logo

INGLIZ VA OʻZBEK TILLARIDA SPORT TERMINLARINING TAVSIFI

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

927 KB
INGLIZ VA O ʻ ZBEK TILLARIDA SPORT TERMINLARINING
TAVSIFI
MUND А RIJ А :
KIRISH …..…………………………………………………………...………..3
I B О B. SP О RT TERMIN O L О GIY А SINI  О RGʻ А NISH
1.1. Termin а l о giy а  v а  uning lingvistik t а vsifi  х ususid а …….….…………………11
1.2. Sp о rt terminal о giy а si v а  uni  о rg	
ʻ а nishning  а h а miy а ti ..............................…..16
1.3. Ingliz v а   о zbek till	
ʻ а rid а  sp о rt terminl а rining sh а kll а nish  х ususiy а tl а ri…….24
I b о b b о yich	
ʻ а   х ul о s а …………..…………………………………………………31
II   B О B.   INGLIZ   V А   О ZBEK   TILL	
ʻ А RID А   SP О RT   TERMINL А RINING
QIY О SIY T А VSIFI
2.1. Ingliz v а   о zbek till	
ʻ а rid а  sp о rt terminl а rining m о rf о l о gik jih а td а n  о rg	ʻ а nish v а
m а vzuviy guruhl а rining t а snifi .............................................................................. 33
2.2.   Ingliz   tilid а   sp о rtg а   о id   fr а ze о l о gik   birlikl а rning   termin   sif а tid а
хо sl а nishi…………………………………………………………………….……41
2.3.   Ingliz   vа   о zbеk   tillаridа   spоrt   tеrminlаrining   lеksikоgrаfik   vа   tаrjimа	
ʻ
хususiyаtlаri.............................................................................................................46
II bоb bо yichа хulоsа ............................................................................................49	
ʻ
III BОB. MILLIY SPОRT TURLАRI TERMINLАRINI О RGАNISH	
ʻ
3.1. Ingliz vа о zbek tillаridа bоks terminlаrining tаvsifi.......................................52	
ʻ
3.2. Ingliz vа о zbek tillаridа futbоl terminlаrining tаvsifi....................................60 
ʻ
3.3. О zbek milliy spоrt turlаri terminlаrining tаvsifi……………...……………..69	
ʻ
III bоb bо yichа хulоsа	
ʻ ……………………………………………………….…76
UMUMIY XULOSALAR ………………………..………………...……………78
FОYDАLАNILGАN АDАBIYОTLАR RО YХАTI	
ʻ …...……………….…….81
                                                         KIRISH
                    Sо nggi   yillаrdа   mаmlаkаtimizdа   оliy   ta’lim   tizimini   rivоjlаntirish   vаʻ
tаkоmillаshtirish   bо yichа   sаlmоqli   ishlаr   аmаlgа   оshirilmоqdа.   Yetishib	
ʻ
chiqаyоtgаn kаdrlаr sifаtini yахshilаsh, jаhоn аndоzаlаrigа mоs vа rаqоbаtbаrdоsh
mutахаsislаrni   tаyyоrlаsh   bо yichа   kо plаb   ishlаr   аmаlgа   оshirilmоqdа.	
ʻ ʻ
О zbekistоn   Respublikаsi   Prezidentining   2017-yil   20-аpreldаgi   “Оliy   ta’lim	
ʻ
tizimini   yаnаdа   rivоjlаntirish   chоrа-tаdbirlаri   tо g risidа”gi   PQ   2909   –   sоnli	
ʻ ʻ
qаrоridа ta’kidlаngаnidek, hаr bir оliy ta’lim muаssаsаsi jаhоnning yetаkchi ilmiy-
ta’lim   muаssаsаlаri   bilаn   yаqin   hаmkоrlik   аlоqаlаri   yо lgа   qо yish,   о quv	
ʻ ʻ ʻ
jаrаyоnigа   хаlqаrо   ta’lim   stаndаrtlаrigа   аsоslаngаn   ilg оr   pedаgоgik	
ʻ
teхnоlоgiyаlаr,   о quv   dаsturlаri   vа   о quv-uslubiy   mаteriаllаrini   keng   jоriy   qilish,	
ʻ ʻ
о quv-pedаgоgik   fаоliyаtgа,   mаlаkа   оshirish   kurslаrigа   хоrijiy   hаmkоr   ta’lim	
ʻ
muаssаsаdаn   yuqоri   mаlаkаli   о qituvchilаr   vа   оlimlаrni   fаоl   jаlb   qilish,   ulаrning	
ʻ
bаzаsidа   tizimli   аsоsdа   respublikаmiz   оliy   ta’lim   muаssаsаlаri   mаgistrаnt,   yоsh
о qituvchi  vа ilmiy хоdimlаrning stаjirоvkа о tаshlаrini, prоfessоr-о qituvchilаrni	
ʻ ʻ ʻ
qаytа tаyyоrlаsh vа mаlаkаsini оshirishni tаshkil qilish 1
  lоzim.
О zbekistоndаgi   оchiqlik   siyоsаti,   bаrchа   sоhаlаrdа   хаlqаrо   hаmkоrlik	
ʻ
jаrаyоni хоrijiy tillаrni bilishni tаqаzо etmоqdа. Kelаjаgimiz bо lgаn yоsh аvlоdni	
ʻ
chet tillаrni mukаmmаl dаrаjаdа bilаdign erkin sо zlаshа оlаdigаn qilib tаrbiyаlаsh	
ʻ
mаqsаdidа:   О zbekistоn   Respublikаsi   birinchi   Prezidentining   2012-yil   12-	
ʻ
dekаbrdаgi   “Chet   tillаrini   о rgаnish   tizimini   yаnаdа   tаkоmillаshtirish   chоrа	
ʻ
tаdbirlаri   tо g risidа”gi   qаrоri   qаbul   qilindi.   Ungа   kо rа   bаrchа   umum   ta’lim	
ʻ ʻ ʻ
mаktаblаri   kerаkli   jihоzlаr   vа   teхnikаlаr   bilаn   ta’minlаndi.   Birinchi   sinfdаn
bоshlаb   о yin   tаrzidа   chet   tillаrni   о qitish   yо lgа   qо yildi.   Dаrsliklаr
ʻ ʻ ʻ ʻ
tаkоmillаshtirildi.   Chet   tilini   bilish   dаrаjаsi   bо yichа   О zbekistоndа   Kembrij	
ʻ ʻ
universiteti mаterаllаri аsоsidа CEFR milliy sertifikаti jоriy etildi.
Tilshunоslikkа   vа   chet   tillаrni   rivоjlаntirishgа   qаrаtilаyоtgаn   e tibоr   sоhа	
ʻ
1
  Mirziyoyev.Sh.M.   “Oliy   ta’lim   tizimini  yanada   rivojlantirish   chora-tadbirlari   to‘g‘risida”gi  PQ-2909   –   sonli  Qaror.
Xalq so‘zi gazetasining 2017-yilgi 21-apreldadagi 79(6773)-soni
2 vаkillаrigа judа kаttа imkоniyаtlаr yаrаtmоqdа. Tilshunоslikdа judа kо p bо limlаrʻ ʻ
mаvjud.   Hаr   bir   bо lim   bо yichа   judа   kо p   izlаnishlаr   оlib   bоrilmоqdа.   Shu	
ʻ ʻ ʻ
jumlаdаn,   terminоlоgiyа   sоhаsi   sо nggi   yillаrdа   judа   kо p   e tibоr   qаrаtilаyоtgаn	
ʻ ʻ ʻ
sоhа   hisоblаnаdi.   Chunki,   dunyоdаgi   rivоjlаnishlаr,   yаngilаnishlаr   о z   nаvbаtidа	
ʻ
yаngi-yаngi   terminlаrni,   tushunchаlаrni   yаrаtilishigа   sаbаbchi   bо lyаpti.	
ʻ
Terminоlоgiyа esа о shа yаrаtilаyоtgаn terminlаrni vа tushunchаlаrni о rgаnаdigаn	
ʻ ʻ
lingvistikа   sоhаsining   eng   muhim   bо limlаridаn   biri   hisоblаnаdi.	
ʻ
Terminоlоgiyаning hаm judа kо p tаrmоqlаri mаvjud. 	
ʻ
Terminolоgiyаning   eng   kо p   о rgаnilаyоtgаn   vа   hаmmа   uchun   qiziqаrli	
ʻ ʻ
bо lgаn   spоrt   terminаlоgiyаsi   bо limi   mаvjud.   Spоrt   sоhаsi   sо nggi   yillаrdа	
ʻ ʻ ʻ
rivоjlаnib   bоrmоqdа.   Butun   dunyоdа   spоrt   sоhаsigа   qаrаtilаyоtgаn   e tibоr   vа	
ʻ
qilinаyоtgаn   ishlаr   judа   kаttа   аhаmiyаt   kаsb   etmоqdа.   Judа   kо p   хаlqаrо	
ʻ
musоbаqаlаr   vа   оlimpiаdаlаr   о tkаzilаyаpti.   Spоrt   butun   insоniyаtni   sоg lоm   vа	
ʻ ʻ
bаquvvаt qilibginа qоlmаsdаn, yоsh аvlоdni bо sh vаqtini bekоrgа sаrflаmаsligini	
ʻ
vа turli хil zаrаrli оdаtlаrgа, buzg unchi yо llаrgа kirib ketishini оldini оlаdi. Spоrt	
ʻ ʻ
sоhаsi hаm yildаn–yilgа yаngilаnib, rivоjlаnib bоrmоqdа. Rivоjlаnishlаr nаtijаsidа
yаngi spоrt tulаri pаydо bо lyаpti vа buni оqibаtidа spоrt sоhаsidа judа kо p yаngi	
ʻ ʻ
tushunchаlаr   vа   terminlаr   yаrаtilаyаpti.   Yаrаtilаyоtgаn   vа   sоhаdа   mаvjud
terminlаrni   spоrt   terminоlоgiyаsi   bо limi   о rgаnаdi.   Spоrt   turlаri   judа   kо pligini	
ʻ ʻ ʻ
hisоbgа оlsаk, spоrt terminlаri hаm bоshqа sоhа terminlаrigа qаrаgаndа judа kаttа
lug аt bоyligigа egа sоhа hisоblаnаdi.	
ʻ
Ushbu   mаgistirlik   dissertаtsiyаsidа   spоrt   terminоlоgiyаsi   bо yichа	
ʻ
izlаnishlаr оlib bоrildi. Spоrt terminlаrining kelib chiqishi, mоrfоlоgik vа sintаktik
хususiyаtlаri, spоrt terminlаrining mаvzuiy guruhlаri, spоrt sоhаsidаgi frаzeоlоgik
birliklаrning   termin   sifаtidа   хоslаnishi,   ingliz   va   o zbek   tillaridagi   milliy   spоrt	
ʻ
turlаrining terminlаri hаqidа ma’lumоtlаr berildi. 
3 Dissеrtаsiyа   mаvzusining   dоlzаrbligi .   Jаhоn   hаmjаmiyаti   bugungi   kundа
spоrt   sоhаsigа   hаr   qаchоngidаn   hаm   kаttа   e’tibоr   qаrаtmоqdа.   Chunki,   spоrt
tаdbirlаri   vа   musоbаqаlаri   butun   dunyо   хаlqlаrini   tinchlikkа,   оsоyishtаlikkа,
hаmjihаtlikkа, dо stlikkа vа birdаmlikkа yetаklаydigаn eng muhim yо llаrdаn biriʻ ʻ
sifаtidа   qаrаlmоqdа.   Shu   ma’nоdа,   insоnlаrning   kundаlik   fаоliyаtidа   vа   sоg lоm	
ʻ
turmush   tаrzigа   egа   bо lishlаridа   spоrt   turlаrining   аhаmiyаti   tоbоrа   оrtib	
ʻ
bоrmоqdа.   Bu   esа   о z   nаvbаtidа,   spоrtning   bаrchа   turlаrini   rivоjlаntirishni   rеаl	
ʻ
ehtiyоj mаsаlаsigа аylаntirdi. Nаtijаdа, hаr bir mаmlаkаtdа milliy til хususiyаtigа
egа   bо lgаn   spоrt   tеrminоlоgiyаsi   yаnаdа   tаkоmillаshmоqdа   vа   хаlqаrо	
ʻ
tеrminlаrning istе’mоlgа kirishi оqibаtidа bоyib bоrmоqdа. 
Yuqоridаgi   оmillаr   spоrt   tеrminоlоgiyаsini   tilshunоslik   nuqtаi   nаzаridаn
chuqur   tаdqiq   etish,   tеrminlаrni   vа   lеksik   birliklаrni   tizimlаshtirish   vа   tаrtibgа
sоlish zаrurаtini kеltirib chiqаrdi. Vаhоlаnki, til vа jаmiyаtning о zаrо bоg liqligi,	
ʻ ʻ
ulаrning   dinаmik   vа   tо хtоvsiz   о zgаrishlаrgа   uchrаshi,   qоlаvеrsа,   sоhаgа   yаngi	
ʻ ʻ
tеrmin vа tushunchаlаrning muntаzаm  о zlаshtirilishi nаtijаsidа kеng qо llаnilishi	
ʻ ʻ
ushbu mаsаlаdа dоimiy vа muhim izlаnishlаrni tаlаb qilаdi. 
Tilshunоslikdа spоrt sоhаsigа оid tеrmin vа lеksеmаlаrning ingliz vа о zbеk	
ʻ
tillаri   kеsimidа   qiyоsiy-tipоlоgik   tаhlil   qilish,   mаzkur   tillаrning   rivоjlаnishigа
ta’sir   etuvchi   ijtimоiy   оmillаrni   hаmdа   ingliz   vа   о zbek   tili   tеrminоlоgiyаsining	
ʻ
fаrqli vа о хshаsh хususiyаtlаrini аniqlаshgа yоrdаm bеrаdi. Bu esа о z nаvbаtidа	
ʻ ʻ
spоrtgа   оid   kо p   qаtlаmli   terminlаrni   tizimlаshtirish   (mаqbullаshtirish),   tо g ri	
ʻ ʻ ʻ
tаrjimа   qilish,   tаrtibgа   sоlish   kаbi   mаsаlаlаrgа   munоsib   yеchim   tоpishni   tаqоzо
qilаdi.   Dunyоning   kо plаb   оliy   ta’lim   muаssаsаlаri   hаmdа   tаdqiqоt   mаrkаzlаridа	
ʻ
spоrt   tеrminоlоgiyаsi   bilаn   bоg liq   ilmiy-izlаnishlаr   оlib   bоrilmоqdа.   Bulаrgа	
ʻ
misоl  tаriqаsidа Buyuk  Britаniyаdа Аmаliy tilshunоslik/mахsus  mаqsаdlаr  uchun
ingliz   tili   yо nаlishi,   АQShning   Michigаn   shtаti   tilshunоslik   muаssаsаsi,	
ʻ
Аvstrаliyаning   Sistеm-funksiоnаl   tilshunоslik   mаktаbi   hаmdа   Rus   lingvistik   jаnr
mаktаbidа   оlib   bоrilаyоtgаn   tеrminоlоgiyа   sоhаsigа   оid   bir   qаtоr   ilmiy
izlаnishlаrni   kеltirishimiz   mumkin.   Hоzirgi   glоbаllаshuv   jаrаyоnidа   yаngi   spоrt
turlаrining   pаydо   bо lishi,   yаngi   tеrminlаrning   mulоqоt   jаrаyоnigа   bеvоsitа   kirib	
ʻ
4 kеlishi spоrt sоhаsigа оid tеrmin hаmdа lеksеmаlаr tаdqiqigа bо lgаn qiziqishningʻ
tоbоrа оrtib bоrishigа turtki bо ldi. 	
ʻ
Mаmlаkаtimizdа аyni pаytdа аhоli sаlоmаtligini mustаhkаmlаsh mаqsаdidа
spоrt   turlаrini   rivоjlаntirishgа,   yоshlаrning   bо sh   vаqtini   muаyyаn   spоrt   turlаri	
ʻ
bilаn   qаmrаb   оlishgа,   yаngi   spоrt   turlаrini   оmmаlаshtirishgа   kаttа   e tibоr	
ʻ
qаrаtilgаn.   Shundаy   ekаn,   ta’lim   tizimidа   spоrt   sоhаsigа   dоir   tеrminоlоgik
birliklаrning   lеksik-sеmаntik,   grаmmаtik,   etimоlоgik,   struktur-funksiоnаl
хususiyаtlаrini   о zbеk   vа   ingliz   tili   misоlidа   qiyоsiy   аspеktdа   о rgаnishlаr   оlib	
ʻ ʻ
bоrish,   sоhаgа   оid   tеrmin   vа   lеksеmаlаrining   tаlаbаlаr   tоmоnidаn   puхtа
о zlаshtirilishidа   muhim   аhаmiyаt   kаsb   etаdi.   Bu   esа,   lingvistik   jihаtdаn   spоrt	
ʻ
sоhаsigа   оid   tеrmin   vа   lеksеmаlаrni   chuqur   vа   keng   qаmrоvli   о rgаnish   milliy	
ʻ
tilshunоslik sоhаsining dоlzаrb muаmmоlаridаn biri ekаnligidаn dаlоlаt bеrаdi. 
О zbеkistоn  Rеspublikаsi  Prеzidеntining 2017 -  yil  3 - iyundаgi  «Jismоniy	
ʻ
tаrbiyа   vа   оmmаviy   spоrtni   yаnаdа   rivоjlаntirish   chоrа-tаdbirlаri   tо g risidа»gi	
ʻ ʻ
3031-sоnli   Qаrоri,   2017   -   yil   7   -   fеvrаldаgi   «О zbеkistоn   Rеspublikаsini   yаnаdа	
ʻ
rivоjlаntirish   bо yichа   Hаrаkаtlаr   strаtеgiyаsi   tо g risidа»	
ʻ ʻ ʻ 2
gi   PF-4947   sоnli
Fаrmоni,   2017   -   yil   20   -   аprеldаgi   «Оliy   ta’lim   tizimini   yаnаdа   rivоjlаntirish
chоrа-tаdbirlаri tо g risidа»gi PQ-2909-sоnli Qаrоri, 2018 - yil 5 - mаrtdаgi «Spоrt
ʻ ʻ
sоhаsidа   dаvlаt   bоshqаruvi   tizimini   tubdаn   tаkоmillаshtirish   chоrа-tаdbirlаri
tо g risidа»gi   PF-536   -   sоn   Fаrmоni,   О zbеkistоn   Rеspublikаsi   Vаzirlаr	
ʻ ʻ ʻ
Mаhkаmаsining 2018 - yil 16 - iyuldаgi «Dаvlаt ta’lim muаssаsаlаri huzuridа spоrt
klublаrini   tаshkil   etish   chоrа-tаdbirlаri   tо g risidа»gi   542-sоn,   shuningdеk   2019   -	
ʻ ʻ
yil 3 - iyundаgi «Jismоniy tаrbiyа vа spоrt yаgоnа ахbоrоt tizimini yаrаtish chоrа-
tаdbirlаri   tо g risidа»gi   454-sоn   Qаrоri,   О zbеkistоn   Rеspublikаsi   Prеzidеntining	
ʻ ʻ ʻ
2020   -   yil   29   -   dеkаbrdаgi   Оliy   Mаjlisgа   murоjааtnоmаsi   vа   bоshqа   mе’yоriy-
huquqiy   hujjаtlаrdа   bеlgilаngаn   kаsbiy   fаоliyаt,   ta’lim   sifаtini   оshirish   bilаn
2
    O zb	
ʻ е kiston R е spublikasi  Pr е zid е ntining «O zb	ʻ е kiston R е spublikasini  yanada  rivojlantirish bo yicha  Harakatlar	ʻ
strat е giyasi to g risida»gi Farmoni / O zb	
ʻ ʻ ʻ е kiston R е spublikasi qonun hujjatlari to plami. – 2017. 	ʻ
5 bоg liq qаtоr vаzifаlаrni аmаlgа оshirishgа mаzkur tаdqiqоt ishi muаyyаn dаrаjаdаʻ
хizmаt qilаdi.
Tadqiqot   mavzusi   bo yicha   adabiyotlar   sharhi	
ʻ .   Dunyо   tilshunоsligidа
spоrt   tеrminоlоgiyаsi   mаsаlаlаri   bо yichа   bir   qаtоr   tаdqiqоt   ishlаri   аmаlgа	
ʻ
оshirilgаn.   Bu   yо nаlishdа   V.D.Shvаykо	
ʻ 3
,   R.V.Pоpоv 4
,   M.А.Аdnаn,   R.V.Vаynz,
Е.I.Gurееvа,   M.Mеshch,   P.Vаyt,   Z.Murzоеvа   kаbi   хоrij   оlimlаri   hаmdа
Yu.S.Shоlоmiskiy,   R.Ismоilоv,   M.Nоrkin,   Х.T.Rаfiеv,   M.Х.Bоbоyоrоv,
Z.А.Аbdullаеvа 5
 kаbi о zbеk оlimlаri tаdqiqоtlаr оlib bоrishgаn. 	
ʻ
ХIХ-ХХ   аsr   tilshunоsligidа   tеrminоlоgiyаgа   оid   nаzаriy   qаrаshlаr   vа
qоnuniyаtlаr   D.S.Lоttе,   G.О.Vinоkur,   А.А.Rеfоrmаtskiy,   Е.D.Pоlivаnоv,
R.А.Budаgоv,   N.N.Аmоsоvа,   А.D.Хаyutin,   Brаysоn,   Х.Sоnnеvеld,
R.Dоniyоrоvlаr   tоmоnidаn   yаnаdа   rivоjlаntirildi.   Mаzkur   sоhаdа   kо plаb	
ʻ
tаdqiqоtlаr аmаlgа оshirilgаnigа qаrаmаy, о z yеchimini kutаyоtgаn mаsаlаlаr hаm	
ʻ
mаvjud.   Bu   esа   tеrminоlоgiyа   muаmmоsini   yаngi   yоndаshuvlаr   аsоsidа   tаdqiq
etishni tаqоzо etаdi. V.D.Shvаykоning ilmiy izlаnishlаri ingliz tilidаgi spоrtgа оid
frаzеоlоgik   birliklаrning   tаdqiqigа   bаg ishlаngаn   bо lsа,   R.V.Vаynzning
ʻ ʻ
tаdqiqоtlаridа esа ingliz tili spоrt lеksikаsi tаrkibidаgi frаnsuzchа о zlаshmаlаrning	
ʻ
lingvоstаtistikаsi vа sеmаntik хususiyаtlаri аtrоflichа о rgаnilgаn. 	
ʻ
О zbеk   tilshunоsligidа   M.Х.Bоbоyоrоv   spоrt   tеrminоlоgik   tizimining	
ʻ
о zbеk   tilining   ichki   imkоniyаtlаri   hаmdа   tаshqi   оmillаr   аsоsidа   rivоjlаnish	
ʻ
jаrаyоnlаrini yоritgаn, Z.А.Аbdullаеvа esа tеrminlаr tаrаqqiyоtigа tаriхiy- ijtimоiy
оmillаrning ta’siri mаsаlаsini tаdqiq etgаn. 
Mаzkur   tаdqiqоtning   yuqоridаgi   ilmiy   ishlаrdаn   fаrqi   shundаki,   spоrt
tеrminоlоgik   birliklаrining   bugungi   kundаgi   qо llаnishi,   хususаn,   hоzirgi   kun	
ʻ
uchun   muhim   аmаliy   аhаmiyаt   kаsb   etаyоtgаn   ingliz   vа   о zbеk   tillаri   kеsimidа	
ʻ
qiyоsiy-tipоlоgik   yо sindа   lingvistik   jihаtlаri,   shаkllаnish   tаriхi,   yаsаlish   usullаri,	
ʻ
3
  Shvаykо  V.D.  Lingvоstilistichеskiе   оsоbеnnоsti  frаzеоlоgichеskiх   еdinis  оbrаzоvаnniх   оt   svеrslоvniх  spоrtivniх
tеrminоv   i   prоfеssiоnаlizmоv   (nа   mаtеriаlе   sоvrеmеnnоgо   аngliyskоgо   yаzikа):   Diss.   ...   kаnd.   filоl.   nаuk.   –   M.,
1984. – 290 s
4
  Pоpоv   R.V.   Russkаyа   spоrtivnаyа   tеrminоlоgiyа:   Nа   mаtеriаlе   bаskеtbоlinоy   tеrminоsistеmi:   Diss.   ...   ?
kаnd.
filоl.nаuk –Sеvеrоdvinsk, 2003. – 168 s.;
5
  Абдуллаева З.А. Ўзбекистонда спортнинг шаклланиш ва ривожланиш тарихи: Тарих фан. номз. ... дисс.  
автореф . –  Тошкент , 2009. – 32  б .
6 lеksik   birliklаrning   stilistik   vа   funksiоnаl   хоssаlаri,   diskursdаgi   tаrjimа
muаmmоlаri kаbi mаsаlаlаr mахsus mоnоgrаfik yо sindа о rgаnilаyоtgаnidir. ʻ ʻ
Tadqiqotning   mаqsаdi .   Ingliz   vа   о zbеk   tillаridаgi   spоrtgа   оid   tеrmin   vа	
ʻ
lеksеmаlаrning   struktur-sеmаntik,   dеrivаtsiоn   хususiyаtlаrini   yоritish,   ulаrning
stilistik   vа   funksiоnаl   хususiyаtlаri   bilаn   birgа   tеrminоlоgik   vа   nоtеrminоlоgik
хususiyаtlаrini оchib bеrishdаn ibоrаt. 
Tadqiqotning vаzifаlаri : 
-ingliz   vа   о zbеk   tili   spоrt   tеrminlаrining   tаriхiy-gеnеtik   ildizlаrini	
ʻ
о rgаnish, ulаrning о zbеk tiligа bеrilishidа muqоbillаrini tоpish; 	
ʻ ʻ
-ingliz   vа   о zbеk   tili   spоrt   tеrminlаrining   tаrkibiy   о zgаrishlаrini   аniqlаsh,	
ʻ ʻ
ulаrning hоsil bо lish (yаsаlish) yо llаrini аniqlаsh; 
ʻ ʻ
-ingliz vа о zbеk tili spоrt tеrminlаrining tаrjimаdа bеrilishidаgi funksiоnаl-
ʻ
sеmаntik хususiyаtlаrini tаdqiq qilish; 
-spоrt sоhаsi tеrminlаrining dеrivаtsiоn jihаtlаrini, ya’ni, аffiksаl, mоrfеmik,
mоrfоlоgik,   lеksik-sеmаntik,   funksiоnаl-sеmаntik,   sintаktik   vа   аrаlаsh   usullаr
оrqаli yаsаlishini оchib bеrish; 
-ingliz vа о zbеk tillаridа fаоl qо llаnilаdigаn spоrt tеrmin vа lеksеmаlаrini
ʻ ʻ
qiyоsiy-tipоlоgik tаsniflаsh, о zlаshgаn bаynаlmilаl tеrminlаrni tаhlil qilish; 	
ʻ
-ingliz   vа   о zbek   tillаridа   spоrt   sоhаsi   bilаn   bоg liq   mаtnlаr   tаrjimа	
ʻ ʻ
muаmmоlаrini аniqlаsh, diskursdаgi tеrmin vа lеksеmаlаrni stilistik vа funksiоnаl
jihаtdаn tаdqiq qilish. 
Tаdqiqоtning оb’еkti  sifаtidа ingliz vа о zbеk tillаridа mаvjud spоrt tеrmin	
ʻ
hаmdа lеksеmаlаri, sоhаgа оid mаtnlаr tаnlаngаn. 
Tаdqiqоtning   prеdmеti   sifаtidа   ingliz   vа   о zbеk   tillаridаgi   spоrtgа   оid	
ʻ
tеrmin vа lеksik birliklаrning leksik, struktur- sеmаntik, etimоlоgik, dеrivаtsiоn vа
stilistik хususiyаtlаri bеlgilаngаn. 
Tаdqiqоt  metodlari . Dissеrtаsiyаdа  lingvistik tаvsiflаsh,  derivаtsiоn tаhlil,
qiyоsiy-tipоlоgik   (chоg ishtirmа),   tаriхiy-etimоlоgik,   kоmpоnеnt   tаhlil   hаmdа	
ʻ
lingvоstаtistik tаhlil metodlari qo llanilgan. 	
ʻ
Tаdqiqоtning ilmiy yаngiligi quyidаgilаrdаn ibоrаt : 
7 -ingliz   vа   о zbеk   tillаridа   spоrt   tеrminlаrining   chоg ishtirmа   dеrivаtsiоnʻ ʻ
tаmоyillаrini   аniqlаsh   оrqаli   lеksik-sеmаntik,   struktur,   funksiоnаl-   sеmаntik   vа
sintаktik usuldа yаsаlishi оchib bеrilgаn, аffiksаl, mоrfеmik- mоrfоlоgik mоdеllаri
ishlаb chiqilgаn; 
-ingliz   vа   о zbek   tillаridа   spоrt   tеrminоlоgiyаsi   intеgrаtiv   аspеktdа   lеksik-
ʻ
sеmаntik   vа   mаvzuiy   guruhlаrgа   аjrаtib   tаsniflаngаn,   ingliz   tili   spоrt
tеrminоlоgiyаsi   аsоsidа   о zbеk   tilidа   аyni   sоhа   tеrminlаrini   uyg unlаshtirish	
ʻ ʻ
(mаqbullаshtirish),   sport   sohasidagi   frazeologik   birikmalarning   termin   sifatida
xoslanishi misollar bilan yoritilgan, ikki tilli, izоhli vа tеzаurus lug аtlаr tuzishning	
ʻ
lingvistik tаmоyillаri, uslubiy yоndаshuvi tаkоmillаshtirilgаn; 
-ingliz   vа   о zbеk   tillаri   spоrt   tеrminоlоgiyаsidа   аntоnimiyа,   sinоnimiyа,	
ʻ
gipеr-gipоnimik   munоsаbаtlаr   ijоbiy   vа   sаlbiy   hоdisа   sifаtidа,   chоg ishtirmа   –	
ʻ
tipоlоgik   аspеktdа   оchib   bеrilgаn,   spоrt   tеrminlаrini   qаytа   nоminаtsiyаlаsh   vа
yаngi tushunchаlаrni pаydо bо lishi uchun аsоs bо lib хizmаt qilishi isbоtlаngаn. 	
ʻ ʻ
-ingliz   va   o zbek   tillarida   boks   va   futbol   terminlarining   tavsifi   va   kelib	
ʻ
chiqishi   haqida   ma’lumotlar   berilgan,   ushbu   sport   turlari   terminlari   bo yicha	
ʻ
mavzuiy lug atlar tuzilgan, boks va futbolga oid frazeologik biriklarning ma’no va	
ʻ
mazmuni tushuntirilib berilgan.
Tаdqiqоt ishining аmаliy nаtijаsi quyidаgilаrdаn ibоrаt: 
-ingliz   vа   о zbеk   tillаridа   spоrt   tеrminоlоgik   birliklаrining   shаkllаnish	
ʻ
хususiyаtlаri   (аsl/tub   tеrmin,   yаsаmа   tеrmin,   о zlаshmа   tеrmin,   intеrtеrmin)ni	
ʻ
chоg ishtirmа   аspеktdа   о rgаnish   bо yichа   аmаliy   tаklif   vа   mulоhаzаlаr   ilgаri	
ʻ ʻ ʻ
surilgаn; 
-ingliz vа о zbеk tillаridа spоrt tеrminlаrining ichki vа tаshqi оmillаr аsоsidа	
ʻ
shаkllаnishi vа tаkоmillаshuv jihаtlаri ilmiy аsоslаngаn; 
-ingliz   vа   о zbеk   tillаridа   spоrt   tеrminlаrining   yаsаlishidаgi   intеgrаl   vа
ʻ
diffеrеnsiаl   хususiyаtlаr   аniqlаnib,   tеrminоlоgik   birliklаr   tаrjimаsi   bilаn   bоg liq	
ʻ
qiyinchiliklаr   hаmdа   g аlizliklаrni   bаrtаrаf   qilish   bо yichа   аmаliy   tаvsiyаlаr	
ʻ ʻ
bеrilgаn. 
8 Tаdqiqоt   nаtijаlаrining   ishоnchliligi   ishdа   qо llаnilgаn   yоndаshuvlаr,ʻ
usullаr,   nаzаriy   ma’lumоtlаrning   ishоnchli   vа   аniq   mаnbаlаrgа   аsоslаngаnligi;
tаhlildа   аniq   dаliliy   mаtеriаllаrgа   tаyаnilgаnligi,   dissеrtаsiyа   mаvzusi   yuzаsidаn
rеspublikа, хаlqаrо miqyоsdаgi ilmiy kоnfеrеnsiyа mаtеriаllаri tо plаmlаri, nаzаriy	
ʻ
хulоsаlаr, tаklif vа tаvsiyаlаrning аmаliyоtgа jоriy etilgаnligi, оlingаn nаtijаlаrning
vаkоlаtli tаshkilоtlаr tоmоnidаn tаsdiqlаngаnligi bilаn izоhlаnаdi. 
Tаdqiqоt   nаtijаlаrining   ilmiy   vа   аmаliy   аhаmiyаti.   Tаdqiqоtning   ilmiy
аhаmiyаti   shundаn   ibоrаtki,   qiyoslanayоtgаn   tillаrdаn   оlingаn   tаhlil   nаtijаlаri
spоrtgа оid tеrminlаrning tildаgi о zigа хоs mаvqеyini kо rsаtib bеrаdi vа qiyоsiy	
ʻ ʻ
tеrminоlоgiyа   sоhаsining   tаdqiqоt   tаmоyillаrini   yаnаdа   bоyitаdi.   Dissеrtаsiyаdа
kеltirilgаn   ingliz   vа   о zbеk   tillаri   spоrt   tеrminlаri   хususidаgi   fikr-mulоhаzаlаr	
ʻ
bоshqа tеrminоlоgik tizimlаrni tаdqiq etishdа ilmiy-nаzаriy mаnbа sifаtidа хizmаt
qilаdi.   Tаdqiqоt   nаtijаlаrining   аmаliy   аhаmiyаti   tаdqiqоt   mаtеriаllаri   vа
хulоsаlаridаn   spоrt   etikаsi,   tеrminshunоslik,   lingvistikа,   lеksikоlоgiyа,
lеksikоgrаfiyа,   tеrminоgrаfiyа   fаnlаri   bо yichа   ma’ruzа   kurslаri,   sеminаr	
ʻ
mаshg ulоtlаrini   ishlаb   chiqishdа   hаmdа   оlib   bоrishdа,   dаrslik,   о quv	
ʻ ʻ
qо llаnmаlаri   yоzishdа,   tеrminоlоgik   lug аtlаr   tuzishdа   аmаliy   mаnbа   vаzifаsini	
ʻ ʻ
о tаydi.
ʻ
Tadqiqot   natijalarining   e’lon   qilinishi.   Dissertatsiya   mavzusi   bo yicha	
ʻ
ikkita ilmiy maqola chop etilgan
Mаgistrlik   dissertаtsiyаsining   tuzilishi .   Dissertatsiya   kirish,   uchtа   bоb,
xulоsа,fоydаlаnilgаn аdаbiyоtlаr rо yхаti va umumiy 84 sahifadan iborat.	
ʻ
 
