kirish   va   chiqish   effektlari   sizning   slaydlaringizga   harakatlarni
qo'shishning   tezkor   usulidir.   Bundan   tashqari,   animatsiya   uchun   matn   yoki
ob'ektga harakatlanish yo'lini qo'llashingiz mumkin.
PowerPoint   ning   barcha   versiyalari   qanday   elementlarning
harakatlanishiga   va   qanday   qilib   harakatlanishiga   qaror   berish   uchun   maxsus
animatsiya   xususiyatlariga   ega.   PowerPoint   2010-da   taqdim   etilgan   Animatsiya
Rassomi   boshqa   Microsoft   Office   dasturlarida   Format   Painter   (Painter   Format)
opsiyasi   kabi   ishlaydigan   ajoyib   animatsiya   vositasi.   Ushbu   animatsiya   effektini
bitta obyektdan boshqasiga bir marta bosish bilan nusxa ko'chirishingiz yoki bir xil
animatsiya   formatida   bir   nechta   moslamalarni   bo'yash   uchun   ikki   marta
bosishingiz   mumkin.   PowerPoint   2016   Morph   o'tish   turini   qo'shdi.   Xususiyat
umumiy   maqsadga   ega   bo'lgan   ikkita   slaydni   talab   qiladi.   Morph
faollashtirilganda,   slaydlar   avtomatik   ravishda   slaydlardagi   moslamalarni
jonlantirish, ko'chirish va ta'kidlashadi.
PowerPoint   dasturida   turli   xil   animatsiya   turlari   asosan,   animatsiya   turlarini
quyidagi guruhlarga guruhlash mumkin:
 O'tishlar
 Animatsiyalar
O'tishlar   -   bu   slaydlar   orasidagi   animatsiya.   Siz   o'tishning   barcha   effektlarini
ko'rish   uchun   O'tish   panelini   ko'rishingiz   mumkin.   Ular   ikkita   slayd   o'rtasida
sezilarli   o'tishni   yaratish   uchun   juda   mos   keladi,   ularni   keyinroq   ushbu
qo'llanmadagi ba'zi misollarda ko'rasiz.
72 Tanlash uchun	 effektlar	 bilan	 PowerPoint-dagi	 o'tish	 paneli.
Animatsiya   -   bu   slaydingizdagi   animatsiya.   Ushbu   parametrlarni   Animatsiyalar
panelida   ko'rishingiz   mumkin.   Ular   ko'pincha   slayd-shouda   effektlar   sifatida
ishlatiladi.   Misol   uchun,   animatsiya   slaydingizdagi   muayyan   elementni   ajratib
ko'rsatish uchun ishlatilishi mumkin.
Slayddagi elementni ajratib ko'rsatish orqali kerakli animatsiya turini tanlashingiz mumkin
bo'lgan animatsiya paneli.
Animatsiyalar   to'rt   turga   bo'lingan   bo'lib,   ular   obyektning   slaydga   kirib
kelishi   -   Vxod,   slaydda   ajralib   ko'rinishi   -   Videlenie,   slayddan   chiqib   ketishi   -
Vixod   hamda   slayd   bo'ylab   biror   yo'nalish   bo'yicha   harakat   qilishi   -   Puti
peremesheniya kabilardir. Bitta obyektga bir nechta animatsiya o'rnatish mumkin.
Buning   natijasida   taqdimot   tinglovchiga   yanada   tushunarli   bo'lishiga   erishiladi.
Animatsiyaning   boshlanishi,   harakat   chegaralari   va   qo'shimcha   parametrlari,
shuningdek   ularni   bajarilish   tartibini   almashtirish   kabi   amallarni   ham   bajarish
mumkin.
MS   Power   Point   2010   Animatsiya   po   obraztsu   funksiyasiga   ega   bo'lib,
uning   vazifasi   biror   obyektga   o'rnatilgan   animatsiya   nusxasini   boshqa   obyektga
ham   qo'llashdan   iborat.   Ya’ni   boshqa   obyektga   shu   animatsiyani   boshqatdan
o'rnatib o'tirmasdan uning nusxasini qo'llash mumkin.
Animatsiya tomoshabinlarni xotirjam saqlashga va taqdimotga qo'shilishga
imkon   beruvchi   taqdimotga   qiziqish   hissi   qo'shmoqda.   Tomoshabinlarning
diqqatini   jalb   etadigan   kirish   va   chiqish   animatsiyalarining   va   ekrandagi
effektlarning   kombinatsiyasidan   foydalaning.   Biroq,   diqqat   bilan   animatsiyadan
73 foydalaning.   Bir   nechta   animatsiya   taqdimotingizni   jonlantiradi,   lekin   juda   ko'p
foydalanadi   va   siz   havaskor   ko'rinishdagi   mishmash   bilan   yakunlanadi.   Ushbu
xatolik,   bir   slaydda   juda   ko'p   turli   xil   yozuv   kora   ishlatish   chalinish   xatolariga
o'xshaydi.
Ba'zi   odamlar   taqdimotning   nusxalarini   olishni   afzal   ko'rishadi.   Turli
taqdimot   dasturlari   animatsiyalar   va   o'tishlarni   turli   usullardan   foydalanganligi
sababli, taqdimotning bosmadan PDF- versiyasini sinab ko'ring, animatsiya uchun
bir slaydni keraksiz ravishda qo'shib olmaysiz.
I I – BOB  bo‘yicha xulosalar
Олий   таълимда   ўқитишнинг   сифатини   ошириш   сўзсиз   янги   ўқитиш
усулларидан   қандай   фойдаланишга   боғлиқ   бўлмоқда .   Янги   ўқитиш   усуллари
талабаларнинг эътиборини таълим жараёнига жалб эта билиш мухим саналади.
Бунда   албатта   талаба   доимий   равишда   изланиш   ва   харакатда   бўлиши   лозим,
яъни   берилган   маълумотларни   очиши,   қайта   ишлаши   ва   олган   билимларни
аниқ   масалалар   ечишда   қўллаши   лозим.   Ахборот   технологияларнинг
қўлланилиши   ўқитишнинг   барча   шаклларида   (маъруза,   амалиёт,   лаборатория
ва   мустақил   таълим)   тезлик   билан   ўз   самарасини   беради.   Компьютер   ва
дастурий   махсулотларнинг   беқиёс   даражада   ривожланиши   ахборот
технологияни   таълимда   қўллашга   кенг   имкониятлар   очиб   бермоқда.   Ўқув
материалларини   мультимедиа   тизимлари   кўринишида   тайёрлаш   ва   уларни
компьютер тармоқлари ва узатиш воситалари орқали кўпчиликка тақдим этиш
мумкин.   Компьютер   технологияларининг   таълим   тизимига   кенг   жорий
этилиши барча турдаги ўқитиш шаклларининг ўқув материалларини қайтадан
кўриб   чиқишни   талаб   этади.   Хар   бир   ўқитиш   шаклига   мос   равишда
мультимедиали электрон ўқув материалари тайёрлаш керак бўлади.
Xulosa   qilib   aytganda,   ta’lim   muassasalarining   zamonaviy   jarayonida
axborot   tehnologiyalaridan,   jumladan,   multimedia   vositalaridan   foydalanish
quyidagi   muhim   muammolarni   yechishda   yordam   beradi:   Ta’lim   jarayonini
faollashtirish;   o’quv   faoliyatining   samaradorligini   oshirish;   talabalarning   mustaqil
74 ravishda ishlash madaniyatini rivojlantirish; egallayotgan kasbiga ijodiy yondoshish
ko’nikmasini   hosil   qilish;   mustaqil   ta’lim   doirasini   kengaytirish,   xullas,   yetuk
mutaxxasislarni   yetishtirish.   Shu   sababdan   hozirgi   paytda   pedagog   va   dastur
tuzuvchisi   mutaxassislarning   birlashib ,   turli   fanlardan   multimedia   darsliklari
yaratish   ta’im   samaradorligini   oshirish   uchun   kutilgan   natijalarni   berishini
unutmasligimiz kerak.
Shubhasiz,   multimedia   texnologiyalari   o‘quv   jarayonini   boyitadi,   o‘quv
jarayonini samaraliroq qiladi, ta’lim axborotini idrok etish jarayonida o‘quvchining
ko‘pchilik   hissiy   komponentlarini   jalb   qiladi.   Demak,   G.Kirmayerning   fikricha,
o‘quv   jarayonida   interaktiv   multimedia   texnologiyalaridan   foydalanganda
o‘rganilgan   materialning   ulushi   75%   gacha   bo‘lishi   mumkin.   Bu,   ehtimol,   aniq
optimistik   baholash   bo'lishi   mumkin,   ammo   idrok   jarayonida   vizual   va   eshitish
komponentlari ishtirok etganda o'quv materialini o'zlashtirish samaradorligi ma'lum
bo'lganligi   kompyuterlar   paydo   bo'lishidan   ancha   oldin   ma'lum   edi.   Multimedia
texnologiyalari   ta'lim   vizualizatsiyasini   statikdan   dinamikaga   aylantirdi,   ya'ni   vaqt
o'tishi bilan o'rganilayotgan jarayonlarni kuzatish mumkin bo'ldi. Ilgari faqat ta'lim
televideniesi   bunday   imkoniyatga   ega   edi,   ammo   bu   ko'rinish   sohasi   interaktivlik
bilan   bog'liq   jihatga   ega   emas.   Vaqt   o'tishi   bilan   rivojlanadigan   jarayonlarni
modellashtirish,   bu   jarayonlarning   parametrlarini   interaktiv   ravishda   o'zgartirish
multimediali o'quv tizimlarining juda muhim didaktik afzalligi hisoblanadi. Bundan
tashqari,   juda   ko'p   ta'lim   maqsadlari   o'rganilayotgan   hodisalarni   ko'rsatishni
Auditoriyada   amalga   oshirish   mumkin   emasligi   bilan   bog'liq   bo'lsa,   bu   holda
multimedia vositalari bugungi kunda yagona mumkin.
