Italiyada ilk uyg’onish davri rassomlari, xaykaltaroshlari me’morlari Reja: Kirish I.bob. Italiyada ilk uyg'onish davri 1.1. Italiya – G’arb uyg’onishining ilk vatani 1.2. Dante Alig’eri va O`rta asrlardan Renessansga o`tish II.bob.Italiyada ilk uyg’onish davri rassomlari, xaykaltaroshlari me’morlari 2.1. Uyg'onish Bo'yash. Uyg'onish davri italyan rassomlari ijodi 2.2. Donatello Ning Otliq Haykali. Uyg'onish Haykaltaroshlar Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish Italiya Uyg'onish davri O'n to'rtinchi asrning oxiridan taxminan 1600 yilgacha bo'lgan davrni o'z ichiga olgan Evropada katta madaniy o'zgarishlar va yutuqlar davri bo'lgan Uyg'onish davrining ochilish davri boshlandi, bu O'rta asr va Ilk zamonaviy Evropa o'rtasidagi o'tishni belgilab berdi.So'z Uyg'onish frantsuz tilida, (shoxrux italyancha) tom ma'noda "qayta tug'ilish" degan ma'noni anglatadi va bu davr, Uyg'onish davri gumanistlari "Qorong'u asrlar" deb atagan davrdan so'ng, klassik antik davr madaniyatiga bo'lgan qiziqishning qayta tiklanishi bilan mashhur. Biroq, atamadan foydalanish Uyg'onish zamonaviy, XIX asrda valyutaga kirmaydi, Yoqub Burxardt kabi tarixchilarning ishlarida. Italiya Uyg ' onish davri Florensiya va Siena shaharlarida joylashgan Toskana shahrida boshlandi . Bu keyinchalik Venetsiyada sezilarli ta'sir ko'rsatdi, u erda qadimgi yunon madaniyatining qoldiqlari gumanist olimlarni yangi matnlar bilan ta'minladi. Italiya Uyg'onish davri XV asr oxirida cho'qqisiga chiqdi, chunki xorijiy bosqinlar mintaqani notinchliklarga olib keldi. Biroq, Uyg'onish davri g'oyalari va ideallari Evropaning qolgan qismiga tarqalib, Fontainebleau va Antverpen markazida joylashgan Shimoliy Uyg'onish davri va ingliz Uyg'onish davrini boshladi. Italiya Uyg'onish davri o'zining madaniy yutuqlari bilan mashhur. Shimoliy ancha gullab -yashnagan, Italiyaning shimoliy shtatlari Evropaning eng boylari qatoriga kiradi. Salib yurishlari Levant bilan doimiy savdo aloqalarini o'rnatdi va To'rtinchi Salib yurishi Vizantiya imperiyasini Venetsiya va Genuyaga savdo raqibi sifatida yo'q qilish uchun ko'p ishlarni amalga oshirdi. Shunday qilib, shimoliy Italiya boshqa Evropaning boshqa qismlariga qaraganda boy bo'lmagan bo'lsa -da, uning rivojlanish darajasi, savdo bilan rag'batlantirilib, uning gullab - yashnashiga imkon berdi. Florensiya mintaqaning eng boy shaharlaridan biriga aylandi. O'rta yer dengizi va undan tashqarida joylashgan Italiya savdo yo'llari ham madaniyat va bilimning asosiy kanallari edi. O'rta asrlarda yunonlarning klassik bilimlarini o'z ichiga olgan asarlar G'arbiy Evropaga arab tarjimalari va risolalari orqali, Toledo va Palermodan kirib kelgan. Salib yurishlari, arablar tomonidan saqlanib qolgan, klassik ta'lim bilan bir qancha Evropa aloqalariga olib keldi, lekin

bu borada XV asrda Ispaniyaning Moorish Reconquista va Salamanca maktabining arab tilidagi asarlarining tarjimalari muhimroq bo'ldi. Misr va Levantdan arablarning ilmiy, falsafiy va matematik tafakkuri Shimoliy Italiyaga kirdi. XIII asrda umuman Evropada iqtisodiy bum boshdan kechirildi. Bu davrda Italiyaning shahar-shtatlari ancha kengayib, kuchga aylandi de -fakto Muqaddas Rim imperiyasidan to'liq mustaqil. Bu davrda zamonaviy tijorat infratuzilmasi rivojlandi, aksiyadorlik jamiyatlari, xalqaro bank tizimi, tizimli valyuta bozori, sug'urta va davlat qarzi. Florensiya ushbu moliyaviy sanoatning markaziga aylandi va oltin florin xalqaro savdoning asosiy valyutasiga aylandi. Feodalizmning pasayishi va shaharlar paydo bo'lishi bir -biriga ta'sir ko'rsatdi; masalan, hashamatli tovarlarga bo'lgan talab savdoning o'sishiga olib keldi, bu esa savdogarlarning ko'p sonli boy bo'lishiga olib keldi, ular esa o'z navbatida hashamatli tovarlarni ko'proq talab qilishdi. Bu o'zgarish savdogarlarga Italiyaning shahar-shtatlari hukumatlarini deyarli to'liq nazorat qilish imkoniyatini berdi va savdoni yana kuchaytirdi. O'n to'rtinchi asrda Evropa iqtisodiyotining turg'unlashuviga olib kelgan bir qator falokatlar yuz berdi. Iqlim o'zgarishi qishloq xo'jaligi mahsulotlarining sezilarli darajada pasayishiga olib keldi, bu esa qayta ocharchilikka olib keldi, bu avvalgi davrda aholi sonining tez o'sishi bilan kuchaygan. Angliya va Frantsiya o'rtasidagi yuz yillik urush Evropaning shimoli -g'arbiy qismida savdo -sotiqni to'xtatdi. Sharqda urush savdo yo'llarini ham buzdi, chunki Usmonli imperiyasi butun mintaqaga kengaya boshladi. Qora o'lim o'limning eng dahshatli qismi edi, bu Shimoliy Italiyaning aholi zich joylashgan shaharlarining aholisining sonini kamaytirdi va keyinchalik qaytdi. Masalan, vabo oldidan 45000 aholiga ega bo'lgan Florensiya keyingi 47 yil ichida 25-50 foizga kamaydi. Aynan shu beqarorlik davrida Dante va Petrarka kabi Uyg'onish davrining birinchi figuralari yashagan. Shuningdek, Uyg'onish davri san'atining birinchi qo'zg'alishlari XIV asrning birinchi yarmida, xususan Giotto realizmida kuzatilishi kerak edi. Paradoksal ravishda, bu ofatlarning ba'zilari Uyg'onish davrini o'rnatishga yordam beradi. Qora o'lim Evropa aholisining uchdan bir qismini yo'q qildi, yangi kichik aholi esa ancha boy, yaxshi ovqatlangan va san'at va arxitektura kabi hashamatli