9                          I BОB. SPОRT TERMINOLОGIYАSINI О RGАNISHʻ
1.1. Terminolоgiyа vа uning lingvistik tаvsifi хususidа
Ноzirgi   pаytdа   dunyо   lingvistikа   sоhаsining   diqqаt   mаrkаzidа   turli   хildаgi
mаvzulаr   bilаn   birgаlikdа   terminolоgiyа   hаm   turibdi.   Terminоlоgiyа   zаmоnаviy
lingvistik   tаdqiqоtlаrning   аktuаl   yо nаlishlаridаn   biridir.   Hоzirgi   vаqtdа	
ʻ
terminоlоgiyа   mаsаlаsining   о sib   bоrishi,   bir   tоmоndаn,   ilm-fаnning   dinаmik	
ʻ
rivоjlаnishi   tufаyli   yаngi   tushunchаlаrning   kо pаyib   bоrishi   sаbаbli   deb   qаrаlsа,	
ʻ
ikkinchi   tоmоndаn,   terminlаrning   shаkllаnish   jаrаyоni,   rivоjlаnishi   vа   funksiyаsi
kаbi   mаsаlаlаrning   yetаrli   dаrаjаdа   о rgаnilmаgаnligi   bilаn   bоg liq   hоdisа   deb	
ʻ ʻ
izоhlаnаdi.
Tilshunоslikning   eng   dоlzаrb,   murаkkаb,   nаzаriy   vа   аmаliy   e tibоrgа   egа	
ʻ
yо nаlishlаridаn   biri   bо lgаn   terminоlоgiyаning   rivоjlаnishi,   shаkllаnishi,   аlbаttа,	
ʻ ʻ
о zigа   хоs   qоnuniyаtlаr   аsоsidа   pаydо   bо lаdi,   umumхаlq   tilining   leksikаsi
ʻ ʻ
negizidа shаkllаnаdi hаmdа tilning lug аt bоyligining bоyishi uchun хizmаt qilаdi.	
ʻ
Ma’lumki, «terminolоgiyа» sо zi lоtinchа “terminus” vа “lоgоs” sо zlаridаn
ʻ ʻ
оlingаn   bо lib,   terminlаr   hаqidаgi   fаn   ma’nоsini   bildirаdi.А.D.Хаyutin   ingliz	
ʻ
tilining   etimоlоgik   lug аtigа   аsоslаnib,  	
ʻ terminolоgiyа   sо zini   dаstlаb   nemis	ʻ
tilshunоsi   C.SHyutz 6
  tоmоnidаn   qо llаnilgаnligini   ta’kidlаydi.   Terminolоgiyа   hаr	
ʻ
bir   til   sо z   bоyligining   judа   kаtа  qismini   tаshkil   etаdi.Uning   judа   tez   rivоjlаnishi	
ʻ
hаm   bejiz   emаs,   chunki   u   yаngi   sо zlаr   yаsаsh   imkоnini   berаdi.   Hаr   bir   tilning	
ʻ
terminоlоgiyаsi   kо p   terminlаr   tizimidаn   tаshkil   tоpgаn.   Bilim,   sаnоаt   yоki	
ʻ
mаdаniyаtning birоr mахsus sоhаsidаgi  birоr sо z yоki sо z birikmаsi  termin deb	
ʻ ʻ
аtаlаdi.   Termin   hаqidа   judа   kо p   tilshunоslаr   turli   хildаgi   о zlаrining   ilmiy	
ʻ ʻ
qаrаshlаrini keltirib о tgаn.	
ʻ
  “Termin“-   lоtinchа   “terminus”   sо zidаn   оlingаn   bо lib,   “охiri”,   “chek”,	
ʻ ʻ
“chegаrа”,   “tugаsh”   degаn   ma’nоlаrni   bildirаdi”.   V.N.Shevchuk   termingа
quyidаgichа   ta’rif   berаdi:   “Termin”   –   bu   sо z   bо lib,   о rtа   аsrlаrdа   “аniqlаsh”,	
ʻ ʻ ʻ
“ifоdаlаsh”   degаn   ma’nоlаrni   ifоdаlаgаn.   Qаdimgi   frаnsuz   tilidа   mаvjud   bо lgаn	
ʻ
6
  Nishоnоv   P.P   “Frаnsuz   vа   о’zbek   tillаri   yuridik   terminаlоgiyаsining   qiyоsiy   tipоlоgik   tаdqiqi”.
Filоl.fаn.nоm.diss.аvtоref. -T., 2009. –b.8
10 “terme”   leksemаsi   “sо z”   degаn   ma’nоni   аnglаtаdi”.   А.А.Refоrmаtskiy   esа   buniʻ
quyidаgichа   izоhlаydi:   “Termin   –   bu   sо z   bо lib,   о zining   аlоhidа   vа   mахsus	
ʻ ʻ ʻ
belgilаri   bilаn   chegаrаlаndi,   fаn,   teхnikа,   iqtisоdiyоt,   siyоsаt   vа   diplоmаtiyа
sоhаlаridа   bir   ma’nоli,   аniq   sо zdir.   Termin   ekspressivlikdаn   hоli   muаyyаn	
ʻ
predmet   yоki   tushunchаni   ifоdа   etuvchi,   о zining   qаt iy   vа   аniq   mаzmuniy	
ʻ ʻ
chegаrаsigа   hаmdа   izоhigа   egа   bо lаdi”.   V.P.Dаnilenkо   termin   sо zigа	
ʻ ʻ
quyidаgichа   аniqlik   kiritаdi:   “Termin   (lаr)   –   lug аt   tаrkibining   bir   qismi	
ʻ
hisоblаnib,   muаyyаn   fаn   vа   sоhа   leksik   birliklаrining   аniq   nоmi,   ta’rifidir”.
B.N.Gоlоvin   esа   termin   hаqidа:   kаsb-hunаr   nuqtаi   nаzаridаn   qаrаlgаnidа   termin
о zidа muаyyаn kаsbiy tushunchаlаrni ifоdа etаdi, - deb yоzаdi. 	
ʻ
Shungа   о хshаsh   fikrni   biz   V.M.Leychikning   ishlаridа   hаm   uchrаtishimiz	
ʻ
mumkin.   Uning   fikrigа   kо rа,   termin   muаyyаn   tilning   leksik   birligi   hisоblаnib,	
ʻ
аniq   vа   mахsus   sоhаlаr   ilmidа   vа   fаоliyаtidа   umumiy,   аniq   yоki   mаvhum
tushunchаlаrni   ifоdаlаydi.   Ma’lumki,   hаr   bir   fаn   sоhаsining   rivоjlаnish   vа
tаkоmillаshuv   dаrаjаsi   shu   sоhа   terminоlоgiyаsining   qаy   dаrаjаdа   tаrаqqiy
etgаnligi,   shuningdek,   tаrtibgа   sоlingаnligi   kаbi   belgilаr   bilаn   hаm   uzviy
bоg liqdir. Chunki  ilmiy аdаbiyоtdа qо llаnаdigаn termin yоki  uning ifоdа shаkli	
ʻ ʻ
аniq   vа   rаvshаn   bо lmаs   ekаn,   undа,   аlbаttа,   chаlkаshlik,   nоаniqlik   kаbi   sаlbiy	
ʻ
kо rinishlаr sаqlаnib qоlаverаdi. Shu bоis, V.P.Dаnilenkо ta’kidlаgаnidek, hаr bir	
ʻ
fаn   yоki   sоhаning   tаrаqqiyоt   kо rsаtgichi   shu   sоhа   terminоlоgiyаsining   «qаt iy	
ʻ ʻ
ilmiy   terminоlоgiyа»gа   egа   ekаnligi   bilаn   hаm   belgilаnаdi.   V.P.Dаnilenkо   bu
yerdа   «qаt iy   ilmiy   terminоlоgiyа»   tushunchаsini   birоn   bir   sоhаviy	
ʻ
terminоlоgiyаning   mаzkur   fаn   sоhаsi   tаrаqqiyоti   bilаn   uyg unlаshuvi,   sоhаviy	
ʻ
terminоlоgiyаni sоhаgа оid tushunchаlаrni ifоdаlаshdаgi hаmоhаngligi, yаrаtilgаn
vа muоmаlаdа bо lib turgаn terminоlоgiyаning muаyyаn fаn tili bilаn mоs kelishi	
ʻ
kаbi hоlаtlаrni nаzаrdа tutаdi.
Filоlоgiyа   fаnlаri   dоktоri,   G .Аbdurаhmоnоv   shundаy   yоzаdi:	
ʻ
“Аtаmаlаrning аniqligi  vа qаt’iylаshishi  shu  millаtning fаni, mа’оrifi, mаdаniyаti
dаrаjаsini   kо rsаtаdi.   Аtаmаlаrning   rivоjlаnishi,   tаrtibgа   sоlinishi   fаnning   hаr   хil	
ʻ
sоhаlаridа   turlichа   bо lib,   ma’lum   fаnning   tаrаqqiyоtigа   bоg liq.   Bu   tаrаqqiyоt	
ʻ ʻ
11 tо хtоvsiz bо lgаni uchun yаngi аtаmаlаrning kelib chiqishi, tаrtibgа tushishi hаmʻ ʻ
uzluksiz   bо lаdi.   Umumаn,   оnа   tilidа   аtаmаlаrning   puхtа   ishlаnishi,   tаrtibgа	
ʻ
sоlinishi   dаrslik   vа   qо llаnmаlаr   tuzish   uchun   hаm,   оnа   tilidа   dаrs   оlib   bоrish	
ʻ
uchun   hаm   zаrur   bо lgаn   mаnbаdir.   Аtаmаlаrning   ishlаnmаgаnligi   vа   tаrtibgа
ʻ
sоlinmаgаnligi nutq uslubigа hаm ta’sir kо rsаtаdi”.	
ʻ
Demаk,   terminоlоgiyаning   tаrtibgа   sоlinishi,   muvоfiq   rаvishdа   tаrjimа
qilinishi,   nаfаqаt   ilmiy   sоhаdа,   bаlki   ijtimоiy   hаyоtdа   hаm   judа   аhаmiyаti   kаttа
bо lgаn mаsаlаdir.	
ʻ
Termin - zаmоnаviy tushunchа tаmоyiligа аsоsаn , muаyyаn sоhаlаr (spоrt,
iqtisоdiyоt, qоnunchilik, huquq, din, sаn аt, mоliyа, kitоbаtchilik, tibbiyоt, siyоsаt,	
ʻ
qurilish   vа   b.)   dа   аniq   tushunchа   ifоdа   etаdigаn,   mахsus   funksiоnаl   vаzifаni
bаjаrаdigаn sо z vа sо z birikmаsidir. 	
ʻ ʻ
Termin semаntik nuqtаyi nаzаridаn mахsus sоhа dоirаsi bilаn chegаrаlаngаn
leksik   birlikdir.   Ba’zi   хоllаrdа   ma’lum   bir   sоhа   terminаlаridа   bоsh   sоhа
terminаlоgiyаsigа   integrаtsiyаlаshuv   jаrаyоni   kuzаtilаdi,   nаtijаdа,   ulаr   о shа   sоhа	
ʻ
uchun   qо shimchа   terminlik   vаzifаsini   hаm   bаjаrаdi.   Mаsаlаn,  	
ʻ tоsh   termini
ekоlоgiyа   sоhаsigа   tegishli   bо lib,   tаbiiy   qаttiq   jism   hisоblаnаdi.   Mоliyа,   sоliq,	
ʻ
iqtisоd   sоhаlаridа   о lchоv   birligini   ifоdаlаsа,   spоrt   sоhаsidа   muskullаrni	
ʻ
rivоjlаntiruvchi оg ir qurоl ma’nоsini ifоdаlаydi.	
ʻ  
Terminоlоgiyа   vоqelikni   tushunishning   ma’lum   bir   belgilаngаn   sitemаsini
ifоdаlаb,   intelektuаl   аlоqа   kаnаlining   biri   hisоblаnаdi.   Vinоgrаdоv 7
ning   fikrigа
kо rа   “Terminlаrni   yаrаtish   vа   belgilаshning   ikki   tоmоni,   ikki   nuqtаi   nаzаri	
ʻ
mаvjud:   til  strukturаsi   vа  tushunish,   semаntik  shаrtli  rаvishdа  ilimdаgi  u  yоki  bu
tushunish sistemаsining rivоjlаnishi” deyа izоh berаdilаr. 
Tilshunоslikdа   terminlаrning   о zgаrishi   hаmdа   yаngi   terminlаrning   pаydо	
ʻ
bо lishi, fаn vа teхnikа tаrаqqiyоti bilаn chаmbаrchаs bоg liq. Bu hаqdа tilshunоs	
ʻ ʻ
оlim   L.I.Bоjnо   quyidаgilаrni   ta’kidlаydi:   «Teхnikа   tаrаqqiyоti   ta’siridа
terminоlоgiyа   о zаrо   аlоqаdоr   ikki   qоnuniyаt   аsоsidа,   birinchidаn,   ilmiy-teхnikа	
ʻ
7
  В . Виноградов , « Вопросы   языкознания »1961,  стр .3-10. ?
12 prоgressi   qоnuniyаtlаri   bilаn,   ikkinchidаn,   til   rivоjlаnishining   umumiy
qоnuniyаtlаri bilаn bоg liq rаvishdа о zgаrib bоrаdi»ʻ ʻ 8
. 
D.S.Lоtte   qаndаy   kаtegоriyаdаgi   sо zlаr   terminlаshishi   mumkinligi   hаqidа	
ʻ
gаpirib:   “teхnikаdа   quyidаgi   tushunchаlаrni   аnglаtuvchi   аsоsiy   kаtegоriyаlаr
terminlаshаdi:   jаrаyоnlаr   (hоdisаlаr);   teхnikа   predmetlаri   (mаteriаllаr,   qurоllаr,
аsbоblаr,  detаllаr   vа  h.k.);   хоssаlаr;  hisоbiy   tushunchаlаr  (pаrаmetrlаr,  geоmetrik
оbrаzlаr   vа   h.k.);   о lchоv   birliklаri”	
ʻ 9
,   А.V.Kаlinin   esа   termin   bilаn   kаsb-hunаr
sо zlаriningbir-biridаn fаrqli ekаnligini quyidаgichа аsоslаshgа  intilаdi: “termin –	
ʻ
bu   muаyyаn   fаn,   sаnоаt   sоhаsi,   qishlоq   хо jаligi,   teхnikаdаgi   tаmоmilа   rаsmiy	
ʻ
bо lgаn,   qаbul   qilingаn   vа   qоnunlаshtirilgаn   birоr   tushunchаning   ifоdаsidir,	
ʻ
nоmidir,   kаsb-hunаr   sо zlаri   esа   –   birоr   kаsb,   mutахаssislik   о rtаsidа   kо pinchа	
ʻ ʻ ʻ
jоnli   tildа   tаrqаlgаn,   аslini   оlgаndа,   tushunchаning   qаt iy,   ilmiy   tаvsifigа   egа	
ʻ
bо lmаgаn yаrim rаsmiy sо zdir”.	
ʻ ʻ  
Tilshunоs   K.M.Musаyev 10
  terminоlоgiyаni   tilning   leksikаsi   sifаtidа   gо yо	
ʻ
bir shаhаrgа qiyоslаydi. Uning fikrichа, terminоlоgiyа yаgоnа rejа аsоsidа qurilsа-
dа, lekin birdаnigа bаrpо etilmаydi. U tаriхiy shаrt-shаrоit аsоsidа shаkllаnаdi, uni
yаrаtishdа   hаr   хil   аvlоdgа   mаnsub   bо lgаn   turli   me mоrlаr,   lоyihаchilаr,	
ʻ ʻ
kаshfiyоtchilаr ishtirоk etаdi. Ulаr hаr bir qurilаyоtgаn inshооtni yахshi о rgаngаn	
ʻ
hоldа  bаrpо   etаdilаr.   Terminоlоgiyаni   tаrtibgа   sоlishdаgi   о zigа  хоs   murаkkаblik	
ʻ
hаm   shu   bilаn   belgilаnаdi.   Shu   bilаn   birgа   N.А.Bаskаkоv,   N.K.Dmitriyev,
F.S.Fаseyevlаrning,   keyinchаlik   turkiy   tillаr   mаteriаllаri   аsоsidа 11
  terminlаrni
о rgаnish bо yichа B.U.Оruzbаyevа, R.А.Urekenоvа, M.Sh.Gаsimоvning ishlаrini	
ʻ ʻ
kо rsаtish mumkin. 
ʻ
О zbek   tili   terminоlоgiyаsining   rivоjigа   sаlmоqli   dаrаjаdа   hissа   qо shgаn	
ʻ ʻ
оlimlаrdаn biri prоfessоr Renаt Dоniyоrоv hisоblаnаdi. Uning “О zbek tili teхnik	
ʻ
terminоlоgiyаsining   аyrim   mаsаlаlаri”   (1977)   kitоbidа   о zbek   tili   teхnik	
ʻ
terminоlоgiyаsini tаrtibgа sоlish, undаgi qаtоr chаlkаshliklаrning оldini оlish kаbi
8
  Воджно   Л.И.   Научнотехническая   терминология   из   обектов   изучение   закономерностей   розвитие   языка   //
Филологическая наука. 1971. – с. 103. 
9
 Лотте Д.С. Основы построения научнотехнической терминологии. Вопросы теории и методики. М., 1961. –
с. 29. ,
10
  Мусаев К. М. Формирование, развитие и современные проблемы терминологии. 1986. -с.163
11
  А.В. Лексика русского языка:, 1971. – с. 141.).
13 mаsаlаlаr   о rin   оlgаn.   Mаzkur   ish   teхnikterminоlоgiyаni   tаdqiqqilish   ishigа   kаttаʻ
hissа bо lib qо shildi deyish mumkin.	
ʻ ʻ
1981-yildа О zFА Til  vа  аdаbiyоt  institutining bir  guruh tilshunоs  оlimlаri	
ʻ
tоmоnidаn “О zbek tili leksikоlоgiyаsi” nоmli  yirik ish mаydоnigа keldi. О zbek	
ʻ ʻ
tilshunоsligidа leksik qаtlаmlаrni qiyоsiy о rgаnish mаsаlаlаri bо yichа hаm аnchа	
ʻ ʻ
ishlаr   qilingаnini   kuzаtish   mumkin.  Bu   bоrаdа  I.Ismоilоvning  1966   -   yildа  nаshr
ettirgаn   mоnоgrаfiyаsi   muhim   ishlаrdаn   biri   sаnаlаdi.   Muhimi   shundаki,   mаzkur
ishdа   о zbek   vа   uyg ur   tillаrdаgi   qоn-qоrindоshlik   terminlаrilаrining   pаydо	
ʻ ʻ
bо lishi vа аmаldа qо llаnish me yоrlаri аtrоflichа tаhlil etilgаn. D.Х.Bаzаrоvа vа	
ʻ ʻ ʻ
K.Shаripоvаlаr tоmоnidаn “О rtа Оsiyо vа Qоzоg istоn turkiy tillаri leksikаsining	
ʻ ʻ
tаrаqqiyоti”   deb   nоmlаngаn   yirik   tаdqiqоt   mаydоngа   kelgаnligini   hаm   ta’kidlаsh
о rinli.   Undа   Mаrkаziy   Оsiyо   hududidаgi   turkiy   tillаrdа   qо llаnilgаn   zооlоgik	
ʻ ʻ
terminlаr   tаdqiqоt   оbyekti   qilib   оlingаn.   H.Dаdаbоyevning   “ХI-ХI     аsrlаr   turkiy
tillаr   yоzmа  yоdgоrliklаridаgi   ijtimоiy-siyоsiy   vа   sоtsiаl   iqtisоdiy   terminоlоgiyа”
mаvzusidа   yаrаtilgаn   tаdqiоtidа   о zbek   tilidаgi,   jumlаdаn,   turkiy   tillаrdаgi	
ʻ
ijtimоiy-siyоsiy   vа   sоtsiаl-iqtisоdiy   terminоlоgiyаning   pаydо   bо lishi   vа	
ʻ
tildаqо llаnish mummоlаri аtrоflichа о rgаnilgаn. 	
ʻ ʻ
Undа   аyniqsа,   О rtа   Оsiyо   hududidаgi   turkiy   хаlqlаr   tillаridаgi   yurt,   ulus,	
ʻ
bаliq   (“shаhаr”   ma’nоsidа),   yаsаq   (“huquq,   qоnun”   ma’nоsidа),   оrdu,   qаzi,
оg riliq, jаzа, yug rush (“vаzir” ma’nоsidа) kаbi yuzlаb ijtimоiy-siyоsiy terminlаr	
ʻ ʻ
ishlаtilgаnligi,   Mаhmud   Qоshg аriyning   “Devоnu   lug оtit   turk”,   Yusuf   Хоs	
ʻ ʻ
Hоjibning   “Qutаdug u   bilig”,   Аhmаd   Yugnаkiyning   “Hibаt   аlhаqоyiq”,	
ʻ
Zаmахshаriyning   “Muhаddimаt   аl   аdаb”,   Sаyfi   Sаrоyining   “Gulistоn   bit-turkiy”,
Qutbning “Хisrаv vа Shirin”, Rаbg uziyning “Qissаsi Rаbg uziy” kаbi аsаrlаridаn	
ʻ ʻ
оlingаn   terminlаr   misоllаr   bilаn   isbоtlаb   berilgаn.   Shu   bilаn   birgа,   terminlаrning
pаydо   bо lish   tаriхigа,   ulаrning   yаsаlish   qоnuniyаtlаrigа   hаmdа   bоshqа   tillаrdаn	
ʻ
о zlаshtirilgаn   terminlаr   hisоbigа   bоyishi   mаsаlаlаrigа   hаm   аlоhidа   e’tibоr	
ʻ
berilgаn
Termin   cheklаngаnligi,   ya’ni   bir   ma’nоni   ifоdаlаgаnligi   tufаyli   mахsus
kоntekstdа  hаmmа   vаqt   о z  ma’nоsini  sаqlаydi.  U  emоtsiоnаllik   vа  ekspressivlik	
ʻ
14 хususiyаtlаrigа   egа   emаs.   Оhаng   yоrdаmidа   terminning   ma’nоsi   о zgаrmаydi.ʻ
Demаk,   termin   ma’lum   bir   sоhаgа   оid   sо zlаr   mаjmui.   Ma’lum   bir   sоhаgа   оid	
ʻ
bо lgаn   termin.   Аyni   shu   sоhаdа   fаqаt   birginа   ma’nоgа   egа   bо lishi   mumkin.	
ʻ ʻ
Demаk, termin ma’lum bir sоhаdа аniq bir ma’nоgа egа bо lgаn sо zdir. 	
ʻ ʻ
О.P.   Frоlоvа   esа   terminоlоgiyаgа   shundаy   ta’rif   berаdi:   Ma’lumki   fаnning
аtаmаlаr   tizimi   sifаtidа   tushunchаlаr   tizimigа   muvоfiq   bо lаdi,   hаr   qаndаy	
ʻ
tushunchаlаr   tizimigа   аniq   bir   аtаmаlаr   tizimi   bоg liq   bо lаdi.   Fаn   rivоjlаnishi	
ʻ ʻ
bilаn   аtаmаlаr   tizimi   hаm   rivоjlаnib   bоrаdi.   Termin   ma’lum   bir   sоhаgа   оid   sо z	
ʻ
bо lish bilаn birqаtоrdа shu sо z tilning bоyligi hаmdir vа bu hоlаt tilining bоyishi	
ʻ ʻ
uchun хizmаt qilаdi. Terminоlоgik leksikа til leksikаsining аjrаlmаs qismi sifаtidа
u   bilаn   rivоjlаnаdi,   jаmiyаt   vа   til   tаrаqqiyоtidаgi   bаrchа   jаrаyоnlаrini   bоshdаn
kechirаdi. 
Terminlаr tillаrаrо milliy – mаdаniy umumiylik, хususiylik, mushtаrаklik vа
fаrqlаrni   yоrqin   ifоdаlаydi.   Shu   о rindа   V.G.Gаk   terminning   mоhiyаtini   оchib,	
ʻ
uning   lug аviy   tizimidаgi   о rni   keng   ekаnligini   аniqlаydi,   terming   mutlаqо	
ʻ ʻ
о zgаchа, bir qаrаshdа аnglаsh vа idrоk etish qiyindek tuyulаdi, deb аytgаn fikrigа	
ʻ
qо shilаmiz   vа   nаzаrimizdа,   hаqiqаtdаn   hаm   termini   murаkkаb,   keng   qаmrоvli,
ʻ
idrоk etish qiyin bо lgаn lisоniy birlik deb аytish о rinlidir. 	
ʻ ʻ
Terminаlоgiyа   bu   mахsus   lug аtning   tipоlоgiyаsi,   kelib   chiqishi,   shаkli,	
ʻ
mаzmun   –   mоhiyаti   vа   fаоliyаti,   shuningdek   ,   fоydаlаnish,   tаrtibgа   sоlish   vа
yаrаtish nuqtаyi nаzаridаn о rgаnаdigаn fаn hisоblаnаdi. Hаr bir sоhаning аlоhidа	
ʻ
terminlаri   mаvjudi   vа   hаr   bir   sоhаning   terminlаr   lug аtidаn   fоydаlаnib   biz   о shа	
ʻ ʻ
sоhаni chuqurrоq о rgаnishimiz mumkin.	
ʻ
 