Аудитория   машғулотларида   компьютердан   фойдаланиш   ўқитиш
жараёнини   қизиқарли   олиб   бориш ,   ҳар   бир   талабага   индивидуал   ёндашиш
имконини   беради .   Ахборот   коммуникация   технологиялари   имкониятлари
орқали   талабаларга   жуда   кўп   маълумотларни   олиш   имкониятларига   эга
бўлади. Маъруза,  амалий ва семинар машғулотларини ахборот коммуникация
технологияларилар   ёрдамида   ташкил   этишда   фанга   тегишли   ҳар   бир   мавзу
75 бўйича фан ўқитувчиси томонидан алоxида дарс ишланмаси ишлаб чиқилиши
лозим. Ишланма асосида ўқитувчи томонидан режадаги барча мавзуларга оид
баён   этилиши   лозим   бўлган   назарий,   амалий-семинар   машғулотларига
тегишли топшириқлар тўпламини электрон тақдимот шакли тайёрланади. Дарс
ишланмаларига   тақдимот   слайдлар   тайёрланиб,   видеопроекторлар   орқали
ўқувчиларга   тушунтирилса   мақсадга   мувофиқ   бўлади.   Тақдимотда   қўшимча
адабиётлардаги   расмларни,   аниқ   жараёнларни   акс   эттирувчи   тасвирлар,
тармоқдаги   маълумотлардан   катта   электрон   экранда   кўрсатиб   тушунчалар
берилса, ахборот таълим ресурс порталларидан фойдаланилса, ўқувчиларнинг
билим   ва   малакалари   янада   бойитилади,   шунингдек   дарсга   бўлган
қизиқишлари янада  ортади. Шундан сўнг фан ўқитувчиси дарсга  тайёргарлик
кўриши   жараёнида   мавзуни   талабаларга   ахборот   коммуникация
технологиялари воситаларидан қандай ва қайси вақтда фойдалана олишлигини
технологик   харитани   дарс   ишланмасида   режалаштирилиши   керак   бўлади.
Технологик   харитани   тузиш   учун   ўқитувчи   педагогика,   психология,   хусусий
методика,   педагогик   ва   ахборот   технологиялардан   хабардор   бўлиши,
шунингдек,   жуда   кўп   услуб   ва   усулларни   билиши   керак.   Ҳар   бир   дарснинг
ранг-баранг   қизиқарли   бўлиши   аввалдан   пухта   ўйлаб   тузилган   дарснинг
лойиҳалаштирилган   технологик   харитасига   боғлиқ.   Дарснинг   технологик
харитасини   қай   кўринишда   тузиш,   бу   ўқитувчининг   тажрибаси,   қўйган
мақсади   ва   ихтиёрига   боғлиқ.   Технологик   харита   қандай   тузилган   бўлмасин,
унда   дарс   жараёни   яхлит   xолда   акс   этган   бўлиши   ҳамда   аниқ   белгиланган
мақсад,   вазифа   ва   кафолатланган   натижа,   дарс   жараёнини   ташкил   этишнинг
технологияси   тўлиқ   ўз   ифодасини   топган   бўлиши   керак.   Фан   ўқитувчиси
фанга   оид   мукаммал   мустақил   таълим   олишга   мўлжалланган   электрон   ўқув
адабиёти,   электрон   мультимедиали   дарслик,   нафақат   матнли   ва   кўргазмали,
балки,   овозли,   анимацияли   бўлиши   фанни   ўзлаштиришда   катта   аҳамиятга
эгадир.   Юқоридагилардан   умумий   хулоса   шуки,   ахборот-коммуникацион
технологиялари асосида талабаларнинг фанларга бўлган қизиқишларини янада
76 ошириш,   касбий   малака   ва   кўникмаларини   шакллантириш   бўйича   ҳамда
таълим   самарадорлигини   таъминловчи   қуйидаги   услубий   тавсияларни
амалиётга   жорий   этиш   мақсадга   мувофиқдир:   -   талабаларнинг   ахборот
маданиятини   шакллантиришда   ахборот-коммуникацион   технологиялари
имкониятларидан   самарали   фойдаланиш;   –   турли   фан   ва   компьютер
тўгараклари,   Интернет   клубларида   бўлажак   мутахассисларда   касбий
сифатларни   шакллантиришга   алоxида   эътибор   бериш;   50   –   талабаларнинг
ахборот-коммуникацион   технологиялари   бўйича   мустақил   ишларини   ташкил
этишларидан   унумли   фойдаланиш;   –   тегишли   ўқув   фанларини   ўрганишда
предметлараро   боғлиқлик   ва   алоқадорликни   таъминлаш;   –   талабаларнинг
касбий   амалий   фаолиятини   такомиллаштириш;   –   фан-техника   ва
технологияларнинг   сўнги   ютуқлари   бўйича   маълумотлардан   фойдаланиш;   -
компьютер   воситасида   ўқитишда   илғор   педагогик   технологиялар   ва   фаол
методларни   қўллаш;   -   баxолашда   талабаларни   фаоллиги   ва   мустақил   ишлаш
қобилиятига   алоxида   эътибор   қаратиш.   Демак,   ахборот   коммуникация
технологияларидан   таълим   жараёнида   фойдаланилганда   таълимтарбия
ишларининг   самарадорлиги   ошади,   ва   баркамол   авлод   ва   етук
мутахассисларни   тарбиялашда   ахборот   коммуникация   технологиялари   муҳим
омил бўлиб ҳисобланади.
Zamonaviy     ta ‘ limni     tashkil     etishga     qo ‘ yiladigan     muhim     talablardan     biri
ortiqcha     ruhiy     va     jismoniy     kuch     sarf     etmay ,     qisqa     vaqt     ichida     yuksak
natijalarga   erishishdir .     Qisqa   vaqt   orasida   muayyan   nazariy   bilimlarni
o ‘ quvchilarga     yetkazib   berish ,    ularda     ma ‘ lum     faoliyat     yuzasidan     ko ‘ nikma     va
malakalarni    hosil    qilish ,  shuningdek    o ‘ quvchilar    faoliyatini    nazorat    qilish ,   ular
tomonidan     egallangan     bilim ,   ko ‘ nikma     hamda     malakalar     darajasini     baholash
o ‘ qituvchidan     yuksak     pedagogik   mahorat   hamda   ta ‘ lim   jarayoniga   nisbatan
yangicha   yondashuvni   talab   etadi
Kompyuter   grafikasi   darsligida ,   kompyuterda n   foydalanib:   to ‘ g ‘ ri   chiziq ,
burchak   va   tekis   shakllarni   yasash ;   berilgan   oddiy   detallarning   fazoviy   holatini   va
77 uning   shaklini   dizayn   asosida   qisman   o ‘ zgartirish ;   kompyuterda   buyumlarni
loyixalash   kabi   mavzularda   PowerPoint   dasturidan   foydalanib   animatsiya   asosida
chizmachilik   darsl arga   dars   jarayonlarini   amalga   oshirish   o ‘ quvchilarni   yanada
ijodkorlik   va   fazoviy   tassavurlarini   yanada   rivojlantirishda   muhim   vositalardan   biri
hisoblanadi .
Chizmachilik darslarida o‘yinli  texnologiyalardan  to‘g`ri  va  oqilona 
foydalanish o‘quvchilarda  bu  fanga  bo‘lgan  qiziqishlarini  oshiradi  va  dars 
samaradorligiga ham katta ta‘sir qiladi. 
III-BOB   CHIZMACHILIK   DARSINI   O’QITISHDA   ANIMATSION
EFFEKTLARDAN   FOYDALANISH   METODIKASI   BO‘YICHA
PEDAGOGIK TAJRIBA SINOV ISHLARI.
3.1-Pedagogik tajriba sinov ishlarini tashkil etish va uni amalga oshirish
metodikasi
Respublikamizda   ta’lim-tarbiya   tizimini   yanada   takomillashtirish   davlat
siyosati   darajasiga   ko‘tarilganligi   ta’lim   tizimi   sifatini   yuqori   saviyaga   olib
chiqishni talab etmoqda.
Ta'limdagi   innovatsiyalarni   tahlil   qilganda,   tadqiqotda   misollar   keltirish
mumkin.   Ularning   yordami   bilan   talaba   muammoning   dolzarbligini   aniqlash,   uni
hal   qilish   yo'llarini   aniqlash,   Tadqiqot   uchun   usullarni   tanlash,   Tadqiqotlar
o'tkazish,   mantiqiy   xulosalar   chiqarish   va   ushbu   sohadagi   keyingi   tadqiqotlar
istiqbollarini aniqlashni  o'rganadi. Tadqiqot uchun zarur bo'lgan asosiy usullar va
usullar   orasida:   Tadqiqotlar,   suhbatlar,   vaziyatlarni   modellashtirish,   didaktik
o'yinlar. Hozirgi kunda yetakchi oliy o‘quv yurtlarida yangi boshlanuvchilar uchun
olimlar   ko‘magida   “Ilm-fandagi   ilk   qadamlar”,   “Men   tadqiqotchiman”   tanlovlari
va   konferensiyalari   o‘tkazilmoqda.   Talabalar   tugallangan   Tadqiqotlarni   ommaviy
himoya qilish, ilmiy munozara o'tkazish bo'yicha birinchi tajribaga ega bo'ladilar.
Tadqiqotimiz   doirasi   olib   borilgan   tajriba-sinov   ishlariga   qo’yilgan   asosiy
maqsad,   tadqiqotlarimiz   natijasida   ishlab   chiqilgan   didaktik   o’yinlarning
78 chizmachilik   fanini   o’qitish   jarayoniga   tadbiq   qilishdan   olingan   samaradorlikni
aniqlashdan iborat bo’ldi.
Tajriba-sinov   bu   guruhlarning   amaliyot   mashg`ulotlarida   5-15   daqiqa
oralig`ida   fanning   ishchi   dasturi   bo’yicha   belgilangan   mashg`ulotlar   mavzularini
o’tishda,   iqtidorli   talabalarga   nazariy   tomonlarini   har   bir   elementidan   talabalar
tomonidan   asosiy   mavzuni   o’zlashtirishlariga   halaqit   bermaydigan,   balki   uni
yanada to’ldirgan holda foydalanildi.
