“INNAVATSION LOYIHALAR EKSPERTIZASI” MUNDARIJA T|r Nazorat ishining qismlari nomi bet 1 KIRISH………………………………………… 3 2 Asosiy qism: 2.1 I BOB. INNOVATSION LOYIHALAR 1.1. Innovatsion loyihalar haqida tushuncha...… 5 1.2. Loyihalarning turlari ………………………. 9 2.2. II BOB INNOVATSION LOYIHALAR EKSPERTIZASI 2.1. Innovatsion ekspertizasi haqida tushunch…….. 12 2.2. Innovatsion loyihalar ekspertizasi……………. 17 3. XULOSA…………………………………… . 21 4. FOYDALANGAN ADABIYOTLAR……….. . 22

Mavzu: INNAVATSION LOYIHALAR EKSPERTIZASI KIRISH Milliy iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish va modernizatsiyalash, korxonalarni zamonaviy texnika bilan qayta jihozlash hamda raqobatga bardoshli maxsulotlarni ishlab chiqarish maqsadida mamlakatdagi barcha mavjud sarmoyalar safarbar qilina boshlandi, shuningdek, xorijiy investitsiyalarni keng jalb etish, ayniqsa, yetakchi tarmoqlarda chet el sarmoyasi ishtirokini kengaytirish yo‘lga qo‘yildi. Shu maqsadda respublika hukumati tomonidan mamlakat iqtisodiyotiga xorijiy investitsiyalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirib kelishi uchun qulay investitsiya muhitini yaratishga qaratilgan investitsiya siyosati o‘tkazilmoqda. Biror bir hududga investitsiya kiritishdan avval, ushbu hududning investitsiya muhitini o‘rganish, unga baho berish, investitsiya loyihasini o‘rganish, investitsiya loyihasini puxta tahlil qilish va baholash, loyihaga ta‘sir etuvchi obyektiv va subyektiv omillar ta‘sirini aniqlash, ularni baholash hamda salbiy ta‘sir etuvchi omillarni oldini olish, loyiha samaradorligini oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar haqida aniq ma‘lumotlarga ega bo‘lish lozim. Ana shu maqsadda, respublikamizda investitsiya loyihalari ekspertizasi bilan shug‘ullanuvchi mutasaddi davlat tashkilotlari va tijorat banklarining loyihaviy moliyalashtirish faoliyati davr talabiga mos holda rivojlanib kelmoqda va hozirgi kunga kelib, nafaqat bank hodimlari, balki investitsiya faoliyatining barcha ishtirokchilari investitsiya loyihalarini moliyaviy-iqtisodiy tahlil qilish usullari, moliyalashtirish manbalari, investitsiya risklarini tahlil qilish, baholash va boshqarish usullari hamda loyiha samaradorligini oshirish bo‘yicha ma‘lumotlarga ega bo‘lishlari zamon talabiga aylanmoqda. O‘zbekiston iqtisodiyotini yanada yuksaltirish bevosita yangi ishlab chiqarish quvvatlarini yaratish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalarni rekonstruktsiya qilish, texnik jihatdan qayta ta‘mirlash ishlarini jadal amalga oshirishga bog‘liq. Bunday

sharoitda investitsiya loyihalarini ekspertiza qilish dolzarb masalalardan hisoblanadi. Mazkur darslik doirasida foydalanuvchi 3 investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishning iqtisodiy mazmuni, zarurati, ahamiyati hamda me‘yoriy-huquqiy asoslari, investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishdagi axborotlar manbasi, investitsiya loyihalarining tijorat tahlili, investitsiya loyihalarining texnik ekspertizasi, investitsiya loyihalarining ijtimoiy va ekologik ekspertizasi, investitsiya loyihalari qatnashchilarining institutsional tahlili, investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy ekspertizasi, investitsiya loyihasini amalga oshirishda inflyatsiya ta‘sirini baholash, investitsiya loyihasi bo‘yicha risklar va ularni baholash, investitsiya loyihasi bo‘yicha garov ta‘minotining ekspertizasi, investitsiya loyihasini tasdiqlash jarayoni yuzasidan bilim, malaka va ko‘nikmalar hosil qiladi. ―Investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishning iqtisodiy mazmuni, zarurati, ahamiyati hamda me‘yoriy-huquqiy asoslari bobida investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishning iqtisodiy mazmuni,‖ mohiyati va zarurligi, investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishning me‘yoriy- huquqiy asoslari hamda loyihalarni tahlil qilishning asosiy turlari keng bayon etiladi. ―Investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishdagi axborotlar manbasi bobida ‖ investitsiya loyihalarini ekspertiza qilishda asosiy axborotlar manbasi va loyihani tijorat banklari tomonidan ekspertiza qilishda qarz oluvchilar tomonidan bankka taqdim etiladigan hujjatlar, taqdim etilgan hujjatlarning haqqoniyligini tekshirishga oid ma‘lumotlar yoritiladi. ―Investitsiya loyihalarining tijorat tahlili bobida ‖ investitsiya loyihalari hayotiyligining har bir bosqichida tijorat tahlilining ahamiyati, bozor segmentatsiyasi, turlari, marketing tadqiqotlari to‘g‘risidagi ma‘lumotlar hamda loyiha bo‘yicha ishlab chiqilishi ko‘zda tutilgan maxsulotlar bahosi va uning tahlili bayon etiladi. ―Investitsiya loyihalarining texnik ekspertizasi bobida investitsiya loyihalari hayotiyligining har bir bosqichida ‖ texnik ekspertizaning ahamiyati va loyihada qo‘llaniladigan texnika-texnologiyani injiniring baholash ko‘rib chiqiladi va tender orqali texnika-texnologiyani sotib olish masalalari yoritiladi. ―Investitsiya loyihalarining ijtimoiy va ekologik