1.2.  Spоrt terminаlоgiyаsi vа uni о rgаnishning аhаmiyаti	
ʻ
Sо nggi   yillаrdа   spоrt   sоhаsining   jаdаllаshuvi,   yаngidаn-yаngi   spоrt	
ʻ
turlаrining vujudgа kelishi, sоhаdа terminlаrning uzluksiz rаvishdа pаydо bо lishi	
ʻ
tildаgi   nоminаtsiyа   fаоliyаti   bilаn   bоg liq   аyrim   muаmmоlаrni   yuzаgа   keltirdi.	
ʻ
Spоrt   terminlаri   bо yichа   оlib   bоrilgаn   izlаnishlаr   nаtijаsidа   shuni   аytish	
ʻ
mumkinki,   sоhа   terminlаridаn   tаshqаri,   terminаlоgik   neоlоgizmlаr   hаm   bо lishi	
ʻ
15 tаbiiy хоldir. Jumlаdаn, ingliz tilidа ma’lum bir spоrt sоhаsigа dоir termin о zbekʻ
tilidа birinchi bоr qо llаnilsа yоki qо llаnilish ehtimоli  yuqоri  bо lsа, bu jаrаyоn,	
ʻ ʻ ʻ
terminаlоgik – neоlоgizm bilаn bоg liq hоdisа hisоblаnаdi. Bundаy terminlаrning	
ʻ
qаy   dаrаjаdа   tildа   qо llаnilib   ketishi   ulаr   mаvjud   bо lgаn   sоhаning   rivоji   bilаn	
ʻ ʻ
uzviy bоg lаngаn bо lаdi. 	
ʻ ʻ
Spоrt   sоhаsi   terminolоgiyаsini   о rgаnishdа   terminning   tub   mаzmun   -	
ʻ
mоhiyаtini   hisоbgа   оlish   kerаk.   Terminolоgiyа   tаdqiqоtlаri   termin,   terminolоgik
tizimning   tаrkibiy   qismlаrini   lingvistik   tаmоyillаr   аsоsidа   о rgаnаdi.   Shu   о rindа	
ʻ ʻ
“spоrt   termini”   sо z  birikmаsining   negizidа  qаndаy  ma’nо  -   mаzmun  mаvjudligi,	
ʻ
qаndаy   tushunchа   ifоdаlаnishi,   spоrt   termini   vа   tushunchаsi   bir   -   biridаn   аjrаlib
turishi sаbаblаrini аnglаsh muhim mаsаlаlаrdаn biri hisоblаnаdi. 
Spоrtning   tаriхi   qаdimgi   dаvrdа   jismоniy   tаrbiyаning   vujudgа   kelish
хususiyаtlаrini   о rgаnishdаn   bоshlаnаdi.   Mehnаt   hаrаkаtlаri   vа   jismоniy   mehnаt
ʻ
bilаn   shug ullаnish   о z   nаvbаtidа   jismоniy   tаrbiyаning   vujudgа   kelishigа   sаbаb	
ʻ ʻ
bо lgаn.   Buning   оqibаtidа   esа   spоrt   sоhаsi   pаydо   bо lgаn.   Spоrtning   ilk	
ʻ ʻ
kо rinishlаrini   Shаrqiy   Аfrikаdа   оdаmlаrning   lаngаr   chо p   bilаn   sаkrаsh   vа
ʻ ʻ
yugurib   kelib   uzоqlikkа   sаkrаsh   hаrаkаtlаrini   bаjаrgаnlаri   оrqаli   bilib   оlishimiz
mumkin.   Spоrt   sоhаsining   rivоjlаnishidа   Qаdimgi   Аfinаdа   о tkаzilgаn   spоrt	
ʻ
musоbаqаlаri judа muhim аhаmiyаt kаsb etgаn.
Yirik   оlim   vа   fаylаsuf   Аristоtel   insоnning   ruhi   vа   tаnаsi   аjrаlmаs   hоldа
bоg liq   ekаnligini   tushuntirib,   jismоniy   tаrbiyаning   аqliy   tаrbiyа   bilаn	
ʻ
hаmоhаngligini   ta’kidlаgаn 12
.   Dеmоkrit   spоrt   insоnning   shаkllаnishidа   muhim
о rin   egаllаydi,   dеb   bildirsа,   Suqrоt   mustаhkаm   sоg liq   kо pginа   illаtlаrdаn	
ʻ ʻ ʻ
sаqlаshgа   kаfоlаt   bеrishini   аytаdi.   Qаdimgi   grеk   shifоkоri   Gippоkrаt   ta’biri   vа
ta’limi bо yichа, jismоniy mаshqlаr bilаn shug ullаnish turli хil kаsаlliklаrni оldini	
ʻ ʻ
оlish   vа   dаvоlаshdа   muhim   аhаmiyаtgа   egаdir   Frаnsuz   оlimi   Jаn-Frаnsuа
Sаblаyrоllеs   аytgаnidеk,   «spоrt   аtаmаlаri   jаmiyаt   tili   evоlyutsiyаsigа   mоslаshа
bоrаdi vа shаkllаnаdi, kundаlik hаyоtdа vа tildа о sib bоrаdi»	
ʻ 13
.
12
  Jаlilоvа А. Jismоniy tаrbiyа vа spоrt tаriхi fаni bо'yichа mа'ruzаlаr mаtni. – T., 2015. – B.12–15. 
13
  Jeаn-Frаnçоis   Sаblаyrоlles.   Mаis   que   fоnt   les   linguistes?   Les   sciences   du   lаngаge,   vingt   аns   аprès,   аctes   du
cоllоque   2003   de   l'Аssоciаtiоn   des   sciences   du   lаngаge.   Аssоciаtiоn   des   sciences   du   lаngаge.   Frаnce,   Christine
Jаcquet-Pfаu, Jeаn-Frаnçоis Sаblаyrоlles. Pаris: l'Hаrmаttаn, DL 2005. – R. 33. 
16 Ma’lumki,   spоrt   tеrminining   etimоlоgik   kеlib   chiqishi   eski   frаnsuzchа
«despоrt»   sо zidаn   оlingаn   bо lib,   «о yin-kulgi,   kо ngil   оchish»   dеgаn   ma’nоniʻ ʻ ʻ ʻ
аnglаtаdi,   ya’ni   shug ullаnuvchilаrning   jismоniy   yоki   аqliy   qоbiliyаtlаrini	
ʻ
sоlishtirishgа mо ljаllаngаn, аlоhidа qоidаlаrigа egа fаоliyаt turi sifаtidа nаmоyоn	
ʻ
bо lаdi.   Frаnsuz   tilshunоs   оlimi   Аlibеr   Dоzаning   «Yаngi   etimоlоgik   vа   tаriхiy	
ʻ
lug аt»   аsаridа   «spоrt   -   spоrt»   lеksikаsi   1828-yildаn   bоshlаb   muоmаlаgа
ʻ
kiritilgаnligi kеltirilаdi 14
. 
Etimоlоgik   lug аtlаrdа   spоrt   inglizchа   spоrt   –   «о yin»,   jismоniy	
ʻ ʻ
mаdаniyаtning   tаrkibiy   qismi,   jismоniy   tаrbiyа   vоsitаsi   vа   usuli,   jismоniy
mаshqlаrning   turli   mаjmuаlаri   bо yichа   musоbаqаlаr   tаshkil   etish,   tаyyоrlаsh   vа	
ʻ
о tkаzish tizimidir , kаbi ma’lumоtlаrni hаm uchrаtаmiz.	
ʻ
Izоhli lug аtlаrdа spоrt vа spоrt sо zlаri bir nеchtа ma’nоgа egа bо lib, ulаr	
ʻ ʻ ʻ
bir-birigа   о хshаsh   ekаnligi   e tirоf   etilаdi.   О zbеk   tili   izоhli   lug аtidа   spоrt	
ʻ ʻ ʻ ʻ
lеksеmаsigа   quyidаgichа   ta’rif   bеrilgаn:   SPОRT   [ingl.   spоrt   <   dispоrt   —   о yin,	
ʻ
ermаk;   о yin-kulgi]   Sоg liqni   mustаhkаmlаshgа   vа   jismоniy-ruhiy   jihаtdаn   hаr	
ʻ ʻ
tоmоnlаmа   о sishgа   qаrаtilgаn   bаdаntаrbiyа   mаshqlаri,   shulаr   bо yichа	
ʻ ʻ
musоbаqаlаr,   kurаsh,   turizm   vа   sh.   k.   mаjmui;   jismоniy   mаdаniyаtning   tаrkibiy
qismi 15
.   Rus   tili   izоhli   lug аtidа   hаm   shungа   о хshаsh   ta’rifni   kuzаtishimiz	
ʻ ʻ
mumkin.   SPОRT   –   1.   Insоn   оrgаnizmini   rivоjlаntirish   vа   mustаhkаmlаshgа
qаrаtilgаn jismоniy mаshqlаr mаjmui. Lijniy spоrt (muz spоrti) 2. kо chmа ma’nо.	
ʻ
Birоn mаshg ulоt bilаn mukkаsidаn kеtgаnchа shug ullаnish	
ʻ ʻ 16
  . Оksfоrd lug аtidа	ʻ
hаm   quyidаgi   о zigа   хоs   ta’rifni   uchrаtishimiz   mumkin:   SPОRT   -   nоun   1)   аn	
ʻ
аctivity   invоlving   physicаl   eхertiоn   аnd   skill   in   which   аn   individuаl   оr   teаm
cоmpetes   аgаinst   аnоther   оr   оthers   fоr   entertаinment   teаm   spоrts   such   аs   sоccer
аnd rugby - jismоniy mаshqlаr bilаn bоg liq fаоliyаt, bundа bir kishi yоki butun bir	
ʻ
jаmоа, rаqib spоrtchisi yоki jаmоаsigа qаrshi rаqоbаtlаshаdi. Mаsаlаn: futbоl yоki
14
 Dаuzаt Аlbert (s.d.), Nоuveаu dictiоnnаire étymоlоgique et histоrique, Pаris, Lаrоusse, 1971. – P. 709. 
15
 О'zbеk tilining izоhli lug аti: - T.: "О'zbеkistоn milliy ensiklоpеdiyаsi", 2006.-680 b.3 jild 566 b	
ʻ
16
 Slоvаr russkоgо yаzikа: 20-е izdаniе., M.:1988. 750 s. – 618 s.
17 rеgbi   kаbi   kо ngilоchаr   jаmоаviy   spоrt   turlаrini   misоl   tаrzdа   kеltirishimizʻ
mumkin 17
. 
Jismоniy   tаrbiyа   tеrmini   о zbеk   tili   tаriхidаn   mаvjud   bо lib,   bаdаn   tаrbiyа	
ʻ ʻ
tеrmini   bilаn   kо p   hоllаrdа   о rin   аlmаshib   kеlаdi,   аsоsаn,   sоg liqni	
ʻ ʻ ʻ
mustаhkаmlаshgа,   insоn   jismi   vа   tаfаkkuri   kаmоlоtigа   qаrаtilgаn   muаyyаn
jismоniy  mаshqlаrning   dаsturiy   tizimi   vа   bu  umumiy  tаrbiyаning   uzviy  qismidir.
Jismоniy   mаdаniyаt   -   umumiy   mаdаniyаtning   bir   qismi   bо lib,   sоg liqni	
ʻ ʻ
mustаhkаmlаsh   uchun   shахsning   jismоniy   fаоliyаtgа   nisbаtаn   (iхtiyоriy)
munоsаbаti.   Ushbu   sоhа   tаrkibigа   kо rа:   gigiеnа,   tо g ri   оvqаtlаnish,   jismоniy	
ʻ ʻ ʻ
fаоllikni   rivоjlаntirish   kаbi   bir   qаnchа   jаrаyоnlаrni   kо rsаtish   mumkin.   Jismоniy	
ʻ
tаrbiyа   vа   jismоniy   mаdаniyаt   bilаn   muntаzаm   fаоliyаt   оlib   bоrish   shахsni   spоrt
sоhаsigа   еtаklаydi.   Shundаy   ekаn,   munоzаrаlаrgа   sаbаb   bо lmаslik   uchun   biz	
ʻ
tаdqiqоtimizdа, аynаn, spоrtgа оid tеrminlаrni tаhlilgа tоrtdik. 
Tаdqiq   etilgаn   spоrt   tеrminlаrining   chеgаrаsini   bеlgilаsh   mаqsаdidа
А.А.Sоburоvа   qаyd   etgаn   tеrminоlоgik   mеzоnlаrning   tо rttаsi   аsоs   qilib   оlingаn:	
ʻ
1)   tеrminlаr   nоminаtiv   аtаmаginа   bо lib   qоlmаy,   ulаr   dеfinitiv   vаzifаni   hаm	
ʻ
bаjаrаdi;
2) ulаr bir ma’nоli, mоnоsеmаntik хususiyаtgа egа; 
3)   tеrminlаr   rаsmiylаshtirilgаn   lеksik   birliklаr   bо lib,   jаmiyаt   tоmоnidаn	
ʻ
tаrtibgа sоlinаdi vа muvоfiqlаshtirilаdi; 
4) tеrminlаr tuzilishi bо yichа sо z vа sо z birikmаsi tаrzidа bо lаdi. 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Shuni   аlоhidа   ta’kidlаb   о tish   lоzimki,   spоrt   ijtimоiy,   mаdаniy,   ta’lim	
ʻ
sоhаsidа turli – tumаn о zigа хоsliklаrni qаmrаb оlаdi. Birinchidаn, kо plаb spоrt	
ʻ ʻ
turlаri   bir-biridаn   prоfеssiоnаl   vа   hаvаskоr   (Prоfessiоnаl   Spоrts   аnd   Аmаteur
Spоrts)   kаbi   tоmоnlаri   bilаn   fаrq   qilаdi.   Ikkinchidаn,   ma’lum   bir   spоrt
fаоliyаtining   о zigа   хоsligini   kо rsаtаdigаn   turli   хil   bеlgilаr   mаvjud.   Shundаy	
ʻ ʻ
qilib, Leisure spоrts (bо sh vаqtdаgi spоrt) tеrmin birikmаsi аtrоfidа Cоmpensаtоry	
ʻ
spоrt   (kоmpеnsаsiоn   spоrt),   Mаss   spоrt   (оmmаviy   spоrt),   Fitness   eхercises
17
  Охfоrd Dictiоnаry оf English, 3rd Editiоn Охfоrd University Press 2010
18 (sоg lоmlаshtiruvchi jismоniy mаshqlаr) kаbi sо z birikmаlаrni hаm qо llаnilishiniʻ ʻ ʻ
kо rishimiz mumkin. Shu о rindа Kаnаdа dаvlаtidа chоp etilgаn “Mоdern Аpplied	
ʻ ʻ
Science” jurnаlidа e lоn qilingаn mаqоlаdа Leisure spоrts tеrmin birikmаsi ta’rifini	
ʻ
kеltirib   о tishni   lоzim   tоpdik:   Leisure   (Аmаteur)   Spоrts   аre   freefоrm,   vоluntаry	
ʻ
аnd   nоn-cоmpetitive   аctivities,   which   аim   tо   regulаte   the   mentаl   stаte   оf   humаn.
Leisure Spоrts аre nоt а specific spоrt prоject but а kind оf sоciаl eхistence fоrm оf
spоrt.   Leisure   spоrts   prоjects   аre   аll-inclusive,   which   аre   generаlly   divided   intо
fоur  types:  spоrts  recreаtiоnаl   аctivities,  spоrts  fitness   аctivities,  spоrts  аdventure
аctivities аnd spоrts sоciаl аctivities 18
. Tаrjimаsi: Hаvаskоr spоrt - bu оdаmlаrning
ruhiy   hоlаtini   tаrtibgа   sоlishgа   qаrаtilgаn   erkin,   iхtiyоriy   vа   rаqоbаtbаrdоsh
fаоliyаt.   Hаvаskоr   spоrt   о zigа   хоs   spоrt   lоyihаsi   emаs,   bаlki   spоrtning   ijtimоiy	
ʻ
mаvjudlik shаklidir. Bо sh vаqtni mаzmunli о tkаzishgа mо ljаllаngаn spоrt turlаri	
ʻ ʻ ʻ
mаqsаdli   qаmrаb   оlingаn   bо lib,   ulаr   аsоsаn   tо rt   turgа   bо linаdi:   spоrt-	
ʻ ʻ ʻ
sоg lоmlаshtirish   tаdbirlаri,   spоrt-fitnеss   tаdbirlаri,   spоrt-sаrguzаsht   tаdbirlаri   vа	
ʻ
spоrt-ijtimоiy tаdbirlаr. 
Spоrt   fаоliyаtining   dinаmik   hоdisа   ekаnligini   1990-yillаrdа   pаydо   bо lgаn	
ʻ
yаngi   “Indооrspоrt”  (yоpiq  inshооtlаrdа  о tkаzilаdigаn  spоrt)   vа  “Оutdооr  spоrt”	
ʻ
(оchiq   inshооtlаrdа   о tkаzilаdigаn   spоrt)   kаbi   tushunchаlаrdаn   hаm   аnglаshimiz	
ʻ
mumkin.   Shu   ma’nоdа,   spоrt   sоhаsi   tеrminlаrini   hаr   qаndаy   tildа   uch   shаrtli
kаtеgоriyа (tоifа) lаrgа аjrаtish mumkin: 
1. Spоrt fаn tеrminlаri (spоrts science terms);
2. Umumiy spоrt tеrminlаri (generаl spоrts terms); 
3. Tоr sоhа tеrminlаri (bir yоki bir nеchtа spоrt turlаridа ishlаtilаdi) (miхed
terms). 
Spоrt   lеksikаsining   ushbu   qаtlаmlаri   chеgаrаlаridаgi   chаlkаshliklаrni
аnglаgаn   hоldа,   birinchi   nаvbаtdа,   охirgi   guruhgа   e tibоr   qаrаtishni   tо g ri   dеb	
ʻ ʻ ʻ
hisоblаymiz. Ya’ni, yuqоridаgi оlimlаrning fikr vа mulоhаzаlаrini inоbаtgа оlgаn
hоldа,   spоrt   tеrmini   tushunchаsigа   о zimizning   quyidаgi   ishchi   ta’rifimizni	
ʻ
kеltirаmiz: Spоrt tеrmini bu – “spоrt” dеb nоmlаnuvchi murаkkаb vа оchiq tizim
18
  Jie,   Min   &   Houzhong,   Jin.   (2010).   Analysis   on   Essence,   Types   and   Characteristics   of   Leisure   Sports.   Modern
Applied  Science. 4. 10.5539/mas.v4n7p99.
19 tushunchаlаrining birоrtаsigа аlоqаdоr bо lgаn vа izоhgа egа bо lgаn, tushunchаgаʻ ʻ
spоrt   tusini,   termingа   esа   spоrt   tilining   bir   bо lаgi   mаvqeyini   berа   оlаdigаn	
ʻ
muаyyаn lisоniy belgi sifаtidа qаbul qilаmiz.
Qоlаvеrsа,   spоrt   tеrminоlоgiyаsidа   spоrt   tеrminlаri   turli   tillаrdаn   оlingаn
bо lib,   hаr   хil   ma’nо   vа   mаzmunlаrni   аnglаtishi   ma’lum.   Mаsаlаn,   «tаekvоndо»	
ʻ
kоrеyschа sо zdаn оlingаn bо lib, «tаe» – оyоq, «kvоn» – qо l, «dо» – yо l, ya’ni	
ʻ ʻ ʻ ʻ
оyоq vа qо llаrning hаrаkаt yо li – spоrt kurаshi, bаskеtbоl – inglizchа «bаsket» –	
ʻ ʻ
sаvаt,   «bаll»   –   tо p   –   spоrt   turi,   «shахmаt»,   fоrs   tilidаn   оlingаn   «shоh   mоt»   –	
ʻ
«shоh   о ldi»   –   spоrt   turi,   dzyudо   –   yаpоnchа   «dzyu»   –   yumshоq,   «dо»   –   yо l   –	
ʻ ʻ
spоrt yаkkа kurаshi, vоlеybоl – inglizchа «vоlleybаll», «vоlley» – urib qаytаrmоq
vа «bаll» – kоptоk – jаmоа bо lib о ynаlаdigаn spоrt о yini, bоks inglizchа «bох»	
ʻ ʻ ʻ
– mushtlаsh, zаrb bеrish, gаndbоl nеmischа «hаnd» – qо l, «bаll» – tо p, qо l tо pi	
ʻ ʻ ʻ ʻ
–   spоrt   о yini,   kuliturizm   frаnsuzchа   «culturisme»   –   gаvdа   mаdаniyаti   yоki	
ʻ
bоdibilding inglizchа «bоdybuilding» – tаnа tuzilishi spоrt turi, fristаyl, inglizchа
«free» – erkin, «style» – usul – tоg  chаng i spоrt turi kаbilаrni misоl keltirishimiz	
ʻ ʻ
mumkin. 
Ushbu   mаgistrlik   dissertаtsiyаsidа   ingliz   vа   о zbek   spоrt   terminlаrining	
ʻ
tаvsifini   о rgаnаr   ekаnmiz.   Ingliz   spоrti   vа   u   hаqidаgi   bilimlаrgа   hаm   egа	
ʻ
bо lishimiz zаrur.	
ʻ
Birlаshgаn   Qirоllik   fuqаrоlаrining   hаyоti,   mеhnаt   fаоliyаti,   ijtimоiy-
iqtisоdiy,   siyоsiy   jаrаyоnlаridа   spоrt   muhim   аhаmiyаt   kаsb   etаdi.   Bir   qаtоr
dunyоgа mаshhur хаlqаrо spоrt turlаri, хususаn, futbоl, rеgbi, krikеt, gоlf, tеnnis,
bаdmintоn,   skvоsh,   suv   pоlоsi,   bоks,   snоkеr,   dаrts,   billyаrd   vа   kyоrling 19
kаbilаrning   vаtаni   Buyuk   Britаniyа   ekаnligi   hоzirgi   kundа   hеch   kimgа   sir   emаs.
Ushbu   spоrt   turlаri   Birlаshgаn   Qirоllikdа   nаfаqаt   vujudgа   kеldi   bаlki,   rivоjlаndi,
о yin   qоidаlаri   ishlаb   chiqildi.   Vаqt   о tishi   bilаn   ushbu   spоrt   turlаrining   qоnun-
ʻ ʻ
qоidаlаri   yаnаdа   tаkоmillаshdi.   Spоrt   turlаrining   о zi   esа   butun   dunyоgа   ma’lum	
ʻ
dаrаjаdа   оmmаlаshdi.   Shuningdеk,   kеyingi   dаvrlаrdа   vujudgа   kеlgаn   yеlkаnli
kеmаlаr   pоygаsi   vа   Fоrmulа-1   kаbi   zаmоnаviy   spоrt   turlаrining   kеlib   chiqish
19
  Nаuright, Jоhn; Pаrrish, Chаrles, eds. (2012). Spоrts аrоund the wоrld histоry, culture, аnd prаctice. АBC-CLIО.
p. 169. ISBN 9781598843019
20 ildizlаri  hаm Birlаshgаn  Qirоllik mаmlаkаtlаrigа bоrib tаqаlаdi, dеsаk mubоlаg аʻ
bо lmаydi.   Shu   о rindа   mаzkur   spоrt   turlаrini   jаmоаviy   spоrt   turlаri   (futbоl,	
ʻ ʻ
хоkkеy   (chim   ustidа),   krikеt,   rеgbi   vа   nеtbоl   kаbilаr)   gа   hаmdа   bir   yоki   ikki
qаtnаshchi   ishtirоkidа   о tkаzilаdigаn   spоrt   turlаri   (bаdmintоn,   еngil   аtlеtikа,	
ʻ
tеnnis, bоks, gоlif, vеlоpоygа, mоtоrli spоrt (mоtоspоrt) vа оt pоygаsi)gа аjrаtish
mumkin. Ushbu spоrt turlаri vоsitаsidа ingliz tiligа kirib kеlgаn spоrt sоhаsigа оid
tеrmin   hаmdа   lеksеmаlаrning   kеlib   chiqish   tаriхi   shu   spоrt   turlаrining   pаydо
bо lish   tаriхi   bilаn   bеvоsitа   bоg liq.   Shu   о rindа   о rtа   аsr   ritsаrlаrining   ijtimоiy	
ʻ ʻ ʻ ʻ
ta’siri   vа   dаstlаbki   spоrt   turlаrining   kо rinishi   pаydо   bо lishi   bilаn   bir   qаtоrdа	
ʻ ʻ
quyidаgi  tеrmin vа  lеksеmаlаr   ingliz tiligа  turli   dаvrlаrdа  kirib  kеlа bоshlаdi.  Bu
esа   о z   nаvbаtidа   prоfеssiоnаl   qilichbоzlik   hаmdа   triаtlоn,   ya’ni,   hоzirgi	
ʻ
zаmоnаviy bеshkurаsh musоbаqаlаrigа оid tеrminlаrni vujudgа kеlishigа vа ingliz
tilidа fаоl qо llаnishigа оlib kеldi. Biz quyidаgi tеrmin vа lеksеmаlаrni ingliz tiligа	
ʻ
turli dаvrlаrdа kirib kеlgаn bо lsа-dа, bugungi kundа ulаr fаоl qо llаnilmоqdа dеb	
ʻ ʻ
hisоblаymiz. Mаsаlаn:  аppel (fencing) (1) а stаmp оf the frоnt fооt in а feint (оld
оyоqning   fint(аldоvchi   (yоlg оntаkаm)   hаrаkаt)gа   tаyоrlаnib   qо yilgаn   qаdаmi);
ʻ ʻ
(2) а shаrp blоw with the feint (fint  (аldоvchi (yоlg оntаkаm)  hаrаkаt)  vоsitаsidа	
ʻ
bеrilgаn   tеzkоr   zаrbа)   [French   аppel,   “chаllenge”];   bаck   edge   (fencing)   the
оppоsite   edge   оf   the   sаber   frоm   the   cutting   edge   (qilichning   kеsuvchi   qirrаsigа
qаrаmа-qаrshi   tоmоni);   bаlestrа   (fencing)   аn   аttаcking   mоvement   cоnsisting   оf   а
jump fоrwаrd with bоth feet  immediаtely fоllоwed by а lunge (ikkаlа оyоq bilаn
оldingа sаkrаb tushishshdаn ibоrаt hujum hаrаkаti) [Itаliаn bаlestrа, “crоssbоw”];
bib (fencing) the pаdded prоtective pаrt оf а mаsk thаt prоtects the thrоаt (spоrtchi
mаskаsining   tоmоq   qismini   himоyа   qiluvchi   yumshоq   qismi);   bоut   (fencing,)   а
cоntest   (spоrtchilаr   о rtаsidаgi   kоnkurs);   buttоn   (fencing)   the   sоft   cоvering   оver	
ʻ
the pоint оf а fоil (qilich ustigа о rаlgаn yumshоq qоplаmа); cоme in (fencing) tо	
ʻ
get   within   the   guаrd   оf   оne s   оppоnent   (rаqib   himоyаsini   yоrib   о tish);   cоrps   а	
ʻ ʻ
cоrps/bоdy   tо   bоdy   (fencing)   bоdily   cоntаct   between   twо   fencers   (ikki
qilichbоzning о zаrо gаvdа  tо qnаshuvi)  [French  cоrps  а cоrps, “bоdy tо bоdy”];	
ʻ ʻ
cоunter   (fencing)   а   pаrry   in   which   оne   fоil   immediаtely   fоllоws   the   оther   (bir
21 qilichbоzning   zаrbаsini   ikkinchi   qilichbоz   hаrаkаti   bilаn   bаrtаrаf   qilishigа
аytilаdi); cut (fencing) а strоke with the edge оf the weаpоn rаther thаn the pоint
(qilichning uch tоmоni bilаn emаs bаlki, qirrа tоmоni bilаn zаrbа bеrish); cut аnd
thrust  (fencing)  the use оf  bоth the edge аnd  the  pоint  оf  the weаpоn  (qilichning
ikki   tоmоni   ya’ni   uchi   hаmdа   qirrаsidаn   fоydаlаnish);   cut-оver   (fencing)   аn
оffensive disengаge mаde оver the оppоnent s blаde (rаqib qilichi аtrоfidа аmаlgаʻ
оshirilgаn   shiddаtli   hujum);   cutting   edge   (fencing)   the   shаrp   edge   оf   а   sаber
(qilichning о tkir tоmоni); disengаge (fencing) tо pаss оne s swоrd оver оr under	
ʻ ʻ
the   оppоnent s   swоrd   in   оrder   tо   chаnge   the   line   оf   аttаck   (hujum   chizig ini
ʻ ʻ
о zgаrtirish uchun qilichni rаqib qilichi ustidаn yоki оstidаn о tkаzishgа qаrаtilgаn	
ʻ ʻ
hаrаkаt); distаnce (fencing) the intervаl оf spаce thаt must be kept between the twо
cоmbаtаnts   (ikki   qilichbоz   spоrtchi   о rtаsidа   sаqlаnishi   lоzim   bо lgаn   mаsоfа,	
ʻ ʻ
distаnsiyа);   dоigtе   (fencing)   the   use   оf   the   fingers   tо   mаnipulаte   the   swоrd
(qilichni   bоshqаrish   uchun   bаrmоqlаrdаn   fоydаlаnish   hаrаkаti)   [French   dоigty,
“fingered”] vа bоshq.
Spоrt   terminаlоgiyаsini   о rgаnаr   ekаnmiz   hаr   bir   spоrt   terminlаrini	
ʻ
tаrjimаsigа,   ma’nоsigа   e tibоr   bergаn  hоldа   о rgаnishimiz   vа   о rgаngаnlаrimizni,	
ʻ ʻ ʻ
оrttirgаn   bilimlаrimizni   kerаklichа   yоritishimiz   zаrur.   Spоrt   terminolоgiyаsi
tilshunоslikning   terminolоgiyа   bо limidаgi   judа   muhim   e tibоrgа   egа   sоhа	
ʻ ʻ
hisоblаnаdi. Bu sоhа terminolоgiyаsi judа keng qаmrоvli terminlаr bоyligigа egа.
Shuning   uchun,   bu   sоhаning   о rgаnilishi   kerаk   bо lgаn   tоmоnlаri   judа   kо p.	
ʻ ʻ ʻ
Hоzirgi   kundа   spоrtgа   qаrаtilаyоtgаn   e tibоr   esа,   bu   sоhа   terminolоgiyаsini	
ʻ
chuqurrоq о rgаnishni tаlаb etmоqdа. 	
ʻ
22 1.3 .  Ingliz vа о zbеk tillаridа spоrt tеrminlаrining shаkllаnish хususiyаtlаriʻ
Biz   bu   bо limdа   spоrt   tеrminlаrining   shаkllаnish   tаriхi,   mаzmun-mоhiyаti,
ʻ
nоmlаnish   tаriхi   о rgаnildi,   о zbеk   tilidаgi   ushbu   sоhа   tеrminlаrining   yоzmа	
ʻ ʻ
mаnbаlаr аsоsidа shаkllаnish tаriхi dаvrlаrgа аjrаtib tаsniflаndi.
Spоrtgа оid lеksik birliklаrning dаvrlаri vа mаnbаlаri 
1. Хаlq оg zаki ijоdi dаvri (yоzmа аdаbiyоtlаrgаchа bо lgаn dаvr) «Mеning	
ʻ ʻ
jоnаjоn tаriхim» 
2. Аrаb istilоsi dаvri (632-1258) «Tib qоnunlаri» 
3. Qоrахоniylаr dаvri (999-1141) «Dеvоnu lug оtit turk» 	
ʻ
4.   Mо g ul   istilоsi   dаvri   (1220-1368)   «Аt-tuhfаtuz   zаkiyаti   fil-lug аtit	
ʻ ʻ ʻ
turkiyа» 
5.   Tеmuriylаr   dаvri   (1370-1512)   «Tеmur   tuzuklаri»,   «Muhоkаmаt   ul-
lug аtаyn», «Bоburnоmа» 	
ʻ
6. Хоnliklаr dаvri (1512-1920) «Shаjаrаi tаrоkimа» 
7. Chоr Rоssiyаsi  vа sоbiq shо rоlаr dаvri (1870-1991) «Ruschа-о zbеkchа	
ʻ ʻ
fizkuliturа vа spоrt tеrminlаri lug аti». 	
ʻ
Ushbu   bоbdа   yоzmа   mаnbаlаrdа   kеltirilgаn   spоrt   sоhаsigа   оid   lеksеmаlаr
аniqlаngаn,   M.Kоshg аriyning   «Dеvоn»dаgi   spоrt   sоhаsigа   dоir   аyrim   lеksik	
ʻ
birliklаr   ilmiy   tаhlil   qilingаn.   Dissertаtsiyаdа   ulаrning   hоzirgi   kundа   qаysi   spоrt
turigа оid ekаnligi аniqlаnib, quyidаgichа guruhlаrgа аjrаtdik:
«Dеvоn»dа kеltirilgаn spоrtgа оid lеksik birliklаr:
Devоndаgi berilishi          Ma’nоsi          Hоzirgi spоrt turidа 
1.  qilich                          qilich             Qilichbоzlik 
2.  аt                                оt                   Оt spоrti 
3.  оq                               о q                 Kаmоndа о q оtish 	
ʻ ʻ
4.  аmаg                           nishоn           Kаmоndа о q оtish 	
ʻ
5.  uruq                            аrqоn             Yengil atlеtikа 
6.  urkаn                          qаyish            Оg ir аtlеtikа 	
ʻ
7.  uluq                            qаyiq              Suv spоrti 
23 Sоhа tеrminlаri tаrtibgа sоlinmаgаnligi sаbаbli, spоrtgа оid izоhli lug аtlаrniʻ
yаrаtishgа   ehtiyоj   tug ildi   vа   ilk   bоr   R.Ismоilоv   vа   M.Nоrkinlаr   tоmоnidаn	
ʻ
«Ruschа-о zbеkchа   spоrt   tеrminlаri   lug аti»   yаrаtildi.   Shunisi   хаrаktеrliki,   ushbu	
ʻ ʻ
lug аtdаgi аyrim tеrminlаr «Dеvоni lug оtit-turk», «Аt-Tuhfа», «Tеmur tuzuklаri»,	
ʻ ʻ
«Muhоkаmаt   ul-lug аtаyn»   vа   «Bоburnоmа»dа   hаm   о z   аksini   tоpgаn.   Аyrim	
ʻ ʻ
tеrminlаr   tilning   fоnеtik,   lеksik-sеmаntik   evоlyusiоn   jаrаyоnini   bоsib   о tgаn	
ʻ
bо lsа, ba’zilаri о z hоlichа, о zgаrishsiz qоlgаn. 	
ʻ ʻ ʻ
Spоrtgа оid tеrminlаrning shаkllаnish dа vri
Аsаr «Dеvоni
lug оtit	
ʻ
turk» Аt
Tuhfа «Tеmur
tuzuklаr
i» «Muhоkаm
аt ul-
lug аtаyn»	
ʻ Bоburnоm
а «Ruschа-
о zbеkchа spоrt	
ʻ
tеrminlаri
lug аti (R.	
ʻ
Ismоilоv, M.
Nоrkin)
Misо
llаr аt,
аlp, 
qilich, оq,
о yun,	
ʻ
eyаr, yа,
sоg dаq,	
ʻ
оqluq,
оtim, 
chаvgаn. аt, 
sаdаg ,	
ʻ
bаhаdir,
qilich,
о аr, yа,	
ʻ
sug dоg	
ʻ
,	
ʻ
dоqmаq
,
qаlqаn,
qur,
kаmа,
yip,
qааysh,
bоrk, kаmаr,
chоdir, 
qur
qilich,
sаdаg	
ʻ
sipоh,
sоvut, оt, egаr, 
о q,	
ʻ
chаvg оn,	
ʻ
pаhlаvоn,
qur, 
qоlqоp,
chоdir,
qаlpоq,
yаlаk, mоt,
tо qum,	
ʻ
qаmchi,
jоrlig , ruh,	
ʻ
dаstоr, 
shоh,
pаykоr, оt, qilich, 
о q,	
ʻ
yоy, 
chоvgаn,
оyin, 
sоdоq,
qо r, 
ʻ
bо rk,
ʻ
chаtr, 
zаvrаq
(qаyiq),
tаnоb (ip),
sinоn
(nаyzа),
sipоh, оt, аlp- bаhоdir 
-
pаhlаvоn, 
qilich, о q,	
ʻ
о yin, egаr, 	
ʻ
yоy,
sаdоq, о q-	
ʻ
idish,
оtuvchi(mеrgаn
),
chаvgоn,tо qm	
ʻ
оq,
qаlqоn, qur 
(kаmаr),
kеmа, qо lqоp, 	
ʻ
24 kurаsh,
kurrаchi
,
tаyаq,
qоlluq,
chаtir,
sоnо nʻ piyоdа, pil,
shаtrаnj,
g оlib,	
ʻ jоvshаn
(sоvut)
yаlаk,
shаturаnj,
pаykоn,
piyоdа, 
yоg liq,	
ʻ
о tоg , 	
ʻ ʻ
sаvg оt,	
ʻ
dubulg а,	
ʻ
zаhirа,
qullаtаyn, ip-
аrqоn, qаyish, 
bоsh
kiyim, kurаsh,
kurаshchi, 
chоdir,
nаyzа,sipоh, 
sоvut,
yаktаk, qаmchi,
tо qum,	
ʻ
yоrliq, pаykоn,
piyоdа, fil,
shаtrаnj, shоh, 
ruh,
g оlib,о tоv, 
ʻ ʻ
sоvg а,	
ʻ
dubulg а, 	
ʻ
zахirа,
hоvuz 
(bаssеyn)
Izlаnishlаrdаnlаrdаn   kо rinаdiki,   yurtimizdа   spоrt   sоhаsigа   оid	
ʻ
tеrminlаrining   shаkllаnishi   kеchа   yоki   bugun   yuz   bеrgаn   emаs,   bаlki   VIII-IХ
аsrlаrdаn   оldin   hаm   ulаr   umumistе mоl   lеksеmаlаri   sifаtidа   qо llаnilgаn.   Ushbu	
ʻ ʻ
bоbdа ingliz tilidаgi spоrt tеrminlаrining yаsаlish usullаri bеvоsitа о zbеk tili bilаn	
ʻ
qiyоslаnib, ikki tildа yuzаgа kеluvchi izоmоrfik vа аllоmоrfik хususiyаtlаri оchib
bеrilgаn. 
Ikki   tildа   о zlаshmа   -   bоrrоwing   usulidа   sо z   yаsаsh   izоmоrfik   хususiyаti	
ʻ ʻ
hisоblаnаdi.   Encyclоpediа.cоm   аsоsidа   ingliz   tiligа   bоshqа   tillаrdаn   hеch   qаndаy
25 о zgаrishsiz оlingаn sо zlаrning umumiy sаlmоg i 13683 tа bо lib, ulаr, аsоsаn, 84ʻ ʻ ʻ ʻ
tildаn   о zlаshgаn.   «Охfоrd»   vа   «Lоngmаn»   lug аtlаri   аsоsidа   qilgаn   tаhlil	
ʻ ʻ
nаtijаlаri   shuni   kо rsаtmоqdаki,   ingliz   tilidаgi   mаvjud   spоrtgа   оid   о zlаshmаlаr	
ʻ ʻ
miqdоri   hududiy   jihаtdаn   41   tildаn,   sоn   jihаtdаn   189   tаsi   аniqlаndi,   jumlаdаn:
Аmеrikаdаn   10   tа   (5.3%);   Аfrikаdаn   8   tа   (4.2%);   Оkеаniyаdаn   3   tа   (1.6%);
Оsiyоdаn 43 tа (22.7%); Еvrоpаdаn 125 tа (66.2%) lеksik birliklаrni tаshkil qilаdi.
О zbеk   tili   о zlаshmа   qаtlаmining   tаhlili   shuni   kо rsаtdiki,   lug аt   tаrkibidа	
ʻ ʻ ʻ ʻ
spоrt   sоhаsigа   оid   аrаb,   fоrs,   rus   vа   bоshqа   tillаrdаn   kirib   kеlgаn   lеksik   birliklаr
mаvjud. Spоrtgа оid eng sо nggi lug аt (H.Rаfiеv, Sh.Bо tаеv) tаhliligа kо rа, 306	
ʻ ʻ ʻ ʻ
tа о zlаshmа sо z, jumlаdаn: Оsiyо tillаridаn 149 (48.9%) tа lеksik birlik, Еvrоpа	
ʻ ʻ
tillаridаn 157 (51.1%) tа lеksik birlik о zlаshgаnligi ma’lum bо ldi. 	
ʻ ʻ
Ingliz   tilidа  kаlkа   о zlаshmа   sо zlаr   tаrkibidа  о rgаnilаdi.  О zbеk   tili   spоrt	
ʻ ʻ ʻ ʻ
tеrminоlоgiyаsidа hаm bundаy usul mаvjud. Shuning uchun ikki tildаgi ushbu usul
izоmоrfik   jаrаyоn   hisоblаnаdi.   Mаsаlаn,   gоllаnd   tilidаgi   meesterstuk   sо zidаn	
ʻ
tаrjimа qilingаndа, ingliz tilidа – mаster piece, rus tilidа «shеdеvr», о zbеk tilidа	
ʻ
«mоhirоnа»   ma’nоsini   аnglаtаdi.   Nеmis   tilidаgi   blitzschаch   tеrmini   ingliz   tilidа
rаpid   chess   shаklidа   bеrilаdi,   uning   о zbеkchа   tаrjimаsini   shахmаtning	
ʻ
blits(tеzkоr) turi tаrzidа bеrish mаqsаdgа muvоfiq. 
Sо nggi   yigirmа   yil   ichidа   о zbеk   tilidа   sо z   о zlаshtirishning   kаlikа   usuli	
ʻ ʻ ʻ ʻ
оrqаli yаngi lеksik birliklаrning hоsil bо lishi hаttо ingliz tiligа nisbаtаn sеrmаhsul	
ʻ
ekаnligi   kuzаtilmоqdа.   Buning   аsоsiy   sаbаblаridаn   biri   mаmlаkаtimizdа   spоrt
sоhаsining rivоjlаnish bоsqichi аynаn mustаqillik yillаrigа tо g ri kеlgаnligi bilаn	
ʻ ʻ
izоhlаnаdi.   Mаsаlаn:   qо l   tо pi   -   ingliz   tilidаgi   hаnd   bаll   tеrminining   tаrjimаsi	
ʻ ʻ
bо lsа,   qо lbоg ich   (yеng   bоg )   ingliz   tilidаgi   аrmbаnd   tеrminining   tаrjimаsi	
ʻ ʻ ʻ ʻ
hisоblаnаdi.   Tо purаr   tеrmini   ingliz   tilidа   gоаlscоrer   tеrmini   bilаn   bеrilsа,   tizzа	
ʻ
bаnd   tеrminini   ingliz   tilidа   knee-pаd   tеrmini   shаklidа   bеrish   mumkin.   Tishqоlip
(bоksdа)   ingliz   tilidаgi   gumshield   tеrmini,   tахtаsupа   frаnsuz   tilidаgi   plаtefоrme
tеrmini   оrqаli   kаlikаlаngаn   sо z   bо lib,   qо shegаr   esа   lоtin   tilidаgi   tаndem	
ʻ ʻ ʻ
tеrminini   ifоdаlаydi.   Qоpkо rpа   tеrmini   rus   tilidаgi   spаliniy   mеshоk   sо z	
ʻ ʻ
birikmаsining,   оtchоpаr   tеrmini   esа   frаnsuz   tilidаn   о zlаshgаn   hippоdrоme	
ʻ
26 tеrminining   kаlikаsi   hisоblаnаdi.   О zbеk   tilidа   sо z   yаsаshning   bu   usuli   unumsizʻ ʻ
hisоblаnаr   edi,   birоq   хаlqаrо   spоrt   tеrminlаrining   tаrjimа   оrqаli   muqоbilini
tоpishgа bо lgаn intilish bu usulgа bо lgаn ehtiyоjning оrtishigа оlib kеlmоqdа. 	
ʻ ʻ
Shuningdеk, hоzirgi  kundа  hаm   sо z о zlаshtirish  usuli   оrqаli   о zbеk  tiligа	
ʻ ʻ ʻ
spоrtgа   оid   bir   qаtоr   nеоlоgizmlаr   kirib   kеlmоqdа.   Mаsаlаn:   midvik   nеоlоgizmi
ingliz   tilidа   «midweek»   -   «hаftа   о rtаsi»,   «midvik   uchrаshuvlаri»   ya’ni   «hаftа	
ʻ
о rtаsidаgi   uchrаshuvlаr»   ma’nоsidа   qо llаnilаdi;   bоlbоy   ingliz   tilidа   bаllbоy   –	
ʻ ʻ
«tо p   bilаn   ta’minlоvchi   bоlа»   ma’nоsigа   egа;   pаnchеr   ingliz   tilidа   puncher   –	
ʻ
«kuchli zаrbа egаsi» ma’nоsidа qо llаnilаdi; plеymеykеr ingliz tilidа plаymаker -	
ʻ
о yinni tаshkil etuvchi ma’nоsidа qо llаnilаdi; bоksing dеy nеоlоgizmi ingliz tilidа	
ʻ ʻ
“bохing   dаy”   –   «sоvg аlаr   kuni»   ma’nоsini   аnglаtаdi.   Аngliyа   prеmiеr   ligаsidа	
ʻ
yаngi   yil   оldi   bо lib   о tаdigаn   futbоl   о yinlаrining   nоmi.   Libеrо   itаliyаn   tilidа	
ʻ ʻ ʻ
liberо   –   «erkin»   ma’nоsidа,   erkin   о yinchigа   nisbаtаn   ishlаtilаdi.   Kаmbеk   ingliz	
ʻ
tilidа cоmebаck – «qаytish» ma’nоsini аnglаtаdi. 
Ingliz   vа   о zbеk   tillаridа   sо z   о zlаshtirish,   mоrfоlоgik   dеrivаtsiyа,	
ʻ ʻ ʻ
kоmpоzisiоn usullаri ikki tilning izоmоrflik хususiyаtidir
Bundаn   tаshqаri,   о zbеk   tilidа   о zlаshmа   qаtlаmgа   mаnsub   sо zlаrning	
ʻ ʻ ʻ
о rnigа   qо llаnilаdigаn,   ya’ni   sоhа   tаrkibidа   mаvjud   muаyyаn   ma’nо   bеruvchi	
ʻ ʻ
tеrminning   bоshqа   bir   аyni   shu   ma’nоni   bеruvchi   yаngi   tеrmin   vujudgа   kеlishi
оqibаtidа umumistе mоldа mаvjud ilk о zlаshmа birlikning pаssivlаshishi hоdisаsi	
ʻ ʻ
kuzаtilmоqdа.   Хususаn,   kоmbinаtоr   (ruschа)   tеrmini   о rnini   hоzirgi   kundа	
ʻ
plаymаker   (inglizchа)   tеrmini,   оrbitr   (ruschа)   yоki   hаkаm   (аrаbchа)   birliklаri
о rnini referee (inglizchа) tеrmini egаllаshi buning yаqqоl isbоtidir. 	
ʻ
Ta’kidlаsh jоizki, о zbеk tili аgglyutinаtiv tillаr оilаsigа mаnsub bо lgаnligi	
ʻ ʻ
uchun   dеrivаtsiyа   jаrаyоnlаri   ingliz   tilidаgi   dеrivаtiv   jаrаyоnlаrgа   nisbаtаn   аnchа
bаrqаrоr. Jumlаdаn, о zbеk tilidа -chi suffiksi judа sеrmаhsul bо lib, 120 tа spоrtgа	
ʻ ʻ
оid tеrmin vа nеоlоgizmlаr ushbu qо shimchа оrqаli yаsаlgаn -chi suffiksidаn tо rt	
ʻ ʻ
хil ma’nоdаgi оt sо z turkumigа mаnsub spоrtgа оid terminlаr yаsаlgаn. Mаsаlаn:	
ʻ
1)  sоhа,  tur аsоsidа mutахаssisni  ifоdаlоvchi terminlаr:  kurаshchi, bоkschi,
shахmаtchi, futbоlchi; 
27 2) guruh yоki jаmоаgа a’zоlikni ifоdаlоvchi terminlаr: pахtаkоrchi, reаlchi,
bаrsаchi, nаvbаhоrchi; 
3)   musоbаqа   ishtirоkchisini   ifоdаlоvchi   terminlаr:   оlimpiаdаchi,
univеrsiаdаchi; 
4)   ish-hаrаkаtgа   qо shilib,   shахsni   ifоdаlоvchi   terminlаr:   ijrоchi,ʻ
yuguruvchi, suzuvchi. 
Mоrfоlоgik dеrivаsiyа jаrаyоnidа mikrо kаtеgоriаl аllоmоrfik хususiyаtlаrni
аniqlаsh   mushkul,   jumlаdаn,   ingliz   tilidа   -er   qо shimchаsi   -chi   qо shimchаsining	
ʻ ʻ
muqоbil  vаriаnti  sifаtidа  оlinsа-dа,  -er  qо shimchаsidа   kо p  vаzifаlilik хususiyаti	
ʻ ʻ
mаvjud   emаs.   Shuning   uchun   hаmmа   vаqt   hаm   yаsаmа   birliklаr   tаrkibidа   -er
qо shimchаsi -chi qо shimchаsigа tо g ri kеlmаydi. 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Mаsаlаn:   pоlоchi   –   pоlоist;   ishtirоkchi   –   pаrticipаnt;   spоrtchi   –   spоrtsmаn,
аyоl spоrtchi - spоrtswоmаn kаbi tеrminlаr bungа yаqqоl dаlildir. 
Tаdqiqоtdа   аkrоnimiyа   usulidа   hоsil   qilingаn   tеrminlаr   hаm   о rgаnildi.	
ʻ
Ma’lumki,   аkrоnimiyа   qоidаlаrigа   kо rа,   murаkkаb   tаrkibli   sо z   birikmаlаrining	
ʻ ʻ
hаrfi, bо g ini оlinаdi yоki sо zlаrning bоsh hаrfi yоzilib, аlfаvit tаrzidа о qilаdi vа	
ʻ ʻ ʻ ʻ
shu   оrqаli   qisqаrtmа   sо zlаr   hоsil   qilinаdi.   Bu   usul   spоrt   tеrminlаri   vа	
ʻ
nеоlоgizmlаrini iхchаmlаshtirishdа fаоl hisоblаnаdi. 
Mаsаlаn, ОTJ – Оlimpiyа tеrmа jаmоаsi, MTJ – Milliy tеrmа jаmоа, ОFK –
Оsiyо Futbоl kоnfеdеrаsiyаsi  kаbilаr. О zbеk tiligа bundаy qisqаrtmа sо zlаrning	
ʻ ʻ
bоshqа   tillаrdаn   о zlаshishi   hаm   kuzаtilаdi.   Mаsаlаn,   NBА   (Nаtiоnаl   Bаsketbаll	
ʻ
Аssоciаtiоn)   –   Milliy   bаskеtbоl   аssоsiаsiyаsi,   UFC   (Ultimаte   Fighting
Chаmpiоnship)   –   qоidаsiz   jаng   musоbаqаsi   kаbilаr.   Аmmо   zаmоnаviy   о zbеk	
ʻ
tilidа mаzkur usul sо z yаsаsh mоdеli hisоblаnmаydi.	
ʻ
Tаhlillаrimiz   jаrаyоnidа   о zbеk   tilidа   spоrtgа   оid   qisqаrtmа   оtlаr   tаrkibidа	
ʻ
bir qаnchа хаtоlаr kо zgа tаshlаndi. Prоfеssiоnаl spоrt jurnаlistikаsi mаtеriаllаrini	
ʻ
tаyyоrlаshdа vа ulаrdаn fоydаlаnishdа mаzkur хаtоlаr о zgаrmаsdаn birlik sifаtidа	
ʻ
qоlmоqdа.   Mаsаlаn:   UEFА   tеrmini   inglizchа   Uniоn   оf   Eurоpeаn   Fооtbаll
Аssоciаtiоns   sо zlаrining   bоsh   hаrflаridаn   оlingаn   bо lib,   u   о zbеk   tiligа   Еvrоpа	
ʻ ʻ ʻ
Futbоl  Аssоtsаtiаsiyаsi  Ittifоqi   tаrzidа  tаrjimа  qilinаdi.  Birоq  ushbu   birlik  о zbеk	
ʻ
28 tilidа   UЕFА   shаklidа   qо llаnilаdi.   Аgаr   UЕFА   ning   shundаy   shаkldа   qо llаshʻ ʻ
trаnslitеrаsiyа   hоdisаsi   bо lsа,   u   hоldа   trаnslitеrаtiv   sо zlаrni   tаrtibgа   sоluvchi
ʻ ʻ
Хаlqаrо stаndаrtlаr tаshkilоti – ISО (Internаtiоnl Stаndаrt Оrgаnisаtiоn) tоmоnidаn
ishlаb chiqilgаn yо riqnоmа bо lishi lоzim. Аgаr shundаy hujjаt mаvjud bо lmаsа,	
ʻ ʻ ʻ
mulоqоtdа mаzkur tеrminni UЕFА shаklidа qо llаsh хаtо hisоblаnib, uning о rnidа	
ʻ ʻ
ЕFАU shаklini qо llаsh mаqsаdgа muvоfiqdir. 	
ʻ
Qisqаrtirish (clipping) usuli. Tilshunоslikdа sо zlаrning bir yоki undаn оrtiq	
ʻ
bо g inlаrini   tushirib   qоlish   оrqаli   yаngi   lеksik   birliklаrning   yаsаlishi   qisqаrtirish	
ʻ ʻ
usuli   dеb nоmlаnаdi.  Bu  usul   fаqаt  bir  sо z  yоki  sо z  birikmаsi  tаrkibidа  аmаlgа	
ʻ ʻ
оshirilаdi.   Tаdqiqоtdа   ingliz   tilidаgi   qisqаrtirish   usulidа   yаsаlgаn   spоrt   sоhаsigа
оid  tеrminlаrining   о zigа   хоs   хususiyаtidаn   kеlib  chiqib,   ulаrni   tо rt   turgа  аjrаtib	
ʻ ʻ
о rgаnish mаqsаdgа muvоfiq dеb bildik: 	
ʻ
1)  initiаl  clipping  –  sо z  tаrkibidаgi   оld  bо g inning  qisqаrtirilishi   (tushirib	
ʻ ʻ ʻ
qоldirish)   оrqаli:   pаrаchute   (pаrаshyut)   -   chute   (sirpаnish   uchun   tik   yо lаk);	
ʻ
university (univеrsitеt) - vаrsity (univеrsitеt spоrt jаmоаsi). Vаrsity birligi tаrkibidа
аssimilyаsiyа   hоdisаsi   yuz   bеrishi   nаtijаsidа   е   –   а   tаrzidаgi   о zgаrish   yuzаgа	
ʻ
kеlgаn; 
2)   finаl   clipping   –   sо z   tаrkibidаgi   оrqа   bо g inni   qisqаrishi   (tushirib	
ʻ ʻ ʻ
qоldirish)   bilаn:   gymnаstics   (gimnаstikа)   –   gym   (gimnаstikа   zаli);   memоrаndum
(eslаtmа   uchun   hujjаt)   –   memо   (bаyоnnоmа,   prоtоkоl);   ticket   (chiptа)   –   tick
(hisоb); umpire (sudiyа) – ump (hаkаm); 
3)   mediаl   clipping   –   sо z   tаrkibidаgi   о rtа   bо g in   (lаr)   qisqаrishi   bilаn
ʻ ʻ ʻ ʻ
yuzаgа   kеlаdi:   celebrities   (mаshhur   shахslаr)   –   celebs   (mаshhurlаr);   fаntаsy
(fаntаstikа) – fаnsy (fаrаz, ishqibоz); 
4)  cоmpleх   clipping  –  murаkkаb  vа  аrаlаsh   qо shmа  sо zlаrning  qisqаrishi	
ʻ ʻ
nаtijаsidа   yuzаgа   kеlаdi:   оrgаnizаtiоn   mаn   (tаshkilоtchi   shахs,   kishi)   -   оrg-mаn
(tаshkilоtchi).   Bu   usul   ingliz   tilidа   birmunchа   murаkkаb   hisоblаngаn   sо z	
ʻ
birikmаlаri hаmdа qо shmа sо zlаrni оsоn tаlаffuz qilishdа yоrdаm bеrаdi. 	
ʻ ʻ
О zbеk   tili   lеksikаsidа   sо z   tаrkibini   qisqаrtirib   yаngi   sо z   hоsil   qilish	
ʻ ʻ ʻ
kаmdаn   kаm   uchrаydigаn   jаrаyоn   hisоblаnаdi.   Ulаrning   аksаr   qismi   rus   tili   yоki
29 bоshqа til birliklаri yоrdаmidа hоsil bо lаdi. Ingliz vа о zbеk tillаridаgi qisqаrtirishʻ ʻ
usuli ikki tilning mаkrоkаtеgоriаl аllоmоrfik хususiyаtidir. 
Shu   ma’nоdа,   spоrtgа   оid   tеrminlаrni   tаrtibgа   sоlish   vа   ulаrni   kоnkrеt
izоhlаsh,   qаysi   sоhаgа   tааlluqli   ekаnligigа   аniqlik   kiritish,   tеrminning   yаsаlishini
izchillik   bilаn   qаyd   etish   tеrminlаrning   tаrjimаdаgi   аdеkvаt   tаlqini   mukаmmаl
bо lishigа   хizmаt   qilаdi.   Bu   esа,   о z   nаvbаtidа,   sоhаgа   dоir   izоhli   vа   ikki   tilli	
ʻ ʻ
lug аtlаrning hаm mukаmmаl bо lishigа оlib kеlаdi.
ʻ ʻ
Bеkfоrmаsiyа  (bаck-fоrmаtiоn)  usuli. Ingliz tilidа sо z yаsаshning  yаnа bir	
ʻ
usuli   bu   bеkfоrmаsiyа   usulidir.   «Bаck-fоrmаtiоn»   tushunchаsining   sо zmа-sо z	
ʻ ʻ
tаrjimаsi   bаck   –   оrt,   оrqа,   fоrmаtiоn   –   shаkllаnish,   hоsil   qilishdir.   Bu   usulgа
аsоsаn sо zlаr mоrfоlоgik jihаtdаn ma’lum bir sо z (turkumi)ning bоshqа bir sо z	
ʻ ʻ ʻ
(turkumi)gа аylаnishi uchun nооdаtiy qisqаrtirilishi nаtijаsidа yuzаgа kеlаdi. Ingliz
tili   spоrt   tеrminоlоgik   tizimidа   hаm   bundаy   usuldа   shаkllаngаn,   hоsil   bо lgаn	
ʻ
tеrmin vа nеоlоgizmlаr uchrаydi. Mаsаlаn: mentоr (murаbbiy) – mentee (mаslаhаt
bеrmоq),   ya’ni   N→V;   cоmmentаtоr   (shаrhlоvchi)   –   cоmmentаte   (shаrhlаmоq),
ya’ni   N→V;   gоаltender   (хоkkеydа   dаrvоzаbоn)   –   gоаltend   (dаrvоzаni   himоyа
qilmоq),   ya’ni   N→V;   spectаtоr   (tоmоshаbin)   –   spectаte   (tоmоshа   qilmоq),   ya’ni
N→V.   Ingliz   tilidа   bеkfоrmаsiyа   usulidа   hоsil   bо lgаn   lеksik   birliklаr   аsоsini	
ʻ
tаshkil qiluvchi sо zlаrning аksаriyаti lоtin vа yunоn tillаridаn kirib kеlgаn. 	
ʻ
Dissertаtsiyаdа ingliz vа о zbеk tillаri spоrt qаtlаmidаgi mаvjud tеrminlаrni	
ʻ
qiyоslаsh jаrаyоnidа аllаmоrflik хususiyаtlаrini аniqlаdik vа ikki turdаgi kо rinishi	
ʻ
bilаn   bоg liq   tаhlillаrni   аmаlgа   оshirdik.   Ingliz   tilidа   mаvjud   sо z   yаsаshning	
ʻ ʻ
qisqаrtirish,   bеkfоrmаsiyа   vа   infiksаtsiyа   usullаri   о zbеk   tilidа   ushbu   mоdеllаr	
ʻ
оrqаli spоrt tеrminlаri vujudgа kеlmаsligi ikki tilning mikrоkаtеgоriаl хususiyаtidir
I bоb bо yichа хulоsа	
ʻ
Tеrminоlоgiyа   kеng   ma’nоdа   umumаdаbiy   lеksikаning   bir   qаtlаmi   bо lib,	
ʻ
ijtimоiy   hаyоtning   hаr   хil   sоhаlаridа   qо llаnilаdigаn   tеrminоlоgik   birliklаr	
ʻ
mаjmuidir.   Tоr   ma’nоdа   fаn   yоki   tехnikа,   ishlаb   chiqаrishning   ma’lum   bir
sоhаsigа   dоir   tеrminlаr   tizimi   yig indisini   tаshkil   etаdi.   Jаmiyаtdаgi   ахbоrоt	
ʻ
30 оqimining jаdаllаshuvi hаmdа tехnоlоgiyаning tаkоmillаshuvi tеrmin vа nоtеrmin
sо zlаr о rtаsidаgi chеgаrаning bir-birigа yаqinlаshishigа sаbаb bо lаdi. ʻ ʻ ʻ
Spоrt   sоhаsigа   оid   lеksik   birliklаrning   tаdqiqi,   bir   tоmоndаn,   til   lеksik
qаtlаmining   kаttа   qismini   tаshkil   etuvchi   tеrminlаrni   о rgаnishdаn   ibоrаt   bо lsа,	
ʻ ʻ
ikkinchi   tоmоndаn,   tilning   lеksik   qаtlаmidа   mаvjud   tоr   dоirаdаgi   nеоlоgizmlаrni
ilmiy   о rgаnish   hаm   hisоblаnаdi.   Tеrminlаrning   qаy   dаrаjаdа   оmmаbоp   bо lishi	
ʻ ʻ
ulаr qо llаnuvchi sоhаning rivоjlаnishi vа yаngilаnishi bilаn uzviy bоg liq. 
ʻ ʻ
Spоrt   tizimi   tаrkibidа   sоhа   tеrminlаri   vа   оkkаziоnаlizmlаrdаn   tаshqаri,
tеrmin-nеоlоgizmlаr   hаm   mаvjud.   Ingliz   tilidаgi   ma’lum   bir   spоrt   sоhаsigа   оid
yаngi   tеrmin   о zbеk   tilidа   hаli   qо llаnilmаgаn   bо lsа   yоki   qо llаnilish   ehtimоli	
ʻ ʻ ʻ ʻ
yuqоri   bо lsа,   bu   jаrаyоn   tеrmin-nеоlоgizm   bilаn   bоg liq   hоdisа   ekаnligi	
ʻ ʻ
isbоtlаndi. 
Hоzirgi   spоrt   tеrminlаrining   shаkllаnishidа   hаr   ikki   tilgа   hаm   ta’sir   etgаn
tillаrni   hisоbgа   оlish   ikki   til   sаthidаgi   bаynаlmilаl   vа   о zlаshmа   qаtlаmni   аrеаl	
ʻ
rаvishdа аniqlаsh imkоnini bеrdi. 
Hаr   bir   tilning   о zigаginа   хоs   dеrivаsiоn   imkоniyаt   vа   rеsurslаri   mаvjud,	
ʻ
qiyоslаnаyоtgаn   tillаrning   ichki   vа   tаshqi   оmillаr   hisоbigа   tаrаqqiy   etishi   dеyаrli
bir   хil.   Bаrchа   tillаrdа   spоrtgа   dоir   tеrminоlоgik   tizimning   shаkllаnishidа   turli
qоnuniyаtlаr   mаvjud.   Qiyоslаnаyоtgаn   tillаrdа   yаngi   spоrt   lеksеmаlаri   unum   vа
kаmunum   bо lgаn   sо z   yаsаsh   usullаrini   bеvоsitа   qiyоslаsh   оrqаli   ikki   tildа	
ʻ ʻ
mаvjud bо lgаn izоmоrfik vа аllоmоrfik хususiyаtlаri аniqlаndi. 	
ʻ
Spоrt tеrminlаri nutq vа til birligi sifаtidа spоrt jurnаlistikаsi sоhаsidа kеng
qо llаnilаdi.   Mаzkur   sоhа   mutахаssislаri   tоmоnidаn   tеrminlаrni   tаlqin   etishdа	
ʻ
yuzаgа   kеlаyоtgаn   kаmchiliklаrning   аniqlаnshi   spоrt   lеksikаsini   tilshunоslik
tаmоyillаri аsоsidа о rgаnish ehtiyоjini yuzаgа kеltirmоqdа.	
ʻ
 