Tajriba-sinov   ishlarini   amaliy   mashg`ulotlarda   uni   oldiga   qo’yilgan
umumta`lim maqsadlardan quyidagilarni ajratish mumkin:
Ta`limiy:   ob`ektlarni   tasavvur   qilishni   shakllantirish   va   loyihalash
ko’nikmalari hosil qilish uchun sharoitlar yaratish.
Rivojlantiruvchi:   talabalarning   dars   jarayonida   fazoviy   tasavvurlarini
shakllanishi,   ijodiy   va   aqliy   faoliyatlarini   rivojlantirish,   mustaqil   va   guruhda
ishlash ko’nikmlarini hosil qilish uchun sharoitlar yaratish:
Tarbiyaviy:   yangi   metodikani   qo’llab   talabalarda   fanga   nisbatan   qiziqish
uyg`otish, ularda grafik savodxonlikni oshirish.
Magistrlik   dessirtatsiyamning   tajriba-sinov   ishlari   Samarqand   davlat
arxitektura   –   qurilish   institutida       20 21 -2022   o’quv   yili   davomida   o’tkazildi.
Tajriba “Chizmachilik” fani bo’yicha turli ta’lim yo’nalishlaridagi 8 a
-8 b
-auditoriya
o‘quvchilarini   2   ta   Auditoriyada   olib   borildi   va   unda   20-2 2 nafar   o’quvchi
qatnashdi.   Tajriba   sinov   jarayonida   foydalanilgan   asosiy   materi al   OTMlar   uchun
grafik tasvir  va tafsifning monandligini ta’minlash orqali  o’quvchilarning fazoviy
tasavvurini rivojlantirish doir tarqatma material va grafik topshiriqlardan iboratdir.
Biz   tajriba   sinov   jarayonini   tashkil   etishda   nazorat   guruhlarida   ham,   tajriba
guruhlarida ham o’quvchilarning soni, «Geometrik yasashlar» modulning o’qitlish
darajasi   hamda  turli   xil   ko’rinishdagi   mavzuga   doir   topshiriqlarni   to’g`ri   bajarish
malakalari   bir   xil   bo’lishiga   e`tiborimizni   qaratildi.   Pedagogik   Tadqiqotlar
Samarqand davlat arxitektura – qurilish institutida  2021-2022 o’quv yili davomida
o’tkazildi uch bosqichda olib borildi:
79 1.  Muammolarni o‘rganish bosqichi (20 21 yili).
2. Muammolarni yechimlarini izlash (202 2  yili).
3. Eksperementni o‘tkazish bosqichlari (202 2  yili).
Tadqiqotimiz  muammolarini o‘rganish bosqichida quyidagi vazifalar 
belgilandi:
Shakllantiruvchi tajriba-sinov ishlari (2021-2022 o’quv yili) jarayonida 
grafik tasvirni ta’minlash orqali o’quvchilarning fazoviy tasavvurini rivojlantirish 
amaliyotda sinab ko’rish maqsadida quyidagi vazifalar amalga oshirildi: 
- o’qituvchilarni grafik tasvirni ta’minlashni  dars jarayoniga tatbiq etish; 
- tajriba va nazorat guruhlarini tanlash; 
- tajriba va nazorat guruhlaridagi natijalami tahlil qilish; 
- tajriba sinov ishlari jarayonida aniqlangan kamchiliklami bartaraf etish 
yo’llarini aniqlash; 
- olingan natijalarga ko’ra ishlab chiqilgan metodikani takomillashtirish. 
Shakllantiruvchi tajriba-sinov ishlari ananaviy (ma’ruza, amaliy  
mashg’ulotlar, mustaqil ishlar) va noananaviy metodlardan (multimediali,   didaktik 
o’yinlar va interaktiv metodlar) foydalanib olib borildi va natijalari matematik-
statistika yordamida tahlil qilindi. 
Tajriba-sinov   ishlari   yakunida   ishlab   chiqilgan   metodikaning   yutuq   va
kamchiliklari   aniqlanib,   uni   takomillashtirish   yo’llari   ishlab   chiqishga   qaratilgan
quyidagi vazifalar amalga oshirildi: 
- tajriba va nazorat  guruhlarining nazorat  ishlari  va ular  asosida  aniqlangan bilim
darajalarini taqqoslash va xulosalar chiqarish; 
-   ishlab   chiqilgan   metodika   natijalarini   ananaviy   metodika   natijalari   bilan
taqqoslash, uning ijobiy va salbiy tomonlarini ko’rsatish; 
-   grafik   tasvirning     monandligini     ta’minlash     orqali   o’quvchilarning   fazoviy
tasavvurini   rivojlantirish   o’qitish   jarayonida   kompyuter   texnologiyasining
yoritilmagan   qirralarini   aniqlash   va   kelajakda   olib   boriladigan   ilmiy   tadqiqot
ishlariga tavsiyalar berish.
80 Tadqiqotimiz  muammolari   yechimlarini izlash  bosqichining vazifalari:
Monitorda   miltillovchi   o'sha   animatsion   rasmlar   chaqaloqni   qiziqtiradi,   diqqatini
jamlaydi.   Zamonaviy   kompyuter   dasturlari   o'qituvchiga   talabalar   bilan   birgalikda
turli xil hayotiy vaziyatlarni taqlid qilish, ularni hal qilish yo'llarini izlash imkonini
beradi. 
a)   chizmachilik   fanini   o‘qitishda   talabalarning   bilish   jarayonini
faollashtiradigan   metodlar   yordamida   o‘qitishga   qo‘yilgan   didaktik   talablarni
aniqlash;
b)   chizmachilik   fanini   o‘qitishda   talabalarning   bilish   jarayonini
faollashtiradigan turli tashkiliy shakllarini, o‘qitish metodikasini izlash;
v)   chizmachilik   fanini   o‘qitishda   talabalarning   bilish   jarayonini
faollashtiradigan metodlardan amalda foydalanish natijalarini tahlil qilish;
Tadqiqotimiz ning o‘tkazish bosqichining vazifalari:
a)   chizmachilik   fanini   o‘qitishda   talabalarning   bilish   jarayonini
faollashtiradigan   metodlarni   dars   jarayonida   qo‘llashni   talabalarning   fazoviy
tasavvurini va mantiqiy firklash qobiliyatini oshirishga hamda chizmachilik fanini
o‘zlashtirish ko‘rsatkichlariga ta’sirini aniqlash;
b)   Umumta`lim   maktablari   tizimida   pedagogik   faoliyat   ko‘rsatayotgan
chizmachilik o‘qituvchilarining pedagogik faoliyatga metodik jihatdan tayyor gar li -
gining   tarkibiy   qismlari,   darajalari,   ko‘rsat kich lari   va   unga   ta’sir   ko‘rsatadigan
omillarni   aniqlash   va   mazkur   tayyorgarlikni   takomillashtirishga   imkon   beradigan
tavsiyalar ishlab chiqish.
Tadqiqot amalga oshirildi, umumlashtiruvchi nazorat sinovi o’tkazildi, o’tkazilgan
tadqiqot natijalari tahlil qilindi va xulosalar chiqarildi.
               Umumta`lim maktablarida o’qituvchilarning ish tajribasini kuzatganimizda
guruhlarda   mustaqil   grafik   ishlari   sifatida   asosan   test   topshiriqlar   bilan
cheklanilganligini   aniqlashga   muvaffaq   bo’ldik.   Chizmachilik   fani   uchun
o’quvchining   fazoviy   tasavvurini   kengaytirish   muhim   masal   bo’lganligi   uchun
tajrib-sinov   ishlarimda   zamonaviy   axborot   texnalogiyalaridan   kompyuterda
81 PowerPoint   dasturidan   foydalanib   eliktron   darslar,   tarqatma   materialdan
foydalanishga   qaror   qildim.   Umuman   olganda   ilmiy   ishimning   asosiy   maqsadi
shundan   iboratki   o’quvchilarda   chizmalarni   osonlik   bilan   tushunish,   qanday
chizish   algorintimini   eliktron   darsliklar   orqali   chizmalarni   o’qishlarini
tezlashtirish, dars jarayonida zamonaviy texnologiyalardan foydalanib dars uchun
ajratilgan   vaqtdan   unumli   foydalanib   vaqtdan   yutishga   muvaffaq   bo’lish
hisoblanadi.
Ўқитиш   жараёнини   ташкил   этишга   қўйиладиган   замонавий   талаблар   ва
хорижда   яратилган   мультимедиали   интерактив   маърузалар   ҳисобга   олинган
ҳолда мультимедиали интерактив   маъруза яратиш ва ўқув жараёнига тадбиқ
этиш ҳолати   таҳлил қилинди.
Мультимедиа       технологияларини       лекция       курсларида       қўллаш
талабаларнинг  этиборини,  тушуниш  ва  эсда  сақлаб  қолиш  қобилиятини, 
аниқ фактларни кўрсатилиши, қоидаларни тушунарлилиги талабаларнинг 
активлигини оширади.
Мультимедиа   маъруза  кундан  кунга  жуда  қулайлашиб  дидактик   аҳамияти
кучаймоқда.  Мультимедиа технологиялари қуйидагиларни   амалга   оширади:
маърузанинг   ахборотлилигини   оширади,   ўқув   материалини   хар   ҳил
формаларда     фойдаланиш     эвазига     мативацияни   ошишига     ва     дарснинг
кўргазмалилигини     ошишига     сабаб     бўлади     ва     яна   маърузанинг       қийин
ўзлаштириладиган   маълумотларини       қайтариш   имконини   беради.
Мультимедиали  маърузаларнинг  асосий  устунлиги қуйидагилардан иборат:
интерактив   мулоқотни   амалга   ошириш   имконини   берувчи     дастурий     ва
аппарат     воситалари     орқали     бир     вақтнинг     ўзида   аудитория     билан
мулоқотда   савол   жавоб бериш   ва   эмоционал   қайта алоқасини бошқариш
имконини беради.