mahsulotlarga ko'proq pul sarflashdi. I.bob. Italiyada ilk uyg'onish davri 1.1. Italiya – G’arb uyg’onishining ilk vatani XIV asrning 2-choragidan dastlab Italiyada kapitalistik munosabatlarning kurtaklari ko`zga ta sh lana boshlaydi. Ayni shu davrdan uning mafkurasi sifatida Renessans harakati ham yuzaga keladi. “Renessans” frantsuzcha so`z bo`lib, “uyg’onish” degan ma`noni bildiradi. Bu harakat feodalizm tuzumi va katolik cherkoviga muxolifotda bo`lib, ular bilan g’oyaviy kurash jarayonida rivojlandi. Renessans Evropaning boshqa mamlakatlarida XV asrning o`rtalarida yuzaga keldi va XVII asrga qadar davom etdi. Bu harakat shaxs erki, uning ozodligini bosh maqsad qilib olgani, sababli uning vakillari o`zlarini gumanistlar deb atadilar. Ma`lumki, lotincha, “gumanist”- so`zi “insoniy” degan ma`noni ifodalaydi. Shu tariqa Renessansning ilk vatani Italiya, uning ilk shoiri esa Dante Alig’eri bo`ldi. Dante Alig’eri ijodi bilan O`rta asrlar adabiyoti yakunlanadi va Renessans adabiyoti boshlanadi. Yodda tuting! Evropa Uyg’onish adabiyoti quyidagi davrlarga bo`linadi: XIV -asr-birinchi davri. XV -asr-ikkinchi (gumanizmning gullab yashnagan davri.) XVI -asr-Renessaning s o` nish davri. Italiya Uyg’onish davri adabiyotini o`rganish Florentsiyalik mashhur adib Dant’e Alig’eri (1265-1321) ijodidan boshlandi. U ikki katta davr oralig’ida yashab ijod qildi. «… U o`rta asrning eng oxirgi va shu bilan birga yangi zamonning eng avvalgi shoiri edi». Dante XIII - XIV asrlarda Italiyaning asosiy madaniy markazi bo`lgan Florentsiyada tug’ildi. U poeziyaga erta berilib, lirik she`rlarini Provans shoirlarining Italiyadagi izdoshlari ta`sirida yaratdi.

Shoirning sevgilisi Beatrichega bag’ishlangan she`riy to`plami «YAngi hayot» deb ataladi (1283-1292) va 30 ta she`rni o`z ichiga oladi. SHe`rlar xronologik tartibda joylashgan. She`rlarning mazmuni nasriy xikoyalar, falsafiy izohlar bilan sharhlanadi. Shoir 9 yoshga kirganda o`ziga tengdosh Beatricheni uchratadi va uni sevib qoladi. To`qqiz yildan so`ng ular yana uchrashadilar. Qizning ochiq chehra bilan ta`zim qilishi shoirni hayajonga soladi. O`sha kuni shoir tush ko`radi va bu tushni birinchi sonetida tasvirlaydi. Beatriche obrazi shoirni doimo ilhomlantiradi. «Yangi xayot» G’arbiy Evropa adabiyotidagi birinchi avtobiografik qissa hisoblanadi. Bunda Dante sevgan qalbning nozik ruhiy kechilmalarini ustalik bilan tahlil qila olgan. Dante Beatriche vafotidan so`ng ilmiy-falsafiy masalalar bilan shug’ullanadi. 1307-1308 yillari o`zining mashhur «Ziyorat» traktatini yaratadi. 1305 yil roman tilshunosligi bo`yicha dastlabki tadqiqot - «Xalq nutqi haqida» degan risolani yozadi. «Iloxiy komediya» – Danteni dunyoga mashxur qilgan asari. U o`z asarini «Komediya» deb atagan. O`rta asrlarda qayg’u, g’am bilan boshlanuvchi va yaxshilik, xursandchilik bilan yakunlovchi har qanday asarni «Komediya» deb atashgan. Asar o`rta asr diniy-cherkov adabiyoti ta`siridan ham xoli emas, (allegoriya) simvolika. Asarda uchraydigan 9 raqami (9 kun, 9-osmon) shoir hayotidagi muhim voqealar bilan bog’liqdir. Asarga yozuvchi vafotidan so`ng Bokachcho tomonidan «Ilohiy» so`zi qo`shilgan (Badiiy jihatdan yuksak degan ma`noda).