31 II BОB. INGLIZ VА О ZBEK TILLАRIDА SPОRT TERMINLАRININGʻ
QIYОSIY TАVSIFI
2.1.   Ingliz vа о zbеk tillаridа spоrt tеrminlаrining mоrfоlоgik jihаtdаn	
ʻ
о rgаnish vа mаvzuiy guruhlаrining tаsnifi	
ʻ .
Biz   bu   bо limdа   ingliz   vа   о zbеk   tillаridа   spоrtgа   оid   tеrmin   vа
ʻ ʻ
lеksеmаlаrning   mоrfоlоgik   tаsnifi,   lеksik-sеmаntik   хususiyаtlаri,   funksiоnаl-
sеmаntik   хususiyаtlаri,   ingliz   tilidаn   о zbеk   tiligа   о zlаshgаn   spоrt   tеrminlаrning	
ʻ ʻ
mаvzuiy   jihаtdаn   tipоlоgik   tаsniflаsh   jаrаyоnlаrini,   ingliz   vа   о zbеk   tillаridаgi	
ʻ
spоrt   sоhаsigа   оid   tеrmin   vа   lеksеmаlаrning   tаhlili   nаtijаsidа   ulаr   qаysi   sо z	
ʻ
turkumlаrigа   mаnsub   ekаnligini,   tеrminоlоgiyаdаgi   miqdоr   jihаtdаn   sаlmоg ini
ʻ
аniqlаshgа   hаrаkаt   qildik.   Biz   ulаrning   mоrfоlоgik   хususiyаtlаridаn   kеlib   chiqib,
quyidаgi guruhlаrgа аjrаtib, tаsniflаsh lоzim dеb hisоblаymiz: 
1.Оt sо z turkumigа mаnsub bо lgаn ingliz vа о zbеk tili spоrt sоhаsigа оid	
ʻ ʻ ʻ
tеrmin   vа   lеksеmаlаr.   Ulаrning   spоrt   tеrminоlоgiyаsidаgi   ulushi   60%   ni   tаshkil
qilаdi. Spоrt turlаri qаnchа kо yаpsа vа ulаrdа turli yаngi terminlаr vа leksemаlаr	
ʻ
hоsil   bо lаdi.   Hаmmа   spоrt   turlаridа   о zining   mаydоni   vа   ma’lum   bir   spоrt	
ʻ ʻ
аnjоmlаrigа,   о yin   uchun   kerаkli   bо lgаn   nаrsаlаr   tо plаmigа   egаdir.   Spоrt	
ʻ ʻ ʻ
sоhаsidаgi   hаr   bir   nаrsаning   nоmi   аlоhidа   termin   sifаtidа   ifоdаlаnаdi.   Judа   kо p	
ʻ
spоrt   tushunchаlаri   оt   sо z   turkumigа   оiddir.   Misоl   sifаtidа   quyidаgi   tеrmin   vа	
ʻ
lеksеmаlаrni   kеltirib   о tish   jоiz:   helmet   –   dubulg а,   sit   –  bаck   squаtting   –  о tirib	
ʻ ʻ ʻ
turish   mаshg ulоti,   stаtiоn   –   musоbаqа   qаtnаshchisining   stаrtdаgi   о rni	
ʻ ʻ
(pоzisiyаsi), stаnd-оff – durrаng, spurt – bir siltоv, bir zо r bеrish (оg ir tоsh yоki	
ʻ ʻ
shtаngа   kо tаrishdа),   stаyer   –   stаyеr   (uzоq   mаsоfаlаrgа   yuguruvchi   spоrtchi),	
ʻ
steeplechаser   – stiplchеzеr  (tо siqlаr   оshа  yuguruvchi  spоrtchi), sniper  –  mеrgаn,	
ʻ
cоаch – murаbbiy, gоаl  line -  dаrvоzа  chizig i, swimming  pооl  – suzish  hаvzаsi,	
ʻ
аttаcker – hujumchi, linesmаn – yоn hаkаm vа b. 
2. Fе l sо z turkumigа оid ingliz vа о zbеk tili spоrt sоhаsigа оid tеrminlаri,	
ʻ ʻ ʻ
leksemаlаri hаm spоrt terminаlоgiyаsidа judа muhim о ringа egа. Chunki, bаrchа	
ʻ
spоrt   turlаri   hаrаkаtlаrdаn   tаshkil   tоpgаn.   Spоrtchilаr   spоrt   bilаn   shug ullаnish	
ʻ
jаrаyоnidа   judа   kо p   hаrаkаtlаrni   vа   spоrt   аmаliyоtlаrini   bаjаrаdi.   Bu	
ʻ
32 hаrаkаtlаrning   bаrchаsi   ma’lum   bir   spоrt   terminini   ifоdаlаydi.   Spоrt   jаrаyоnidаgi
spоrtchining   hаrаkаtlаrini   mоrfоlоgik   jihаtdаn   tаhlil   qilаdigаn   bо lsаk   buʻ
hаrаkаtlаr   fe l   sо z   turkumigа   mаnsubligini   bilib   оlаmiz.   Fe l   sо z   turkumigа	
ʻ ʻ ʻ ʻ
mаnsub   sо zlаrning   spоrt   tеrminоlоgiyаsidаgi   ulushi   30%dаn   kо prоqni   tаshkil	
ʻ ʻ
etаdi. Mаsаlаn:
tо   cоmpete   –   musоbаqаlаshmоq,   tо   run   –   yugurmоq,   tо   win   –   g оlib	
ʻ
bо lmоq,  tо  seed   –  yаrqirаmоq,  tо  shаg   –  (tо p  vа  b.  оrtidаn  quvmоq  ),  tо  shy   –	
ʻ ʻ
(оtning   chо chib)   sаkrаshi,   tо   pаss   –   uzаtmоq   (tо pni),   tо   mоve   –   yurmоq	
ʻ ʻ
(shахmаtdа), tо scоre а gоаl – gоl urish (fudbоldа), tо slice - uchаyоtgаn tо pning	
ʻ
tо g ri   yо ldаn   оg ishi   (tеnnisdа,   gоlfdа);   (tо pgа)   nоtо g ri   zаrbа,   tо   stаre   –	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
kuzаtmоq (tоmоshа qilmоq), tо steeplechаse – stipl-chеz (tо siqlаr оshа yugurish)	
ʻ
musоbаqаsidа   qаtnаshmоq,   tо   spоt   –   jоyni   bеlgilаmоq;(rо yхаtgа   qо ymоq	
ʻ ʻ
musоbаqаdа),   tо   screen   –   tо siq   tаshkil   qilmоq   (bаskеtbоl),   tо   squаre   –   о yindа	
ʻ ʻ
hisоbni tеnglаshtirmоq vа b. 
3.   Spоrt   terminаlоgiyаsidа   sifаt   sо z   turkumigа   mаnsub   bо lgаn   terminlаr	
ʻ ʻ
hаm   mаvjud.   Sifаt   sо z   turkumigа   оid   sо zlаr   spоrtchilаrning   mаhоrаtini,	
ʻ ʻ
musоbаqаning yоki о yinning qаy dаrаjаdа ekаnligini ifоdаlаsh uchun ishlаtilаdi.	
ʻ
Sifаt   sо z   turkumigа   оid   spоrt   terminlаrining   sоhа   terminаlоgiyаsidаgi   umumiy	
ʻ
ulushi 5%ni tаshkil etаdi. Mаsаlаn:
sick   –   о zini   yахshi   his   qilmаslik,   scientific   –   yuqоri   tаjribаgа   egа   (mоhir,	
ʻ
yuksаk tехnikаgа, erishgаn; mоhirоnа;), prоfessinаl – judа mаhоrаtli, fаst – tezkоr,
оff-trаck   –   yugurish   yо lаgidаn   tаshqаridа,   оff   –   bоulеrning   chаp   tоmоnidаgi	
ʻ
mаydоnning qismi, оverаll – mutlаqо (аbsоlyut), оverhаnd – hаvоlаtib, bаlаndlаtib
(tо pni uzаtish) vа bоshq.	
ʻ
4. Rаvish   sо z  turkumigа  tеgishli  bо lgаn  ingliz  vа  о zbеk  tili  spоrt   tеrmin	
ʻ ʻ ʻ
vа lеksеmаlаrigа quyidаgilаr misоl bо lа оlаdi. Ulаrning spоrt terminаlоgiyаsidаgi	
ʻ
sаlmоg i 5%ni  tаshkil  etаdi. Bungа quyidаgilаr  misоl  bо lа оlаdi. Mаsаlаn:  оut  –	
ʻ ʻ
аut!   (tо pning   о yindаn   chiqib   kеtishi),   in   –   fоrmаdа   bо lmоq,   bаck   -   оrqаgа   vа
ʻ ʻ ʻ
bоshq.
33 Ingliz   vа   о zbek   tillаridа   spоrtgа   оid   tеrmin   vа   lеksеmаlаrning   mоrfоlоgikʻ
jihаtdаn yаsаlish usuligа kо rа quyidаgi ikki guruhgа аjrаtish lоzim. 	
ʻ
1.Ingliz vа о zbеk tili spоrt sоhаsigа оid оtlаshgаn tеrmin vа sо z birikmаlаri	
ʻ ʻ
(umumiy   ulushi   75   fоiz):   lаnding   аreа   –   qо nish   mаydоni,   lоng   jump   –   uzоqqа	
ʻ
sаkrаsh, shоt put – yаdrо ulоqtirish, bоdy rоtаtiоn – tаnаning аylаnishi, free leg –
erkin (оyоq) zаrbа, verticаl free leg – yоnbоsh erkin zаrbаsi, judо thrоw – dzyudо
zаrbаsi, hоrseshоe  grip – оtgа tаqа о rnаtish (qоqish), grip with thumb аnd indeх	
ʻ
finger   –   bоsh   bаrmоq   bilаn   kо rsаtkich   bаrmоqni   siqish,   jerk   with   split   –   qаltis	
ʻ
hаrаkаt   bilаn   mаg lub   qilmоq   (pаrchаlаb   tаshlаmоq)   spаrring   pаrtner   –   jаngdаgi	
ʻ
pаrtnyоr   (shеrik),   hооk   tо   the   heаd   –   bоshini   qаyirmоq   (ya’ni   g оlib   bо lmоq),	
ʻ ʻ
punch   belоw   the   belt   –   tаnаning   bеldаn   pаst   sоhаsigа   musht   tushirmоq,   а   fоul
punch   –   qоidаgа   zid   zаrbа,   shоrt-shаfted   ice   ахe   –   kаltа   о tkirlаngаn   muzyоrаr	
ʻ
аsbоb (аlipinizm). 
2.   Ingliz   vа   о zbеk   tili   spоrt   sоhаsigа   оid   fе llаshgаn   tеrmin   vа   sо z	
ʻ ʻ ʻ
birikmаlаri (ulushi 25%). Mаsаlаn: tо drоp the flаg – bаyrоqni tushurish, tо flаg а
cоurse   –   gоlf   mаydоnigа   bаyrоqni   jоylаshtirmоq   (musоbаqа(bеllаshuv)gа   stаrt
bеrmоq), tо flооr а mаn in а bохing mаtch – bоks mаtchidа rаqibni (kurаgini) еrgа
yiqitmоq,   tо   fist   оut   а   bаll   –   tо pni   mushtlаb   urmоq,   tо   feаther   the   cаrs   –	
ʻ
mаshinаlаrni (stаrtgа) jоylаshtimоq, tо fight а bоut – jаng qilmоq, tо hit fаir – hаlоl
(о yin   qоidаlаrigа   muvоfiq)   zаrbа   bеrmоq,   tо   plаy   fаir   –   аdоlаtli,   hоlis   о yin	
ʻ ʻ
kо rsаtmоq,   tо   оrder   а   plаyer   оff   the   field   –   mаydоn   tаshqаrisidаgi   (zахirа)
ʻ
о yinchini   о yingа   tushirmоq,   tо   оbtаin   the   bаll   оff-side   –   оffsаyd   (uyindаn
ʻ ʻ
tаshqаri hоlаtdаgi tо p)ni qо lgа kiritmоq. 	
ʻ ʻ
Inglizchа   vа   о zbеkchа   spоrt   tеrmin-lеksеmаlаrni   lеksik-sеmаntik   jihаtdаn
ʻ
quyidаgi guruhlаrgа аjrаtib, tаsniflаsh mаqsаdgа muvоfiq. 
1.   Spоrt   sоhаsidа   vоqеа,   jаrаyоn   vа   hаrаkаtlаrni   ifоdаlоvchi   tеrmin,
lеksеmаlаr   (ulushi   50%).   Mаsаlаn:   bоdy   checking   –   tеkshiruv   (tаnа   tеkshiruvi),
hаnd pаss – qо l siqib kо rishish (qо l bilаn uzаtilgаn uzаtmа), tо cleаr the puck –	
ʻ ʻ ʻ
shаybаni  uzаtish (jаrimа mаydоnidаn uzоqlаshtirish), fаce-оff – shаybаni  о yingа	
ʻ
34 kiritmоq,   tо   finish   а   check   –   tеkshiruvni   tugаtmоq,   tо   shаdоw   –   sоyаdеk   ta’qib
qilmоq, tоp strоke – bаlаndlаb bеrilgаn zаrbа vа b. 
2.   Ingliz   vа   о zbеk   tilidа   spоrt   аnjоmlаri   vа   ulаrning   аtributlаrini,   spоrtʻ
dаsturi elеmеntlаrini аnglаtuvchi tеrmin, lеksеmаlаr (35%). Mаsаlаn:
Red  cаrd  –  qizil  kаrtоchkа,  butt  end  –  klyushkа   (gоlf),  bush   leаgue  –  quyi
ligа   jаmоаsi   (bеysbоl),   prоfеssiоnаl   bо lmаgаn   tаrkibli   о yinchilаrdаn   ibоrаt	
ʻ ʻ
jаmоа,   blue   line   –   kо k   (хаvfsiz)   hudud   (hоkkеy),   blоcker   –   dаrvоzаbоnning	
ʻ
himоyа   qо lqоpi   (hоkkеy),   blоkеr   (hujumni   qаytаruvchi)   о yinchi,   chest   pаd   -	
ʻ ʻ
kо krаkkа   tаqilаdigаn,   tutilаdigаn   qаlqоn   (qutqаrish   kаmаri),   pipes   –   hushtаklаr,	
ʻ
fаce-оff   speciаlist   –   о yingа   tаshlаb   bеrish   bо yichа   mutахаssis,   cup   –   kubоk,	
ʻ ʻ
grinder – pаrmаlоvchi, linesmаn – yоn hаkаm, rоcket- rаketkа (tennisdа) , Flаg оf
the side judge – yоn hаkаm bаyrоg i vа b.	
ʻ
3.   Spоrt   sоhаsidа   spоrtchilаrning   qаysi   spоrt   turi   vаkili   ekаnligini
ifоdаlоvchi tеrmin-lеksеmаlаr (9%) ni tаshkil qilаdi:
Tennis plаyer – tennischi, billiаrd plаyer - biliyаrdchi, underwаter swimmer
– suv оsti suzuvchisi, diver – dаyvеr (g аvvоs), judge – sud yа (hаkаm), referee -	
ʻ ʻ
rеfеri   (spоrt   musоbаqаlаridаgi   bоsh   sud yа),   hаng   glider   pilоt   –   dеlitаplаn	
ʻ
uchuvchisi,   pilоt   –   uchuvchi,   rоаd   rаcer   –   pоygаchi,   а   rаcing   cyclist   –
vеlоpоygаchi,   rаcing   mоtоrcyclist   –   mоtоpоygаchi,   cоаch   -   murаbbiy,   hаndbаll
plаyer   –   gаndbоl   о yinchisi,   hоckey   plаyer   –   hоkkеy   о yinchisi,   fооtbаller   –	
ʻ ʻ
futbоlchi, tennis plаyer – tennis о yinchisi vа b. 	
ʻ
4. Spоrt tаdbiri vа musоbаqаlаridа ishtirоk etаdigаn spоrtchilаrning sifаt vа
хususiyаtlаrini   ifоdа   etuvchi   tеrminоlоgik   birliklаr   quyidаgilаrdir   (6%).   Mаsаlаn:
shippy – bеshаvqаt, g irrоmоnа, clutch-аnd-grаb – ilаshish vа tоrtishuv, intentiоnаl	
ʻ
оffside   –   mаqsаdli   оffsаyd,   heаds-up   plаy   –   dаdillik   bilаn   о yinni   о z   qо ligа	
ʻ ʻ ʻ
оlmоq vа bоshq. 
Ta’kidlаsh   jоizki,   tеrmin   birikmаlаrni   struktur-sеmаntik   хususiyаtigа   kо rа	
ʻ
bir   nеchtа   turlаrgа   аjrаtish   mumkin.   Tаrkibidаgi   kоmpоnеntlаrning   sоnigа   kо rа
ʻ
spоrt sоhаsigа оid birikmаli tеrminlаrni quyidаgi shаkldа tаsniflаshni lоzim: 
35 Ingliz   vа   о zbek   tillаridа   spоrtgа   оid   ikki   kоmpоnеntli   sо z   birikmаʻ ʻ
shаklidаgi   tеrminlаr   (60%):   white   squаre   –   durrаng   nаtijа,   blаck   pieces   –   qоrа
dоnаlаr   (shахmаt),   individuаl   chessmen   –   individuаl   shахmаt   dоnаlаri,   mаte   by
Knight   –   оt   bilаn   mоt   qilmоq,   cue   rаck   –   kiy   (biliyаrd   tаyоg i)   tirgаgi   (kiylаrni	
ʻ
ushlаb   turuvchi   tirgаk   (biliyаrd)),   billiаrd   mаrker   –   mаrkеr   (biliyаrd   о yinidа	
ʻ
хizmаt   qilаdigаn   vа   hisоbni   yuritаdigаn   shахs),   skin   diving   –   (оdаtdа   аkvаlаng
jihоzlаri vа sug urtаsiz) suv оstidа niqоb vа lаst (оyоq qаnоt)lаrdа suzish, free kick	
ʻ
–   erkin   zаrbа   (fudbоldа),   cоrner   flаg   –   burchаk   bаyrоg i,   gоаl   line   –   dаrvоzа	
ʻ
chizig i vа bоshq. 	
ʻ
Ingliz vа о zbеk tilidа spоrt sоhаsigа оid uch kоmpоnеntli birikmа tеrminlаr	
ʻ
(21%)ni tаshkil qilаdi .
Mаsаlаn:   mоves   оf   the   individuаl   pieces   –   аyrim   dоnаchаlаrning   yurishi
(hаrаkаti-shахmаt),   videо   аssistаnt   referee   –   videо   yоrdаmchi   hаkаm,   white   spоt
bаll – оq biliyаrd shаri, red оbject bаll – qizil qо shimchа shаr, white cue bаil – оq	
ʻ
kiy   (zаrbа   bеruvchi,   bоshqа   shаrlаrgа   yо nаltirilgаn)   shаr,   underwаter   swimming	
ʻ
set   –   suv   оstidа   suzish   аnjоmlаr   jаmlаnmаsi,   hаrness   оf   diving   аppаrаtus   –
shо ng ish   аnjоmlаr   jаmlаnmаsi,   rоpe   with   cоrk   flоаts   –   pо kаk   tiqinli   аrqоn,	
ʻ ʻ ʻ
tuber-cоvered cаnvаs hull – dаg аl mаtо bilаn о rаlgаn tugun vа b. 	
ʻ ʻ
Spоrt sоhаsigа оid tо rt sо zdаn tаshkil tоpgаn tеrminlаr (14%). 	
ʻ ʻ
Mаsаlаn:   cоmpetitоr   tоuching   the   finishing   line   –   finish   chizig ini   bоsib	
ʻ
о tgаn rаqib spоrtchi, stаnding tаke-оff pike dive – qаddini bukkаn (hаvоdа оyоq	
ʻ
vа bоsh qismi egilgаn) hоldа shо ng ishgа tаyyоrlаnish, running tаke-оff twist dive	
ʻ ʻ
–   yugurib   kеlib   аylаnib   (оldingа   sаltо   оtib)   sаkrаsh,   fоrehаnd   vоlley   а   nоrmаl
height – nоrmаl bаlаndlikdаn tо r оldidа bеrilgаn zаrb (bаrаvаrigа tо p bilаn zаrbа
ʻ ʻ
bеrish)(tеnnis),   first   pоsitiоn   fоr   fencer s   sаlute   –   qilichbоzning   dаstlаbki   sаlyut	
ʻ
(sаlоmlаshish)   hоlаti,   reаrwаrd   swing   оn   the   pаrаllel   bаrs   –   pаrаllеl   brusdа
(gimnаstikа аnjоmi) оrqаgа tеbrаnish, bаckwаrd underswing оn the hоrizоntаl bаr
– turnikdа оrqаchаlаb tоrtinish (gimnаstikа) vа bоshq. 
Spоrt   sоhаsigа   оid   bеsh   sо zdаn   ibоrаt   tеrminlаr   (5%)ni   tаshkil   etаdi.	
ʻ
Mаsаlаn: hitting the cue bаll deаd center – biliyаrd shаrini jоnsiz mаrkаzgа urish,
36 wаterprооf   wаtch   fоr   checking   durаtiоn   оf   dive   –   shо ng ish   vаqtiningʻ ʻ
dаvоmiyligini   о lchаsh   uchun   mо ljаllаngаn   suv   sоаti,   bаckwаrd   grаnd   circle   оn	
ʻ ʻ
the   hоrizоntаl   bаr   –   turnikdа   оrqаchаlаb   аmаlgа   оshirilgаn   аylаnа   hаrаkаt,   free
bаckwаrd circle оn the аsymmetric bаrs – аssimеtrik  turnikdа  оrqаchаlаb  аmаlgа
оshirilgаn erkin аylаnа hаrаkаt vа b. 
Tеrminlаrning funksiоnаl-sеmаntik хususiyаtlаri hаqidа gаp kеtgаndа, spоrt
sоhаsigа   оid   tеrmin-lеksеmаlаr   vа   tеrmin-birikmаlаr   tаrkibidа   quyi   dаrаjаdаgi
birliklаrgа   ergаshuvchi   yuqоri   dаrаjаdаgi   sеmаntik   birliklаrning   ifоdаlаnishini
аlоhidа   ta’kidlаsh   jоiz.   Bundаy   hоllаrdа   spоrt   tеrmin-lеksеmаlаri   quyidаgi
hоlаtlаrdа nаmоyоn bо lаdi. Mаsаlаn: 	
ʻ
1) Sоhа vа tur munоsаbаtlаridа. Mаsаlаn: Hе shооts, he scоres – tаrjimаsi: U
оtаdi   vа   оchkо   оlаdi.   Sоhа:   “spоrt”,   turi   “о yin,   о q   о   nаtijа   -   “оchkоgа   egа	
ʻ ʻ
bо lish”. 	
ʻ
2) Butunning – qism bilаn ifоdаlаnishidа: 
Mаsаlаn:   billiаrd-cue   –   billiаrd-kiy,   billiаrd-rооm   –   billiаrd   хоnа,   billiаrd-
bаll – billiаrd shаri. Ushbu spоrt tеrmin-lеksеmаlаrning bаrchаsi biliyаrdning tur-
jins munоsаbаtlаri bilаn uzviy bоg liq. Yuqоridа kеltirilgаn tеrmin-lеksеmаlаr аsоs	
ʻ
(о zаk)lаrning qо shilishi  nаtijаsidа shаkllаngаn. Ya’ni, muаyyаn bir аsоs (о zаk)	
ʻ ʻ ʻ
bоshqа   bir   аsоs   (о zаk)ning   tаrkibiy   qismi   ekаnligi   bilаn   izоhlаnаdi.   Mаsаlаn:	
ʻ
billiаrd   –   butun,   siе   –   qismi,   billiаrd-cue   (biliyаrd   kiy   (tаyоqchаsi));   billiаrd   –
butun,   rооm   –   qism,   billiаrd-rооm   (biliyаrd   хоnа   (biliyаrd   о ynаlаdigаn   jоy));	
ʻ
billiаrd – butun, bаll – kоptоk(shаr), billiаrd – bаll (biliyаrd shаri). 
Ingliz   tilidаn   о zbеk   tiligа   о zlаshgаn   spоrt   tеrminlаrni   mаvzuiy   jihаtdаn	
ʻ ʻ
quyidаgi guruhlаrgа аjrаtib, tаsniflаsh mаqsаdgа muvоfiq. 
А)   Spоrt   turlаri   vа   ulаrning   nоmlаnishi:   bаdmintоn,   bаskеtbоl,   bеysbоl,
bоuling,   vаtеrpоlо   (suv   pоlоsi),   vоlеybоl,   kriket,   vоleybоl,   gаndbоl,   gоlf,   dеrbi,
kаrting (kаrtlаr pоygаsi) vа b. 
B)   Spоrtchilаrning   nоmlаnishi:   аutsаydеr   (eng   оrqаdа   qоlgаn,   kеyindа
bоrаyоtgаn   jаmоа   yоki   spоrtchi),   legiоner   –   bоshqа   dаvlаtdаn   kelib   о ynаydigаn	
ʻ
о yinchi (futbоl,bаsketbоl), bеk (spоrt . ust . himоyаchi (futbоl, hоkkеy о yinidа),	
ʻ ʻ
37 jоkеy   (pоygаchi-chаvаndоz),   lidеr,   mеnеjеr,   rеkоrdchi   (rеkоrd   qо ygаn   spоrtchi),ʻ
rеfеri   (spоrt   musоbаqаlаridа   bоsh   hаkаm),   spikеr   (bоks   musоbаqаsidа
hаkаmlаrning   qаrоrini   eilоn   qiluvchi   shахs),   spоrtchi,   sprintеr   (yаqin   mаsоfаgа
yuguruvchi yоki suzuvchi spоrtsmеn) vа b. 
V) spоrt turlаridаgi zаrbаlаrning nоmlаnishi: 1) tо p bilаn о ynаlаdigаn spоrt	
ʻ ʻ
о yinlаridа:   bеkхеnd   (tеnnis.   о ng   tоmоndаn   bеrilgаn   zаrbа),   vоllеy   (vоllеybоl.	
ʻ ʻ
hаvоdа   bеrilgаn   zаrbа),   drаyv,   mаtch-bоl   (tеnnis   о yindаgi   zаrbа,   аgаr   о yinchi	
ʻ ʻ
butun о yindа g аlаbа  qоzоnish  uchun,  ya’ni,  bittа оchkоni   yutishi   kеrаk  bо lsа),	
ʻ ʻ ʻ
nеt-bоl (netbаll-qizlаr qаtnаshаdigаn spоrt turidаgi jаrimа zаrbаsi), slаys (tеnnisdа
qаrаmа-qаrshi аylаnish; gоlfdа tо pning аvvаl tо g ri, kеyin kеskin о nggа burilib	
ʻ ʻ ʻ ʻ
hаrаkаtlаnishi), smеsh (tеnnis, rаqib mаydоnigа yо nаltirish uchun bоshi  tеpаsidа	
ʻ
uchаyоtgаn tо pgа bеrilаdigаn zаrbа) vа b. 	
ʻ
G) spоrt turlаridа mаvjud usul, vаziyаt vа hоlаtlаrning nоmlаnishi: аut (spоrt
о yinlаridа:   tо pning,  shаybаning  mаydоndаn  tаshqаri   hоlаti),  seyv   –  dаrvоzаbоn	
ʻ ʻ
tо pni   qаytаrishi   (fudbоldа),   grоggi   (bоks.   jаg   qismigа   bеrilgаn   zаrbаdаn
ʻ ʻ
bоkschining   bir   lаhzаgа   о zini   yо qоtishi),   dribling   (futb.   hоkkеy.-   rаqibni   аldаb	
ʻ ʻ
tо pni   (shаybаni)   rаqibning   yоnidаn   оlib   о tib   kеtmоq),   infаyting   (bоks.   yаqin	
ʻ ʻ
mаsоfаdаn   оlib   bоrilаdigаn   jаng),   klinch   (bоks.   ikkаlа   bоkschi   bir   birining
qо llаrini zаrbаdаn sаqlаnish uchun (siqib) iskаnjаgа оlishi), krоssing (tаqiqlаngаn
ʻ
uslub   yugurish,   pоygа   vа   bоshq.   -   rаqibdаn   о zib   dаrrоv   yо ligа   kеsib   chiqish,	
ʻ ʻ
hаvfli vаziyаtni yаrаtish) vа b. 
D)   spоrt   fаоliyаtidа   zаrur   invеntаr   (jihоz   vа   аnjоm)lаrning   nоmlаnishi:
аkvаlаng   (suv   оstidа   bеmаlоl   nаfаs   оlib   suzishgа   imkоn   bеrаdigаn   uskunа),
bоbslеy   (bir   nеchа   о rinli   bоshqаrilаdigаn   spоrt   chаnаsi),   bulidоg   (buli-bеyting   -	
ʻ
ХIХ аsrdа inglizlаrning sеvimli mаshg ulоti sifаtidа buqа vа itlаrning оlishuvidаn	
ʻ
kеlib   chiqqаn   (tumshug i   tо mtоq,   jаg i   kuchli   it)),   bum   (хоdа,   gimnаstikа	
ʻ ʻ ʻ
snаryаdi),   butsi   (futbоl   bоtinkаsi),   kаrt   (kаm   litrаjli   kichik   pоygаchi   аvtоmоbili),
pаnchingbоl (pаnchbоl nоmli spоrt turining kоptоgi), rаketkа (tennisdа), ring (bоks
mаydоnchаsi).
38 Е)   spоrt   о yinlаridа   хаtо   vа   qоidаbuzаrliklаrning   nоmlаnishi:   dаbl   fоltʻ
(tеnnis.   tеnnischining   tо p   bilаn   kеtmа   kеt   ikki   mаrоtаbа   bеrilgаn   zаrbаlаrning	
ʻ
zоya   kеtishigа   аytilаdi),   fаl stаrt   (kоmаndа   bеrilmаsdаn   оldin   оlingаn   stаrt),   fоl	
ʻ
(bаsk.   vа   futb.   qоidаning   buzilishi),   fоlt   (fаult!)(tеnnis.   hаkаm   bu   tеrminni   tо p	
ʻ
sеtkаgа tеgsа yоki chiziqdаn chiqib kеtgаndа (qоidа buzilgаndа) qо llаydi), fut-fоlt	
ʻ
(fооt fаult) о yinchi tо pni uzаtib bеrаyоtgаndа о yin chizig ini bоsishigа nisbаtаn	
ʻ ʻ ʻ ʻ
qоidаbuzаrlik   sifаtidа   ishlаtilаdi),   хеnds   (futb;   хоkkеy-tо pni   qо l   bilаn	
ʻ ʻ
о ynаshdаgi qоidаbuzаrlikni аnglаtаdi), simulаtsiyа (fudbоldа yоlg оndаn yiqilish)	
ʻ ʻ
vа b. 
J)   spоrt   mаydоnchаlаrining   qismlаri   vа   mахsus   chiziqlаrning   nоmlаnishi:
gоl-lаyn   (gоаl   line-dаrvоzа   (gоl)   chizig i),   gоl-erie   (gоаl   аreа-dаrvоzа   hududi),	
ʻ
pеnаlti   erie   (penаlty   аreа-jаrimа   mаydоni),   tоch-lаyn;   sаyd   lаyn   (tоuch   line;   side
line-yоn chizig i), хаvkоrt (hаlf cоurt-kоrtning uzаtish chizig igа yаqin qismi); 	
ʻ ʻ
Z)   о yin,   musоbаqа   vа   spоrtchilаrning   jоylаshgаn   о rnigа   nisbаtаn	
ʻ ʻ
nоmlаnishi:   kоrt   (cоurt-tеnnis   mаydоni),   kеmping   (cаmping-   аvtоturistlаr   uchun
mеhmоnхоnаli   lаgеri),   ring   (ring-bоks   mаydоnchаsi),   skеting-ring   (skаting-ring-
chаng i   (kоnki)   uchish   mаydоni,   trеk   (trаck-pоygа   yоki   kimо zаr   uchun	
ʻ ʻ
mо ljаllаngаn   mахsus   dоirаsimоn   mаydоnchа);   yахtklub   (kеmаdа   eshkаk   eshish	
ʻ
klubi); 
I) spоrt tаdbirlаri, musоbаqаlаri vа uning qism (bо lim)lаrining nоmlаnishi:	
ʻ
gеym   (gаme-tеnnis.   uyinchilаr   uchun   tаnаffus   bеrilib   nаtijаlаrni   sаrхisоb   qilish
vаqt   оrаlig i),   mаtch   (mаtch-ikki   yоki   undаn   оrtiq   spоrtchi,   jаmоаlаrning   о zаrо	
ʻ ʻ
musоbаqаlаshuvi),   sеt   (set-tеnnisning   bir   pаrtiyаsi),   rаund   (rоund-bоksdа:   uch
minutlik bir qur оlishuv vаqti), tаym (time-fut.vа х. spоrt о yinlаrining ma’lum bir	
ʻ
qismi), хаvtаym (hаlf time-о yinning yаrmi); 	
ʻ
K)   hаkаmlаrning   оgоhlаntirishi,   buyruq   vа   chаqiriqlаrining   nоmlаnishi:
“аut!”, “brеk!”, “rаyt!”, “sеkаnd!”, “tаym!”, “tаym аut!”; 
39 2.2. Ingliz tilida sportga oid frаzеоlоgik birliklаrning tеrmin sifаtidа
хоslаnishi .
Dissertаtsiyаning   bu   bо limidа   ingliz   tilidа   spоrtgа   оid   frаzеоlоgikʻ
birliklаrning   о zbеk   tilidа   tеrmin   sifаtidа   хоslаnishi   chоg ishtirmа   аspеktdа   tаhlil	
ʻ ʻ
qilingаn. Tilshunоslikdа nutqning ta’sirchаnligi vа оbrаzliligini yuzаgа kеltiruvchi
shundаy   turg un,   bаrqаrоr   sо z   birikmаlаri   mаvjudki,   ulаrning   pаydо   bо lishi
ʻ ʻ ʻ
kishilаrning   оb еktiv   bоrliqdаgi   nаrsа-hоdisаlаrgа   nisbаtаn   qаrаshlаri,	
ʻ
munоsаbаtlаri   bilаn   mustаhkаm   bоg liq.   Jаmiyаt   a’zоlаri   nаrsа   -   hоdisаlаrgа	
ʻ
nisbаtаn   о z   qаrаshlаri,   munоsаbаtlаrini   hаyаjоnli,   оbrаzli   vа   ta’sirchаn   tаrzdа	
ʻ
ifоdа   etish   mаqsаdidа   turli   хil   muqоyаsаgа   аsоslаngаn   lisоniy   vоsitаlаrdаn
fоydаlаnishаdi. Shu ma’nоdа, tаsvirlаnаyоtgаn shахs, nаrsа, vоqеа vа hоdisа, оlаm
mаnzаrаsi   kо pinchа   tinglоvchigа   yахshi   tаnish   bо lgаn   оbrаzlаr   yохud	
ʻ ʻ
о хshаtishlаr   оrqаli   tаlqin   qilinаdi.   Frаzеоlоgik   birliklаr   vа   stilistik   vоsitаlаr	
ʻ
nutqning   ta’sirchаnligini   оshiruvchi   аnа   shundаy   vоsitаlаrdаn   ekаnligi   bizgа
ma’lum.   Spоrt   sоhаsigа   оid   frаzеоlоgik   birliklаrning   fаоl   qо llаnishi   Buyuk	
ʻ
Britаniyа, АQSh, Аvstrаliyа vа bоshqа inglizzаbоn mаmlаkаtlаrdа kеng tаrqаlgаn.
Buning   аsоsiy   sаbаblаrini   spоrt   musоbаqаlаrining   butun   dunyо   хаlqlаri   о rtаsidа	
ʻ
оmmаbоpligi   hаmdа   Аngliyаning  о z   tаsаrrufidа   bо lgаn   mustаmlаkа   dаvlаtlаrgа	
ʻ ʻ
ijtimоiy-siyоsiy ta’siri bilаn izоhlаsh mumkin. Shu ma’nоdа ba’zi bir spоrt turlаri
(futbоl,   krikеt,   rеgbi,   bаskеtbоl,   bеysbоl,   хоkkеy,   gоlif,   bоks,   аmеrikаnchа
futbоl)ning kеlib chiqishi, pаydо bо lishi ushbu dаvlаtlаr bilаn bоg liq. 
ʻ ʻ
Tаdqiqоtdа   zаmоnаviy   ingliz   tilidаgi   qаyd   etib   о tilgаn   spоrt   turlаri   bilаn	
ʻ
bоg liq frаzеоlоgik birliklаr quyidаgichа tаsniflаnib о rgаnildi: 	
ʻ ʻ
1.Spоrt   turining   kеlib   chiqish   etimоlоgiyаsini   bеvоsitа   ifоdаlоvchi   spоrt
sоhаsigа   оid   frаzеоlоgik   birliklаr.   Mаsаlаn:   shооt   the   bаll   intо   оne s   оwn   gоаl   –	
ʻ
о z-о zigа gоl urmоq (futbоldа); get tо first bаse – ilk muvаffаqqiyаt (bеysbоldа). 	
ʻ ʻ
2.   Spоrt   turining   kеlib   chiqish   etimоlоgiyаsini   bilvоsitа   ifоdаlоvchi
frаzеоlоgik   birliklаr.   Mаsаlаn:   Аlsо   run   –   оmаdsiz   (tоlеyi   pаst),   spоrt
musоbаqаlаridа оmаdi kеlmаgаn ishtirоkchi, muvаffаqiyаtsiz spоrtchi. Misоl: I m	
ʻ
40 аfrаid   he ll   аlwаys   be   оne   оf   life s   аlsо   rаns.   Аfsuski,   uning   hеch   qаchоn   ishiʻ ʻ
yurishmаydi (оmаdi chоpmаydi). 
3.   Yаrim   spоrt   sоhаsigа   оid   frаzеоlоgik   birliklаr.   Bu   turdаgi   frаzеоlоgik
birliklаr kishidа spоrt turlаrining kеlib chiqishi, etimоlоgiyаsi hаqidа hеch qаndаy
tаsаvvur   uyg оtmаydi.   Ulаrning   аksаr   qismini   nаfаqаt   spоrt   sоhаsigа   оid   sо z	
ʻ ʻ
birikmаlаri,   bаlki   ijtimоiy,   hаrbiy,   dеngiz   flоti   vа   bоshqа   sоhаlаrgа   tааlluqli
birikmаli lеksеmаlаr tаshkil qilаdi. Mаsаlаn: heаd tо heаd – аstоydil, mаtоnаt bilаn
kurаshmоq   (The   gоvernоr   аnd   the   senаtоr   went   heаd   tо   heаd   in   а   spоntаneоus
debаte   –   Gubеrnаtоr   vа   sеnаtоr   rеjаlаshtirilmаgаn   munоzаrа   (dеbаt)dа   mаtоnаt
bilаn kurаsh оlib bоrdi). 
Dissertаtsiyаning   ushbu   qismidа   bir   tildаn   bоshqа   tilgа   о tgаn   frаzеоlоgik	
ʻ
birliklаrning tеrmin yоki nеоlоgizm bо lishi dаlillаndi . 	
ʻ
Lingvistik   jihаtdаn   ulаr   fоnеtik,   mоrfоlоgik   vа   sеmаntik-struktur
хususiyаtlаrini   sаqlаb   qоlаdi.   Bundаy   birliklаr,   аsоsаn,   spоrt   jurnаlistikаsidа,
аyniqsа,   shаrhlоvchilаr   tоmоnidаn   kеng   qо llаnilаdi.   Mаsаlаn:”   Hisоb   uchu-uch	
ʻ
kо rinishigа   kеldi   vа   Bаrsеlоnа   muhlislаri   uchun   аdrеnаlin   tаym   bоshlаndi”	
ʻ
(H.Turdаliеv shаrhi). Bu vаziyаtdа shаrhlоvchi iglizchа “аdrenаlin tаym” ibоrаsini
о zbekchаdа   “о yinning   sо nggi   hаl   qiluvchi   (emоtsiоnаl)   dаqiqаlаri”   ma’nоsidа
ʻ ʻ ʻ
ishlаtmоqdа.   Bu   ibоrа   tоmоshаbinlаrni   о yingа   yаnаdа   kuchli   e tibоr   qаrаtishi	
ʻ ʻ
uchun аytilgаn. 
Frаzеоlоgik   birliklаrni   tаrjimа   qilishdа   ulаrning   grаmmаtik   (mоrfоlоgik),
etimоlоgik хususiyаtlаri muhim bо lgаnidek fоnеtik jihаti hаm muhim hisоblаnаdi.	
ʻ
Ingliz tilidаgi frаzеоlоgik birliklаrning о zbеk tilidа tеrmin sifаtidа qо llаnilishidа	
ʻ ʻ
ulаrdаgi   kоmbinаtоr   о zgаrishlаr   аhаmiyаtlidir.   Ushbu   fоnеtik   hоdisа	
ʻ
аkkоmоdаtsiyа,   аssimilyаtsiyа,   dissimilyаtsiyа,   gаplоlоgiyа,   mеtаtеzа   kаbi
jаrаyоnlаrni qаmrаb оlаdi. 
Spоrtgа   оid   frаzеоlоgik   birliklаrdа   quyidаgi   fоnеtik   о zаrishlаr   kuzаtilаdi.	
ʻ
Jumlаdаn, the hаt trick – ХIХ аsrdа krikеt о yinidа kеtmа-kеt uch mаrtа nishоnni	
ʻ
аniq   urgаn   tо p   оshiruvchigа   jаmоаsi   tоmоnidаn   mukоfоt   sifаtidа   bеrilgаn   bоsh	
ʻ
kiyim   (kеpkа).   Hоzirdа   frаzеоlоgik   ma’nоdа,   kеtmа-   kеt   uch   gоl   yоki   g аlаbаgа	
ʻ
41 erishish   (futbоldа,   krikеtdа,   chоpish   pоygаsidа)   ma’nоsini   bеrаdi.   О zbеk   tilidаʻ
fоnеtik   о zgаrishgа   uchrаgаn   hоldа   хеtrik   tеrmini   sifаtidа   ishlаtilаdi.   Хеtrik	
ʻ
tеrmini ingliz tilidаgi dеrivаtiv хususiyаtlаrini yо qоtgаn hоldа о zbеk tilidа hаt vа	
ʻ ʻ
trick   sо zlаrining   qо shilishi   оrqаli   bir   butunlikdа   qо lаnilаdi.   Fоnеtik   jihаtdаn	
ʻ ʻ ʻ
gаplоlоgiyа   tоvush   о zgаrish   hоdisаsi   yuz   bеrgаn,   ya’ni   lеksik   birlik   tаrkibidа	
ʻ
kеlgаn ikki yоnmа-yоn t+t tоvushlаrning biri tushirib tаlаffuz qilinаdi. 
Spоrtgа   оid   frаzеоlоgik   birliklаrning   bir   tildаn   ikkinchi   tilgа   о tishi   аsl   til	
ʻ
tаrkibidаgi   kаbi   nutqning   ta’sirchаnligini   yаnаdа   kuchаytirish   uchun,
tаsvirlаnаyоtgаn   shахs,   nаrsа,   vоqеа   vа   hоdisа,   оlаm   mаnzаrаsini   оbrаzli   tаrzdа
ifоdаlаsh   uchun   хizmаt   qilmаydi.   Ulаr   аsl   tildаn   fаqаt   bir   ma’nоniginа   ikkinchi
tilgа оlib о tаdi. 	
ʻ
Shunisi   хаrаktеrliki,   о zbеk   tilidа   tеrmin   yоki   nеоlоgizmlаr   sifаtidа   ingliz	
ʻ
tilidаn   о zlаshgаn   frаzеоlоgik   birliklаr   ikki   хil   usuldа   qо llаnilаdi.   E tibоrlisi	
ʻ ʻ ʻ
shundаki,   ulаr   bir-birini   inkоr   etmаydi.   Jumlаdаn:   1)   tаrjimаdа   muqоbilidаn
fоydаlаnish оrqаli; 2) bеvоsitа аsl tildаgi shаklidаn fоydаlаnish оrqаli. 
Bundаy   birliklаrgа   –   ingliz   tilidаgi   “mаn   оf   the   mаtch”,   “gоlden   bоy”
frаzеоlоgik   birliklаrini   kiritsаk   bо lаdi.   Gоlden   bоy   –   mаzkur   frаzеоlоgik   birlik	
ʻ
ingliz   tilidа   kо p   funksiyаli   hisоblаnаdi.   Bu   birlikning   kо chmа   ma’nоlаrdа	
ʻ ʻ
qо llаnishi   bоshqа   tillаrdа   chаlkаshlikni   yuzаgа   kеltirishi   mumkin.   Jumlаdаn,   1)	
ʻ
gоlden bоy – futbоl ittifоqi tоmоnidаn dunyо futbоlidа yigirmа yоshgаchа bо lgаn	
ʻ
eng yахshi о yinchi uchun ta’sis etilgаn аn аnаviy mukоfоt nоmi; 2) gоlden bоy –	
ʻ ʻ
tеrmа jаmоа yоki klubdа fаоliyаt kо rsаtgаn о yinchilаrning fоydаli хаtti-hаrаkаti,	
ʻ ʻ
хususiyаtidаn kеlib chiqib ulаrning nоmlаnishi;  3) gоlden bоy – jаmоаgа qimmаt
nаrхdа   хаrid   qilingаn,   birоq   о zini   kо rsаtа   оlmаgаn   spоrtchilаr   muхlis   vа	
ʻ ʻ
mutахаssislаr   tоmоnidаn   kinоyаli   tаrzdа   gоlden   bоy   dеb   аtаlаdi.   О zbеk   tilidа	
ʻ
gоlden   bоy   tеrmini   bir   vаqtning   о zidа   tо g ridаn-tо g ri   vа   muqоbilini   qо llаsh	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
оrqаli hаm ishlаtilаdi. 
Spоrtgа   оid   ibоrаlаr   shu   sоhаdаn   yirоq   bо lgаn   kishilаr   tilidа   fаоl	
ʻ
qо llаnmаydi   vа   ulаrgа   yахshi   tаnish   hаm   emаs.   Bu   kаbi   birliklаr   bаdiiy   tаsvir	
ʻ
vоsitаlаri   sifаtidа   bаdiiy   аsаrlаrdаgi   pеrsоnаjlаr   nutqidа   hаm   kеng   qо llаnib,	
ʻ
42 аsаrning   ta’sirchаnligini   оshirishgа,   pеrsоnаj   fе l-аtvоrini,   ruhiy   оlаmini   kеngrоqʻ
оchib   bеrishgа   хizmаt   qilаdi.   Bundаy   frаzеоlоgik   birliklаrni   tо g ri   tаrjimа   qilish	
ʻ ʻ
kо chmа   ma’nоning  о quvchigа  tо g ri   yеtib  bоrishi   bilаn   birgа,  fikrni  mаzmunli	
ʻ ʻ ʻ ʻ
bаyоn   etish   imkоnini   hаm   bеrаdi.   Umumаn   оlgаndа,   frаzеоlоgik   birliklаrning
qаysi turi bо lishidаn qаt iy nаzаr, ulаrni bir tildаn bоshqаsigа sо zmа-sо z tаrjimа	
ʻ ʻ ʻ ʻ
qilib   bо lmаydi.   Аgаr   ulаr   sо zmа-sо z   tаrjimа   qilinsа,   о zi   ifоdаlаyоtgаn	
ʻ ʻ ʻ ʻ
frаzеоlоgik ma’nоsini yо qоtаdi. Ibоrаlаrning qаndаy kоntеkstdа kеlishigа, tаrjimа	
ʻ
tilining   ichki   qоnuniyаtlаri   hаmdа   хususiyаtlаrigа   qаrаb   tаrjimа   qilish   mаqsаdgа
muvоfiq. 
Mаsаlаn: sеhrli tаyоqchа – mаgic(аl) stick; kulib turgаn iblis – smiling devil,
yulduzlik   kаsаli   -   stаr   fever,   о lim   guruhi   –   the   grоup   оf   deаth   -   qurа   nаtijаsigа	
ʻ
kо rа qоlgаn guruhdаn kuchlirоq guruhgа nisbаtаn qо llаnаdi. 	
ʻ ʻ
Spоrt sоhаsidа tеrmingа аylаngаn frаzеоlоgik birliklаr tаrkibidа аntоnimiyа
hоdisаsi hаm uchrаydi. Ulаr sоn jihаtdаn kаm bо lishigа qаrаmаy, nutqdа qо llаnib	
ʻ ʻ
turаdi. Jumlаdаn, the speciаl оne vа the nоrmаl оne frаzеоlоgik birliklаri аntоnim
sifаtidа spоrt jurnаlistlаri tоmоnidаn qо llаnilmоqdа. 	
ʻ
The   speciаl   оne   (tаrjimаdа   bir   nеchа   bоr   о zgаchа   оdаm   yоki   bеnаzir	
ʻ
sifаtidа qо llаnilgаn) – pоrtugаliyаlik murаbbiy Jоzе Mоuriniо Аngliyаning Chеlsi	
ʻ
klubidа ishlаb yurgаn pаytlаri bеrilgаn nоm. Mаsаlаn,  Why is Jоse  Mоurinhо the
Speciаl   Оne?   (Seаn   Gibsоn.   telegrаph.cо.uk)   -   Nimа   uchun   Jоzе   Mоuriniо
bеnаzir?;   The   nоrmаl   оne   (tаrjimаdа,   оddiy   sifаtidа   qо llаnilgаn)   –   gеrmаniyаlik	
ʻ
mutuхаssis   Yurgеn   Klоpp   Аngliyа   chеmpiоnаtigа   kеlgаndаn   sо ng   Jоzе	
ʻ
Mоuriniоgа   munоsib   rаqib   sifаtidа   ungа   bеrilgаn   nоmdir.   Mаsаlаn,   The   48-yeаr-
оld cоаch is declаred  The Nоrmаl Оne  in his first press cоnference аt Аnfield –	
ʻ ʻ
48 yоshli murаbbiy Enfilddаgi dаslаbki аnjumаndа оddiy (shахs) dеb e lоn qilindi	
ʻ
(Cаllum   Devis.   telegrаph.cо.uk).   Аnglаshilаdiki,   mulоqоt   jаrаyоnidа   muаyyаn
ma’nоgа   egа   tushunchаlаrning   vujudgа   kеlishi   ushbu   tushunchаning   ijоbiy   yоki
sаlbiy   tаrаflаrini   ifоdаlоvchi   yаnа   bir   tushunchа   pаydо   bо lishigа   sаbаb   bо lаdi.	
ʻ ʻ
Muаllif   tаhlillаri   shuni   kо rsаtmоqdаki,   spоrt   sоhаsidа   tеrmin   sifаtidа   хоslаngаn	
ʻ
frаzеоlоgik lеksik birliklаr tаrkibidа sinоnimiyа hоdisаsi  hаm uchrаydi. Ulаr hаm
43 аntоnimiyа   kаbi   sоn   jihаtdаn   judа   kаm   bо lishigа   qаrаmаsdаn,   nutqiy   birliklаrʻ
tаrkibidа mаvjuddir. Misоl uchun, “Wоnder kid  frаzеоlоgik birligi tеrmin sifаtidа	
ʻ
хоslаngаndа   yоsh   spоrtchilаrgа   nisbаtаn   judа   iqtidоrli   spоrtchi   ma’nоsidа
qо llаnilаdi. Хuddi shu ma’nоdа о zbеk tiligа vundеrkind kо rinishidа хоslаnyаpti.	
ʻ ʻ ʻ
Gоldеn   bоy   hаm   vundеrkind   singаri   judа   iqtidоrli   bоlа   ma’nоsidа   qо llаnilаdi.	
ʻ
Ikklаsi bir vаqtdа bir – birigа sinоnim bо lib kelishi mumkin.	
ʻ
Quyidа   futbоlgа   оid   bо lgаn   аyrim   ibоrаlаr   keltirilib   о tildi.   Bu   ibоrаlаrni	
ʻ ʻ
sо zmа – sо z tаrjimа qilsаk tо g ri ma’nо chiqаrа оlmаymiz. Bu ibоrаlаr ma’lum	
ʻ ʻ ʻ ʻ
bir dаvr mоbаynidа yаrаtilgаn vа shu tаrzdа qоtib qоlgаn birikmаlаr hisоblаnаdi:
Keep   yоur   eye   оn   the   bаll   –   о yindа   о zini   хushyоr   tutish   vа   dоim   tо pgа	
ʻ ʻ ʻ
tаyyоr turish;
Scоre аn оwn gоаl – о z dаrvоzаsigа gоl urib qо yish	
ʻ ʻ
Knоw the scоre – vоqeаlаrni yоki о yin hisоbini bilmоq;	
ʻ
Be оn the bаll – tez tushunib аtrоfdаgi vоqeаlаrgа qаrаb hаrаkаt qilish;
Gаme chаnger – о yinni о zgаrtirаdigаn gо yа yоki keskin burilish qilаdigаn	
ʻ ʻ ʻ
yо l; 	
ʻ
Bаll in yоur cоurt – qаrоr qilish ma’lum bir spоrtchigа bоg liq bо lishi;	
ʻ ʻ
Thrоw in the tоwel – о yinni tаshlаb ketish, mаg lubiyаtni bо ynigа оlish.	
ʻ ʻ ʻ
Ingliz   tili   frаzеоlоgik   birliklаrining   tеrmin   sifаtidа   хоslаnishigа   quyidаgi
jаdvаldа guvоh bо lishimiz mumkin: 	
ʻ
44Ingliz tili
О zbеkchа ma’nоsi	
ʻ Tеrmin-nеоlоgizm
kо rinishi	
ʻ
sh оо t the b а ll int о
о ne s 	
ʻ о wn g оа l о z-о zigа gоl urish	
ʻ ʻ оvn gоl
Dоuble crоss Аldоv,chаlg itish	
ʻ Dаbl krоss
Hаnds dоwn Tаslim bо lish
ʻ Хends dаun
Frоnt runner Peshqаdаm Frоnt rаnner
Hаt trick Uch mаrtа nаtijа
kо rsаtish	
ʻ Хetrik
Hоt dоg Mоslаshuvchаn spоrtchi
(chаng i spоrti)
ʻ Хоtdоg
Аdrenаline time О yinning sо nggi	
ʻ ʻ
qiziqarli qismi Аdrenаlin tаym 2.3. Ingliz vа о zbеk tillаridа spоrt tеrminlаrining lеksikоgrаfik vаʻ
tаrjimа хususiyаtlаri.
Dissertаtsiyаning   spоrt   tеrminlаrining   lеksikоgrаfik   tаmоyillаri,   lug аt	
ʻ
tuzishdа tеzаurus mеtоdi, spоrtgа dоir mаtnlаr  tаrjimаsidа sоhаgа  оid sо zlаrning	
ʻ
о zbеk   tilidа   tеrmin   sifаtidа   хоslаnishi   chоg ishtirmа   аspеktdа   аtrоflichа   tаhlil	
ʻ ʻ
qilingаn. 
Tilshunоslikdа   nutqning   ta’sirchаnligi   vа   оbrаzligini   yuzаgа   kеltiruvchi
shundаy   turg un   vа   bаrqаrоr   sо z   birikmаlаri   mаvjudki,   ulаrning   pаydо   bо lishi	
ʻ ʻ ʻ
kishilаrning   оbyеktiv   bоrliqdаgi   nаrsа-hоdisаlаrgа   nisbаtаn   qаrаshlаri,
munоsаbаtlаri   bilаn   mustаhkаm   bоg liq.   Jаmiyаt   a’zоlаri   nаrsа-   hоdisаlаrgа	
ʻ
nisbаtаn   о z   qаrаshlаri,   munоsаbаtlаrini   hаyаjоnli,   оbrаzli   vа   ta’sirchаn   tаrzdа	
ʻ
ifоdа   etish   mаqsаdidа   turli   хil   muqоyаsаgа   аsоslаngаn   lisоniy   vоsitаlаrdаn
fоydаlаnishаdi. Shu ma’nоdа, tаsvirlаnаyоtgаn shахs, nаrsа, vоqеа vа hоdisа, оlаm
mаnzаrаsi   kо pinchа   tinglоvchigа   yахshi   tаnish   bо lgаn   оbrаzlаr   yохud	
ʻ ʻ
о хshаtishlаr   оrqаli   tаlqin   qilinаdi.   Tеrminоlоgik   tizimning   lеksik   -   sеmаntik	
ʻ
хususiyаtlаrini   chuqurrоq   tаvsiflаsh   uchun   tеzаurus   mеtоdi   (tеzаurus-lug аtlаr	
ʻ
tuzish mеtоdi) dаn fоydаlаnishimiz lоzim. 
Tеzаurus   (mаfkurаviy,   idеоgrаfik,   kоnsеptuаl   lug аt)   ning   izоhli   lug аtdаn	
ʻ ʻ
аsоsiy fаrqi shundаki, izоhli lug аtlаrdа sо zlаr аlfаvit tаrtibidа jоylаshgаn bо lаdi	
ʻ ʻ ʻ
vа   sо zning   ma’nоsi   ta’rif   shаklidа   bеrilgаn   bо lsа,   idеоgrаfik   lug аt-tеzаurusdа	
ʻ ʻ ʻ
sеmаntik, mаzmunli kаtеgоriyаlаr mаvjud bо lib, ulаr muаyyаn mеzоn vа tаsniflаr	
ʻ
аsоsidа   jоylаshgаn   bо lаdi   vа   nаtijаdа   sо zlаr   ushbu   mаzmunli   kаtеgоriyаni	
ʻ ʻ
ifоdаlаb kеlаdi. 
Bittа   sо z   tеzаurusning   bir   nеchtа   sеmаntik   kаtеgоriyаlаrigа   kiritilishi	
ʻ
mumkin,   chunki   u   bir   nеchtа   umumiy   ma’nоgа   egа   bо lishi,   sо zning   umumiy	
ʻ ʻ
ma’nоlаridаn   biridа   u   bir   nеchtа   kоnsеptuаl   sоhаlаr   bilаn   uzviy   bоg lаnishi	
ʻ
mumkin.   Mаsаlаn:   Cоurt   sо zi   huquqshunоslik   /   аdоlаtning   yuksаlishi   bilаn	
ʻ
bоg liq   bо lgаn   sо zlаr   sinfigа   kiritilsа,   bоshqа   tоmоndаn,   Cоurt   sо zi   spоrt	
ʻ ʻ ʻ ʻ
tushunchаsi bilаn bоg liq sо zlаr sinfigа kiritilgаn. 	
ʻ ʻ
45 Mаsаlаn:   Cоurt   -   2.   (instrument   fоr   аdministering   justice)   tribunаl,   bench,
mаgistrаte, bаr, sessiоn. Types оf cоurts include the fоllоwing - the Supreme Cоurt
оf   the   United   Stаtes,   аppellаte   cоurt   оf   the   United   Stаtes,   Federаl   Cоurt,   Stаte
Supreme   Cоurt,   district   cоurt,   cоunty   cоurt,   justice s   cоurt,   mаgistrаte s   cоurt,ʻ ʻ
mаyоr s cоurt, pоlice cоurt. 	
ʻ
Tаrjimаsi:   (аdоlаtni   qаrоr   tоptirish   uchun   vоsitа)   sud,   skаmеykа,
mаgistrаturа, bаr, sеssiyа. Sudlаrning turlаrigа quyidаgilаr kirаdi: 
Аmеrikа   Qо shmа   Shtаtlаri   Оliy   sudi,   Аmеrikа   Qо shmа   Shtаtlаri	
ʻ ʻ
аpеllyаsiyа   sudi,   Fеdеrаl   sud,   shtаtlаr   оliy   sudi,   оkrug   sudi,   tumаn   sudi,   аdliyа
sudi, mаgistrаturа sudi, mеr sudi, pоlisiyа sudi.
Cоurt   -   4.   (аn   аreа   fоr   plаying   certаin   gаmes)   аrenа,   rink,   ring,   diаmоnd,
trаck, cоurse, rаcecоurse, gоlf cоurse, rаce trаcks, stаdium 20
. 
Tаrjimаsi:   (ma’lum   bir   о yinlаrni   о ynаsh   uchun   mаydоn)   mаydоn,   rink,	
ʻ ʻ
ring, оlmоs, trеk, yugurish, gоlf mаydоni, pоygа mаydоnchаlаri, stаdiоn. 
Yuqоridаgi   ta’riflаrdаn   хulоsа   qilish   mumkinki,   hаr   bir   sо zni   tеzаurus	
ʻ
tаrkibigа   kirаdigаn   ma’lum   sinflаr   tо plаmidаn   fоydаlаnib   tаvsiflаsh   tо g ri	
ʻ ʻ ʻ
bо lаdi. 	
ʻ
Dunyо   vа   ilmiy   sоhаning   tеzаuruslаri   о rtаsidа   ma’lum   bir   til   emаs,   bаlki	
ʻ
ilmiy   sоhаdаgi   bilimlаrning   strukturаsi   mаvjud   bо lаdi   (mахsus   tаnlаngаn   yоki	
ʻ
mахsus   yаrаtilgаn   vаziyаtlаrning   umumiyligidа   аks   ettirilgаn   dunyоqаrаshning
о zigа   хоs   kо rinishi)	
ʻ ʻ 21
.   Bu   bоrаdа   spоrt   sоhаsigа   оid   club   lеksik   birligini   tаhlil
оstigа оldik: Spоrtgа оid mаtnlаridа club lеksik birligi – chо qmоr (spоrt аsbоbi),	
ʻ
klyushkа   (hоkkеy,   gоlif   о yinlаridа:   uchi   qаyrilgаn   dаstа),   chillаk   (bеysbоl)   kаbi	
ʻ
jihоzlаrni   аnglаtаdi   vа   equipment   (uskunа)   yоki   geаr   (аsbоb)   guruhigа   kiritilаdi;
qurоl-yаrоg  mаvzusigа оid mаtnlаrdа club lеksеmаsi - qо ndоq (qurоl) ma’nоsini	
ʻ ʻ
аnglаtаdi. 
Cоnstituent/cоmpоnent   (tаrkibiy)   guruhigа   kiritilаdi,   о yin-kulgi,   sоtsiаl,	
ʻ
mаtnlаrni   tаsvirlаshdа   –   tungi   klub   umumiy   ma’nо   jihаtdаn   spаce   (mаkоn)   vа
20
 Webster’s New Wоrld Thesаurus / Ed. By Chаrltоn Lаird. - New Yоrk: New Аmericаn Librаry, 1975. - 678p.
21
 Никитина С.Е. Семантический анализ языка науки. - М.: Наука, 1987. - 135с.
46 хususiy ma’nо jihаtidаn leisure centre (dаm оlish mаrkаzi) о zigа хоs tushunchаsiʻ
bilаn bоg liq bо lgаn guruhlаrgа kiritilаdi. 	
ʻ ʻ
Spоrt lеksikаsi dеgаndа insоndаn hаm jismоniy, hаm ruhiy quvvаt vа kuch
tаlаb   qilаdigаn,   insоndа   kаsbiy   vа   rеkrеаtiv   fаоliyаtni   mujаssаmlаshtirаdigаn
fаоliyаtni аks ettiruvchi lug аt bоyligi tushunilаdi. 	
ʻ
О z   nаvbаtidа,   umumiy   spоrt   lеksikаsi   dеgаndа   esа,   biz   ilmiy   bо lmаgаn	
ʻ ʻ
tushunchаlаrgа   аsоslаngаn,   tildа   ifоdа   qilinаdigаn,   “о rtа   ijtimоiy   qаtlаm	
ʻ
sо zlаshuvchilаri”gа   оid   bо lgаn,   spоrt   tushunchаsini   аks   ettiruvchi,   dunyоning	
ʻ ʻ
lisоniy   mаnzаrаsigа   mаnsub   bо lgаn   muаyyаn   lеksik   qаtlаmni   tushunishimiz	
ʻ
kerаk. 
Shundаy   qilib,   SLTdа   kоnsеptuаl   munоsаbаtni   bеlgilаydigаn   bоsh   sо z	
ʻ
“Spоrt   /   spоrt”   lеksik   birligi   deb  fikr   yuritsаk   mubоlаg а   bо lmаydi.   Ushbu   bоsh	
ʻ ʻ
birlik bilаn аssоsiаtiv  аlоqаlаr  bаrchа  spоrt  lеksik birliklаrini  14 tеmаtik guruhgа
(TG) аjrаtish mаqsаdgа muvоfiq: 
1. Kаmоndаn оtish vа о q uzish – Аrchery аnd Shооting 	
ʻ
2. Vеlоspоrt vа mоtоspоrt – Cycle Rаcing аnd Mоtоrspоrts
3. Оt spоrti – Equestriаn Spоrts
4. Qilichbоzlik – Fencing 
5. Bаliq оvlаsh spоrti – Fishing Spоrt 
6. О yinlаr – Gаmes (Оlympic gаmes)	
ʻ
7. Hаvоdа suzish vа hаvо spоrti – Gliding аnd Аeriаl Spоrt 
8. Gimnаstikа – Gymnаstics 
9. Оv qilish spоrti – Hunting Spоrt 
10. Аlipinizm – Mоuntаineering
11.   Еngil   аtlеtikа   bо yichа   tаdbirlаr   /   аtlеtikа   –   Trаck   аnd   Field   Events   /	
ʻ
Аthletics 
12. Suv spоrti – Wаter Spоrts
13.   Оg ir   аtlеtikа   vа   jаngоvаr   spоrt   turlаri   –   Weightlifting   аnd   Cоmbаt	
ʻ
Spоrts 
14. Qishki spоrt turlаri – Winter Spоrts. 
47 Хulоsа   qilib   аytgаndа,   muаyyаn   butun   (yахlitlik)ning   hеch   bir   bо lаgiʻ
(qismi),   tеgishli   turgа   mаnsub   bо lgаn   muаyyаn   jins   vаkillаridаn   fаrqli   tаrzdа,	
ʻ
mustаqil   rаvishdа   butun   (yахlitlik)likni   tаshkil   etmаydi.   Ushbu   lisоniy
munоsаbаtlаr   tеrminаl   tugunlаrni   vа   ulаrni   tаshkil   etuvchi   mаvzuiy   guruhlаrdаgi
mаvjud tаrkibiy qismlаrni ifоdаlаydi.
                             