Хар   бир   маъруза   презинтацияси   15-20   слайддан   иборат   бўлади.   Ушбу
маъруза     қуйидагилардан     ташкил     топган:     маърузани     мавзуси,     режаси,
асосий     кўриладиган     саволлар     ва     асосий     материалнинг     иллюстрация
82 кўринишида   тақдим   этилиши,   схема,   жадвал   ва   матн   блокларидан   иборат
бўлади.
Маъруза  курсларида  мультимедиа  технологияларини  қўллашдаги 
эффективлигини       аниқлаш       ва       уларни       билишга       оид       фаолиятини
фаоллаштиришга   таьсир   этиш,   ўрганувчиларнинг   психофизиологик   ҳолати
назорат   гуруҳларида  ажратилган,   бир    хил    таркиб    ва    ўзлаштиришига     эга
бўлганлар.   Биринчи гуруҳда мультимедиа технологиялариниқўллаган ҳолда
маъруза   ўқитилгандаги   талабаларни     ҳолати.   Иккинчи   гуруҳда   эса
анъанаваий   технологиялар     асосида     маъруза     ўқитилгандаги     талабаларни
ҳолати .
Ананавий   маърузада   мультимедиа   технологияларини   қўллаганда   янги
маълумотларни     хотирамизда     анча     яхши     сақланганлигини     кузатамиз.
Маърузада   мультимедиа  технологияларини   қўллагандан  кейин  натижа  88  %
дан     хам     юқорига     кўтарилади.   Ананавий     маъруза     ўтилгандан     кейин
натижа   эса   фақатгина   36   %   гагина   кўтарилди.   Талабаларнинг     функционал
ҳолатини     баҳолаш   ўтказилди.Уни   натижаси   қуйидаги   расмда   кўрсатилган
(3.1-расм).
3.2-расм.Талабаларнинг функционал баҳолашҳолати.
Келтирилган   расмдан   келиб   чиқиб,   ўрганувчилар   маърузада
мультимедиа   технологияларини   қўллашдан   кейин   кайфиятнинг
кўтарилганлигини, сергакликнинг ошганлигини, эьтиборнинг кучайганини ва
83 зўриқишининг  камайганини аниқланди. Бундан келиб чиқиб, мультимедиали
дастур   орқали   талабаларнинг   қабул   қилиш   кўрсаткичи   ва   қўйилган
саволарга     тушунчаси,     ўқитувчи     ва     талабалар     аудитория   ишларига   ўта
қулай шароит   туғдиради,   шак-шубҳасиз   у методик  ва техник  муоммоларни
ечишга   ёрдамлашади.   Юқоридагилардан     келиб     чиқиб,     ҳозирги     кундаги
кўпгина   методик инновациялар интерфаол усулларни қўллаш билан боғлик.
Мультимедиали  маърузани     интерфаол    усулларни    қўллаш     орқали     дарсда
барча     ўқувчилар   билим     олиш     жараёнига     жалб     қилинишлари,     уларда
билган     нарсалари   бўйича     тушуниш     ва     харакат     қилиш     имконияти
бўладиган     интерактив   маърузалар     яратувчи     барча     дастурлар     билан
танишиш  ва унияратиш масаласи қўйилди.
Замонавий   компьютер   технологияларидан   ўқувчиларга   таълим   бериш
ва   қайта   тайёрлаш   жараёнида   кенг   фойдаланиш,   келажакда   етук   ва   юқори
малакали мутахассисларни камол топтиради
PowerPoint   2010   dasturining   animatsiya   interfeysidan   foydalanib
to‘g`ri chiziq kesmasini teng bo‘laklarga bo‘lish
Animatsiya   grafikasi,   eng   oddiy   ta'rif   bilan,   harakatni   tasvirlaydigan   har
qanday   grafik  elementdir.   Slaydda   yoki   butun  slaydni   taqdimot   dasturida   alohida
elementlarga qo'llaniladigan vizual effektlarga animatsiyalar deyiladi. PowerPoint,
Keynote, OpenOffice Impress va boshqa taqdimot dasturlari dasturiy ta'minot bilan
paketlangan   animatsiya   xususiyatlariga   ega   bo'lib,   foydalanuvchilar   o'zlarining
tomoshabinlarini   taqdimotga   qiziqishlarini   saqlab   qolish   uchun   grafikalar,
sarlavhalar, o'qlarni ko'rish va grafik elementlarini jonlantirishlari mumkin.
      To‘g`ri chiziq kesmasi AB ni teng bo‘laklarga bo‘lish uchun A nuqta orqali AB
to‘g`ri   chiziqqa   ixtiyoriy   burchakda   AS   yordamchi   to‘g`ri   chiziq   o‘tkazamiz.   Bu
to‘g`ri chiziqni A uchidan o‘zaro teng kesmani qo‘yamiz. Oxirgi 5 nuqtani B nuqta
bilan birlashtiramiz. Bo‘lingan nuqtalar orqali B 5 ga parallel chiziqlar o‘tkazamiz.
Natijada AB to‘g`ri chiziq kesmasi teng bo‘laklarga bo‘linadi.  (1-shakl). 
84         
1-bosqich                           2-bosqich                             3-bosqich                                                        
            
4-bosqich                                     5-bosqich
6-bosqich
85         Ko’rib turganingizdek kesmani teng bo‘laklarga bo‘lish PowerPoint dasturida
animatsiya buyrug`idan foydalanib chizmaning qanday ketmaketlikda kelishi
(algotitimi) slayd shaklida joylashtirilgan.
Berilgan mavzu bo‘yicha o’quvchi uchun tayyorlangan slayd o’quvchilarga
qo’yib beriladi. Vazifa berilgandan so’ng ma’lum bir vaqt belgilanadi. O’quvchilar
vazifani   chizmachilikda   foydalaniladigan   o‘quv   qurollari   ( serkul, qalam,
o‘chirgich,	
 burchakliklar )   orqali   ishchi   daftariga   bajarishni   boshlaydilar,   albatta
bar   bi   o‘quvchida   chizmachilik   darsida   foydalaniladigan   o‘quv   qurollari   bo‘lishi
kerak.   Muammoga   uchragan   yoki   chizmani     chizishga   qiynalgan   o’quvchilar
yordam   sifatida   keyingi   slaydni   o’tkazib   ko’rishlari   mumkin   bo’ladi.   Mustaqil
tarzda   tushunchaga   ega   bo’lgan   o’quvchi   ishini   davom   ettiradi.   Berilga   vaqt
tugagach esa ular keyingi slaydni o’tkazib to’g’ri javobni ko’rish imkoniyatiga ega
bo’ladilar.   Bu   esa   o’quvchilar   o’zlarini   o’zlari   tekshirishlari   hamda   uyda   ham
bundan   mustaqil   foydalanib   Mavzu   yuzasidan   ko’nikmalarini   oshirishlari
imkoniyatini yaratadi.
                 Vazifani bajarib bo’lgan o’quvchi osondan qiyinga qarab borish maqsadida
keyingi variant beriladi. Unda ham ish shu tartibda boradi.
3.2 O‘tkazilgan tajriba-sinov ishlarining tahlili va samaradorligi .
Tadqiqotning   birinchi   qismi   (2020   yil)   da   talabalar   bilan
o‘tkazilgan   suhbatlar ,   anketa   savollariga   berilgan   javoblar   tahliliga   ko‘ra,
86 chizmachilik   fanini   o‘qitishda   o‘quvchilarning   ijodiy     jarayoni   va   fazoviy
tassavurini  faollashtiradigan metodlardan foydalanishda PowerPoint dasturi orqali
taqadimot   (animatsiya)dan   foydalinmasligi   asosiy   muammolar   aniqlandi.
Chizmachilik   fanini   o‘qitishda   bilish   faoliyatini   faollashtiradigan   maslalar
yechishdan PowerPoint dasturi orqali     taqadimot animatsiya effeklardan samarali
foydalanilmagan.
Bilish   faoliyatini   faollashtiradigan   maslalar   yechishdan   foydalanish
natijasida talabalarda chizmachilik fanini o‘rganishga bo‘lgan ehtiyojlarini oshirdi
va bunday masalalarni o‘quv dasturiga kiritish zaruratini keltirib chiqardi.
Tadqiqotning ikkinchi bosqichida (2021 yil) chizmachilik masalalari, o‘qitishning
didaktik   talablarni   hisobga   olgan   holda   ishlab   chiqildi.   O‘tkazilgan   so‘rovlar   va
suhbatlar tahlil qilindi va bu bosqichida quyidagi muammolar aniqlandi:
1. Chizmachilik   mavzularini   o‘qitishda   bilish   faoliyatini   faollashtiradigan
masalalar ishlab chiqilmaganligi;
2. O‘quvchilarga   chizmachilik   darslarini   kompyuter   texnalogiyalardan
foydalanimaganligi;
3. Multimediali ya`ni eliktron darsliklar (slayt) dasturlarning yetishmasligi.
Tajriba-sinov     ishlarida     ishtirok     etganlarning     nazariy     bilimlari     test
topshiriqlari  orqali,  ko‘nikmalarning  egallanganlik  darajasi  ko‘nikma  tarkibiga
kiradigan     ish     usullarini     to‘g‘ri     bajarilganligi     bilan     aniqlandi.     Har     ikkala
holatda   ham   o‘zlashtirish   sifati   K
a =   p/a   formulasi   bilan   aniqlandi.   Bu   erda   K
a   -
o‘zlashtirish koeffitsenti, a –to‘g‘ri javoblar, p –topshiriqlarning umumiy soni.
Har     qanday     ta’limning     maqsadi-bilimni     hamda     uni     amalda     qo‘llay     bilish
ko‘nikmalariva     malakalarini     shakllantirish,     shunga     zarur     shaxs     sifatlari       va  
ko‘rsatmalarini     ishlab     chiqishlozim.     O‘quv     faoliyati     harakatida     maqsadning   bar
cha   kompanentlari   amalga   oshar   ekan   turli   usullarni   birgalikda   qo‘llash   zarur.  