ekspertizasi bobida investitsiya loyihalarini ijtimoiy tahlil etishning ahamiyati va‖ zarurligi bilan birga loyihalarni ekologik baholash tartibi va mezonlari bayon etiladi. 4 I BOB. INNOVATSION LOYIHALAR 1.1. Innovatsion loyihalar haqida tushuncha Innovatsion loyiha — yakuniy innovatsion faoliyatning texnik-iqtisodiy, huquqiy va tashkiliy asoslarini o z ichiga olgan loyiha. ʻ Innovatsion mahsulotning batafsil tavsifi, uning hayotiyligini asoslash, investitsiyalarni jalb qilish zaruriyati, imkoniyati va shakllari, ijro muddatlari, ijrochilar to g risidagi ma lumotlarni o z ichiga oladigan, uni ilgari surishning ʻ ʻ ʼ ʻ tashkiliy-huquqiy tomonlarini hisobga oladigan hujjat innovatsion loyihani ishlab chiqishning natijasi bo lib xizmat qiladi. ʻ Innovatsion loyihani amalga oshirish — innovatsion mahsulotni yaratish va bozorga chiqarish jarayoni. Innovatsion loyihaning maqsadi — yangi tizimlarni yaratish yoki mavjudlarini — texnik, texnologik, axborot, ijtimoiy, iqtisodiy, tashkiliy tizimlarni o zgartirish va resurslar (ishlab chiqarish, moliyaviy, inson) xarajatlarining ʻ pasayishi natijasida mahsulot, xizmat ko rsatish sifati va yuqori tijorat ʻ samaradorligini tubdan yaxshilashga erishish . Innovatsion loyihani ishlab chiqish ikkita asosiy bosqichni o z ichiga oladi: ʻ 1. Investitsiya oldi. Innovatsion g oyaning hayotiyligini qidirish va asoslash. ʻ Ilmiy va marketing tadqiqotlar va texnik-iqtisodiy asoslarni ishlab chiqish. 2. Investitsiya. Pul tikish va loyihaning moddiy mujassamlashtirish. Innovatsion mahsulotlarni bozorga chiqarish, odatda, investitsiyalarni talab qilishi tufayli, pul mablag larini tikish maqsadga muvofiqligini va innovatsiyalardan ʻ foyda olish imkoniyatini asoslash kerak. Loyihaning tadqiqot qismining muhim vazifasi — bu g oya nafaqat innovatsion ekanligi, balki bozor tomonidan ham ʻ

qabul qilinishini isbotlash.Innovatsion loyihani ishlab chiqish g oyani izlashdanʻ boshlanadi. Innovatsion loyiha uchun g oyalarni izlash quyidagilar asosida amalga ʻ oshirilishi mumkin: 5  So nggi ilmiy ishlanmalar va tadqiqotlar asosida; ʻ  Iste mol talabini tahlil qilish (marketing tadqiqotlari, iste molchilar so rovi). ʼ ʼ ʻ Innovatsion loyiha uchun g oyalarni izlash ijodiy vazifa, ko pincha bu maqsadlar ʻ ʻ uchun TRIZdan foydalaniladi. G oyaning hayotiyligi ko plab omillarga bog liq: ʻ ʻ ʻ  Loyihaning noyobligi, raqobatchilar va shunga o xshash loyihalar mavjudligi; ʻ  Ushbu loyiha bo yicha ilmiy ishlanmalar va tadqiqotlar mavjudligi; ʻ  Iste molchi uchun innovatsion mahsulotdagi aniq manfaat (foyda) mavjudligi; ʼ  Mahsulotga bo lgan ehtiyoj, iste molchi portreti, bozor hajmi mavjudligi; ʻ ʼ  Loyihani amalga oshirish xarajatlari va tijorat ta sirining nisbati; ʼ  Boshlang ich kapital yoki kredit/kredit olish imkoniyatining mavjudligi; ʻ  Loyiha ko lami, ijro va o z-o zini qoplash muddatlari, qo shimcha ʻ ʻ ʻ ʻ investitsiyalarga bo lgan ehtiyoj; ʻ  Marketing strategiyasi, mahsulotni pozitsiyalash variantlari;  Loyiha ijrochilarining professionalligi va shaxsiy manfaati darajasi;  Loyihaning yuridik jihatdan himoyalanganligi — qonunchilikka muvofiqligi, sertifikatlar, litsenziyalar olish zarurligi, patentlar, mualliflik huquqi, davlat tomonidan yordam (subsidiyalar, imtiyozlar) olish imkoniyati mavjudligi. Ushbu omillarni tahlil qilish natijasida investitsiya qilish bo yicha dastlabki qaror ʻ qabul qilinadi. Shundan so ng hujjatlarni ishlab chiqish ʻ — ilmiy tadqiqotlar va texnik-iqtisodiy asoslash, ularni muvofiqlashtirish va tasdiqlash boshlanadi.