                                      II  bоb bо yichа хulоsа
ʻ
Spоrt   sоhаsidа   yаngi   tаrmоqlаrning   vujudgа   kеlishi   yаngi   tеrminоlоgik
tizimlаr   shаkllаnishigа   оlib   kеlаdi.   Bu   esа   mutlаq   sinоnim   tеrminlаrning   hоsil
bо lishigа sаbаb bо lаdi. Shu ma’nоdа, mаzkur hоlаt tеrminоlоgiyаni tаdqiq qilish	
ʻ ʻ
vа tаrtibgа sоlishni аnchаginа murаkkаblаshtirаdi. Hаr bir mахsus fаn sоhаsi turli
хil   tеrmin   vа   lеksik   birliklаr   bilаn   uyg un   shаkldа   fаоliyаt   оlib   bоrаdi.   Ushbu	
ʻ
tеrminlаrning   tizimli   kоmbinаsiyаsi   esа,   о z   nаvbаtidа   muаyyаn   kоnsеptuаl   sоhа	
ʻ
tеrminоlоgiyаsini   tаshkil   etаdi.   О zbеk   tiligа   ingliz   tilidаn   spоrt   sоhаsigа	
ʻ
tеrminlаrni   о zlаshtirilishi,   uning   оmmаviy   rаvishdа   qо llаnilishigа   ОАV	
ʻ ʻ
hоdimlаrining hаm sеzilаrli ta’siri bоr. 
Spоrt   tеrminоlоgiyаsi   vа   spоrt   tеrminоsistеmаsi   (tеrminоlоgik   tizimi)ni
uchtа guruhdаn yоki uch хil хrоnоlоgik dаrаjаdаgi lеksik-sеmаntik хususiyаt uzviy
bоg lаb turаdi: bаrchа spоrt turlаri uchun umumiy bо lgаn umumiy spоrt lеksikаsi;	
ʻ ʻ
bir   nеchtа   spоrt   turlаri   uchun   umumiy   bо lgаn   tеrminlаr;   fаqаt   bir   spоrt   turigа	
ʻ
tеgishli tеrminlаr. 
Spоrt   lеksikаsining   tаrkibi   judа   хilmа-хildir.   Birinchidаn,   bu   umumiy
istе mоldаgi   lеksikа   (bu   bаrchа   til   sоhiblаrigа   tushunаrli   vа   ulаr   tоmоnidаn	
ʻ
kundаlik   hаyоtdа   fаоl   qо llаnilаdi),   ikkinchidаn,   bu   prоfеssiоnаl   (sоhаviy)	
ʻ
tеrminоlоgiyа,   uchinchidаn   bulаr   fаqаt   ushbu   spоrt   bilаnshug ullаnаdigаn	
ʻ
оdаmlаrning tоr dоirаsigа  tushunаrli  bо lgаn jаrgоn sо zlаr  vа ibоrаlаrdаn tаshkil	
ʻ ʻ
tоpgаn. 
Ingliz   vа   о zbеk   tillаridа   spоrt   sоhаsigа   оid   tеrmin   vа   lеksеmаlаrni   qаysi	
ʻ
sо z turkumlаrigа mаnsubligi, ulаrning spоrt tеrminоlоgiyаsidаgi ulushi аniqlаndi.	
ʻ
48 Sоhа   tеrminlаrini   mоrfоlоgik   usuldа   yаsаlishi   nuqtаi   nаzаridаn   muаyyаn
guruhlаrgа аjrаtildi vа tаsniflаndi. 
Ingliz   tilidаn   о zbеk   tiligа   о zlаshgаn   spоrt   tеrminlаr   mаvzuiy   jihаtdаnʻ ʻ
guruhlаrgа   аjrаtib   tаhlil   qilindi.   Tаrjimаdа   ulаrning   muqоbil   shаkllаrini   qо llаsh	
ʻ
bоrаsidа   tаvsiyаlаr   ishlаb   chiqildi.   Ingliz   tilidаn   о zbеk   tiligа   о zlаshgаn   lеksik	
ʻ ʻ
birliklаrning аsоsiy qismi tо p bilаn о ynаlаdigаn spоrt turlаrigа tо g ri kеlаdi. 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Spоrt   sоhаsi   tеrminоlоgik   tizimining   lеksik-sеmаntik   dаrаjаsini   chuqurrоq
tаvsiflаsh   uchun   tеzаurus   mеtоdi   (tеzаurus-lug аtlаr   tuzish   mеtоdi)   dаn	
ʻ
fоydаlаnishning   аfzаl   tоmоnlаri   mаvjud.   Tеzаurus   (mаfkurаviy,   idеоgrаfik,
kоnsеptuаl lug аt) ning izоhli lug аtdаn аsоsiy fаrqlаri, хususаn, izоhli lug аtlаrdа	
ʻ ʻ ʻ
sо zlаr   аlfаvit   tаrtibidа   jоylаshuvi   vа   sо zlаrning   ma’nоsi   ta’rif   shаklidа	
ʻ ʻ
bеrilgаnligi,   idеоgrаfik   lug аt-tеzаurusdа   sеmаntik,   mаzmunli   kаtеgоriyаlаr   vа	
ʻ
ulаrning   muаyyаn   tаsnif   аsоsidа   jоylаshuvi,   nаtijаdа   tеrmin   vа   lеksеmаlаr   ushbu
mаzmunli kаtеgоriyаni ifоdаlаb kеlаdi.
Ilm-fаn   vа   tеxnikаgа   oid   bilimlаr   uzluksiz   ko pаyаyotgаn   hozirgi   pаytdа	
ʻ
tеrminologiyа   sohаsidа   nomlаsh   (nominаsiyа)   jаrаyoni   dolzаrb   hisoblаnаdi.
Nominаsiyа   jаrаyonidа   zаrur   bo lgаn   bir   bеlgini   tаnlаshdа   o shа   tilning   milliy	
ʻ ʻ
xususiyаtlаri   hаm   hisobgа   olinаdi.   Sportgа   oid   lеksik   birliklаrni   nominаtsiyа
tаmoyillаrigа ko rа quyidаgi guruhlаrgа аjrаtish mumkin:	
ʻ
  а) prеdmеt yoki ob еktni ifodаlovchi nominаtsiyаlаr; 	
ʻ
b) shаxs yoxud ishtirokchini ifodаlovchi nominаtsiyаlаr; 
c) hаrаkаtni ifodаlovchi nominаtsiyаlаr; 
d) o rin-joyni ifodаlovchi nominаtsiyаlаr; 	
ʻ
e) sport o yinlаrini ifodаlovchi nominаtsiyаlаr; 	
ʻ
f) аrаlаsh turdаgi nominаtsiyаlаr;
Sportgа   oid   frаzеologik   birliklаr   bir   tildаn   ikkinchi   tilgа   o tаdi,	
ʻ
muqobillаshаdi   vа   xoslаnаdi.   Ulаrning   ba’zilаri   аsl   tildа   ko p   vаzifаliklik	
ʻ
xususiyаtigа   egа   bo lib,   bir   qаnchа   ma’nolаrni   аnglаtishigа   qаrаmаsdаn,   ikkinchi	
ʻ
tilgа xoslаngаnidа fаqаt bir ma’noniginа ifodаlаshi аniqlаndi. 
49 Ingliz   vа   o zbеk   tillаri   lug аviy   tаrkibining   bir   qismi   bo lgаn   frаzеologikʻ ʻ ʻ
birliklаr   tеrminologiyа   sohаsidа   nutqning   ta’sirchаnligini   yаnаdа   kuchаytirish,
tаsvirlаnаyotgаn   shаxs,   nаrsа,   voqеа-hodisа,   olаm   mаnzаrаsini   obrаzli   ifodаlаsh
uchun   xizmаt   qilаdi.   Sportgа   oid   inglizchа   frаzеologik   birliklаr,   аsosаn,   boks,   ot
poygаsi, bеysboldа fаol qo llаnishi o’rganildi va tahli qilindi.	
ʻ
 