87 Shuning   uchun,   usul   tanlashda   eng   asosiy   omil   bo‘lib   aniq   o‘quv   mashgulotining
didaktik vazifasi   xizmat   qiladi.   Quyidagi   kabi   darslarni   kuzatish,   u   yoki   bu o‘quv
maqsadlarini   aniqlab   olish   uchun   anketa   so‘rovnomasi   o‘tkazib   olinadi.
Anketa   so‘rovnomasi    ilovada  berilmoqda. 
Tadqiqot   davomida   amalga   oshirilgan   tajriba-sinov   ishlari   jarayonida
chizmachilik   darslari   talabalarining   mavjud   sharoitda   samaradorligi   qay   darajada
ekanligini o’rganishga harakat qildik. 
Tajriba-  sinov  ishlarini  amalga  oshirish  uchun  2021-2022  yillar   mobaynida
Samarqand davlat arxitektura qurilish unstituti 2 ta guruh talabalari bilan tadqiqot
o’tkazildi.
Tajriba- sinov ishlariga 42 nafar talabalarning 22 nafari tajriba guruhiga, 20
nafari nazorat guruhiga jalb qilindi. Tajriba guruhlarida dars biz taklif etgan, yangi
pedagogik texnologiya asosida, nazorat guruhlarida esa an`anaviy uslubda amalga
oshirildi.
1 Tajriba-sinov va nazorat maydonlari tarkibi
Tajriba-sinov
qatnashchilari Pedagogik tajribaning
boshlanishi Pedagogik tajribaning yakuni
Darajalar Darajalar
yuqori   yaxshi qoniqarli yuqori   yaxshi qoniqarli
1- guruh   
20-ta 7 9 4 9 9 2
22-ta 9 1 0 3 1 1 1 0 1
Pedagogik     tajriba-sinovda     ishtirok     etgan     1-   guruh     20   nafar     talablar ning
tayyorgarlik   darajasi   minimal   talablar   bo‘yicha   tahlil   qilinganda     7   nafar
o`quvchi da   «yuqori»,     9   nafar   o`quvchi da   «yaxshi»,     4   nafar   o`quvchi da
«qoniqarli»,  2- guruh   
88 2 2   nafar   talablari   tayyorgarlik   darajasi     minimal     talablar   bo‘yicha   9   nafar
o‘quvchida   «yuqori»,   1 0   nafar     o‘quvchida     «yaxshi»,     3   nafar     o‘quvchida
«qoniqarli»  darajada  ekanligi   ma’lum  bo‘ldi.  
Pedagogik     tajriba   –   sinov     ishlaridan     keyin     olingan     ma’lumotlar   minimal
talablar     bo‘yicha     tahlil     qilinsa,     1-   guruh     20   nafar     talablar ning   tayyorgarlik
darajasi minimal talablar bo‘yicha tahlil qilinganda    9   nafar   o`quvchi da «yuqori»,
9   nafar   o`quvchi da «yaxshi»,   2   nafar   o`quvchi da «qoniqarli»,   2- guruh    2 2   nafar
talablari   tayyorgarlik   darajasi     minimal     talablar   bo‘yicha   1 1   nafar     o‘quvchida
«yuqori»,   1 0   nafar     o‘quvchida     «yaxshi»,     1   nafar     o‘quvchida     «qoniqarli»
darajada  ekanligi   ma’lum  bo‘ldi.  
Olib   borilgan   tajriba-sinov   ishlarimiz   davomida   o‘quvchilarda   chizmachilik
darslarida   PowerPoint   dasturi   orqali   ularning   ijodiy   jarayonga,   mantiqiy   fikirlash
va   fazoviy   tassavurlarini   namoyon   bo‘lishi   uchun   zaruriy   sharoitlar   tahlil   qilindi.
Tadqiqot   maqsadi   va   vazifasidan   kelib   chiqqan   holda   tajriba-sinov   ishlarida
ta’limni   tashkil   etishda   integrativ   va   differensial   yondashuvlar,   interfaol   ta’lim
metodlari hamda an’anaviy yondashuvlarning imkoniyatlari tahlil qilindi.
Eski   usullar   bilan   hal   qilib   bo'lmaydigan   qator   muammolarga   qaramay,
innovatsiyalarni joriy etishda qiyinchiliklar mavjud. O'qituvchi tushunishi kerakki,
innovatsion  usullarni  joriy etish  nafaqat   o'quvchilarga materialni  yanada  samarali
o'zlashtirishga   yordam   beradi,   balki   ularning   ijodiy   salohiyatini   rivojlantiradi.
Lekin   bu   o‘qituvchining   o‘z   intellektual   va   ijodiy   salohiyatini   ro‘yobga
chiqarishiga ham yordam beradi.
Тажриба   –синов     ишлари     шуни     кўрсатдики,     тажриба
гуруҳида  олиб борилган методик ишлар назорат гуруҳига нисбатан
самарали   экан.Тадқиқот     давомида     ўтказилган     тажриба-синов
ишлари     натижалари   талабаларга     билим     беришда,     уларнинг
қизиқишлари     ва     балимларини   шакллантиришда     қўлланилган
89 мультимедиали  интерактив  маъруза  ва педагогик  технологиялари
асосида  олиб  борилган  маъруза  машғулот самарали эканлигидан
далолат беради.
III-BOB bo’yicha xulosalar
Tadqiqot  shuni  ko‘rsatadiki  talabalariga chizmachilik fanini o‘qitishda bilish
faoliyatini   faollashtiradigan   maslalar   yechishdan   PowerPoint   dasturi   orqali
taqadimot (animatsiya)dan samarali foydalanish natijasida  2020-2021 o‘quv yilida
47-48 % ni, 2021-2022 o‘quv yilida esa 90-95 % ni tashkil etdi.
Hozirgi kunda ta`lim tizimida o’qitish usullarining boy xazinasi to’plangan.
Biz ta`limning rivojlanishida pedagogik texnologiyalardan to’g`ri foydalana olsak,
ko’zlagan   natijaga   ishonch   va   qisqa   yo’l   bilan   erisha   olamiz.   Ta`lim
texnologiyalari   sohasidagi   izlanishlarning   to’xtovsiz   rivolanib   borishi   va   yangi
imkoniyatlarning   yuzaga   kelishi,   ta`lim   vazifalarining   muvaffaqiyatli   amalga
oshirish   o’qitish   usullarini   mutassil   yangilab   turishi,   xalq   pedagogikasi,   ayniqsa
milliy   sharq   xalqlari   pedagogikasidan   ijodiy   foydalanishni   talab   qilmoqda.   Lekin
shuni   ham   aytib   o’tish   kerakki   oldinroq   aytib   o’tganimizdek,   zamon   o’zgarishi,
ta`limning   rivojlanishiga   qarab   yangidan   yangi   texnologiyalar   yaratiladi.
YAratilayotgan   zamonaviy   texnologiyalardan   ko’proq   foydalanish   yaxshi,   lekin
eski   texnologiyalarni   yoddan   chiqarmasligimiz   kerak,   ya`ni   ular   (eski
texnologiyalar)ni   yaxshi,   sifatli,   o’tkir   metodlarini   dars   jarayonida   qo’llab
turishimiz kerak. Shuni alohida ta`kidlash joizki, o’quvchilarning bilim saviyasini,
fanni   o’zlashtirish   darajasini   har   hil   metodlar   yordamida   aniqlash   yaxshi   natija
berishini kuzatdik
Tadqiqot   maqsadi   va   vazifasidan   kelib   chiqqan   holda   quyidagilarni
bajarishga   erishdim:
 davlatimiz tomonidan	 ta`lim	 tizimiga	 qaratilayotgan	 diqkat	 e`tibor	 o’rganildi;
90  muhandislik grafikasi	 fanidan	 o’yinli	 texnologiyalarni	 qo’llanilishi	 taxlil
qilindi;
 talabalarda	
 muhandislik	 grafikasi	 mavzulariga	 oid	 fazoviy	 tassavurni,	 ya`ni
xotira	
 tassavurini	 rivojlantirishga	 mo’ljallangan	 o’yinli	 (didaktik	 o’yinlar)
ishlanmalaridan	
 foydalanish	 metodikasi	 ishlab	 chiqildi.
XULOSA .
Xulosa   qilib   aytganda     mamlakatimiz     mustaqilligiga     erishgan
davrlardanoq   barcha   soxalarda   bo‘lgani   singari ta’lim   soxasida   ham   ko‘pgini
samarali   ishlar   amalga oshirildi.   Prezidentimiz aytganidek, O‘zbekiston kelajagi
o‘sib   borayotgan   yosh   avlod   qo‘lida ,   ya’ni   uning sa’y-harakatlariga   bog‘liq.
Sobik  Sovet  ta’lim   tizimi   xalq  ta’limiga  bo‘lgan    ehtiyojni     qondira    olmaganligi
sababli  jahon  tajribalaridan  kelib  chiqqan  xolda O‘zbekiston Respublikasi Oliy
Kengashining 1992  yil 2 iyul  qarori  asosida  Ta’lim  to‘g‘risidagi  qonun  qabul
qilindi   .     Bu     esa     ta’lim     tizimini     yangilanishiga     sabab   bo‘ldi.     Shu   davr
mobaynida qanchadan-qancha  o‘quv  muassasalari   tashkil   etildi.    Keyingi  yillarda
yuqorida   takidlangan   so‘zimizning     isboti     o‘laroq   mamlakatimizning     barcha
hududlarida   yangidan   kasb -hunar   kollejlari ,   oliy   ta’lim   muassasalari    barpo
etildi .