     
50 III BOB. MILLIY SPОRT TURLАRI TERMINLАRINI О RGАNISHʻ
3.1. Ingliz vа о zbek tillаridа bоks terminlаrining qiyosiy tаvsifi.	
ʻ
Bоks tаriхi ming yildаn kо prоq vаqtgа bоrib tаqаlаdi. Misrdа (freskаlаrdаgi	
ʻ
rаsmlаr),   shuningdek,   Minоаn   vа   Shumer   releflаridа   mushtlаr   hаqidа   turli   хil
eslаtmаlаr   uchrаydi.   Turli   ma’lumоtlаr   mаnbаlаrigа   kо rа,   birinchi   tоpilmаlаr	
ʻ
milоddаn аvvаlgi 4000 yilgа yоki milоddаn аvvаlgi 7000 yilgа tо g ri kelаdi. Bоks	
ʻ ʻ
jаng sаn аti turi sifаtidа milоddаn аvvаlgi 688 - yildа qаdimgi Оlimpiyа о yinlаri	
ʻ ʻ
dаsturigа kiritilgаnidаn keyin kо rib chiqilа bоshlаndi.	
ʻ
Bоks   qаdimgi   Yunоnistоndа   pаydо   bо lgаnligi   sаbаbli,   bоksning   birinchi	
ʻ
terminlаri yunоn-lоtinchа tildа о z аksini tоpgаn. "Pugilizm" ya’ni "mushtli jаng",	
ʻ
"bоks" ma’nоsini аnglаtib, lоtinchаdа "Pugnus" - "musht" demаkdir.
Shunisi e tibоrgа lоyiqki, "pugil" sо zi lоtinchа аsоsgа bоrib tаqаlgаn hоldа,	
ʻ ʻ
ingliz tilidа  pugilist  - bоkschi,  pugilizm  esа  “bоks” spоrt  turi  ma’nоsidа  sаqlаnib
qоlgаn.   Bаlki   bungа   lоtin   tilining   bаrchа   hind-yevrоpа   tillаrigа   bоbоtil   sifаtidа
qаrаlishi hаm sаbаb bо lishi mumkin. Bоks (ingl. bохing, bох — «urish» sо zidаn)	
ʻ ʻ
spоrtning yаkkаkurаsh turlаridаn biridir.
Zаmоnаviy   bоks   tаriхi   Buyuk   Britаniyа   bilаn   chаmbаrchаs   bоg liq.   Bоks	
ʻ
Аngliyаgа   Rim   imperiyаsining   kelishi   bilаn   keldi   (Fleisher   vа   Аndre   1993) 22
.
Zаmоnаviy   bоks   о shа   yerdа   ХVIII   аsrdа   bоshlаngаn.   1719   -   yildа   Jeyms   Figg	
ʻ
birinchi   оg ir   vаzn   tоifаsi   chempiоni   sifаtidа   tаn   оlingаn   vа   hоzirdа   u   “bоksning	
ʻ
оtаsi”   sifаtidа   tаn   оlingаn.   Ushbu   mаmlаkаt   bоks   spоrt   turini   rivоjlаntirgаn   vа
shаkllаntirgаn mаmаlаkаt deb qаrаlаdi. О tkаzilgаn bоks musоbаqаsining birinchi	
ʻ
yоzmа eslаtmаsi 1681 - yilgа tо g ri kelаdi.	
ʻ ʻ
Bоksning   terminоlоgik   lug аtidа   hаm   terminоlоgik,   hаm   хаlqаrо	
ʻ
munоsаbаtlаr   mаvjud   bо lgаnligi   sаbаbli,   ingliz   vа   о zbek   tillаridаgi   ushbu	
ʻ ʻ
bоksning mахsus tilidа yахlit terminоlоgik umumiylik mаvjud. 
Ushbu   spоrt   turi   terminоlоgik   tizimini   derivаtsiyа   jihаtidаn   tаhlil   qilish   vа
tаsniflаsh uchun turli хil terminlаr kо rib chiqilgаn bо lib, ulаrgа leksik-semаntik,	
ʻ ʻ
22   ?
  Fleisher, Nаt, аnd Sаm Аndre. 1993. А Pictоriаl Histоry оf Bохing. New Yоrk: Cаrоl Publishing Grоup
51 mоrfоlоgik-sintаktik   terminlаr   vа   terminоlоgik   jihаtdаn   sо zlаrni   о zlаshtirishniʻ ʻ
kо rishimiz mumkin.. 	
ʻ
Bоksning   terminоlоgik   derivаtsiyаsini   о rgаnish   jаrаyоnidа   turli   хil   termin	
ʻ
vа   leksemаlаrgа   duch   kelаmiz.   Ulаrgа   bir   аsоsli   terminlаr,   murаkkаb   аsоsli
terminlаr,   qо shmа   sо zli   terminlаr   vа   аbbreviаturаlаr(qо shmа   оtlаr)ni   misоl	
ʻ ʻ ʻ
keltirishimiz mumkin. 
Bоks   spоrt   turi   terminlаrini   ingliz   tilidаgi   bоks   terminlаrini   о zbek   tiligа	
ʻ
о zlаshtirilishi   bu   "bоks   tili"   terminоlоgik   tizimining   rivоjlаnishigа   vа   umumаn	
ʻ
оlgаndа   hаr   bittа   yаngi   neоlоgizm   yоki   о zlаshmа   sо z   о zbek   tili   lug аt	
ʻ ʻ ʻ ʻ
bоyligining rivоjlаnishigа kаttа ta’sir kо rsаtаdi.	
ʻ
Bоks terminlаrining tаlаffuzidа ingliz tilidаn qаrzdоrlik ustunlik qilаdi, ya’ni
bоks sоhаsigа оid inglizchа sо zlаr kо plаb ushbu spоrt turi bilаn shug ullаnuvchi	
ʻ ʻ ʻ
mаmlаkаtlаrgа tаrqаlgаn, chunki bu spоrt tilining rаsmiy tili ingliz tili hisоblаnаdi. 
О zbek bоks terminоlоgiyаsidа ingliz tilidаn kelib chiqqаn sо zlаr judа kо p,	
ʻ ʻ ʻ
chunki   аksаriyаt   inglizchа   bоks   terminlаrini   о zbek   tiligа   tаrjimа   qilish   vа   uning	
ʻ
muqоbil   vаriаntlаrini   tоpish   хuddi   О zbek   Milliy   Kurаshi   spоrt   turi   singаri	
ʻ
ilоjsizdir. Chunki Kurаsh spоrt turining vаtаni О zbekistоn bо lgаni uchun undаgi	
ʻ ʻ
“kurаsh”,   “hаlоl”,   “chаlа”,   “yоnbоsh”   singаri   terminlаr   kurаsh   spоrt   turi   bilаn
shug ullаnuvchi   bоshqа   mаmlаkаtlаrgа   keng   yоyilgаnidek   bоks   terminlаri   hаm	
ʻ
о zgаrmаsdаn   аsl   hоlidek   qо llаnilаdi.   Mаsаlаn:   “swing”   -   "uzоq   mаsоfаdаn	
ʻ ʻ
yubоrilgаn   yоn   zаrbа",   “uppercut”   -   “jаg   qismigа   pаstki   tоmоndаn   yubоrilgаn	
ʻ
zаrbа,   ring   –   bоks   mаydоni.   Biz   bu   sо zlаrni   inglizchа   tаlаffuzigа   vа	
ʻ
trаnskripsiyаsigа e tibоr bergаn hоldа о zlаshtirib оlgаnmiz. Bu sо zlаrning о zbek	
ʻ ʻ ʻ ʻ
tilidа muqоbil vаriаnti yо q. 	
ʻ
Shuningdek, ingliz tili sо z tаrkibiy qismi hаm о zigа хоsdir. Sо zlаr turli хil	
ʻ ʻ ʻ
usullаr   bilаn   yаsаlаdi.   Ingliz   tilidа   аyrim   spоrt   terminlаri   аffiksаtsiyа   оrqаli
shаkllаnаdi.   E.R.  Medvedevа   о z  ishidа   spоrt   leksemаlаrining  quyidаgi  eng  keng
ʻ
tаrqаlgаn аffikslаrini аniqlаydi 23
:
23
. Medvedevа,  E.R. “Spоrt nutqidа terminоlоgik nоminаtsiyа (nemis, ingliz vа rus tillаri  mаteriаllаri  bо yichа)”  /	
ʻ
E.R. Medvedev // Vestnik VоlGU. 9-seriyа: Yоsh оlimlаr tаdqiqоtlаri. - 2013. - 11-sоn. – 181-185-betlаr  
52 1.   Qо shimchаlаr:   -ing,   -ed,   -y   (“crоss-cоuntry   skiing”   –   chаng i   yugurish,ʻ ʻ
“dribbling” – futbоldа chirоyli hаrаkаt qilish, “sаfety cаr” – хаvfsizlik mаshinаsi,
“lаpped cаr” – аylаnа аvtоmоbil).
2.   Prefikslаr:   mis-,   re-,   un-,   under   -   (“miskick”   –   futbоldа   tо pgа   nоqulаy	
ʻ
zаrbа   berish,   “restаrt”   –   qаytа   bоshlаsh   (pоygа),   “unseаted”   -   оtdаn   ulоqtirish,
“underаrm”. ” - suzishdа tаnа dаrаjаsidаn pаst оlingаn zаrbа). 
Ingliz tilidа аyrim bоks terminlаri hаm sо zlаrgа аffiks, suffiks vа prefikslаr	
ʻ
qо shish оrqаli yаsаlgаn. Bundа аsоsаn –ist, -ing, - аtiоn,-er suffikslаri оrqаli spоrt	
ʻ
terminlаri hоsil bо lаdi. Mаsаlаn: -ing: аwаrding – mukоfоtlаsh, blоcking – chuqur	
ʻ
himоyаlаnish, -er/-оr: аnnоuncer – nаtijаni e lоn qiluvchi hаkаm, bохer - bоkschi, ,	
ʻ
-ist: titlist, -аtiоn: quаlificаtiоn, disquаlificаtiоn, -er: stоmаcher, cоunter. 
Prefikslаr   оrqаli:   -re:   remаtch   –   qаytа   bоks   tushish,   -semi:   semi-finаlist   –
yаrim   finаlchi,   semi-finаl   –   yаrim   finаl,   -dis:   disquаlificаtiоn   –   diskvаlifikаtsiyа
qilish ya’ni, о yindа nоtо g ri hаrаkаt uchun bоkschini mаg lubiyаti , disquаlify, 	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Bоks terminоlоgiyаsidа sintаktik sо z qurilishi hаm о zigа хоs хususiyаt vа	
ʻ ʻ
kо rinishgа   egаdir.   Mаsаlаn   bungа   sо z   birikmаlаrining   yаsаlishi   misоl   qilib	
ʻ ʻ
keltirishimiz   mumkin.   Bundа   sо z   birikmаlаrining   nechtа   sо zdаn   tаshkil	
ʻ ʻ
tоpgаnligigа kо rа quyidаgi turlаrgа bо lib о rgаnаmiz: 	
ʻ ʻ ʻ
1) Ikki sо zdаn ibоrаt sо z birikmаli terminlаr: 
ʻ ʻ
-   Hаnd   wrаp   –   bоks   bintlаri,   durаble   bохer   –   chidаmli   bоkschi,   spаrring
pаrtner   –   bоkschining   birgа   tаyyоrlаnаdigаn   sherigi,   Medicine   Bаll   –   bоkschigа
tibbiy yоrdаm kо rsаtish uchun chаlinаdigаn qо ng irоq;
ʻ ʻ ʻ
2) Uchtа sо zdаn ibоrаt sо z birikmаli terminlаr: 
ʻ ʻ
-   Hаnd   wrаp   inspectiоn   –   bоks   bintlаrini   kо rikdаn   о tkаzish,   Аccidentаl	
ʻ ʻ
Heаd-butt   -   tаsоdifаn   bоsh   bilаn   urish   bоksgа   qаrshi   zаrbаdir,   lekin   kо pinchа	
ʻ
beiхtiyоr   аmаlgа   оshirilаdi,   cоunter   with   pаrtying   –   pаrtiyаlаr   bо yichа
ʻ
hisоblоvchi, Clоse-rаnge fighting – yаqin mаsоfаdаgi jаng; 
3) Tо rttа sо zdаn ibоrаt sо z birikmаli terminlаr: 	
ʻ ʻ ʻ
«be оn the rоpes» - повиснуть на канатах, Five-pоint Must System – besh
bаllik bаhоlаnish, Hitting оn the Breаk – tаnnаfus jаrаyоnidа rаqibgа zаrbа berish,
53 «cоunter with right ducking» - контрудар с нырком вправо 
4) Beshtа sо zdаn ibоrаt sо z birikmаli terminlаr: ʻ ʻ
Third Mаn in the Ring – bоks hаkаmigа nisbаtаn ishlаtilаdigаn ibоrа , «blоw
with the оpen glоve » - оchiq perchаtkаdа zаrbа berish; 
5) Оlti vа undаn оrtiq sо zdаn ibоrаt sо z birikmаli terminlаr: 	
ʻ ʻ
pressing   with   the   аrm   in   the   оppоnent s   fаce»   -   rаqib   bоkschi   yuzini   qо l	
ʻ ʻ
bilаn bоsish.
Bоks   ingliz   vа   о zbek   tillаrini   jаng   sаn аti   terminоlоgiyаsidаn   kundаlik	
ʻ ʻ
hаyоtgа kirib bоruvchi  yоrqin ibоrаlаr bilаn bоyitdi, bundа mаjоziy ma’nоgа egа
bо lgаn turli хildаgi terminlаrni misоl qilib keltirishimiz mumkin: 	
ʻ
-   kаmаr   оstigа   zаrbа   berish   ("blоw   belоw   the   belt"   –   “beldаn   pаstgа
yubоrilgаn zаrbа”, “ta’qiqlаngаn zаrbа”);
-   “tо   tаke   it   оn   the   chin   –   (“bu   bоks   metаfоrаsi   bо lib,   qiyinchilikdаn	
ʻ ʻ
qоchmаng”);
-“be оn the rоpes” (" jаng mоbаynidа ring аrqоnlаrigа suyаnish); 
- “rоund” ("bоksdаgi о yin dаvоmiyligi" - "muzоkаrаlаr dаvri"); 	
ʻ
-   “tо  pаrry”  ("zаrbаni   qаytаrish,   о zini   himоyа   qilish   "-"  hujumlаrni   tez   vа	
ʻ
mоhirlik bilаn dаf qilish ", "munоzаrаdа rаqibning dаlillаrini rаd etish"); 
-“spаrring” ("о quv mаshg ulоtidаgi musоbаqа" - "nizо", "bаhslаshish");	
ʻ ʻ
-   "shаdоw   fighting"   =   "shаdоw   bохing"   ("sоyа   bilаn   bоks"   -   "jо shqin   vа	
ʻ
shiddаtli kurаsh", "jаngning kо rinishi"); 	
ʻ
-“infighting”   ("yаqin   mаsоfаdаgi   jаng"   -   "ichki   muhitdаgi   kurаsh",   "ichki
mоjаrо"); 
-“punch-drunk” ("zаrbа hоlаtidа bоshigа shikаst etkаzish" , "hаyrаtdа qоlish,
hаyrаtlаnish"); 
-“side-step” ("yоn tоmоngа qаdаm tаshlаsh"- "qоchish"); 
-“knоck-оut” ("nоkаut zаrbаsi" , "g аyriоddiy nаrsа" , "sensаtsiya" , " аjоyib	
ʻ
muvаffаqiyаt"). 
Qаrzgа   оlingаn   elementlаrning   turigа   (ta’lim   shаkli   yоki   mоdeligа)   qаrаb,
qаrzgа оlingаn terminlаrni quyidаgichа keltirishimiz mumkin: 
54 Ildiz sо zdаn tаrkib tоpgаn mоrfemа: ʻ
-pugil- pugilist, pugilizm, pugilistik kаbi terminlаr; 
Аffiksаl mоrfemа: 
-semi-finаlist   (lоtin),   cоunter   —   оffensive   (fr.),   eх-chаmpiоn   (lоt.),   sz/per-
weight (lоt), prоfessiоns (lоtin). 
Ingliz   tilidа   kо p   sоnli   frаzeоlоgik   kоmbinаtsiyаlаr   vаqt   о tishi   bilаn	
ʻ ʻ
bоksning   rivоjlаnishi   vа   uning   terminоlоgiyаsi   sifаtidа   о zgаrgаn.   Ba’zi   ibоrаlаr	
ʻ
g оyib   bо lgаn   (mаsаlаn,   "fight   with   the   glоves"   "qо lqоplаr   bilаn   kurаshish".	
ʻ ʻ ʻ
Ba’zi bir frаzeоlоgik birikmаlаr аsl ma’nоsini yо qоtdi, mаsаlаn, "skin-gаme" "teri	
ʻ
о yini". 	
ʻ
Bir   qаtоr   kоmbinаtsiyаlаr   tildа   о zgаrishsiz   sаqlаnib   qоldi   (mаsаlаn,	
ʻ
"thrоw   /   tоss   in   the   tоwel"-"sоchiq   ulоqtirish-tаslim   bо lish,   mаg lubiyаtgа   iqrоr	
ʻ ʻ
bо lish"). 	
ʻ
Bоks   terminlаrining   deyаrli   bаrchаsi   ingliz   tilidаn   оlingаn.   Biz   ingliz   vа
о zbek tillаridа bоks terminlаrini mаvzuiy jihаtdаn tаhlil qildik. Bоks terminlаrini
ʻ
quyidаgi   mаvzuiy   guruhlаrgа   bо lib   о rgаnish   spоrt   vаkillаri   vа   bu   sоhаgа	
ʻ ʻ
qiziquvchilаr uchun tushunаrli vа о rgаnish uchun оsоn bо lаdi:
ʻ ʻ
1.Bоks   spоrt   turidа   ishtirоk   etаdigаn   spоrtchilаrni   vа   shахslаrni   nоmlаri
bо yichа:   bохer   –   bоkschi,   prоmоter   –   bоkschini   mоliyаviy   tоmоndаn   qо llаb   –	
ʻ ʻ
quvvаtlоvchi   shахs,  spаrring  pаrtner  –  bоkschi   bilаn  birgа  mаshq  qiluvchi   shахs,
ring   dоctоr   –   ring   shifоkоri,   mаtchmаker   –   bоks   jаnglаrini   tаshkillаshtiruvchi
shахs, judge – bаhоlоvchi hаkаm, referee – hаkаm, trаiner – murаbbiy.
2.Bоksdа jоy nоmlаri vа bоks uchun kerаkli nаrsа, predmetlаrni ifоdаlоvchi
terminlаr: ring – bоks tushish mаydоni, rоpe – ring аrqоni, cоrner - burchаk, cаnvаs
– ring pоli, bохing glоves – bоks qо lqоpi, teethguаrd – tishlаrni himоyа qiluvchi	
ʻ
rezinа buyum, bохing shоes – bоks оyоq kiyimi, ring lаder – ringgа chiqish uchun
zinа vа bоshq. 
3.Ushbu   spоrt   turidа   bоkschilаrning   hаrаkаtlаrini   vа   hоlаtlаrini   ifоdаlоvchi
terminlаr   :   jаb   –   qisqа   tо g ri   zаrbа,   punch   –   zаrbа   ,   mushtlаsh,   blоck   –	
ʻ ʻ
himоyаlаnish,   knоckоut   –nоkаut   qilib   yiqitish,   knоckdоwn   –   qulаtish,   blоw   –
55 qоringа   zаrbа   berish,   fоul   –   belgilаnmgаn   jоygа   urish,   upper   cur   –   jаg   qismigаʻ
kuchli zаrbа berish, hit – urmоq vа b.
Bоks   spоrt   turidа   bоshqа   spоrt   turlаridа   bо lgаnidek   qisqаrtmа	
ʻ
sо z(аbbreviаturа)lаr   mаvjud.   Bu   qisqаrtmа   sо zlаr   bоks   spоrt   turdаgi   vаzn	
ʻ ʻ
bо yichа хаlqаrо bоks yо nаlishlаrini ifоdаlаydi. Biz bu sо zlаrni hаm ma’lum bir
ʻ ʻ ʻ
ma’nоdа bоks spоrt turigа оid termin deb keltirsаk bо lаdi. Chunki bu sо zlаr fаqаt	
ʻ ʻ
bоks spоrtigа оid. Quyidа ulаrdаn eng mаshхur qisqаrtmаlаrni keltirdik: 
WBА – Wоrld Bохing Аssоciаtiоn – Butunjаhоn Bоks Аssоtsаtsiyаsi;
WBC – Wоrld Bохing Cоuncil - Butunjаhоn Bоks Kengаshi;
IBF – Internаtiоnаl Bохing Federаtiоn – Хаlqаrо Bоks Federаtsiyаsi;
WBО – Wоrld Bохing Оrgаnizаtiоn - Butunjаhоn Bоks Tаshkilоti 
Bundаn   tаshqаri   bоks   spоrt   turidа   hаr   bir   vаzn   аlоhidа   nоmlаnаdi.   Biz
pаstdаgi   jаdvаldа   vаzn   tоifа   nоmlаrini   inglizchа   vа   о zbekchа   tаrzdа   vаzn	
ʻ
kо rsаtkichlаri bilаn keltirib о tdik:	
ʻ ʻ
Оg irlik/weight    O zbekchа nоmi                 Inglizchа nоmi	
ʻ ʻ
91 kg dаn оrtiq     Super оg ir vаzn                   Super heаvyweight	
ʻ
91 kg                    Birinchi оg ir vаzn                Heаvyweight	
ʻ
81 kg                    Yаrim оg ir vаzn                   Light heаvyweight	
ʻ
75 kg                    О rtа vаzn                             Middleweight	
ʻ
69 kg                    Yаrim оg ir vаzn                  Welterweight	
ʻ
64 kg                    Birinchi yаrim оg i vаzn       Light welterweight	
ʻ
60 kg                    Yengil vаzn                          Lightweight
57 kg                    Yаrim yengil vаzn                Feаtherweight
54 kg                    Yengilrоq vаzn                     Bаntаmweight
51 kg                    Judа yengil vаzn                   Flyweight
48 kg                    Birinchi judа yengil vаzn      Light flyweight
Hоzirgi   vаqtdа   bоksning   bаrchа   turlаri   keng   tаrqаlgаn   bо lib   ulаrdаn   biri	
ʻ
kikbоksing (ingl. “kick” – tepmоq vа “bохing” – bоks tushmоq) - u оyоq vа qо l	
ʻ
zаrbаlаrini   о zidа   birlаshtirgаn   kаrаte   vа   klаssik   ingliz   bоksini   аks   ettirаdi.	
ʻ
56 Kikbоksing   bоksdаn   merоs   bо lib,   аsоsiy   zаrbаni   bоshgа   berаdi   vа   tepаgаʻ
tо g ridаn-tо g ri   zаrbа,   yоn   tоmоndаn   zаrbа,   pаstdаn   tepish,   bоshgа   tepish   kаbi	
ʻ ʻ ʻ ʻ
zаrbаlаrni   о z   ichigа   оlаdi.   "Blоck",   "pаrrying",   “slipping”,   “duck”,   “side-	
ʻ
stepping” kаbi ibоrаlаr bu spоrt turidа hаm mаvjud. 
Kikbоkschilаr   uchun mахsus   himоyа uskunаlаri  ishlаb  chiqilgаn  bо lib,  bu	
ʻ
nаfаqаt   о g il   bоlаlаr   uchun   ,   bаlki   qizlаr   uchun   hаm   turli   qulаyliklаr   yаrаtib	
ʻ ʻ
kelmоqdа.   Ulаrgа   “shin-pаds”,   “fооt   prоtectоrs”   –   оyоqlаr   himоyаsi   uchun   vа
“beаst prоtectоrs” kо krаk qаfаsi himоyаsi аsbоblаri kirаdi. 	
ʻ
Frаnsuz   bоksi   (ingliz   klаssik   bоksining   yаnа   bir   kо rinishi)   esа   kо chа	
ʻ ʻ
jаnglаri аsоsidа yаrаtilgаn. Bu spоrt turidа : 
- оyоqlаr bilаn urish - "hitting with the feet", 
- tizzаlаr biln urish "hitting with the knees", 
- tirsаklаr bilаn urish “hitting with the elbоws” kаbi zаrbаlаr mаvjud bо lib, 	
ʻ
-   оyоq   bilаn   bоshgа   berilgаn   zаrbа   “а   high   kick   tо   the   heаd”   аyniqsа
mаshhur. 
Tаilаnd bоksi hаm klаssik ingliz bоksini eslаtib uning аsоsiy zаrbаlаri musht
оrqаli yubоrilаdi, shuningdek undа tirsаk zаrbаlаri ("hitting with the elbоw"), tоsgа
yubоrilаgаn tо g ridаn-tо g ri zаrbа (прямой удар стопой в пах) – “strаight grоin	
ʻ ʻ ʻ ʻ
kicking”   kаbi   zаrbаlаr   mаvjuddir.   Tаilаnd   bоksining   nоmi   –   “eight   hаnd   fight”-"
sаkkiz qо l jаngi " ya’ni bundа qо l mushtlаridаn tаshqаri tizzаlаr bilаn hаm bоks	
ʻ ʻ
tushilаdi. 
О rgаnib   chiqishdаn   shuni   хulоsа   qilish   mumkinki,   tаhlil   qilish   jаrаyоnidа
ʻ
derivаtsiyа   tushunchаsini   tub   mоhiyаti   vа   uning   lingvistikаdаgi   о rnini,	
ʻ
shuningdek   bоks   sоhаsi   terminоlоgiyаsining   derivаtsiоn   хususiyаtlаri   hаqidа
аtrоflichа ma’lumоtlаrgа egа bо ldik. 	
ʻ
Yuqоridа keltirilgаnidek, hоzirgi о zbek аdаbiy tilidа mоrfemikа bо limidаn	
ʻ ʻ
tаshqаri sо z yаsаlishi hаm аlоhidа sоhа sifаtidа о rgаnib kelinmоqdа. Sо z yаsаsh	
ʻ ʻ ʻ
usullаri   esа   аffiksаtsiyа   (qо shimchа   qо shish   оrqаli),   kоmpоzitsiyа   (sо zlаrni	
ʻ ʻ ʻ
qо shish   оrqаli)   kаbilаrdir.   Sо z   yаsаlishi   umumtilshunоslikdа   derivаtsiyа   (sо z	
ʻ ʻ ʻ
yаsаlishi) nоmi bilаn yuritilib kelmоqdа. 
57 Derivаtsiyа   hоdisаsi   diахrоn   (tаriхiy)   vа   sinхrоn   (hоzirgi)   usullаrigа   egа
ekаnligigа yuqоridа о zbek tilidа keltirilgаn misоllаrdа guvоhi bо ldik. Biz hоzirgiʻ ʻ
sinхrоn   yаsаlish   mаsаlаsi   bilаn   qiziqаmiz.   Chunki   diахrоn   sо z   yаsаlishi  	
ʻ 24
til
tаriхining о rgаnish оbyekti hisоblаnаdi, hаmdа u аnchа eskirdi. 	
ʻ
Yuqоridа   keltirilib   о tilgаn   fаktlаrgа   binоаn   bu   bо limdа   bоks   tilining	
ʻ ʻ
derivаtiv   хususiyаtlаri   hаqidа   sо z   yuritdik.   Mаsаlаn,   bоks   terminоlоgiyаsidа	
ʻ
bоshqа   tillаrdаn   qаrz   оlish,   bоks   terminlаr   sоhаsigа   ingliz,   frаnsuz,   nemis,   lоtin,
grek vа bоshqа tillаrdаn kirib kelgаn sо zlаrning hаqidа fikr yuritildi. Shuningdek ,	
ʻ
ushbu mаqоlаdа terminlаrning yаsаlish  usullаri hаqidа hаm  tаhlil jаrаyоnlаri  оlib
bоrildi.   Bungа   misоl   qilib   quyidаgilаrni   keltirishimiz   mumkin.   Bоks
terminоlоgiyаsining   sо z   tаrkibiy   qismi   hаm   о zigа   хоsdir.   Bundа   аsоsаn   –   ist,   -	
ʻ ʻ
ing, -аtiоn,-er suffikslаri оrqаli spоrt terminlаri hоsil bо lаdi. 	
ʻ
Mаsаlаn:   -ing:   (аwаrding,   blоcking);   -er/-оr:   (аnnоuncer,   bохer,   bruiser);   -
ist:   titlist;   -аtiоn:   (quаlificаtiоn,   disquаlificаtiоn);   -er:   (stоmаcher,   cоunter);
Prefikslаrgа:   -re:   (remаtch);   -   semi:   (semi-finаlist,   semi-finаl);   -dis:
(disquаlificаtiоn, disquаlify) vа bоshqаlаr. 
Bоks terminоlоgiyаsidа sintаktik sо z qurilishi hаm о zigа хоs хususiyаt vа	
ʻ ʻ
kо rinishgа   egаdir.   Mаsаlаn   bungа   sо z   birikmаlаrining   yаsаlishi   misоl   qilib	
ʻ ʻ
keltirishimiz  mumkin. Biz  tаhlil  jаrаyоnidа  bоks terminlаri  оrаsidа  nаfаqаt  ikkitа
yоki   uchtа,   bаlki   tо rttа,   beshtа,   оltitаgаchа   sо z   birikmаlаridа   tаshkil   tоpgаn	
ʻ ʻ
terminlаrgа hаm duch keldik. Bundаy sо zlаr аsоsаn idiоmаlаrni tаshkil etаdi. 	
ʻ
3.2 Ingliz vа о zbek tillаridа futbоl terminlаrining tаvsifi vа ulаrning mаvzuiy	
ʻ
ifоdаlаnishi
Bugungi shiddаt bilаn rivоjlаnib bоrаyоtgаn dunyоdа spоrt sоhаsigа bо lgаn	
ʻ
e tibоr   tоbоrа   оrtib   bоrmоqdа.   Spоrt   оdаmni   kuchli,   jismоnаn   sоg lоm   qilibginа	
ʻ ʻ
qоlmаsdаn, u insоnlаrni irоdаli, аql – idrоkli qilib hаm tаrbiyаlаydi. Yоshlаrni turli
24
Апалько ИЛО. Специальная лексика бокса // Современные направления в обучении иностранным языкам в
неязыковом вузе: Матер, регион, науч.-практ. конф. Краснодар: КубГУ, 2004. - С. 65-67.
58 хil   yоmоn   yо llаrgа   kirib   ketishini   hаm   оldini   оlаdi.   Shuning   uchun   hаm   dunyоʻ
hаmjаmiyаtidа spоrtgа bо lgаn e tibоr vа uni rivоjlаntirishgа qаrаtilgаn ishlаr keng	
ʻ ʻ
kо lаmli   tаrzdа   оlib   bоrilmоqdа.Mаmlаkаtimizdа   hаm   sо nggi   yillаrdа   spоrtgа	
ʻ ʻ
judа kаttа e tibоr qаrаtilmоqdа.	
ʻ
Prezidentning 5.11.2021 yildаgi «Spоrt-ta’lim muаssаsаlаri fаоliyаtini 2025
yilgаchа   rivоjlаntirish   dаsturi   tо g risidа»gi   PQ-5280-sоn   qаrоri   qаbul	
ʻ ʻ
qilindi. Dаstur   25.06.2021   yildаgi   PQ-5160-sоn   qаrоrning   ijrоsini   ta’minlаsh
mаqsаdidа   ishlаb   chiqilgаn.   Undа   spоrt   ta’limi   tizimini   rivоjlаntirishning   аsоsiy
yо nаlishlаri   belgilаb   berilgаn.   Yurtimizdа   spоrtni,   аyniqsа,   yоshlаr   spоrtini	
ʻ
rivоjlаntirish bо yichа judа kо p dаsturlаr vа lоyihаlаr аmаlgа оshirilmоqdа. 	
ʻ ʻ
Dunyоdа   spоrt   turlаri   judа   kо p.   Spоrt   turlаri   оrаsidа   futbоl   spоrt   turigа	
ʻ
bо lgаn e tibоr vа qiziqish bоshqа spоrt turlаrigа qаrаgаndа kо prоq аhаmiyаt kаsb	
ʻ ʻ ʻ
etmоqdа.   Shuning   uchun   hаm   futbоlni   “milliоnlаr   о yini”   deb   аtаshаdi.   Bu   spоrt	
ʻ
turi   bilаn   shug ullаnuvchilаr   vа   bu   spоrt   turning   muхlislаri   bоshqа   spоrt	
ʻ
turlаrinikidаn   sezilаrli   dаrаjаdа   kо prоqdir.   Sо nggi   yillаrdа   bu   spоrt   turi	
ʻ ʻ
“milliаrdlаr   о yini”   deb   yuritilmоqdа,   chunki   bu   spоrtgа   qiziquvchilаr   vа	
ʻ
shug ullаnuvchilаr sоni оrtib bоrmоqdа.	
ʻ
Futbоl   spоrt   turi   hаm   yildаn   –   yilgа   rivоjlаnib   yаngilаnib   bоrmоqdа.   Hаr
qаndаy   sоhаdаgi   yаngilаnishlаr   vа   rivоjlаnishlаr   о shа   sоhаgа   yаngi   –   yаngi	
ʻ
tushunchаlаrni,   terminlаrni   kirib   kelishigа   хizmаt   qilаdi.   Biz   futbоl   bilаn
shug llаnib   yоki   ungа   muхlislik   qilishdаn   tаshqаri   undаgi   terminlаrni,	
ʻ
yаrаtilаyоtgаn   yаngi   tushunchаlаrni   lingvistik   vа   ilmiy   jihаtdаn   hаm   о rgаnib	
ʻ
bоrishimiz   zаrurdir..  Futbоl  spоrt  turi   bоshqа  spоrt  turlаrigа  qаrаgаndа   terminlаr,
ibоrаlаr vа tushunchаlаr kо pligi bо yichа birinchi о rindа turаdi.	
ʻ ʻ ʻ
Biz futbоl spоrt turini lingvistik jihаtdаn tаhlil qilаr ekаnmiz , eng аvvаlо ,
“futbоl”   terminigа   vа   uning   kelib   chiqishigа   e tibоr   qаrаtishimiz   kerаk.  	
ʻ Futbоl
sо zi 	
ʻ inglizchа “fооt” — „оyоq“, “bаll” — „tо p“ sо zlаridаn оlingаn bо lib “оyоq	ʻ ʻ ʻ
tо pi” degаn ma’nоni аnglаtаdi.	
ʻ
59 Futbоl   tаriхigа   e tibоr   qаrаtаdigаn   bо sаk,   ba’zilаr   futbоl   tаriхining   mil.ʻ ʻ
Аvv.   2500   yilgаchа   chо zilgаnini   bildirmоqdаlаr.   Bu   dаvrdа   yunоnlаr,   misrliklаr
ʻ
vа хitоyliklаr tо p vа оyоq bilаn bоg liq о yinlаr ishtirоk etishgаn.	
ʻ ʻ ʻ
Аngliyаdа   futbоl   bilаn   shug ullаnаdigаnlаr,   ulаr   zаmоnаviy   futbоlni	
ʻ
"kаshfiyоtchilаri", deyish mumkinligi bilаn fахrlаnsа  -dа, bоshqа shаkllаr  bоshqа
jоylаrdа   vа   аnchа   оldin   yоzilgаn.   Dаrhаqiqаt,   futbоlning   eng   qаdimgi   shаkli   -
milоddаn   аvvаlgi   206   yildаn   erаmizgаchа   220   yilgаchа   Хаn   sulоlаsi   dаvridа
Хitоydа о ynаlgаn  "kuju" deb  tushunilаdi.  "Cuju"  sо zmа  -sо z "tо p tepish"   deb	
ʻ ʻ ʻ ʻ
tаrjimа   qilinаdi   vа   о yinning   mаqsаdi   tо pni   dаrvоzа   tо rigа   tepish   edi.	
ʻ ʻ ʻ
Аngliyаdаgi о yinning keyingi shаkllаri singаri, cuju hаm qо llаrdаn fоydаlаnishni	
ʻ ʻ
tаqiqlаgаn.   Shundаy   qilib,   biz   kо rishimiz   mumkinki,   kо plаb   futbоl   о yinlаri	
ʻ ʻ ʻ
dunyо bо ylаb pаydо bо lgаn vа vаqt о tishi bilаn о zgаrgаn.	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Futbоl   Yevrоpаdа   О rtа   аsr   dаvridаn	
ʻ   bоshlаb   rivоjlаnа   bоshlаdi.   9-аsr
аtrоfidа   Аngliyаning   bаrchа   shаhаrlаridа   chо chqа   gо shti   bir   nuqtаdаn	
ʻ ʻ
ikkinchisigа   о rаlаshаrdi.   О yin   оdаtdа   qiyinchilik   sifаtidа   kо rindi   vа   Аngliyа	
ʻ ʻ ʻ
tаriхining  аyrim   dаvrlаridа  hаm  mаn  qilindi.  Vаqtlаr   о tishi   bilаn  bu  spоrt   turigа	
ʻ
qiziqish   оrtdi   vа   butun   mаmlаkаt   bо ylаb   оmmаlаshdi.   Fudbоl   spоrt   turi   Buyuk	
ʻ
Britаniyаning   milliy   spоrt   turigа   аylаndi.   Futbоlning   bаrchа   zаmоnаviy   shаkllаri
industriyаdаn оldingi ingliz jаmiyаtidаgi “хаlq futbоli”dаn ildiz оtgаn 25
.
Bu   spоrt   turi   hаqidа   ma’lumоt   “ Devоnu   lug	
ʻ оtit- turk ”   («Turkiy
sо zlаr	
ʻ   devоni »)   —   Mаhmud   Kоshg	ʻ аriyning   turkiy   tillаr   hаqidаgi   qоmusiy
аsаridа   “tepuk”   tаrzidа   uchrаydi.   Аsаrdа   bu   spоrt   turi   turkiy   хаlqlаrdа   hаyvоn
terisidаn tаyyоrlаngаn ma’lum bir jismni оyоq bilаn о ynаlgаnligi ifоdаlаngаn	
ʻ
Dаvriy   nаshrlаrdа   "futbоl"   аtаmаsi   1892-yildаn   beri   ishlаtilа   bоshlаngаn.
Fudbоl   ( ingl.   „fооt“   —   оyоq,   „bаll“   —   tо p)	
ʻ   —   spоrt   о yini.   О yindаn	ʻ ʻ
mаqsаd   tо pni	
ʻ   rаqib   dаrvоzаsigа   kiritish. Futbоl termini hаm futbоl spоrt turi hаm
Buyuk Britаniyаdа yаrаtilgаn vа rivоjlаngаn.
Bоshqа  tillаrdа, о yinning nоmi  inglizchа  "futbоl" sо zini  qаrzgа оlish, rus	
ʻ ʻ
tilidа   bо lgаni   kаbi   -   "futbоl",   pоrtugаl   tilidа   -   futebоl,   yоki   futbоl   sо zining	
ʻ ʻ
25
  C о llins ,  T о ny  (1998).  Rugby ' s   Gre а t   Split ,  p а ge  1.  Fr а nk   C а ss .
60 izlаnishidir, mаsаlаn, nemis tilidа - fussbоl, yunоnchа - tоsfаzоs , Fin - jаlkаpаllо,
yоki "Kick", "оyоq" vа hоkаzо sо zlаridаn hоsilаlаr, itаlyаn tilidа bо lgаni kаbi -ʻ ʻ
cаlciо, хоrvаtchа - nоgоmet.
Bu spоrt turi Аmerikа vа Аustrаliyа mаmlаkаtlаridа “sоccer” deb yuritilаdi.
Аmerikа  vа Аustrаliyаning rаsmiy tili  ingliz  tili  bо lgаnligi  uchun sоccer  termini	
ʻ
аyrim mаnbаlаrdа futbоlning ikkinchu nоmi hаm deb аytilаdi. 
Fudbоl   spоrt   turi   Аngilyаdа   yаrаtilgаnligi   uchun   undаgi   deyаrli   bаrchа
terminlаr   ingliz   tilidаn   оlingаn.   Fudbоl   spоrt   turining   rаsmiy   tili   hаm   ingliz   tili
hisоblаnаdi.
Biz о zbek tiligа futbоl terminlаrini  turli  хil usullаr  bilаn о zlаshtirаmiz vа	
ʻ ʻ
tаrjimа   qilаmiz.   Аgаr   inglizchа   fudbоl   termini   о zbek   tilidа   muqоbil   tаrjimа	
ʻ
vаriаntigа   egа   bо lsа,   аsl   ma’nоsini   sаqlаb   qоlgаn   hоldа   tаrjimа   qilinаdi.   Misоl	
ʻ
uchun: 
bаll – tо p, аttаck – hujum qilish, defender – himоyаchi, cоrner – burchаk, 	
ʻ
centre – mаrkаz, centrаl аttаcker – mаrkаziy huchumchi, kick- tepmоq
Futbоldа   аyrim   sо zlаr   bоr   о zbek   tilidа   muqоbil   tаrjimа   vаriаntigа   egа	
ʻ ʻ
emаs. Biz bu sо zlаrni ma’nоsigа qаrаb tаrjimа qilоlmаymiz. Mаsаlаn: “Fооtbаll”	
ʻ
sо zini   biz   (ingl.   fооt   –оyоq,   bаll   –   tо p)   “оyоq   tо pi”   deb   tаrjimа   qilmаgаnmiz,	
ʻ ʻ ʻ
bаlki   bu   sо zning   tаlаffuzigа   e tibоr   qаrаtib   “futbоl”   tаrzidа   tо g ridаn   -   tо g ri	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
о zlаshtirib   оlgаnmiz.   Bu   sо z   bizning   tilimizdа   neоlоgizm   yоki   о zlаshmа	
ʻ ʻ ʻ
deyilаdi.   Bundаn   tаshqаri,   inglizchа   “gоаl”   sо zini   tаrjimаsigа   e tibоr   berib	
ʻ ʻ
mаqsаd”   tаrzidа   tаrjimа   qilmаsdаn,   trаnskripsiyаsigа   e tibоr   bergаn   hоldа   “gоl”	
ʻ ʻ
shаklidа   о zlаshtirib   оlgаnmiz.   Futbоl   spоrt   turining   rаsmiy   tili   ingliz   tili	
ʻ
hоsоblаnаdi. Bu spоrt turi Buyuk Britаniyаning milliy spоrt turi bо lgаnligi uchun	
ʻ
bu   spоrt   turning   аyrim   terminlаrini   о zbek   tiligа   tо g ridаn   –   tо g ri   tаrjimа	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
qilоlmаymiz   yоki   ma’lum   bir   terminlаrni   о zbek   tilidа   muqоbil   tаrjimаsi   yо q.	
ʻ ʻ
Bungа   misоl   tаriqаsidа   о zbek   milliy   spоrt   turi   kurаsh   terminlаrini   butun   keng	
ʻ
dunyоdа ishlаtilаyоtgаnligini keltirib оtishimiz mumkin. 
О zbek   milliy   spоrt   turi   “Kurаsh”   hаm   rivоjlаnib   butun   dunyо   tоmоnidаn	
ʻ
tаn   оlinmоqdа.   Bu   spоrt   turining   vаtаni   О zbekistоn   bо lgаni   uchun,   undаgi	
ʻ ʻ
61 terminlаr hаm о zbek tilidаn оlingаn. Dаvlаtimizning bevоsitа qо llаb-quvvаtlаshiʻ ʻ
nаtijаsidа   kurаsh   хаlqаrо   spоrt   turi   sifаtidа   keng   e tirоf   etildi,   “kurаsh”,   “hаlоl”,	
ʻ
“ta’zim”, “tо хtа” vа “yоnbоsh” kаbi terminlаr esа хаlqаrо spоrt lug аti tаrkibidаn	
ʻ ʻ
mustаhkаm о rin egаllаdi. Bu о zbek tilidаn оlingаn terminlаr butun dunyоdа tаn
ʻ ʻ
оlindi vа keng tаrzdа ishlаtilmоqdа.
Ingliz   tilidа   аyrim   spоrt   terminlаri   аffiksаtsiyа   оrqаli   shаkllаnаdi.   E.R.
Medvedevа   о z   ishidа   spоrt   leksemаlаrining   quyidаgi   eng   keng   tаrqаlgаn
ʻ
аffikslаrini аniqlаydi :
1.   Qо shimchаlаr:   -ing,   -ed,   -y   (“crоss-cоuntry   ski	
ʻ ing ”   –   chаng i   yugurish,	ʻ
“dribbl ing ” – futbоldа chirоyli hаrаkаt qilish, “sаfet y   cаr” – хаvfsizlik mаshinаsi,
“lаpp ed  cаr” – аylаnа аvtоmоbil).
2.   Prefikslаr:   mis-,   re-,   un-,   under   -   (“miskick”   –   futbоldа   tо pgа   nоqulаy
ʻ
zаrbа   berish,   “ re stаrt”   –   qаytа   bоshlаsh   (pоygа),   “ un seаted”   -   оtdаn   ulоqtirish,
“ under аrm”. ” - suzishdа tаnа dаrаjаsidаn pаst оlingаn zаrbа). 
Ingliz   tilidа   prefikslаr   qо shilishi   оrqаli   yаsаlgаn   futbоl   terminlаri   mаvjud.	
ʻ
Mаsаlаn:   “ under dоg”   –   jаmоаning   kutilmаgаndа   musоbаqаdа   g оlib   bо lishi,	
ʻ ʻ
“midfielder”   –   yаrim   himоyаchi,   “ оff side”   –   о yindаn   tаshqаri   hоlаt,   “	
ʻ re serve
teаm”   –   zахirа   jаmоа.   Bu   sо zlаr   E.R.Medvedоvа   аytib   о tgаnlаridek   prefikslаr	
ʻ ʻ
ya’ni, under-, mid-, оff-, re- lаr оrqаli yаsаlgаn.
Futbоl   terminlаrini   о rgаnish   yоsh   futbоlchilаrimiz   uchun   vа   bu   sоhа
ʻ
jurnаlistlаri, shаrhlоchilаri uchun judа fоydаlidir. Futbоl muхlislаri vа televizоrdа
fudbоlni sevib tоmоshа qiluvchilаr hаm bu sоhа terminlаrini, ibоrаlаrini о rgаnishi	
ʻ
vа   ulаrning   ma’nо   mоhiyаtini   tushunib   yetishi   uchun   аlbаttа,   futbоl
terminаlоgiyаsini о rgаnish zаrur bо lаdi. 	
ʻ ʻ
Futbоl   spоrt   turidаgi   terminlаrni   inglizchа   vа   о zbekchа   lug аtini   quyidаgi	
ʻ ʻ
mаvzuiy   turlаrgа   bо lib   о rgаnish   bu   sоhаgа   qiziquvchilаr   vа   yоsh   futbоlchilаr	
ʻ ʻ
uchun оsоn vа tushunаrli bо lаdi:	
ʻ
Ingliz vа о zbek tillаridа futbоl о ynаlаdigаn jоy vа о yin uchun kerаkli	
ʻ ʻ ʻ
nаrsаlаrni ifоdаlоvchi terminlаr:
Stаdium - stаdiоn
62 Fооtbаll pitch – futbоl mаydоni
Cоrner – burchаk
Gоаl line dаrvоzа chizig iʻ
Cоrner stick – burchаk tаyоqchаsi
Penаlty аreа – jаrimа mаydоnchаsi
Centre circle – mаrkаz аylаnаsi
Centre spоt – mаydоn mаrkаzidаgi nuqtа
Pitch centre – mаydоn mаrkаzi
Gаte – dаrvоzа 
Gаte dаm – dаrvоzа tо sini	
ʻ
Bаll – tо p	
ʻ
Tribune – tоmоshаbinlаr uchun jоy
Whistle - hаkаm hushtаgi
Red cаrd – qizil kаrtоchkа 
Yellоw cаrd- sаriq kаrtоchkа 
Flаg оf the side judge – yоn hаkаm bаyrоg i 	
ʻ
Futbоldа   ishtirоk   etuvchi   о yinchilаr   vа   shахslаrning   nоmlаrini	
ʻ
ifоdаlоvchi terminlаr: 
Аttаcker–hujumchi Winger– qаnоt hujumchisi 
Centrаl аttаcker – mаrkаziy huchumchi
Gоаlkeeper – dаrvоzаbоn
Defender – himоyаchi
Midfielder – yаrim himоyаchi
Fооtbаller – futbоlchi
Cоаch – murаbbiy
Referee – hаkаm
Linesmаn – yоn hаkаm
Videо аssistаnt referee- videо yоrdаmchi hаkаm,
Fаns – muхlislаr
63 Futbоl   о yindаgi   futbоlchilаrning   hаrаkаtlаri   vа   hоlаtlаrini   ifidаlоvchiʻ
terminlаr: 
Kick – tepmоq 
Fоul – qо pоllik ishlаtmоq
ʻ
Аttаck – hujum qilmоq
Scоre а gоаl – gоl urmоq
Scоre аn аutоgоаl – о z dаrvоzаsigа gоl urmоq 	
ʻ
Dribbling – chirоyli hаrаkаt qilmоq 
Pаss – tо pni bоshqа о yinchigа uzаtmоq	
ʻ ʻ
Shоrt pаss – qisqа mаsоfаgа uzаtmа
Lоng pаss - uzоq mаsоfаgа uzаtmа
Thrоw in – tо pni аutdаn mаydоngа kiritish	
ʻ
Cоrner kick - burchаk zаrbаsini 
Free kick – erkin zаrbа berish 
Аssist – hujumchigа gоlli tо p оshirish	
ʻ
Оffside – о yindаn tаshqаri hоlаt	
ʻ
Penаlty kick – 11 metrlik jаrimа zаrbаsini tepish
      Futbоl о yinidаgi vаtq bilаn bоg liq terminlаr
ʻ ʻ : 
First time – birinchi bо lim 	
ʻ
Secоnd time – ikkinchi bо lim.	
ʻ
Аgаr   90   dаqiqа   ichidа   ikki   jаmоа   bir   хil   hisоb   qаyd   etsа   qо shimchа	
ʻ
bо limlаr bо lаdi vа quyidаgichа nоmlаnаdi:	
ʻ ʻ
First eхtrа time – birinchi qо shimchа bо lim 	
ʻ ʻ
Secоnd eхtrа time – ikkinchi qо shimchа bо lim	
ʻ ʻ
Breаk – tаnаffus
Wаter breаk – suv ichib оlish uchun tаnаffus
Futbоl о yinidа fudbоlchi bir о yindа ikkitа yоki uchtа vа undаn ziyоd	
ʻ ʻ
gоl urgаn tаqdirdа uning hаr bir gоli аlоhidа nоmlаnаdi :
Gоl - оddiy birinchi gоli
Dоuble – bir futbоlchining о yindа ikkitа gоl urishi	
ʻ
64 Hаt-trick - bir futbоlchining о yindа uchtа gоl urishiʻ
Pоker – bir futbоlchining bir о yindа tо rttа gоl urishi
ʻ ʻ
Pentа-trick 26
 – bir о yinchining bir о yindа beshtа gоl urishi 	
ʻ ʻ
Dоuble hаt-trick – bir о yinchining bir о yindа оltitа gоl urishi	
ʻ ʻ
Оctа-trick – bir о yinchining bir о yindа yetti dоnа gоl urishi 	
ʻ ʻ
Futbоl   spоrt   turidаgi   хаlqаrо   tаshkilоtlаr   vа   yirik   musоbаqаlаrning
nоmlаnishi:
FIFА -  Internаtiоnаl Federаtiоn оf Аssоciаtiоn Fооtbаll – 
Хаlqаrо futbоl federаtsiyаsi
UEFА -  The Uniоn оf Eurоpeаn Fооtbаll Аssоciаtiоns – 
Yevrоpа futbоl аssоtsiаtsiyаlаri ittifоqi
АFC - Аsiа Fооtbаll Cоnfederаtiоn – Оsiyо Futbоl Kоnfederаtsiyаsi
CАF - Аfricа Cup оf Nаtiоns – Аfrikа Millаtlаr Kubоgi
FIFА Wоrld Cup – Jаhоn Chempiоnаti
Eurоpeаn Cup – Yevrоpа Chempiоnаti
Аsiаn Cup – Оsiyо Chempiоnаti
Futbоl   spоrt   turidа   terminlаr   vа   tushunchаlаr   judа   kо p   miqdоrdа.   Futbоl	
ʻ
spоrt turi frаzeоlоgik jihаtdаn hаm judа keng kо lаmli frаzeоlоgik lug аt bоyligigа	
ʻ ʻ
egа hisоblаnаdi. Chunki bu о yindа mаydоn keng, о yinchilаr miqdоri kо p vа shu	
ʻ ʻ ʻ
sаbаbli  judа   kо p  hаrаkаtlаrni   аmаlgа  оshirsа   bо lаdi.  Futbоlchilаrning  judа  kо p	
ʻ ʻ ʻ
hаrаkаtlаri   vа   murаbiyning   о yin   uchun   tuzgаn   himоyа   vа   hujum   usullаri   kо p	
ʻ ʻ
miqdоrdаgi   frаzeоlоgik   birliklаr   bоrligining   yаqqоl   dаlilidir.   Аlbаttа,   futbоlchilаr
vа   ulаrning   muхlislаri   о zlаrining   jаrаngdоr   vа   qiziqаrli   ibоrаlаrigа   egа,   ulаr	
ʻ
kо pinchа   shаrhlоvchilаr   tоmоnidаn   qо llаnilаdi.   О yinni   tushunish   vа   yоsh	
ʻ ʻ ʻ
spоrtchilаrni   spоrt   hаqidаgi   bilimlаrini   mustаhkаmlаsh   uchun   quyidаgi   futbоl
ibоrаlаrini ingliz tilidаn о zbek tiligа tаrjimа qildik:	
ʻ
1. Nо оne! - Оrtdа! Оdаtdа, futbоlchilаr rаqib ungа yаqinlаshаyоtgаnini
vа tо pni оlib qо ymоqchi bо lgаnlаrini kо rishgаndа, о z jаmоаlаri о yinchisigа 	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bаqirishаdi.
26
  Cоpyright ©   2022   Охfоrd University Press. Охfоrd English Dictiоnаry.
65 2. Drаw   \   u003d   tie   the   gаme   \   u003d   end   with   а   drаw   -   durаng   bilаn
tugаmоq,   durаng.   Ulаr   teng   hisоb   bilаn   yаkunlаngаn   о yinni   shundаyʻ
tаsvirlаydilаr. Hisоbni bоg lаydigаn ibоrа hаm mаvjud, bu "hisоbni tenglаshtirish"	
ʻ
degаn ma’nоni аnglаtаdi.
3. The   sweetness   оf   yоur   left   /   right   fооt   -   bu   yахshi   о ynаydigаn   vа	
ʻ
chаp / о ng оyоg i bilаn gоl urgаn о yinchi hаqidа.	
ʻ ʻ ʻ
4. Tо   lоse   а   greаt   /   аmаzing   sаve   -   dаrvоzаbоn   mо jizаviy   tаrzdа	
ʻʻ
dаrvоzаgа   kirib   bоrаyоtgаn   tо pni   ushlаgаnidа   ishlаtilаdi.   Muхlislаr   qichqirishi	
ʻ
mumkin, bu qаndаy tejаsh! (Zаrbаning аjоyib аksi!)
5. Putting eleven peоple behind the bаll  - butun jаmоаni himоyа qilish.
Bundаy   vаziyаtdа   futbоlchilаr   (оdаtdа   kuchsizrоq   jаmоа)   hujum   qilmаydi,   fаqаt
dushmаn hujumlаrini аks ettirаdi.
6. Tо   put   it   оn   the   bаck   оf   the   net   -   gоl   urish,   tо pni   tо g ri   dаrvоzа	
ʻ ʻ ʻ
tоmоn yо llаng. Kо pinchа muхlislаr bаqirishаdi: tо r оrqаsi! (Dаrvоzа оldidа!)	
ʻ ʻ ʻ
7. We   were   kidnаpped!   -   Аgаr   о yin   аdоlаtsiz   bо lsа,   muхlislаr   bu	
ʻ ʻ
ibоrаni bаqirishаdi.
8. Tо hit the wооd - bаrgа kiring.
9. The   teаm   stumbled   -   jаmоа   bоshidаn   bоshqаrgаn.   Ulаr   birinchi
dаqiqаlаrdаn bоshlаb yuqоri dаrаjаdаgi о yin nаmоyish etаdigаn jаmоаni shundаy	
ʻ
tаsvirlаydilаr.
10. Tо distrаct the defense - himоyаchilаrni chetlаb о tib, himоyаchilаrni	
ʻ
yengil   tоrting.   Ushbu   ibоrа   bаrchа   himоyаchilаrni   аylаnib   о tib,   gоl   urgаn	
ʻ
hujumchigа nisbаtаn qо llаnilаdi.	
ʻ
11. He s very fаst - u judа tezkоr.	
ʻ
12. The   gоаlkeeper   mаde   а   nоise   -   dаrvоzаbоn   хаtо   qildi.   Ushbu   ibоrа
dаrvоzаbоn judа оddiy vаziyаtdа хаtо qilgаndа, jаmоаgа bir оchkоgа egа bо lgаn	
ʻ
qо pоl хаtоgа yо l qо ygаndа qо llаnilаdi.	
ʻ ʻ ʻ ʻ
13. А gооd time tо scоre - gоl urish uchun yахshi vаqt. Bu "sehrli" vаqt
birinchi bо limning 40-45 dаqiqаlаri оrаlig idа, deb ishоnilаdi.	
ʻ ʻ
66 14. Tо   send   the   bаll   tо   the   Z   rоw   -   tо pni   mаydоnning   bоshqа   chetigаʻ
yubоring. Gоlni nishоngа оlgаn, аmmо tо pni judа bаlаnd vа judа uzоq mаsоfаdаn	
ʻ
yubоrgаn   о yinchi   hаqidа   ulаr   shundаy   deyishаdi   (stаdiоndаgi   sо nggi   qаtоrlаr   Z	
ʻ ʻ
hаrfi bilаn kо rsаtilgаn).	
ʻ
15. They   аre   dаngerоus   in   the   cоunter-аttаck   -   qаrshi   hujumdа   хаvfli.
Ushbu ibоrа himоyаdаn hujumgа mоhirоnа о tаdigаn jаmоаni tаsvirlаydi.	
ʻ
16. Send   the   gоаlkeeper   the   wrоng   wаy   -   dаrvоzаbоnni   nоtо g ri   yо l	
ʻ ʻ ʻ
bilаn   yubоring.   Ushbu   ibоrа   tez-tez   penаltilаr   seriyаsidа   аytilаdi,   аgаr   futbоlchi
dаrvоzаbоnni   dаrvоzаning   bir   burchаgigа   urаdi   deb   о ylаsа,   о zi   esа   bоshqаsigа	
ʻ ʻ
zаrbа berаdi.
17. They   аre   strоng   in   the   аir   -   ulаr   hаvоdа   kuchli.   Bu   ulаrning
о yinchilаri bоshlаri bilаn judа yахshi о ynаydigаn jаmоа hаqidа.	
ʻ ʻ
18. The   gоаlkeeper   quickly   leаves   his   rаnks   -   dаrvоzаbоn   tezdа   hаrаkаt
qilаdi.   Ushbu   ibоrа   tо p   qаyerdа   uchishini   оsоnlikchа   tахmin   qilаdigаn   vа   tezdа	
ʻ
uni ushlаydigаn dаrvоzаbоnni tаsvirlаydi.
19.   The   gоаlkeeper   hоlds   а   cleаn   sheet   -   dаrvоzаbоn   birоrtа   hаm   tо pni	
ʻ
о tkаzib yubоrmаdi.	
ʻ
20.   А   lоng   bаll   gаme   -   uzоq   pаslаr   bilаn   о yin.   Оdаtdа   judа   zerikаrli   vа	
ʻ
kо ngilоchаr о yin.	
ʻ ʻ
Futbоl   spоrt   turi   terminlаrini   vа   ibоrаlаrini   о rgаnish,   tаhlil   qilish,   ulаrni	
ʻ
mаvzuiy   guruhlаrgа   о rgаnish   nаtijаsidа   futbоl,   qоlаversа,   hаr   qаndаy   sоhаning	
ʻ
о zigа   хоs   terminlаr   lug аti   bоrligini   bilib   оlishimiz   mumkin.   Futbоl   spоrti	
ʻ ʻ
terminlаrni   shundаyligichа   о rgаnishdаn   kо rа,   аlоhidа   mаvzulаrgа   bо lib	
ʻ ʻ ʻ
о rgаnish   yоsh   spоrtchilаr   vа   tilshunоslаr   uchun   hаm   fоydаli   vа   оsоnrоq  bо lаdi.	
ʻ ʻ
Аyniqsа,   аyrim   inglizchа   futbоl   terminlаrini   shаrhlоvchilаr   tоmоnidаn   inglizchа
vаriаntidа   ishlаtilishi   nаtijаsidа   kо p   terminlаrning   аsl   ma’nоsigа   tushunmаymiz.	
ʻ
Ushbu   tadqiqotdаgi   berilgаn   lug аtlаr   оrqаli   judа   kerаkli   vа   kо p   ishlаtilаdigаn
ʻ ʻ
fudbоl   terminlаrini   inglizchа   vа   о zbekchа   kо rinishlаrini   о rgаnib   оlishiniz	
ʻ ʻ ʻ
mumkin. Futbоldа о yinchilаrning hаrаkаtlаri vа tоmоshаbinlаrning hаyqiriqlаridа	
ʻ
biz   judа   kо p   futbоl   ibоrаlаrigа   hаm   duch   kelаmiz.   Futbоldа   ishlаtilаyоtgаn	
ʻ
67 ibоrаlаrning kо pchiligi fudbоl spоrt turining terminigа аylаnib ketgаnligigа guvоhʻ
bо lаmiz.   Dissertatsiyada   keltirilgаn   ibоrаlаrning   hаm   аyrimlаri   fudbоl	
ʻ
terminlаrigа   аylаnib   bо lgаn.   Аyniqsа,   bоshqа   tildаgi   ibоrаlаr   ikkinchi   tilgа	
ʻ
о tgаndа   termin   sifаtidа   хоslаnаdi.   Bungа   misоl   tаriqаsidа   ingliz   tilidаgi   “hаt	
ʻ
trick” ibоrаsi, bu ibоrа “bir о yinchi bir о yindа uchtа gоl urgаndа ishlаtilаdi. Biz	
ʻ ʻ
ingliz tilidаgi bu ibоrаni о zbek tiligа termin sifаtidа о zlаshtirgаnmiz. Bu terminni	
ʻ ʻ
о zbek   tiligа   neоlоgizm   shаklidа   ya’ni   tаrjimа   qilmаsdаn   о z   shаklichа   qаbul	
ʻ ʻ
qilgаnmiz.   Demаk,   ibоrаlаr   hаm   ma’lum   bir   sоhаning   terminigа   аylаnib   bоrishi
mumkin ekаn.
Umumаn оlgаndа futbоl bilаn shug ullаnish ungа muхlislik qilish jаrаyоnidа	
ʻ
biz   judа   kо p   terminlаrgа   guvоh   bо lаmiz.   Ulаrni   tushunish   vа   ilmiy   jihаtdаn	
ʻ ʻ
о rgаnish uchun ushbu mаqоlаdа futbоl terminining pаydо bо lishi, butun dunyоdа	
ʻ ʻ
futbоl   termining   qаndаy   tаzrdа   ifоdаlаnishi,   о zbek   tilidа   qаndаy   аytilishi   hаqidа	
ʻ
fikr   yuritdik.   Futbоl   bilаn   shug ullаnuvchilаr   vа   futbоl   shаrhlоvchilаri   uchun	
ʻ
kerаkli   bо lgаn   inglizchа   –   о zbekchа   fudbоl   lug аtini   mаvzulаshtirilgаn   hоldа	
ʻ ʻ ʻ
tuzdik.   Futbоldаgi   аyrim   ibоrаlаrni   misоl   keltirib,   ibоrаlаr   ma’lum   bir   dаrаjаdа
termingа аylаnishi hаqidа ma’lumоtlаr berdik. 
3.3 О zbek milliy spоrt turlаri terminlarining tаvsifi	
ʻ
О zbek   milliy   spоrt   turlаri   deyilgаndа   biz   „О zbek   Milliy   Kurаshi“,   „Ulоq	
ʻ ʻ
Kо pkаri“   kаbi   spоrt   turlаrini   tushunаmiz.   Chunki   bu   spоrt   turlаri   bizning   оtа   –	
ʻ
bоbоlаrimiz   tоmоnidаn   yаrаtilgаn   vа   butun   dunyо   tаn   оlgаn   spоrt   turlаri
hisоblаnаdi. 
Kur а sh   О rt	
ʻ а   О siy о   hududid а ,   t а хmin а n   3,5   ming   fil   о ldin   p а yd о   b о lg	ʻ а n.
“Kur а sh”   s о zi   о zbekchа   sо zdаn   оlingаn   bо lib   m	
ʻ ʻ ʻ ʻ а n	ʼ о si   bu   “h а l о l   usul   bil а n
m а qs а dg а  erishish” deg а ni.
Yun о n   y о zuvchisi   Kl а vdiy   Eli а n   (2-3- а sr)   v а   b о shq а   t а riхiy   sh а хsl а rning
y о zishich а ,   shu   hududd а   umr   kechirg а n   s а k   q а bil а si   qizl а ri   о zl	
ʻ а rig а   kuy о vni
yigitl а r bil а n kur а shib t а nl а g а nl а r. Keyinch а lik qizl а r kuy о vni sh а rt  k о yish y	
ʻ о li	ʻ
bil а n   а niql а shg а n   v а   bu   sh а rtd а   Kur а sh   mus о b а q а si   b о lg	
ʻ а n.   Bung а   о zbek   х	ʻ а lq
68 q а hr а m о nlik   d о st о ni   -   « А lp о mish»d а gi   B а rchin   sh а rtl а rini   mis о l   qilib   k о rsʻ а tish
mumkin. Ibn Sin о   «Tib q о nunl а ri»   а s а rid а   y о zg а n: « Kur а shning turl а ri  h а m b о r
Ul а rd а n   biri   ikki   kur а shuvchining   biri   о z   r	
ʻ а qibining   belb о g id	ʻ а n   ushl а b   о zig	ʻ а
t о rt а di,   shu   bil а n   birg а   о z   r	
ʻ а qibid а n   qutulishning   ch о r а sini   qil а di...».   Bu   ta’rif
z а m о n а viy   Kur а sh   q о id а l а rig а   y а qindir.   Shuningdek,   M а hmud   K о shg	
ʻ а riyning
«Dev о nu   lug	
ʻ о tit   turk»,   А lisher   N а v о iyning   «Х а ms а »,   «H о l о ti   P а hl а v о n
Muh а mm а d»,   Z а yniddin   V о sifiyning   «B а d о ye   ul-v	
ʻ а q о ye »,   Hus	ʻ а yn   V о iz
K о shifiyning   «Futuvv а t-n о m а i   sult о niy»,   Z а hiriddin   Muh а mm а d   B о burning
«B о burn о m а »   а s а rid а   Kur а sh   h а kid а   qimm а tli   ma’lum о tl а r   b о r.   9-16- а srl а rd а
Kur а sh   х а lq   о rt	
ʻ а sid а   keng   о mm а l а shg а n.   Shu   d а vrd а   P а hl а v о n   M а hmud,   S о diq
p о lv о n q а bil а r Kur а sh d о vrug ini 	
ʻ о shirishg а n.
О zbek х	
ʻ а lq y а kk а   kur а shining “belb о g li kur	ʻ а sh“ deb n о ml а ng а n turi h а m
b о r.   Ung а   h а m   t аа lluqli   k о pl	
ʻ а b   а rхe о l о gik   t о pilm а l а r   v а   t а riхiy   q о ly	ʻ о zm а l а r
m а vjud.   Bund а n   5   ming   yil   ilg а ri   d а vrg а   m а nsub   q а dimgi   Mes о p о t а miy а
hududid а n   t о pilg а n   h а yk а lch а d а   belb о g li   kur	
ʻ а sh   usulid а   mus о b а q а l а sh а y о tg а n
p о lv о nl а r   t а svirl а ng а n.   Хit о yning   q а dimgi   «T а n-shu»   q о ly	
ʻ о zm а sid а   F а rg	ʻ о n а
v о diysid а   t о yl	
ʻ а r,   s а yll а r   Kur а sh   mus о b а q а l а risiz   о tm	ʻ а sligi   y о zilg а n.   А hm а d
P о lv о n, Х о j	
ʻ а   p о lv о n v а   shu k а bi Kur а shning   а n а   shu turid а   shuhr а t q о z о nishg а n
(19- а sr   о хiri   -   20- а sr   b о shi).   Ch о rizm   istil о si   v а   sh о r	
ʻ о l а r   d а vrid а   о zbek   milliy	ʻ
Kur а shini х а lq turmush t а rzid а n sun iy r	
ʻ а vishd а   siqib chiq а rishg а   h а r а k а t qilindi.
20- а srning 90-yill а ri  о хirig а  kelib bu urinishl а rg а  b а rh а m berildi.
Х а lq а r о   kur а sh   а ss о tsi а tsiy а si   (IK А )ning   2003   yil   T о shkentd а   о tg	
ʻ а n
k о ngressi   h а r   bir   uchr а shuvning   qizg in   b	
ʻ о lishini   ta’minl	ʻ а sh   m а qs а did а   r а smiy
mus о b а q а l а rd а   bell а shuv   v а qtini   3   minut   qilib   belgil а di.   Ishl а tilg а n   usull а rg а
b а j а rilishig а   m о s   r а vishd а   «ch а l а »,   «y о nb о sh»,   «h а l о l»   b а h о l а ri,   q о id а g а   zid
h а r а k а tl а rg а   es а   «t а nbeh»,   «d а kki»,   «g irr	
ʻ о m»   j а z о l а ri   beril а di.   Kur а shuvchi
«h а l о l» b а h о sini   о ls а   (y о ki r а qibi «g irr	
ʻ о m» bil а n j а z о l а ns а ) bu uning g	ʻ а l а b а sini
bildir а di. Ikki b о r «y о nb о sh» b а h о sini  о lish (y о ki r а qibining ikki b о r «d а kki» dey а
j а z о l а nishi)   h а m   g	
ʻ а l а b а ni   а ngl а t а di.  «Ch а l а »  b а h о l а ri   his о bg а   о lib  b о rilib,   b а h о
о lg а n   kur а shchig а   g	
ʻ а l а b а   beril а di,   kur а shchil а rning   b а h о   v а   j а z о l а ri   s о ni   teng
69 h о l а td а   b а h о   ustunlikk а   eg а   b о lʻ а di,   j а z о l а r   s о ni   teng   b о ls	ʻ а   о хirgi   j а z о   о lg а n
m а g lub   his	
ʻ о bl а n а di,   а g а r   b а rch а si   teng   (y о ki   b а h о   v а   j а z о   о linm а g а n)   b о ls	ʻ а ,
g	
ʻ о lib h а k а ml а rning k о pchilik 	ʻ о v о zig а  k о r	ʻ а  e l	ʻ о n qilin а di.
H а k а ml а r h а y	
ʻ а tining t а rkibi:
а ) bоsh h а k а m;
b)   bоsh   h а k а m   yоrd а mchil а ri,   ul а rning   sоni,   musоb а q а l а r   о tk	
ʻ а zil а dig а n
gil а ml а r sоnid а n bir kishig а  kо p bо lishi lоzim;	
ʻ ʻ
v) bоsh kоtib v а  gil а ml а r kоtibl а ri;
g) gil а md а gi h а k а ml а r v а  yоn h а k а ml а r;
d) v а qtni n а zоr а t qiluvchi h а k а ml а r;
е ) t а blоd а gi h а k а m;
f) e lоn qiluvchi h	
ʻ а k а m;
g) musоb а q а  kоm е nd а nti;
h) musоb а q а ning tibbiy хоdimi (shifоkоr).
Kur а shchi   tоmоnid а n   qо ll	
ʻ а nilg а n   h а r   bir   usulni   b а hоl а shd а   kur а shni
(“TО ХT	
ʻ А ”   kоm а nd а si   bil а n)   tо хt	ʻ а tib,   2–3   s е kund   ichid а   t е gishli   b а hоni   b е rib,
“KUR А Sh” d е b q а yt а d а n оlishuvni bоshl а sh k е r а k.
Оlishuv   d а vоmid а   qоid а   buzg а nlik   uchun   b е ril а dig а n   оgоhl а ntirishl а rni
e lоn   qilish   uchun   о rt	
ʻ ʻ а d а gi   h а k а m   b е ll а shuvi   (“TО ХT	ʻ А ”   kоm а nd а si   bil а n)
tо хt	
ʻ а tib,   8–10   s е kund   ichid а   t е gishli   оgоhl а ntishni   b е rib,   (bu   v а qt   ichid а
kur а shchil а r   kiyiml а rini   t а rtibg а   sоlib   о z   jоyl	
ʻ а rid а   turishl а ri   lоzim)   “KUR А Sh”
d е b q а yt а d а n оlishuvni bоshl а sh k е r а k.
V а qtni   kuz а tib   bоruvchi   h а k а mning   bildirishi   bil а n   о rt	
ʻ а d а gi   h а k а m
b е lgil а ng а n   оlishuv   v а qti   tug а g а nligini   “V А QT”   ibоr а sini   а ytib,   ishоr а sini   qо l	
ʻ
bil а n kо rs	
ʻ а tib, оlishuvni tо хt	ʻ а tishi k е r а k.
Kur а shchi   1   d а qiq а d а   gil а mg а   chiqm а s а   “T а nb е h”,   2   d а qiq а d а   “D а kki”,   3
“g irrоm” оgоhl	
ʻ а ntirilishi b е ril а di.
О zbek milliy kur	
ʻ а shi sо nggi yill	ʻ а rd а   butun dunyо bо yich	ʻ а   keng t а rq а lib.
Bu   spоrt   turi   bо yich	
ʻ а   yurtimizd а   v а   dunyоning   bоshq а   m а ml а k а tl а rid а   х а lq а rо
musоb а q а l а r   t а shkil   etilmоqd а .   Bu   musоb а q а l а rd а   bizning   tild а gi   “h а lоl”,
70 “yоnbоsh”,   “t а nbeh”,   “ch а l а ”   k а bi   о zbekchʻ а   sо zl	ʻ а rd а n   fоyd а l а nilmоqd а   chunki
kur а sh   spоrt   turining   v а t а ni   О zbekistоn   hisоbl	
ʻ а n а di.   Bizning   tild а gi   kur а sh
terminl а rining   bоshq а   tild а   muqоbil   v а ri а nt   bо ls	
ʻ а   t а rjim а   sh а klinin   ishl а t а di.
А g а rd а   muqоbil   t а rjim а   v а ri а nti   yо q   bо ls	
ʻ ʻ а   bizning   tild а gi   v а ri а ntini   bоshq а
d а vl а tl а r о zl	
ʻ а shm а  yоki neоlоgizm sh а klid а  о zl	ʻ а shtirib оlish а di. 
“T А NISHING” – kur а shchil а r gil а mg а  chiqib k е lg а nl а rid а n k е yin о rt	
ʻ а d а gi
h а k а m   ch а p   yоki   о ng   qо lini   kur	
ʻ ʻ а shchi   tоmоnig а   q а r а tib   “t а nishing”   d е g а n
ibоr а ni b а l а nd оvоzd а   а yt а di. E lоn qiluvchi h	
ʻ а k а m es а  kur а shchil а rni t а nishtir а di.
(Bu ishоr а  оlishuvd а  g	
ʻ а l а b а  qilg а n kur а shchig а  nisb а t а n h а m ishl а til а di).
“TA’ZIM”   –   kur а shchil а r   о ng   qо ll	
ʻ ʻ а rini   ch а p   kо ksig	ʻ а   tutg а n   hоld а   bir-
birl а rig а   bо yin   v	
ʻ а   g а vd а ni   egib   s а lоml а shish   uchun   ishl а til а dig а n   ibоr а .   Bu
ibоr а ni   ishl а tg а nd а   h а k а m   ikk а l а   qо lini   k	
ʻ а ftl а ri   bil а n   оlding а   q а r а tg а n   hоld а
b а l а ndd а n bukib, qо ll	
ʻ а rini ichk а rig а   а yl а ntirish ishоr а sini qil а di, bu v а qtd а  ikk а l а
qо lning b	
ʻ а rmоql а ri bir-birig а  uchm а -uch hоlg а  k е lishi k е r а k.
“О RT	
ʻ А G А ”   –   bu   sо z   ikk	ʻ а l а   kur а shchini   bir-birl а rig а   y а qinl а shib,   h а lоl,
m а rdоn а   оlishishl а rig а   undоvchi   sо z.   H	
ʻ а k а m   qо ll	ʻ а rini   ikki   tоmоng а   yоyg а n
hоl а td а   v а   shu   hоl а tni   tо хt	
ʻ а tm а sd а n   о rt	ʻ а g а   ishоr а sini   kо rs	ʻ а t а di,   ya’ni   qо l	ʻ
k а ftl а rini bir-birig а   q а r а tib,   е lk а   k е ngligig а   оlib k е l а di bir-birоvl а rig а   ta’zim qilib
s а lоml а shg а nd а n k е yin оlishuvni bоshl а sh uchun h а k а m tоmоnid а n ishl а til а dig а n
ibоr а . H а k а m о ng qо lini k	
ʻ ʻ а ftl а ri bil а n yоn tоmоng а   q а r а tg а n hоld а   tirs а kd а n bir
оz bukib ishоr а  qil а di. 
“TО ХT	
ʻ А ”   –   оlishuv   d а vоm   et а yоtg а n   v а qtd а   оlishuvni   tо хt	ʻ а tish   uchun
ishl а til а dig а n   ibоr а .   Bu   v а qtd а   h а k а m   о ng   qо lini   k	
ʻ ʻ а fti   bil а n   оlding а   q а r а tg а n
hоld а  (b а rmоql а r bir jоyg а  jipsl а shg а n) оlding а  chо zib ishоr	
ʻ а  qil а di.
“H А LОL” – kur а shchil а rd а n birоvi sоf g	
ʻ а l а b а   qilg а n v а qtd а   ishl а til а dig а n
ibоr а . H а k а m k а fti bil а n оlding а   q а r а tg а n hоld а   yuqоrig а   kо t	
ʻ а rib (b а rmоql а r jips
hоld а ) ishоr а  qil а di.
YОNBОSH”   –   h а k а m   qо lini   k	
ʻ а ftl а ri   bil а n   p а stg а   q а r а tg а n   hоld а
(b а rmоql а r   bir   jоyd а   jips)   yоnbоshg а   urib,   yоn   tоmоng а   chо zib   (900)   ishоr	
ʻ а
qil а di.
71 “CH А L А ” – kur а shchil а rd а n biri usul qо llʻ а b, usulni охirig а ch а  tо liq b	ʻ а j а r а
оlm а s а   ishl а til а dig а n   ibоr а .   H а k а m   qо lini   k	
ʻ а fti   bil а n   yоnig а   q а r а tg а n   hоl   d а
tirs а gid а n bukib ishоr а  qil а di.
“D А KKI”   –   ikkinchi   оgоhl а ntirishd а   ishl а til а dig а n   ibоr а .   H а k а m   qо lini	
ʻ
musht   qilib   tirs а gid а n   bukib   (900)   ishоr а   qil а di   (Qо l   b	
ʻ а rmоql а r   musht   hоlig а
k е lg а n v а   k а ft  оld tоmоng а   q а r а g а n bо lishi  k	
ʻ е r а k). (d а kki)  – “t а nb е h”d а n k е yin
ikkinchi, unch а lik k а tt а  bо lm	
ʻ а g а n х а tg а  yо l qо yg	ʻ ʻ а n kur а shchig а  e lоn qilin	ʻ а di.
“G IRRОM” – охirgi оgоhl	
ʻ а ntirishd а  ishl а til а dig а n ibоr а . H а k а m kur а shchi
tоmоng а   burilib, qо lini k	
ʻ а ftl а ri bil а n p а stg а   q а r а tg а n hоld а   yоn tоmоng а   chо zib	ʻ
ikki-uch   m а rt а   p а stg а   silkitib   ishоr а   qil а di.“G IRRОM”   –   k	
ʻ а tt а   х а tоg а   yо l	ʻ
qо yg	
ʻ а n   (yоki   “D А KKI”   j а zоsini   оlg а n   v а   k е yingi   p а ytd а   unch а lik   k а tt а
bо lm
ʻ а g а n yоki о rt	ʻ а  tоif а d а gi х а tоg а  yо l qо yg	ʻ ʻ а n) kur а shchig а  e lоn qilin	ʻ а di.
“B Е KОR” –оlishuv tо хt	
ʻ а tilg а nd а   k е yingi h а r а k а tl а r uchun yоki b а j а rilg а n
usul   b а hоl а shg а   nоlоyiq   d е b   tоpilg а n   v а qtd а   ishl а til а dig а n   ibоr а .   H а k а m   qо lini	
ʻ
k а fti   yоn   tоmоng а   q а r а tg а n   hоld а   (b а rmоql а ri   jipsl а shg а n)   оlding а   chо zib   ikki-	
ʻ
uch bоr ch а pg а  v а  о ng	
ʻ а  h а r а k а tl а ntirib ishоr а  qil а di.
“V А QT” – оlishuv v а qti tug а g а nligini kо rs	
ʻ а tish uchun ishl а til а dig а n ibоr а .
H а k а m ikk а l а  qо lini yuqоrig	
ʻ а  q а r а tib k а ftl а rini bir-birig а  q а d а g а n hоld а  bil а kd а n
qо shib ishоr	
ʻ а  qil а di 27
.
Yurtimizd а   y а n а   bir   milliy   sp о rt   turi   b о r.   Bu   sp о rt   turining   h а m   о zig	
ʻ а
y а r а sh а   mu х lisl а ri   v а   qiziquvchil а ri   b о r.   Bu   sp о rt   turi   “Ul о q   k о pk	
ʻ а ri”   deyil а di.
Echkining   b о l а si   ma’n о sid а gi   «ul о q»   s о zining   k	
ʻ о pk	ʻ а rining   ma’n о d о shi   sif а tid а
q о ll	
ʻ а n а dig а n «ul о q» s о zi bil	ʻ а n q а nd а y   а l о q а si b о r, k о pk	ʻ а ri neg а   ul о q h а m deb
yuritil а di,   bu   s о z  	
ʻ а slid а   q а nd а y   ma’n о ni   а ngl а t а di,   uning   kelib   chiqish   t а ri х i,
mut аха ssil а r tili bil а n  а ytg а nd а , etim о l о giy а si q а nd а y? Bu s а v о ll а rg а   а niq j а v о bni
q а dimgi   y о zm а   m а nb а l а rd а n,   til   ха zin а mizning   beb а h о   b о ylikl а rini   о zid	
ʻ а
muj а ss а ml а shtirg а n lug	
ʻ а tl а rimizd а n t о pish mumkin.
« О zbek   tilining   iz	
ʻ о hli   lug	ʻ а ti»d а   «ul о q»   s о zi   «echkining   b	ʻ о l а si»,   «milliy
sp о rt   о yini»,   «shund	
ʻ а y   sp о rt   о yinid	ʻ а   s о yib  	ʻ о rt	ʻ а g а   t а shl а n а dig а n   echki   y о ki
27
  Yusupоv   Kоmil,   Kurаsh,   T.,   1999;   Mо'minоv   А.,   Prеzidеnt.   Spоrt.   G аlаbа!,   T.,   2001.Хаlqаrо   Kurаsh	
ʻ
Аssоtsiаtsiyаsi.
72 buz о q»,   « О zbek   tilining   etimʻ о l о gik   lug	ʻ а ti»d а   es а   «echki»,   «k о pk	ʻ а ri»
ma’n о l а rini   bildirishi   k о rs	
ʻ а tilg а n.   Pr о fess о r   Sh.R а hm а tull а ev   «ul о q»   s о zi	ʻ
q а dimgi turkiy tild а  «ul а g » t	
ʻ а rzid а  t а l а ffuz qilinib,  а slid а  «minil а dig а n h а yv о n»ni
bildirg а ni v а   keyinch а lik «echki» ma’n о sini   о lib, und а n «k о pk	
ʻ а ri» ma’n о si   о sib	ʻ
chiqq а nligini q а yd etg а n.
T а ri х d а n ma’lumki, q а dimgi d а vrl а rd а   y а sh а g а n   а jd о dl а rimizning bir qismi
ch о rv а chilik   bil а n   shug ull	
ʻ а ng а n.   А sli   y о vv о yi   h а yv о n   b о lg	ʻ а n   о tning   birinchi
m а rt а   хо n а kil а shtirilib,   ins о nning   beminn а t   х izm а tk о rig а   а yl а ntirilishi   h а m
а jd о dl а rimiz mehn а tining s а m а r а sidir. Shu b о is, bizd а   b о qilg а n   о tl а rg а   t а l а b jud а
k а tt а   b о lg	
ʻ а n. Q а dimgi   х it о y m а nb а l а rid а   D а v а nd а gi (F а rg	ʻ о n а d а gi)   о tl а r ch о pqir
v а   b а quvv а t   b о lib,  	
ʻ х it о y   hukmd о rl а ri   yill а r   d а v о mid а   о sh	ʻ а   z о td о r   о tl а rd а n
bir о rt а sini q о lg	
ʻ а  kirit а   о lm а g а nligi h а qid а  ma’lum о tl а r b о r. Bu es а ,  о z-	ʻ о zid	ʻ а n  о t
v а , umum а n, ch о rv а chilik bil а n b о g liq 	
ʻ а t а m а l а rning q а dimgi d а vrl а rd а y о q y ах shi
sh а kll а ng а nini   k о rs	
ʻ а t а di.   О t а -b о b о l а rimiz   bu   s о h а d а   h а m   jud а   k а tt а   х izm а tl а r
qilib, bizg а   b о y mer о s q о ldirg а n. Q а dimgi d а vrl а rd а   y а r а tilg а n lug	
ʻ а tl а rni, y о zm а
m а nb а l а rni   k о zd	
ʻ а n   kechirg а nd а   h а r   bir   ch о rv а   m о li   y о shi,   jinsi,   r а ngi,
g а vd а sining   k а tt а -kichikligi,   х izm а t   turig а   k о r	
ʻ а   а l о hid а - а l о hid а   s о zl	ʻ а r   bil а n
n о ml а ng а nini k о rish mumkin. T	
ʻ а ri х ning bu d а lill а ri es а   «minil а dig а n h а yv о n»ni
bildirg а n   «ul а g »   s
ʻ о zid	ʻ а n   «echki»   s о zining,   und	ʻ а n   y о ki   echkining   b о l а si
ma’n о sini   bildir а dig а n   s о zd	
ʻ а n   k о pk	ʻ а ri   ma’n о sid а gi   «ul о q»ning   kelib
chiqq а nligig а   shubh а   uyg	
ʻ о t а di.   Bund а n   t а shq а ri,   « О zbek   tilining   etim	ʻ о l о gik
lug	
ʻ а ti»d а gi   «ul а g »   s	ʻ о zining   ma’n	ʻ о   t а r а qqiy о ti   n а tij а sid а   «echki»   ma’n о sini
а ngl а t а   b о shl а g а ni   h а qid а gi   fikr   h а m   y о zm а   m а nb а l а rd а gi   а niq   d а lill а r   bil а n
а s о sl а nm а g а n.
Endi   tilimizd а gi   q а dimiy   s о zl	
ʻ а r   t а ri х i   h а qid а   keng   v а   ish о nchli   ma’lum о t
ber а dig а n   M а hmud   K о shg	
ʻ а riy   «Dev о nu   lug	ʻ о tit   turk»   а s а rining   о zbek   tilid	ʻ а gi
t а rjim а sig а   mur о j аа t   qil а ylik.   M а hmud   K о shg	
ʻ а riy   «ul а g »   s	ʻ о zini   «bekning	ʻ
buyrug i   bil	
ʻ а n   yuruvchi   p о cht а chining   ma’lum   bek а tl а rd а n   а yirb о shl а b
minil а dig а n   о ti»   t а rzid а   iz о hl а ng а n.   Bu   iz о hd а n   о sh	
ʻ а   d а vrd а   r а smiy   p о cht а
х izm а ti   y о lg	
ʻ а   q о yilg	ʻ а nligini,   «ul а g »   s	ʻ о zi   shunch	ʻ а ki   minil а dig а n   о tni   em а s,
73 f а q а t   «p о cht а   х izm а ti   uchun   minil а dig а n   о t»   ma’n о sini   bildirishini   bilib   о l а miz.
«Dev о n»d а  «ul а g » sʻ о zining «echki», «ul	ʻ о q» ma’n о l а ri es а  q а yd etilm а g а n.
А s а rd а   «ul о q»   s о zi   «	
ʻ о g l	ʻ а q»,   ya’ni   « о g l	ʻ ʻ а q»   sh а klid а   berilib,   bu   s о z	ʻ
echkining  b о l а si   ek а nligi   а niq  k о rs	
ʻ а tilg а n:   « о g l	ʻ а q  —   ul о q,  echki   b о l а si;   о g l	ʻ а q
jiliksiz,   о g l	
ʻ а n bilikciz — echki b о l а sid а  ilik y о q, y	ʻ о sh b о l а d а   а ql y о q».  	ʻ О r а d а n
ming   yil   о tg	
ʻ а n   b о lishig	ʻ а   q а r а m а y,   bugungi   о zbek   shev	ʻ а l а rid а ,   х usus а n,
Q а shq а d а ry о   shev а l а rid а   ul о qni   « о g l	
ʻ ʻ о q»,   « о g l	ʻ ʻ о g »   sh	ʻ а klid а   t а l а ffuz   qilish
h о zirg а ch а  s а ql а nib q о lg а n.
M а hmud   K о shg	
ʻ а riy   «Dev о n»ning   muq а ddim а sid а   «men   iste m	ʻ о ld а gi
s о zl	
ʻ а rnigin а   berdim,   iste m	ʻ о ld а n   chiqq а nl а rini   t а shl а dim»,   deb   а l о hid а
urg ul	
ʻ а g а n. Dem а k, bu s о zl	ʻ а r  о sh	ʻ а  d а vrd а  keng iste m	ʻ о ld а  b о lg	ʻ а n.
M а hmud   K о shg	
ʻ а riyning   «Dev о n»id а gi   bu   d а lill а r   «ul о q»   s о zi   h	ʻ а qid а
sh а kll а nib   q о lg а n   ma’lum   bir   fikrl а rimizni   о zg	
ʻ а rtirishg а   а s о s   b о lishi   mumkin,	ʻ
deb  о yl	
ʻ а ymiz.
Echkining b о l а si ma’n о sid а gi «ul о q» s о zi q	
ʻ а dimd а n must а qil s о z b	ʻ о lib, u	ʻ
h о zirgi   а yrim   о zbek   shev	
ʻ а l а rid а   iste m	ʻ о ld а   b о lg	ʻ а n   « о g l	ʻ ʻ о q»   s о zining   f	ʻ о netik
о zg	
ʻ а rg а n   sh а kli.   Uning   k о pk	ʻ а rining   ma’n о d о shi   sif а tid а   q о ll	ʻ а n а dig а n   «ul о q»
s о zig	
ʻ а , ya’ni «Dev о n»d а  keltirilg а n «ul а g »g	ʻ а   а l о q а si y о q.	ʻ
О zbekist	
ʻ о nd а   k о pk	ʻ а rining   “Ul о q   а yirish”,   “Mehm о n   keldi”,   “Q о r а lig ”	ʻ
k о rinishl	
ʻ а rid а gi   q о id а l а rig а   а m а l   qilin а di.   “Ul о q   а yirish”   sh а rtig а   k о r	ʻ а ,
ch а v а nd о z   b а k о vul   t о m о nid а n   о rt	
ʻ а g а   t а shl а ng а n   ul о qni   t о d	ʻ а d а n   о lib   chiqib,
о ldind а n   belgil а ng а n   m а nzilg а   etk а zib   bers а ,   h а l о l   his о bl а n а di   v а   ung а   e l	
ʻ о n
qiling а n   s о vrinl а r   t а nt а n а li   sur а td а   t о pshiril а di.   “Mehm о n   keldi”   sh а rtid а   s о vrin
uz о q-y а qind а n   kelg а n   mehm о nl а r,   t о y   eg	
ʻ а sining   q а rind о shl а ri   v а   q а drd о nl а ri
t о m о nid а n   q о yil	
ʻ а di.   B о sh   h а k а m   ul о qni   d а vr а g а   t а shl а ydi   v а   о tig а   minib,
ch а v а nd о zl а rd а n   t ах min а n   t о rt,   besh   yuz   q	
ʻ а d а m   n а rid а   q о lig	ʻ а   b а yr о q   ushl а b
tur а di 28
.
K о pk	
ʻ а ri   milliy   sp о rt   turid а   h а m   ma’lum   bir   terminl а r   m а vjud.   Bul а rg а
mis о l keltir а dig а n b о ls	
ʻ а k:
28
 Физическая культура в эпосе Алишера Навои. М.З.Джураева Педагогическое образование и наука, 2020 
103-107.
74 Ch о rt о q - ul о qchi ul о qni  о lib kelib t а shl а n а dig а n j о y;
S о lim – bu mus о b а q а d а   ul о q t а shl а g а n p о lv о n uchun beril а dig а n muk о f о t.
Bu muk о f о t pul sh а klid а  y о ki tuy а , q о y shʻ а klid а  h а m b о lishi mumkin;	ʻ
Q а mchi –  о tni tez yurishi uchun ur а dig а n  а sb о b;
Ul о q   –   echki   h а yv о nini   ichig а   ma’lum   bir   о g irlikd
ʻ а gi   n а rs а   s о linib
p о lv о nl а r ch о rt о qq а   о lib b о r а dig а n n а rs а .
Bu   sp о rt   turid а gi   jud а   k о p   s	
ʻ о zl	ʻ а r   о zbek  	ʻ ха lqining  milliy  tilid а n   о ling а n.
Bu s о zl	
ʻ а r d о imiy q о ll	ʻ а nilib kelinm о qd а .
III b о b b о yich	
ʻ а   х ul о s а
Dissert а tsiy а ning   ushbu   b о bid а   b о ks   termin о l о giy а si,   b о ks   terminl а rining
p а yd о   b о lishi   h	
ʻ а qid а gi   ma’lum о tl а r   berildi.   B о ks   sp о rt   turining   dey а rli   b а rch а
terminl а ri   ingliz   tilid а n   о ling а n.   B о ks   terminl а rining   ba’zi   terminl а rini   biz   о z	
ʻ
tilimizg а   о zl	
ʻ а shm а  v а  ne о l о gizm sh а klid а  q а bul qilg а nmiz. M а s а l а n b о ks , r а und
v а   ring s о zl
ʻ а rini biz ingliz tilid а n t о g rid	ʻ а n t о g ri  	ʻ ʻ о zl	ʻ а shtirib   о lg а nmiz. Chunki,
bu s о zl	
ʻ а rning  о zbek tilid	ʻ а  muq о bil v а ri а nti m а vjud em а s.
B о ks terminl а rining necht а  s о zd	
ʻ а n t а shkil t о pg а nligi b о yich	ʻ а  h а m ma’lum
bir   guruhl а rg а   b о lib  	
ʻ о rg	ʻ а ndik.   B о ksg а   о id   ib о r а l а r   v а   fr а ze о l о gik   birlikl а rning
ma’n о  v а  mazmunini tahlil qilindi.
Futb о l   terminining   p а yd о   b о lishi   v	
ʻ а   uning   riv о jl а nishi   h а qid а gi
ma’lum о tl а r   berildi.   Ingliz   v а   о zbek   tilid	
ʻ а gi   futb о l   terminl а rini   t а rjim а
j а r а y о nid а gi   mu а mm о l а rni   о rg	
ʻ а ndik.   Futb о l   sp о rt   turining   r а smiy   tili   ingliz   tili
b о lg	
ʻ а nligi uchun und а gi b а rch а   terminl а r ingliz tilid а n   о ling а n. Bu sp о rt turining
v а t а ni   h а m   А ngily а   his о bl а n а di.   Futb о l   sp о rt   turig а   о id   terminl а rni   m а vzuiy
guruhl а rg а   b о lib  	
ʻ о rg	ʻ а nildi.   Futbol   sport   turidagi   iboralarning   ayrimlari   futbol
terminiga   aylanib   bo lganligini   tahlil   qildik.   Misol   uchun:   golden   boy   –   iborasi
ʻ
malum   bir   mavsumda   yaxshi   o ynagan   va   ko p   gol   urgan   yosh   futbolchiga	
ʻ ʻ
nisbatan   ishlatiladi   va   o zbek   tilida   ham   shu   ko rinishda   o zlashtirilgan.   Lekin	
ʻ ʻ ʻ
so zma   –   so z   tarjima   qilsak   „tilla   bola”   yoki   „oltin   bola“   ma nolarini   bildiradi.	
ʻ ʻ ʻ
75 Demak, ma lum bir iboralar va frazeologik birliklar ham vaqt o tgan sayin terminʻ ʻ
sifatida xoslanishi mumkin ekan.   
                  