Компьютер   технологияларининг   таълим   жараёнида   қўлланилиши
маъруза дарсларининг хам шаклини ўзгартиришни талаб этмоқда. Маърузачи
чекланган   хажмдаги   вақт   орлиғида   белгиланган   мавзу   бўйича   асосий
тушунчаларни ўрганишга йўналтирувчи кўрсатма ва изохлар беради. Бундай
шароитда   ўқитиш   сифати   ва   самарасини   ошириш   учун   ўқув   материалини
визуаллаштириш мухим ўрин тутади. Анъанавий усулда маъруза дарсларида
доска, мел ва плакатлар каби воситалардан кўп фойдаланилган. Улар хам ўз
вақтида   етарли   даражада   самара   бериб   келган.   Лекин   плакатлар   статистик
характерга   эга   бўлиб   уларга   ўзгартириш   киритиб   бўлмаган.   Доскага
91 маълумотларни   ёзибўчиришга   кўп   вақт   сарфланган.   Ўз-ўзидан   маълумки
белгиланган   материалларни   талабалар   эътиборига   тўлиқ   тақдим   этиш
имконияти чегараланган. Компьютерга уланган сонли видеопроекторларнинг
қўлланилиши   анъанавий   ўқитиш   усулидан   ахборотларни   электрон   шаклда
тасвирлаш   имконига   эга   янги   интеграллашган   ўқитиш   усулига   ўтказди.
Маъруза   ўқитувчиси   доска   ва   мел   ўрнига   ахборотларни   турлича
кўринишларда   тасвирловчи   жуда   катта   имкониятга   эга   бўлган   замонавий
воситаларга   эга   бўлди.   Бунда   ўқитувчи   ўқув   материалини   тақдим   этиш
шакли   ва   кетма-кетлигини   ўзи   аниқлайди.   Ўқув   материалининг   манбаи
сифатида   CD   диск   ва   HTML   хужжатлари   хизмат   қилади.   Талабалар
берилаётган   материалларнинг   асосий   қисминигина   конспект   қилиб,   кўпроқ
вақтини   тинглашга   ва   саволлар   беришга   сарфлаши,   ўқув   материалини
мустақил   ўрганишда   адабиётлар   қидиришга   кўп   вақт   сарфламасдан,   CD
дискдаги тайёр ўқув материаллардан ўрганиши мумкин бўлади. Тажрибалар
шуни   кўрсатмоқдаки,   мультимедиа   маърузаларда   ўқув   материалининг
график,   тасвир   ва   анимациялар   билан   кенг   қамраб   олиниши   ўқитувчига
мавзу   бўйича   кўпроқ   ахборот   бериш   ва   тушунтириш   учун   чегараланган
вақтдан   унумли   фойдаланиш   имконини   беради.   Тақдим   этилаётган
материалларнинг   визуаллиги   талабаларнинг   эсда   сақлаб   қолиш   даражасини
хам оширади.
Ta’lim  soxasidagi  yuksak  o‘zgartirishlar  yoshlarimizning  ayniqsa  ijodiy
jarayonga , ijodkorlikga   yo‘naltirilgan   bo‘lib   ko‘pgina   samarali   ishlar   amalga
oshirildi.   Keyingi     yillarda   “   yoshlar   ijodiyoti     markazi   ”     va     shunga     o‘xshash
yoshlarimizni     ijodga   yo‘naltiruvchi   muassasalar   ko‘paymoqda   .   Chizmachilik
darslarida     ham     yoshlarni     ijodga     yo‘naltirish     diqqat     markazimizda     turadi.
Ta’lim     jarayonida     yangi     pedagogik     texnologiyalardan     foydalanib     darslarni
tashkillashtirish  o‘quvchilarni  fanga bo‘lgan qiziqishlarini oshiradi .
92 Dissertatsiyada  ta’lim  soxasidagi  islohatlar, maqsad  va  vazifalarini  aniq
dalillar     bilan,   misollar   keltirib   tahlil   qilingan.   Chizmachilik   faniga   quyilgan
zamonoviy talablar  Talabalarning  bilimga  qiziqishini  rivojlantirib , ularning  o‘z
bilimi,  ko‘nikma  va  malakasini  mustaqil ravishda  to‘ldirib  borishiga   erishish
lozim.     Bu   masalalarni   amalga   oshirishida       dars   berish   jarayonida   o‘qitishning
didaktik     tamoyillariga     yonma-yon     ravishda     amal     qilish     zarurdir   ,     ana
shundagina  yuqoridagi vazifalarni  amalgam  oshirish  uchun  zarur  shart-sharoit
yaratiladi.     Didaktik   tamoyillar   o‘qitishning   ilmiy   asoslaridir.   Grafik   bilimlarni
o‘zlashtirishning     izchilligi     Talabalarning     bilim     saviyasini     ham     qobiliyatini
ketma-ket  rivojlanishini ham  ta’minlaydi.  Izchillik  tamoyili  chizmalarni  o‘qish
uchun     chizmalar     tanlash     o‘qituvchidan     moxirlikni     va     pedagogik     jihatdan
to‘g‘ri  chizmalarni  tanlashni  talab  qiladi.
Talabalarning   ijodkorlikka   bo‘lgan   qiziqishini   dissertatsiya   oxirida   keltirilgan
masalalar  orqali  uyg‘otish mumkin .
Professional   yoki   raqobatbardosh   darajasida   taqdimotda   animatsiyadan
foydalanish uchun ma'lum standart mezonlar mavjud: Slayddagi barcha animatsion
elementlarning   umumiy   qayta   tinglash   muddati   10   soniyadan   oshmasligi   kerak.
Eng   mashhur   ikkita   formatlar   mavjud   -   kirish   va   chiqish   joyiga   2   soniya   yoki
ishlab   chiqarish   va   6   soniya   va   6   ta   jarayonda   muhim   fikrlarni   ajratish   bo'yicha.
Taqdimotlarning   ba'zi   turlari   har   bir   slaydni   deyarli   to'liq   namoyish   etganda
animatsiya   elementlarini   ajratish   uchun   o'z   vaqtining   o'z   vaqtiga   ega.   Ammo
bunday dizayn o'zini bir yoki boshqa tarzda oqlashi kerak. Masalan, agar u haqida
slayd va ma'lumotni vizualizatsiya qilishning mazmuni bu yondashuvda saqlanadi
va nafaqat  bezash  uchun foydalanilmaydi. Bunday ta'sirlar  ham  tizimni  yuklaydi.
Bu   kichik   misollarda   sezilarli   bo'lishi   mumkin,   chunki   zamonaviy   qurilmalar
yaxshi   ishlashni   maqtagan.   Biroq,   ulkan   media   paketini   kiritish   bilan   jiddiy
loyihalar ishlayotganda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Sayohat yo'llaridan
foydalanganda,   mobil   eleme   ekranlar   ostonlari   chegaralaridan   tashqariga
chiqmasligini diqqat bilan kuzatib boradi. Bu Taqdimot Yaratuvchi taqdimotining
93 professionalligini   namoyish   etadi.   GIF   formatidagi   video   fayllar   va   rasmlarga
animatsiyani   qo'llash   juda   tavsiya   etiladi.   Birinchidan,   tez-tez   ommaviy   axborot
vositalarini   buzish   holatlari   mavjud.   Ikkinchidan,   hatto   yuqori   sifatli
konfiguratsiya, muvaffaqiyatsizlikka uchraydi va fayl harakat jarayonida o'ynashni
boshlaydi. Taxminan aytganda, tajriba qilmaslik yaxshiroqdir. Vaqtni tejash uchun
animatsiyani haddan tashqari tez ro'za tutish mumkin emas. Agar qat'iy reglament
bo'lsa, umuman ushbu mexanizmdan voz kechish yaxshiroqdir. Effektlar, birinchi
navbatda,   vizual   qo'shimcha,   shuning   uchun   ular   hech   bo'lmaganda   odamni
bezovta   qilmasliklari   kerak.   Haddan   tashqari   tez   va   silliq   harakatlar   zavqlanishni
keltirib chiqarmaydi. Oxirida men PowerPoint animatsiyasi paydo bo'lgan tongida
qo'shimcha   bezatilgan   element   bo'lganligini   ta'kidlamoqchiman.   Bugungi   kunda
ushbu   effektlarsiz   professional   taqdimot   talab   qilinmaydi.   Har   bir   slayddan   iloji
boricha   ajoyib   va   \u200b\u200bfunktsional   animatsiya   elementlarini   yaratishda
amaliy ahamiyatga ega bo'lish juda muhimdir.
  FAYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI
94 1. Karimov  I.A . “Barkamol   avlod    O‘zbekiston  taraqqiyotining poydevori ”.
Toshkent , 1997.
2. Karimov  I.  A. “ O‘zbekiston  buyuk  kelajak  sari ”  Toshkent
3. Ўзбекистон   Республикасининг   « Таълим   тўғрисида » ги   қонуни
( Баркамол   авлод   –   Ўзбекистон   тараққиётининг   пойдевори .   – Т .:   Шарқ
нашриёт   матбаа - концерни . 1997. – Б .20-29.
4. Ўзбекистон   Республикасининг   « Кадрлар   тайёрлаш   миллий   дастури »
Баркамол   авлод   –   Ўзбекистон   тараққиётининг   пойдевори .   –
Т .: Шарқнашриёт   матбаа - концерни .1997.  Б .-31-61
5. “O‘zbekiston ” 1998   y.   I.   A.Karimov “ Yuksak   ma’naviyat  –   engilmas
kuch ”  Toshkent. 2008  yil .
6. Mirziyoyev Sh.M, “Milliy taraqqiyot yo’limizni qat’iyat bilan davom ettirib,
yangi bosqichga ko’taramiz” T. ;  “O’zbekiston” 2017
7. O‘zbekiston Respublikasining 1997 yil 29 avgustdagi «Ta’lim to‘g‘risida»gi
qonuni//Barkamol   avlod   -   O‘zbekiston   taraqqiyotining   poydevori   –   T.:
Sharq, 1997. -B. 20-29.
8. “Oliy   ta’limning   davlat   ta’lim   standartlarini   tasdiqlash   to‘g‘risida”.
O‘zbekiston   Respublikasi   Vazirlar   Mahkamasining   qarori.     343-son
16.08.2001.       http://www.lex.uz/docs/361387
9. O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   Farmoni.   O‘zbekiston
respublikasini   yanada   rivojlantirish   bo‘yicha   harakatlar   strategiyasi
to‘g‘risida. (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 6-
son, 70-modda)
10. Mirziyoyev   Sh.   M.   Erkin   va   farovon,   demokratik   O‘zbekiston   davlatini
birgalikda   barpo   etamiz.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   lavozimiga
kirishish   tantanali   marosimiga   bag‘ishlangan   Oliy   Majlis   palatalarining
qo‘shma   majlisidagi   nutq   /   Sh.M.   Mirziyoyev.   –   Toshkent:   O‘zbekiston,
2016. - 56 b.
11.             Abduqodirov   A.A.,   Pardayev   A.   Ta’lim   va   tarbiyada   zamonaviy
pedagogik texnologiyalardan foydalanish uslubiyoti. –T:, “Tafakkur”.  2014.
-366 bet
12. Abduqodirov   A.A.,   Pardayev   A.X.   Masofali   o‘qitish   nazariyasi   va
amaliyoti.-T.: Fan -2009. -145 b.
13. Akimov   S.S.   Metodicheskaya   sistema   obucheniya   osnovam   nauchnix
issledovaniy   v   texnologicheskom   obrazovanii   studentov   pedagogicheskix
universitetov   //   Vzaimodeystviye   lichnosti,   obshestva   i   obrazovaniya   v
sovremennix   sotsiokulturnix   usloviyax:   Mejvuzovskiy   sbornik   nauchnix
trudov.   Red.   kollegiya   S.A.   Lisitsin,   V.P.   Solomin,   S.V.Tarasov.   –   SP   b.:
LOIRO. 2005.  S. 292-295. – 474 s.
14. Amonashvili   Sh.A.   Razmishleniya   o   gumannoy   pedagogike.
https://www.twirpx.com/file/1581618/ (data obrasheniya: 09.08.2019).
95 15. Anatolyev   A.G.,   Razvitiye   veb-texnologiy:   osnovniye   tendensii   i
perspektivi. http://www.4stud.info/web-programming/lecture9.html  
16. Aripov   M.M.,   Haydarov   A.   Informatika   asoslari.   O‘quv   qo‘llanma   –   T.:
O‘qituvchi, 2002. – 432 b.
17. Asyamov   S.V.,   Beknazov   O.N.   O‘quvchilar   bilimini   baholash   tizimida
pedagogik testning o‘rni.O‘quv-metodik qo‘llanma. T.-2012y.42b.
18.  Avanesov V.   Opredeleniye pedagogicheskogo testa.// Upravleniye shkoloy.
№ 29.   http://testolog.narod.ru/Theory21.html
19. Avanesov   V.S.   Teoriya   i   praktika   pedagogicheskix   izmereniy   (materiali
publikatsiy). testolog.narod.ru/Theory21.html
20. Avanesov   V.S.   O   professionalnom   samoopredelenii   shkolnikov   //
Sovetskaya pedagogika. 1985.- № 7.- S.25-28 Olimov A. Pedagogik testlar
tarixi va rivojlanishi. http://testolog.uz/?con=maqolaview&id=8
21. Baholash   metodlari.   O‘rta   maxsus   kasb-hunar   ta’limi   muassalari
o‘qituvchilari va amaliyot ustalari malakasini oshirish va trenerlar tayyorlash
bo‘yicha   o‘quv   metodik   qo‘llanma   /   A   Nishonov,   B.   Xaydarov,
B.Nuriddinov va boshqalar.-  T.: 2003. - 153 b.
22. Munavvarov A.  K .  Pedagogika.  To‘shkent , 1996.
23. Mahkamov U.  Axloq-odob saboqlari .  Toshkent 1994.
24. Rixsiboyev T. “Kompyuter grafikasi”. -T.: "Tafakkur qanoti". 2012.
25.   Murodov Sh.K. "Injenerlik graflkasi". -T.: "Sano-standart .2013
26. Nishonaliyev U.,  Tursunov I .  Pedagogika kursi.  Toshkent ,1996.
27. Abduraxmanov SH.  Chizma  geometriya  kursini  o‘q itish  mahsuldorligini
oshirishning  ilmiy-metodik  asoslari.  Monografiya- Namangan , 2007.
28. Adilov     P,     Tashimov     N.,     Xoshimova     X   .     Chizma     geometriyada
murakkab     va     qiyin     masalalarni     berish     talabalarda     fazoviy     tafakkurni
oshirish vositasi sifatida  -  T .,  Pedagogik ta’lim ,  2005 q 3.  B . 94-97
29. Xolimov     M   .     Fazoviy     tasavvurlash     va     mantiqiy     fikrlash     qobiliyatini
o‘stirishning     tezkor     usuli.     Toshkent   ,     Nizomiy     nomidagi   TDPU,
Respublika IAK materiallari, 2005  y ,  b . 120-122.
30. Pedagogika. O‘quv qo‘llanma. T. 1996.
31. G‘aybullayev N.R .  va boshqalar .  Pedagogika.  Universitetlar uchun dastur
.  T . 1996.
32. Yadgarov   .     N   .     D   .     Fazoviy   almashtirishlar   jarayonida     o‘quvchilarning
bilish faoliyatini rivojlantirish omillari .  Dissertatsiya .  T., 2009
33. G‘oziyev E .  Pedagogik psixologiya asoslari .  T . 1997.
34. G‘aybullayev   N .,   Yodgorov R .,   Mamatqulova  R.,   Toshmurodova   K .
Pedagogika.  T . 2000.
35. G‘aybullayev   N.,     Yodgorov   R   .,     Mamatqulova   R.,     Toshmurodova     K   .
Pedagogika.  T . 2000
36. X.Ibragimov,   SH.   Abdullayeva.     Pedagogika   nazariyasi   (darslik).   Т.,   «Fan
va texnologiya», 2008, 288 bet.
96 37. Umronxo‘jayev A. "Maktabda  chizmachllik o‘qitishni  takomillashtirish".    -
T .: " O ‘ qituvchi ".  1 993.
38. Botvinnikov   A.D.   va   boshqalar. « Chizmachilik ”   Toshkent   O‘qituvchi,
1989.
39. Qobiljonov   K.M .   va   boshqalar « Chizmachilik   va   chizma   geometriya
asoslari »  Toshkent , « O‘qituvchi » 1983.
40. Isayeva     M.SH.   «Chizmachilikdan     topshiriqlar».     Toshkent     «O‘qituvchi»
1993.
41. Umronxujayev  A. « Proeksiyalash  asoslari » « O‘qituvchi », 1992.
42. O‘rta maktab chizmachilik (A.D.Botvinnikrv tariri ostida)
43. Olimova Q.T. "Zamonaviy ta’lim texnologiyalari". -T.: 2007
44. E.Vasimnikov, "Me т .o буч . чер " M.1990 str.126-128
45. S.Dembinskiy, "Meт.преп.черч. в ср.шк"  M.1976.  стр 275-279
46. I.Rahmonov. Chizmachilikdan test . T., «O‘qituvchi», 1994.
47. Yu.Qirg‘izboyev va boshqalar. Mashinasozlik chizmachilik kursi. T., 
«O‘qituvchi», 1989.
48. E.Ro‘ziyev, A.Ashirboyev. Muhandislik grafikasini o‘qitish metodikasi. T. 
Yangi asr avlodi. 2010.
49. A.Ashirboyev. Chizmachilik. T. Yangi asr avlodi. 2008.
50. S.K.Bogolyubov, A.I.Voinov. Texnikaviy chizmachilik kursi Toshkent, 
«O’qituvchi», 1976.
51. Y.N.Baxanov. Texnikaviy chizmachilikdan topshiriqlar to’plami. Toshkent, 
«O’qituvchi», 1982.
52. Sh.K.Murodov va boshqalar. Chizma geometriya. Toshkent, “Iqtisod - moliya”,
2008.
53. 10.   I.Rahmonov   «Chizma   geometriya   kursi   va   texnikaviy   grafikadan   testlar».
T. «O’qituvchi» nashriyoti 1996 y.
54. 11.   I.Rahmonov,   Chizmachilikdan   didaktik   o’yinlar.   T.,   «O’qituvchi»
nashriyoti 1995 y.
55. A.Valiyev va boshqalar. “Chizmachilikni o’qitishda pedagogik texnologiyalar“
1-2 qism TDPU rizografi, 2013
56.   Azaizho’jaeva   N.N.   «Pedagogik   texnologiyalar   va   pedagogik   mahorat»   –   T.,
Adabiyot jamg’armasi, 2006
INTERNET MA’LUMOTLARI
1. www. ziyo.net
2. www. ursu .com
3. https://uz.wikipedia.org/wiki/Microsoft_PowerPoint   
4. https://studref.com/534413/informatika/   
istoriya_razvitiya_kompyuternoy_grafiki
5. https://shongames.ru/uz/program/kakie-tipy-animacii-mogut-byt-
ispolzovany-dobavlenie-animacii/
97 6. www.ppf.uni.udm.ru   
7. www.talant.spb.ru/wald.html   
8. www.school. edu. ru.
9. www. inter – pedagogika. ru.
10. www. ppsy.ru.