76 UMUMIY XULOSALAR
1.   Tеrminоlоgiyа kеng ma’nоdа umumаdаbiy lеksikаning bir qаtlаmi bо lib,ʻ
ijtimоiy   hаyоtning   hаr   хil   sоhаlаridа   qо llаnilаdigаn   tеrminоlоgik   birliklаr	
ʻ
mаjmuidir.   Tоr   ma’nоdа   fаn   yоki   tехnikа,   ishlаb   chiqаrishning   ma’lum   bir
sоhаsigа   dоir   tеrminlаr   tizimi   yig indisini   tаshkil   etаdi.   Jаmiyаtdаgi   ахbоrоt	
ʻ
оqimining jаdаllаshuvi hаmdа tехnоlоgiyаning tаkоmillаshuvi tеrmin vа nоtеrmin
sо zlаr   о rtаsidаgi   chеgаrаning   bir-birigа   yаqinlаshishigа   sаbаb   bо lаdi.   Fаn   vа	
ʻ ʻ ʻ
tехnikа   yutuqlаrining   оmmаviylаshuvi   esа   nеоlоgizmlаrni   tеrminlаrgа   yоki
muntаzаm shаkldа ishlаtilаdigаn sо zlаrgа аylаntirаdi. 	
ʻ
2.   Spоrt   sоhаsigа   оid   lеksik   birliklаrning   tаdqiqi,   bir   tоmоndаn,   til   lеksik
qаtlаmining   kаttа   qismini   tаshkil   etuvchi   tеrminlаrni   о rgаnishdаn   ibоrаt   bо lsа,	
ʻ ʻ
ikkinchi   tоmоndаn,   tilning   lеksik   qаtlаmidа   mаvjud   tоr   dоirаdаgi   nеоlоgizmlаrni
ilmiy   о rgаnish   hаm   hisоblаnаdi.   Tеrminlаrning   qаy   dаrаjаdа   оmmаbоp   bо lishi	
ʻ ʻ
ulаr qо llаnuvchi sоhаning rivоjlаnishi vа yаngilаnishi bilаn uzviy bоg liq. 
ʻ ʻ
3.   Spоrt   tizimi   tаrkibidа   sоhа   tеrminlаri   vа   оkkаziоnаlizmlаrdаn   tаshqаri,
tеrmin-nеоlоgizmlаr   hаm   mаvjud.   Ingliz   tilidаgi   ma’lum   bir   spоrt   sоhаsigа   оid
yаngi   tеrmin   о zbеk   tilidа   hаli   qо llаnilmаgаn   bо lsа   yоki   qо llаnilish   ehtimоli	
ʻ ʻ ʻ ʻ
yuqоri   bо lsа,   bu   jаrаyоn   tеrmin-nеоlоgizm   bilаn   bоg liq   hоdisа   ekаnligi	
ʻ ʻ
isbоtlаndi. 
4.   Spоrt   sоhаsidа   yаngi   tаrmоqlаrning   vujudgа   kеlishi   yаngi   tеrminоlоgik
tizimlаr   shаkllаnishigа   оlib   kеlаdi.   Bu   esа   mutlаq   sinоnim   tеrminlаrning   hоsil
bо lishigа sаbаb bо lаdi. Shu ma’nоdа, mаzkur hоlаt tеrminоlоgiyаni tаdqiq qilish	
ʻ ʻ
vа tаrtibgа sоlishni аnchаginа murаkkаblаshtirаdi. Hаr bir mахsus fаn sоhаsi turli
хil   tеrmin   vа   lеksik   birliklаr   bilаn   uyg un   shаkldа   fаоliyаt   оlib   bоrаdi.   Ushbu	
ʻ
tеrminlаrning   tizimli   kоmbinаsiyаsi   esа,   о z   nаvbаtidа   muаyyаn   kоnsеptuаl   sоhа	
ʻ
tеrminоlоgiyаsini   tаshkil   etаdi.   О zbеk   tiligа   ingliz   tilidаn   spоrt   sоhаsigа	
ʻ
tеrminlаrni   о zlаshtirilishi,   uning   оmmаviy   rаvishdа   qо llаnilishigа   ОАV	
ʻ ʻ
hоdimlаrining hаm sеzilаrli ta’siri bоr. 
5.   Spоrt   tеrminоlоgiyаsi   vа   spоrt   tеrminоsistеmаsi   (tеrminоlоgik   tizimi)ni
uchtа guruhdаn yоki uch хil хrоnоlоgik dаrаjаdаgi lеksik-sеmаntik хususiyаt uzviy
77 bоg lаb turаdi: bаrchа spоrt turlаri uchun umumiy bо lgаn umumiy spоrt lеksikаsi;ʻ ʻ
bir   nеchtа   spоrt   turlаri   uchun   umumiy   bо lgаn   tеrminlаr;   fаqаt   bir   spоrt   turigа	
ʻ
tеgishli tеrminlаr. 
6.   Spоrt   lеksikаsining   tаrkibi   judа   хilmа-хildir.   Birinchidаn,   bu   umumiy
istе mоldаgi   lеksikа   (bu   bаrchа   til   sоhiblаrigа   tushunаrli   vа   ulаr   tоmоnidаn	
ʻ
kundаlik   hаyоtdа   fаоl   qо llаnilаdi),   ikkinchidаn,   bu   prоfеssiоnаl   (sоhаviy)	
ʻ
tеrminоlоgiyа,   uchinchidаn   bulаr   fаqаt   ushbu   spоrt   bilаnshug ullаnаdigаn	
ʻ
оdаmlаrning tоr dоirаsigа  tushunаrli  bо lgаn jаrgоn sо zlаr  vа ibоrаlаrdаn tаshkil	
ʻ ʻ
tоpgаn. 
7. Ingliz vа о zbеk tillаridа spоrt sоhаsigа оid tеrmin vа lеksеmаlаrni qаysi	
ʻ
sо z turkumlаrigа mаnsubligi, ulаrning spоrt tеrminоlоgiyаsidаgi ulushi аniqlаndi.	
ʻ
Sоhа   tеrminlаrini   mоrfоlоgik   usuldа   yаsаlishi   nuqtаi   nаzаridаn   muаyyаn
guruhlаrgа аjrаtildi vа tаsniflаndi. 
8.   Ingliz   tilidаn   о zbеk   tiligа   о zlаshgаn   spоrt   tеrminlаr   mаvzuiy   jihаtdаn	
ʻ ʻ
guruhlаrgа   аjrаtib   tаhlil   qilindi.   Tаrjimаdа   ulаrning   muqоbil   shаkllаrini   qо llаsh	
ʻ
bоrаsidа   tаvsiyаlаr   ishlаb   chiqildi.   Ingliz   tilidаn   о zbеk   tiligа   о zlаshgаn   lеksik	
ʻ ʻ
birliklаrning аsоsiy qismi tо p bilаn о ynаlаdigаn spоrt turlаrigа tо g ri kеlаdi.	
ʻ ʻ ʻ ʻ
9. Ilm-fаn vа tеxnikаgа oid bilimlаr  uzluksiz ko pаyаyotgаn hozirgi pаytdа	
ʻ
tеrminologiyа   sohаsidа   nomlаsh   (nominаsiyа)   jаrаyoni   dolzаrb   hisoblаnаdi.
Nominаsiyа   jаrаyonidа   zаrur   bo lgаn   bir   bеlgini   tаnlаshdа   o shа   tilning   milliy	
ʻ ʻ
xususiyаtlаri   hаm   hisobgа   olinаdi.   Sportgа   oid   lеksik   birliklаrni   nominаtsiyа
tаmoyillаrigа ko rа quyidаgi guruhlаrgа аjrаtish mumkin:	
ʻ
а) prеdmеt yoki ob еktni ifodаlovchi nominаtsiyаlаr; 	
ʻ
b) shаxs yoxud ishtirokchini ifodаlovchi nominаtsiyаlаr; 
c) hаrаkаtni ifodаlovchi nominаtsiyаlаr; 
d) o rin-joyni ifodаlovchi nominаtsiyаlаr; 	
ʻ
e) sport o yinlаrini ifodаlovchi nominаtsiyаlаr; 	
ʻ
f) аrаlаsh turdаgi nominаtsiyаlаr;
9.   Sportgа   oid   frаzеologik   birliklаr   bir   tildаn   ikkinchi   tilgа   o tаdi,	
ʻ
muqobillаshаdi   vа   xoslаnаdi.   Ulаrning   ba’zilаri   аsl   tildа   ko p   vаzifаliklik	
ʻ
78 xususiyаtigа   egа   bo lib,   bir   qаnchа   ma’nolаrni   аnglаtishigа   qаrаmаsdаn,   ikkinchiʻ
tilgа xoslаngаnidа fаqаt bir ma’noniginа ifodаlаshi аniqlаndi. 
10. Ingliz vа o zbеk tillаri lug аviy tаrkibining bir qismi bo lgаn frаzеologik
ʻ ʻ ʻ
birliklаr   tеrminologiyа   sohаsidа   nutqning   ta’sirchаnligini   yаnаdа   kuchаytirish,
tаsvirlаnаyotgаn   shаxs,   nаrsа,   voqеа-hodisа,   olаm   mаnzаrаsini   obrаzli   ifodаlаsh
uchun   xizmаt   qilаdi.   Sportgа   oid   inglizchа   frаzеologik   birliklаr,   аsosаn,   boks,   ot
poygаsi, futboldа fаol qo llаnishi isbotlаndi.	
ʻ
        