11. www.wwings.ru   
12. www.ppf.uni.udm.ru   
98

TALABALARGA C HIZMACHILIK DARSINI O’QITISHDA ANIMATSION EFFEKTLARDAN FOYDALANISH METODIKASI MUNDARIJA: KIRISH I–BOB. TA’LIM JARAYONIDA INNOVATSIYALAR, TASNIFI, SAMARADORLIK MEZONLARI 1.1 Ta’lim tizimi da o‘qituvchisining innovatsion pedagogik faoliyati va pedagogik faoliyat turlari. 1.2 Ta’limda innovatsiyalarning ahamiyati va dars samaradorligini oshirish metodikasi. 1.3 Talabalarga ахборот технологияларидан фойдаланиб дарс ўтиш ва унинг афзалликлари. I – BOB bo‘yicha xulosalar II – BOB ЗАМОНАВИЙ АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИБ ДАРС ЎТИШ ТАСНИФИ ВА АФЗАЛЛИКЛАРИ 2.1 Ta’lim jarayonida multimedia vositalarini qo’llash 2.2 Kompyuter grafikasidagi animatsiya turlari 2.3 Chizmachilik darslarida PowerPoint animatsiyalarni yaratish va effektlardan orqali talabala rning faoliyatini faollashtirish . II – BOB bo‘yicha xulosalar III – BOB CHIZMACHILIK DARSINI O’QITISHDA ANIMATSION EFFEKTLARDAN FOYDALANISH METODIKASI BO‘YICHA PEDAGOGIK TAJRIBA SINOV ISHLARI. 3.1 Pedagogik tajriba sinov ishlarini tashkil etish va uni amalga oshirish metodikasi 3.2 O‘tkazilgan tajriba-sinov ishlarining tahlili va samaradorligi Xulosa A dabiyotlar ro‘yxati Ilovalar 1

KIRISH Muammoning dolzarbligi.   O’zbekiston Respublikasining mustaqallikka erishishi ma’naviy, tarixiy qadriyatlarimiz hamda xalq pedagogikasi an’anadarini qayta tiklash va ularni zamonaviy pedagogik hamda axborot texnologiyalari asosida rivojlantirishga katta yo’l ochib berdi. Mamlakatimizda istiqlolning dastlabki yillaridan boshlab ta’lim-tarbiya tizimini rivojlantirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarilib, farzandlarimizning jahon andozalariga mos sharoitlarda zamonaviy bilim va kasb-hunarlarni egallashlari, jismoniy va ma’naviy jihatdan yetuk insonlar bo‘lib voyaga yetishlarini ta’minlash, ularning qobiliyat va iste’dodi, intellektual salohiyatini ro‘yobga chiqarish, yoshlarimiz qalbida ona yurtga sadoqat va fidoyilik tuyg‘ularini kamol toptirish borasida ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. Ta’lim sohasini yanada rivojlantirishga yangidan-yangi qonunlar, farmoyishlar e’lon qilindi. Har bir sohaga axborot texnologiyalari shiddat bilan birib kelib , inson mehnatini sezilarli darajada yengillashtirdi. «Kompyuterlashtirishni yanada rivojlantirish va axborot kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish» to’g’risidagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmonida bunining tasdig’ini ko’rish mumkin. Darhaqiqat, hozirgi kunda ta’lim sohasida kompyuter imkoniyatlaridan foydalanmaydigan o’quv fanlarini topish mushkuldir. O’quv jarayonidagi barcha fanlarga tadbiq etilgan axborot texnologiyalarining turli dasturlari ishlab chiqilib, o’tiladigan dars soati yildan-yilga ortib bormoqda. Hozirgi kunda kompyuterdan ta’lim tizimining turli sohalarida: chizmachilik, kimyo, fizika, informatika , biologiya, matematika kabi fanlardan keng foydalanilmoqda. O‘quvchilar tomonidan turli fanlardan bilim olish ham ularning axborotga bo‘lgan talabini qondirshning bir shakli hisoblanadi. Axbortolarning kun sayin ortib borishi, ularni jamiyatimiz taraqqiyotida qo‘llanish sohasining kenggayishi 2

turli fanlarni paydo bo‘lishiga olib keldi. Jumladan, kibernetika, informatika va axborot texnologiyalari fanlarini shular qatoriga kiritsa bo‘ladi. Bugungi kunda chizmachilik darslarida o‘quvchilarni ijodiy jarayonga o‘quv jarayonida kompyuter va axborot texnologiyalarini joriy etish va zamonaviy eliktiron dasturiy ta’minotlar yaratish masalasi dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Umumta’lim maktablari Chizmachilik darslarini yangi pedagogik texnologiyalar asosida o‘tishda PowerPoint , AutoCAD dastur lar i orqali elektron o‘quv qo‘llanmadan foydalanib, multimedia asosida dars o‘tish noan’anviy dars turlaridan biri hisoblanadi. Chizmachilik darslarida PowerPoint dasturi imkoniyatlaridan foydalanish o‘quvchilarda ijodiy jarayonga yo‘naltirish, fazoviy tasavvurni rivojlantirish, mantiqiy fikrlash, geometrik o‘lchash va yasashning amaliy usullarini o‘rganish imkoniyatlarini beradi. Asosiysi, PowerPoint dasturi asosida (animatsiya)lardan foydalanilgan holda chizma chizish, diagramma, jadval ko‘rinishidagi ma’lumotlarni o‘qish qobiliyatini rivojlantiradi, mustaqil o‘qish va o‘rganishga imkoniyat yaratadi. Demak, chizmachilik kursi bo‘yicha yaratilgan elektron o‘quv qo‘llanma o‘zidagi matn, grafika, animatsiya, o‘quv materialini o‘z ichiga olgan bo‘limlar, bilimlarni nazorat qilish tizimi (test va topshiriqlar) bilan boshqa darsliklardan farq qiladi. Shu jihatdan, umumta’lim maktablari chizmachilik kursi mavzularini o‘qitishda axborot texnologiyalaridan, elektron o‘quv qo‘llanmalardan foydalanish o‘quvchilarning fanlarni o‘zlashtirishlari va ko‘proq bilim olishlari uchun katta ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotning ob’ekti: Samarqand davlat arxitektura qurilish instituti “Dizayn” ta’lim yo’nalishi talabalarining chizmachilik darsi jarayoni. Tadqiqotning predmeti: Chizmachilik fanini o’qitish jarayonida innovatsion pedagogik texnologiyalarni tadbiq qilish yo’llaridan foydalanib, talabalar bilimini nazorat qilish va baholashga bag’ishlangan o’quv materiallari mazmuni, shakli va tanlash tamoyillari. 3

Tadqiqotning maqsadi: Ta`lim sifatini oshirish, OTMda “Talabalarga chizmachilik darsini o’qitishda animatsion effektlardan foydalanish metodikasi ” da innovatsion pedagogik texnologiyalarning tadbiqi, zamonaviy ta’lim texnologiyasini hamda o’quv jarayoni uchun ilmiy metodik tavsiyalar OTMda chizmachilik darslarida zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanib talabalar bilimini oshirish. Taqiqotning vazifalari:  “Talabalarga c hizmachilik darsini o’qitishda animatsion effektlardan foydalanish metodikasi ” mavzusiga doir ilmiy-metodik, pedagogik, didaktik manbalarni o’rganish, tahlil qilish.  Kompyuter texnologiyalarining ta’lim tizimidagi o’rni  Talabalarga animatsiya effeklardan orkali chizmachilik fanlari dan dastlabki zaruriy tushunchalarni berib bilim darajasini kengaytirish;  “Talabalarga c hizmachilik darsini o’qitishda animatsion effektlardan foydalanish metodikasi ” ga oid ilmiy-metodik tavsiyalar berish. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Maskur dissertatsiyaning ilmiy yangiligi shundaki, bugungi kunda jamiyatimizning turli sohalarida faoliyat ko’rsatuvchi mutaxassislarning professionallik darajasi ularning kompyuter tehnologiyalarini egallaganligi bilan ham belgilanadi. C hizmachilik darslari jarayanoda talabalarga zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanib ularga qiziktirishni oshirish. Birinchidan. Дарс жараёнида animatsion effektlardan foydalanish metodikasi кўпроқ қўллаш , ўқув жараёнини хилма – хиллигини оширишга ёрдам бериб , талабаларни - тингловчиларни зерикиш “ касаллигидан ” қутқаради , таълим беришни сифат жи x атдан янги , юқори поғоналарга кўтаради , бенуқсон ўқув дарсликлари билан таъминлашга эришилади , шахс ривожланишига ёрдам беради , талаба ва ўқитувчининг ижодий потенциали ва билиш фаоллигини шакллантиради уларда ўқишга , x аётга бўлган қизиқишини орттирад . Ikkinchidan. Бу ерда энг асосийси маърузанинг қисқача мазмуни ва кўргазмалилик. Ўқитувчи презентация слайдаларини кўрсатаётган пайтда, 4

ҳар – хил расмлар, формулалар ва графикларни кўрсатиши, маърузани қисқа ва лўнда қилиб ёздириши мумкин. Tadqiqotning ilmiy farazi: Agar, talabalarga m uhandislik grafikasi fanlaridan dastlabki zaruriy tushunchalarni berish orqali bilim darajasi kengaytirilsa, - talabalarda m uhandislik grafikasi fanlari dan zarur tushunchalarga oid ko’nikmalar rivojlantirilsa, - m uhandislik grafikasi fanlari dan talabalar egallagan bilim lar ini to’g’ri nazorat qilinsa va baholansa, - m uhandislik grafikasi fanlari dan talabalarga zamonaviy kompyuter texnologiyalaridan foydalanish ga oid metodik tavsiyalar ihlab chiqila va ta’limga joriy etilsa, dissertatsiyada qo’yilgan maqsadga erishiladi. Tadqiqot mavzusi bo’yicha adabiyotlar sharxi (tahlili). Ma’lumki, chizmachilik fani tasviriy san’at bilan birga qo‘shib mutaxassislikda o‘qitiladi. Shunga ko‘ra har ikki fanning muammolari bitta shaxsni - bo‘lajak tasviriy san’at va chizmachilik o‘qituvchisiga qaratilgan bo‘lib, ularnin o‘zaro aloqadorligi,umumiyligi hisobga olingan ko‘p qirrali ilmiy tadqiqot ishlari ham o‘rganildi. Bu borada, metodologik asos bo’lib, talabalarining pedagogik tayyorgarligini shakllantirish muamolariga taalluqli bo‘lgan dolzarb masalalar V.V.Abramova , A.A.Milyukov, I.P.Glinskaya, A.I.Popelyuxina, I.V.Soloduxin, A.E.Terentev kabi xorijlik olimlar tomonidan tadqiq qilingan va ishlab chiqilgan. Tadqiq qilinayotgan ishimizning bir qator muammolariga qisman bo‘lsada javob beradigan O‘zbekistonlik olimlarning ham amalga oshirgan ishlari ko‘rib chiqildi. Bunda badiiy-grafika fakulteti talabalarini mutaxassislik fanlarini o‘qitish metodikasi, o‘qitish jarayonining samaradorligini oshirish, bilish faoliyatini faollashtirish va boshqa shu kabi muammolar bo‘yicha (S.Abdurasilov, B.Azimov, S.Bulatov, B.Boymetov, A.Inagamov, K.Kasimov, U.Nurtaev, 5