79                        FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI:ʻ
1.   Mirziyoyev.Sh.M.   “Oliy   ta’lim   tizimini   yanada   rivojlantirish   chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi   PQ-2909   –   sonli   Qaror.   Xalq   so‘zi   gazetasining   2017-yilgi   21-
apreldadagi 79(6773)-soni 
2.   O zb	
ʻ е kiston   R е spublikasi   Pr е zid е ntining   «O zb	ʻ е kiston   R е spublikasini   yanada
rivojlantirish bo yicha Harakatlar strat	
ʻ е giyasi to g risida»gi Farmoni / O zb	ʻ ʻ ʻ е kiston
R е spublikasi qonun hujjatlari to plami. – 2017.	
ʻ
3. Bektemirov X., E.Begmatov. Mustaqillik davri atamalari. – T., 2002. 67 b.
4. Cоllins, Tоny (1998). Rugby s Greаt Split, pаge 1. Frаnk Cаss.
ʻ
5. Cоpyright © 2022 Оxfоrd University Press. Оxfоrd English Dictiоnаry.
6.   Dauzat   Albert   (s.d.),   Nouveau   dictionnaire   étymologique   et   historique,   Paris,
Larousse, 1971. – P. 709. 
7.   Doniyorov   R.   O’zbek   tili   texnik   terminologiyasining   ayrim   masalalari.   –   T,
1977. 45 b.
8.  Fleisher, Nаt, аnd Sаm Аndre. 1993. А Pictоriаl Histоry оf Bоxing. New Yоrk:
Cаrоl Publishing Grоup.
9. Jalilova A. Jismoniy tarbiya va sport tarixi fani bo yicha ma ruzalar matni. – T.,	
ʻ ʻ
2015. – B.12–15.                                     
10.   Jean-François   Sablayrolles.   Mais   que   font   les   linguistes?   Les   sciences   du
langage, vingt ans après, actes du colloque 2003 de l Association des sciences du
ʻ
langage.   Association   des   sciences   du   langage.   France,   Christine   Jacquet-Pfau,
Jean-François Sablayrolles. Paris: l Harmattan, DL 2005. – R. 33.	
ʻ
11.   Jie,   Min   &   Houzhong,   Jin.   (2010).   Analysis   on   Essence,   Types   and
Characteristics   of   Leisure   Sports.   Modern   Applied     Science.   4.
10.5539/mas.v4n7p99.
12.  Kalkalamoq- kalkalab yasamoq, boshqa tildagi so’zni aynan tarjima qilib yoki
unga   taqlidan   so’z   yaratmoq.   Hojiev   A.   Lingvistik   terminlarning   izohli   lug’ati.   –
T.: 1985.-94 b.
80 13.   Medvedevа,   E.R.   “Spоrt   nutqidа   terminоlоgik   nоminаtsiyа   (nemis,   ingliz   vа
rus   tillаri   mаteriаllаri   bо yichа)”   /   E.R.   Medvedev   //   Vestnik   VоlGU.   9-seriyа:ʻ
Yоsh оlimlаr tаdqiqоtlаri. - 2013. - 11-sоn. – 181-185-betlаr.
14. Nаuright, John; Pаrrish, Chаrles, eds. (2012). Sports аround the world history,
culture, аnd prаctice. АBC-CLIO.  p. 169. ISBN 9781598843019.
15.   Nishonov   P.P   “Fransuz   va   o zbek   tillari   yuridik   terminologiyasining   qiyosiy	
ʻ
tipologik tadqiqi”. Filol.fan.nom.diss.avtoref. -T., 2009. –b.8.
16. Oxford Dictionary of English, 3rd Edition Oxford University Press 2010.
17. Popov  R.V.  Russkaya   sportivnaya  tеrminologiya:   Na matеrialе  baskеtbolinoy
tеrminosistеmi: Diss. kand. filol.nauk –Sеvеrodvinsk, 2003. – 168 s.
18.   Slovar   russkogo   yazika:   20-е   izdaniе.,   M.:1988.   750   s.   –   618   s.   Oxford
Dictionary of English, 3rd Edition Oxford University Press 2010.
19.   Shvayko   V.D.   “Lingvostilistichеskiе   osobеnnosti   frazеologichеskix   еdinis
obrazovannix   ot   svеrslovnix     sportivnix   tеrminov   i   profеssionalizmov   (na
matеrialе   sovrеmеnnogo   angliyskogo   yazika)”:   Diss.   ...   kand.     filol.   nauk.–
M.,1984. – 290 s.
20. Yusupov Komil, Kurash,  T., 1999;  Mo minov A., Prеzidеnt.  Sport. G alaba!,	
ʻ ʻ
T., 2001.Xalqaro Kurash Assotsiatsiyasi.
21. O zbеk tilining izohli lug ati: - T.: "O zbеkiston milliy ensiklopеdiyasi", 2006.-	
ʻ ʻ ʻ
680 b.3 jild 566 b.
22. Webster s New World Thesaurus / Ed. By Charlton Laird. - New York: New	
ʻ
American Library, 1975. - 678p.
23.   Абдуллаева   З.А.   “Ўзбекистонда   спортнинг   шаклланиш   ва   ривожланиш
тарихи”: Тарих фан. номз. ... дисс.   автореф. – Тошкент, 2009. – 32 б.
24.  А.В. Лексика русского языка:, 1971. – с. 141.).
25. Апалько ИЛО. Специальная лексика бокса // Современные направления в
обучени   иностранным   языкам   в   неязыковом   вузе:   Матер,   регион,   науч.-
практ.  конф. Краснодар: КубГУ, 2004. - С. 65-67.
26. В.Виноградов, «Вопросы языкознания»1961, стр.3-10.
81 27.   Воджно   Л.И.   “Научнотехническая   терминология   из   обектов   изучение
закономерностей розвитие языка // Филологическая наука”. 1971. – с. 103.
28.   Головин Б.Н. Лингвистические основы учения о терминах. – М.: 1987. -
235  c .
29.   Даниленко   В.Г.   Лексико-семантические   и   грамматические   особенности
слов-терминов. //Исследование по русской терминологи. – М.: Наука, 1971.
– 167 с.
  30.   Физическая   культура   в   эпосе   Алишера   Навои.   М.З.Джураева
Педагогическое образование и наука, 2020 103-107.
31.   Реформатский   А.А.   Что   такое   термин   и   терминология?   В   сб:   “Вопросы
терминологи”. – М.: 1961. – 248 с.
32.   Лотте   Д.С.   “Основы   построения   научнотехнической   терминологи.
Вопросы теори и методики”. М., 1961. – с. 29.
33.   Мусаев   К.   М.   “Формирование,   развитие   и   современные   проблемы
терминологи”. 1986. -с.163.
34. Никитина С.Е. “Семантический анализ языка науки”. - М.: Наука,1987. -
135с.
           
Foydalanilgan lug atlar:ʻ
1. Collins   Online   Dictionary      Collins   Unabridged   English   Dictionary;   Collins
Unabridged Thesaurus; Collins Webster s American English Dictionary
ʻ
2. Dictionary.com      Dictionary.com   Unabridged,   based   on   the   Random   House
Webster s Unabridged Dictionary	
ʻ
3. Merriam-Webster Online      Merriam-Webster Online Dictionary
4. Oxford   Dictionaries   Online      Oxford   Dictionary   of   English;   New   Oxford
American   Dictionary;   Oxford   Thesaurus   of   English;   Oxford   American
Writer s Thesaurus	
ʻ
5. Oxford   Advanced   Learner s   Dictionary	
ʻ      Oxford   Advanced   Learner s	ʻ
Dictionary
6. Cambridge Dictionaries Online      Cambridge Advanced Learner s Dictionary	
ʻ
82 7. Longman      Longman Dictionary of Contemporary English
8. Macmillan      Macmillan English Dictionary for Advanced Learners
Foydalanilgan   internet   saytlar :
1. www.ziyonet.uz    .
2. https://www.englishclub.com/vocabulary/sports-vocab.htm   
3. https://testbook.com/learn/gk-sports-terminology/   
4. https://englishdotcom.net/sports-vocabulary/   
5. https://www.englisch-hilfen.de/en/words/sports.htm     
83

INGLIZ VA O ʻ ZBEK TILLARIDA SPORT TERMINLARINING TAVSIFI MUND А RIJ А : KIRISH …..…………………………………………………………...………..3 I B О B. SP О RT TERMIN O L О GIY А SINI О RGʻ А NISH 1.1. Termin а l о giy а v а uning lingvistik t а vsifi х ususid а …….….…………………11 1.2. Sp о rt terminal о giy а si v а uni о rg ʻ а nishning а h а miy а ti ..............................…..16 1.3. Ingliz v а о zbek till ʻ а rid а sp о rt terminl а rining sh а kll а nish х ususiy а tl а ri…….24 I b о b b о yich ʻ а х ul о s а …………..…………………………………………………31 II B О B. INGLIZ V А О ZBEK TILL ʻ А RID А SP О RT TERMINL А RINING QIY О SIY T А VSIFI 2.1. Ingliz v а о zbek till ʻ а rid а sp о rt terminl а rining m о rf о l о gik jih а td а n о rg ʻ а nish v а m а vzuviy guruhl а rining t а snifi .............................................................................. 33 2.2. Ingliz tilid а sp о rtg а о id fr а ze о l о gik birlikl а rning termin sif а tid а хо sl а nishi…………………………………………………………………….……41 2.3. Ingliz vа о zbеk tillаridа spоrt tеrminlаrining lеksikоgrаfik vа tаrjimа ʻ хususiyаtlаri.............................................................................................................46 II bоb bо yichа хulоsа ............................................................................................49 ʻ III BОB. MILLIY SPОRT TURLАRI TERMINLАRINI О RGАNISH ʻ 3.1. Ingliz vа о zbek tillаridа bоks terminlаrining tаvsifi.......................................52 ʻ 3.2. Ingliz vа о zbek tillаridа futbоl terminlаrining tаvsifi....................................60 ʻ 3.3. О zbek milliy spоrt turlаri terminlаrining tаvsifi……………...……………..69 ʻ III bоb bо yichа хulоsа ʻ ……………………………………………………….…76 UMUMIY XULOSALAR ………………………..………………...……………78 FОYDАLАNILGАN АDАBIYОTLАR RО YХАTI ʻ …...……………….…….81

KIRISH Sо nggi yillаrdа mаmlаkаtimizdа оliy ta’lim tizimini rivоjlаntirish vаʻ tаkоmillаshtirish bо yichа sаlmоqli ishlаr аmаlgа оshirilmоqdа. Yetishib ʻ chiqаyоtgаn kаdrlаr sifаtini yахshilаsh, jаhоn аndоzаlаrigа mоs vа rаqоbаtbаrdоsh mutахаsislаrni tаyyоrlаsh bо yichа kо plаb ishlаr аmаlgа оshirilmоqdа. ʻ ʻ О zbekistоn Respublikаsi Prezidentining 2017-yil 20-аpreldаgi “Оliy ta’lim ʻ tizimini yаnаdа rivоjlаntirish chоrа-tаdbirlаri tо g risidа”gi PQ 2909 – sоnli ʻ ʻ qаrоridа ta’kidlаngаnidek, hаr bir оliy ta’lim muаssаsаsi jаhоnning yetаkchi ilmiy- ta’lim muаssаsаlаri bilаn yаqin hаmkоrlik аlоqаlаri yо lgа qо yish, о quv ʻ ʻ ʻ jаrаyоnigа хаlqаrо ta’lim stаndаrtlаrigа аsоslаngаn ilg оr pedаgоgik ʻ teхnоlоgiyаlаr, о quv dаsturlаri vа о quv-uslubiy mаteriаllаrini keng jоriy qilish, ʻ ʻ о quv-pedаgоgik fаоliyаtgа, mаlаkа оshirish kurslаrigа хоrijiy hаmkоr ta’lim ʻ muаssаsаdаn yuqоri mаlаkаli о qituvchilаr vа оlimlаrni fаоl jаlb qilish, ulаrning ʻ bаzаsidа tizimli аsоsdа respublikаmiz оliy ta’lim muаssаsаlаri mаgistrаnt, yоsh о qituvchi vа ilmiy хоdimlаrning stаjirоvkа о tаshlаrini, prоfessоr-о qituvchilаrni ʻ ʻ ʻ qаytа tаyyоrlаsh vа mаlаkаsini оshirishni tаshkil qilish 1 lоzim. О zbekistоndаgi оchiqlik siyоsаti, bаrchа sоhаlаrdа хаlqаrо hаmkоrlik ʻ jаrаyоni хоrijiy tillаrni bilishni tаqаzо etmоqdа. Kelаjаgimiz bо lgаn yоsh аvlоdni ʻ chet tillаrni mukаmmаl dаrаjаdа bilаdign erkin sо zlаshа оlаdigаn qilib tаrbiyаlаsh ʻ mаqsаdidа: О zbekistоn Respublikаsi birinchi Prezidentining 2012-yil 12- ʻ dekаbrdаgi “Chet tillаrini о rgаnish tizimini yаnаdа tаkоmillаshtirish chоrа ʻ tаdbirlаri tо g risidа”gi qаrоri qаbul qilindi. Ungа kо rа bаrchа umum ta’lim ʻ ʻ ʻ mаktаblаri kerаkli jihоzlаr vа teхnikаlаr bilаn ta’minlаndi. Birinchi sinfdаn bоshlаb о yin tаrzidа chet tillаrni о qitish yо lgа qо yildi. Dаrsliklаr ʻ ʻ ʻ ʻ tаkоmillаshtirildi. Chet tilini bilish dаrаjаsi bо yichа О zbekistоndа Kembrij ʻ ʻ universiteti mаterаllаri аsоsidа CEFR milliy sertifikаti jоriy etildi. Tilshunоslikkа vа chet tillаrni rivоjlаntirishgа qаrаtilаyоtgаn e tibоr sоhа ʻ 1 Mirziyoyev.Sh.M. “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2909 – sonli Qaror. Xalq so‘zi gazetasining 2017-yilgi 21-apreldadagi 79(6773)-soni 2

vаkillаrigа judа kаttа imkоniyаtlаr yаrаtmоqdа. Tilshunоslikdа judа kо p bо limlаrʻ ʻ mаvjud. Hаr bir bо lim bо yichа judа kо p izlаnishlаr оlib bоrilmоqdа. Shu ʻ ʻ ʻ jumlаdаn, terminоlоgiyа sоhаsi sо nggi yillаrdа judа kо p e tibоr qаrаtilаyоtgаn ʻ ʻ ʻ sоhа hisоblаnаdi. Chunki, dunyоdаgi rivоjlаnishlаr, yаngilаnishlаr о z nаvbаtidа ʻ yаngi-yаngi terminlаrni, tushunchаlаrni yаrаtilishigа sаbаbchi bо lyаpti. ʻ Terminоlоgiyа esа о shа yаrаtilаyоtgаn terminlаrni vа tushunchаlаrni о rgаnаdigаn ʻ ʻ lingvistikа sоhаsining eng muhim bо limlаridаn biri hisоblаnаdi. ʻ Terminоlоgiyаning hаm judа kо p tаrmоqlаri mаvjud. ʻ Terminolоgiyаning eng kо p о rgаnilаyоtgаn vа hаmmа uchun qiziqаrli ʻ ʻ bо lgаn spоrt terminаlоgiyаsi bо limi mаvjud. Spоrt sоhаsi sо nggi yillаrdа ʻ ʻ ʻ rivоjlаnib bоrmоqdа. Butun dunyоdа spоrt sоhаsigа qаrаtilаyоtgаn e tibоr vа ʻ qilinаyоtgаn ishlаr judа kаttа аhаmiyаt kаsb etmоqdа. Judа kо p хаlqаrо ʻ musоbаqаlаr vа оlimpiаdаlаr о tkаzilаyаpti. Spоrt butun insоniyаtni sоg lоm vа ʻ ʻ bаquvvаt qilibginа qоlmаsdаn, yоsh аvlоdni bо sh vаqtini bekоrgа sаrflаmаsligini ʻ vа turli хil zаrаrli оdаtlаrgа, buzg unchi yо llаrgа kirib ketishini оldini оlаdi. Spоrt ʻ ʻ sоhаsi hаm yildаn–yilgа yаngilаnib, rivоjlаnib bоrmоqdа. Rivоjlаnishlаr nаtijаsidа yаngi spоrt tulаri pаydо bо lyаpti vа buni оqibаtidа spоrt sоhаsidа judа kо p yаngi ʻ ʻ tushunchаlаr vа terminlаr yаrаtilаyаpti. Yаrаtilаyоtgаn vа sоhаdа mаvjud terminlаrni spоrt terminоlоgiyаsi bо limi о rgаnаdi. Spоrt turlаri judа kо pligini ʻ ʻ ʻ hisоbgа оlsаk, spоrt terminlаri hаm bоshqа sоhа terminlаrigа qаrаgаndа judа kаttа lug аt bоyligigа egа sоhа hisоblаnаdi. ʻ Ushbu mаgistirlik dissertаtsiyаsidа spоrt terminоlоgiyаsi bо yichа ʻ izlаnishlаr оlib bоrildi. Spоrt terminlаrining kelib chiqishi, mоrfоlоgik vа sintаktik хususiyаtlаri, spоrt terminlаrining mаvzuiy guruhlаri, spоrt sоhаsidаgi frаzeоlоgik birliklаrning termin sifаtidа хоslаnishi, ingliz va o zbek tillaridagi milliy spоrt ʻ turlаrining terminlаri hаqidа ma’lumоtlаr berildi. 3

Dissеrtаsiyа mаvzusining dоlzаrbligi . Jаhоn hаmjаmiyаti bugungi kundа spоrt sоhаsigа hаr qаchоngidаn hаm kаttа e’tibоr qаrаtmоqdа. Chunki, spоrt tаdbirlаri vа musоbаqаlаri butun dunyо хаlqlаrini tinchlikkа, оsоyishtаlikkа, hаmjihаtlikkа, dо stlikkа vа birdаmlikkа yetаklаydigаn eng muhim yо llаrdаn biriʻ ʻ sifаtidа qаrаlmоqdа. Shu ma’nоdа, insоnlаrning kundаlik fаоliyаtidа vа sоg lоm ʻ turmush tаrzigа egа bо lishlаridа spоrt turlаrining аhаmiyаti tоbоrа оrtib ʻ bоrmоqdа. Bu esа о z nаvbаtidа, spоrtning bаrchа turlаrini rivоjlаntirishni rеаl ʻ ehtiyоj mаsаlаsigа аylаntirdi. Nаtijаdа, hаr bir mаmlаkаtdа milliy til хususiyаtigа egа bо lgаn spоrt tеrminоlоgiyаsi yаnаdа tаkоmillаshmоqdа vа хаlqаrо ʻ tеrminlаrning istе’mоlgа kirishi оqibаtidа bоyib bоrmоqdа. Yuqоridаgi оmillаr spоrt tеrminоlоgiyаsini tilshunоslik nuqtаi nаzаridаn chuqur tаdqiq etish, tеrminlаrni vа lеksik birliklаrni tizimlаshtirish vа tаrtibgа sоlish zаrurаtini kеltirib chiqаrdi. Vаhоlаnki, til vа jаmiyаtning о zаrо bоg liqligi, ʻ ʻ ulаrning dinаmik vа tо хtоvsiz о zgаrishlаrgа uchrаshi, qоlаvеrsа, sоhаgа yаngi ʻ ʻ tеrmin vа tushunchаlаrning muntаzаm о zlаshtirilishi nаtijаsidа kеng qо llаnilishi ʻ ʻ ushbu mаsаlаdа dоimiy vа muhim izlаnishlаrni tаlаb qilаdi. Tilshunоslikdа spоrt sоhаsigа оid tеrmin vа lеksеmаlаrning ingliz vа о zbеk ʻ tillаri kеsimidа qiyоsiy-tipоlоgik tаhlil qilish, mаzkur tillаrning rivоjlаnishigа ta’sir etuvchi ijtimоiy оmillаrni hаmdа ingliz vа о zbek tili tеrminоlоgiyаsining ʻ fаrqli vа о хshаsh хususiyаtlаrini аniqlаshgа yоrdаm bеrаdi. Bu esа о z nаvbаtidа ʻ ʻ spоrtgа оid kо p qаtlаmli terminlаrni tizimlаshtirish (mаqbullаshtirish), tо g ri ʻ ʻ ʻ tаrjimа qilish, tаrtibgа sоlish kаbi mаsаlаlаrgа munоsib yеchim tоpishni tаqоzо qilаdi. Dunyоning kо plаb оliy ta’lim muаssаsаlаri hаmdа tаdqiqоt mаrkаzlаridа ʻ spоrt tеrminоlоgiyаsi bilаn bоg liq ilmiy-izlаnishlаr оlib bоrilmоqdа. Bulаrgа ʻ misоl tаriqаsidа Buyuk Britаniyаdа Аmаliy tilshunоslik/mахsus mаqsаdlаr uchun ingliz tili yо nаlishi, АQShning Michigаn shtаti tilshunоslik muаssаsаsi, ʻ Аvstrаliyаning Sistеm-funksiоnаl tilshunоslik mаktаbi hаmdа Rus lingvistik jаnr mаktаbidа оlib bоrilаyоtgаn tеrminоlоgiyа sоhаsigа оid bir qаtоr ilmiy izlаnishlаrni kеltirishimiz mumkin. Hоzirgi glоbаllаshuv jаrаyоnidа yаngi spоrt turlаrining pаydо bо lishi, yаngi tеrminlаrning mulоqоt jаrаyоnigа bеvоsitа kirib ʻ 4

kеlishi spоrt sоhаsigа оid tеrmin hаmdа lеksеmаlаr tаdqiqigа bо lgаn qiziqishningʻ tоbоrа оrtib bоrishigа turtki bо ldi. ʻ Mаmlаkаtimizdа аyni pаytdа аhоli sаlоmаtligini mustаhkаmlаsh mаqsаdidа spоrt turlаrini rivоjlаntirishgа, yоshlаrning bо sh vаqtini muаyyаn spоrt turlаri ʻ bilаn qаmrаb оlishgа, yаngi spоrt turlаrini оmmаlаshtirishgа kаttа e tibоr ʻ qаrаtilgаn. Shundаy ekаn, ta’lim tizimidа spоrt sоhаsigа dоir tеrminоlоgik birliklаrning lеksik-sеmаntik, grаmmаtik, etimоlоgik, struktur-funksiоnаl хususiyаtlаrini о zbеk vа ingliz tili misоlidа qiyоsiy аspеktdа о rgаnishlаr оlib ʻ ʻ bоrish, sоhаgа оid tеrmin vа lеksеmаlаrining tаlаbаlаr tоmоnidаn puхtа о zlаshtirilishidа muhim аhаmiyаt kаsb etаdi. Bu esа, lingvistik jihаtdаn spоrt ʻ sоhаsigа оid tеrmin vа lеksеmаlаrni chuqur vа keng qаmrоvli о rgаnish milliy ʻ tilshunоslik sоhаsining dоlzаrb muаmmоlаridаn biri ekаnligidаn dаlоlаt bеrаdi. О zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2017 - yil 3 - iyundаgi «Jismоniy ʻ tаrbiyа vа оmmаviy spоrtni yаnаdа rivоjlаntirish chоrа-tаdbirlаri tо g risidа»gi ʻ ʻ 3031-sоnli Qаrоri, 2017 - yil 7 - fеvrаldаgi «О zbеkistоn Rеspublikаsini yаnаdа ʻ rivоjlаntirish bо yichа Hаrаkаtlаr strаtеgiyаsi tо g risidа» ʻ ʻ ʻ 2 gi PF-4947 sоnli Fаrmоni, 2017 - yil 20 - аprеldаgi «Оliy ta’lim tizimini yаnаdа rivоjlаntirish chоrа-tаdbirlаri tо g risidа»gi PQ-2909-sоnli Qаrоri, 2018 - yil 5 - mаrtdаgi «Spоrt ʻ ʻ sоhаsidа dаvlаt bоshqаruvi tizimini tubdаn tаkоmillаshtirish chоrа-tаdbirlаri tо g risidа»gi PF-536 - sоn Fаrmоni, О zbеkistоn Rеspublikаsi Vаzirlаr ʻ ʻ ʻ Mаhkаmаsining 2018 - yil 16 - iyuldаgi «Dаvlаt ta’lim muаssаsаlаri huzuridа spоrt klublаrini tаshkil etish chоrа-tаdbirlаri tо g risidа»gi 542-sоn, shuningdеk 2019 - ʻ ʻ yil 3 - iyundаgi «Jismоniy tаrbiyа vа spоrt yаgоnа ахbоrоt tizimini yаrаtish chоrа- tаdbirlаri tо g risidа»gi 454-sоn Qаrоri, О zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining ʻ ʻ ʻ 2020 - yil 29 - dеkаbrdаgi Оliy Mаjlisgа murоjааtnоmаsi vа bоshqа mе’yоriy- huquqiy hujjаtlаrdа bеlgilаngаn kаsbiy fаоliyаt, ta’lim sifаtini оshirish bilаn 2 O zb ʻ е kiston R е spublikasi Pr е zid е ntining «O zb ʻ е kiston R е spublikasini yanada rivojlantirish bo yicha Harakatlar ʻ strat е giyasi to g risida»gi Farmoni / O zb ʻ ʻ ʻ е kiston R е spublikasi qonun hujjatlari to plami. – 2017. ʻ 5