XIII-XIV asrlarda Italiya

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

208.966796875 KB

Скачать

XIII-XIV asrlarda Italiya
Mundarija:
KIRISH ……………………………………………………………………..3 –bet
I BOB Italiya respublikalarida kapitalistik munosabatlarning paydo bo’lishi.
………………..….…6 -bet
1.1. Italiya respublikalarida kapitalistik munosabatlarning paydo bo’lishi.
………………..….…6 -bet
1.2. Aholining keng qismi ……………………………….………………...13-bet
II BOB Uyg'onish davri tugadi …………………………………………..17-bet
2.1. Uyg'onish davri tugadi ………………………………………………17-bet
2.2. XIII-XIV asrlarda Italiya shahar-davlatlarida xalq harakatlari ….23 -bet
III BOB “ XIII-XIV asrlarda Italiya shahar-davlatlarida xalq harakatlari ”
mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish
…………………………………….………………...-bet
3.1. XIII-XIV asrlarda Italiya shahar-davlatlarida xalq harakatlari mavzusini
o’qitishda zamonaqviy ilg’or pedagogik texnologiyalardan foydalanish ….. -bet
XULOSA ……………………………………………………… -bet
GLOSSARIY ……………………………………………………… -bet
FOYDALANILGAN
ADABIYOTLAR
RO’YXATI

KIRISH
Iqtisodiy va siyosiy rivojlanishiga ko’ra Janubiy Italiya va Sitsiliya shimoliy
viloyatlardan farq qilgan. Feodal-krepostnoylik tartiblari bu erda kech shakllanib ,
XI-XIII asrlarda to’la hukm surgan. Dehqonlarning katta qismi krepostnoylardan
iborat bo’lib, ularni yer bilan qo’shib sotish va sotib olish mumkin edi. Biroq yirik
xo’jaliklar janubda bo’lmagan. Yarim erkin va erkin dehqon qatlami saqlanib
qolganligi feodal munosabatlar sekin rivojlanganligini ko’rsatadi.
XI-XII asrlarda janubiy Italiya shaharlari rivojlanadi kuzatiladi. Shaharlar
vositachilik savdosi bilan bog’langan bo’lib, ichki savdo va ishlab chiqarish hali
rivojlanmagan edi. Shuning uchun va XII asrda kuchli davlat mavjud bo’lgani
uchun Janubiy shaharlar mustaqilligini qo’lga kirita olmagan.
Janubiy Italiya va Sitsiliysda feodal munosabatlar xorijiy istilochilar
hukmronligi davrida rivojlanishi bu hududning tarixida o’z ta’sirini qoldiradi. XI
asrda bu yerda normannlar o’rnashadilar. 1130 yil Janubiy Italiya va Sitsiliya
Rodjer II davrida yagona Sitsiliya qirolligiga birlashadi. Normannlar istilosi feodal
munosabatlarni tezlashtirdi: qirol bosib olingan yerlarni va aholini feod tariqasida
feodallarga va cherkovga taqsimlab beradi.
XII-XIII asrlarda qiqollik O’rta Yer dengizi havzasidagi eng qudratli
davlatga aylanadi. Qirol hokimiyati mayda va o’rta feodallarga, ritsarlarga
tayangan. Ular vassallik munosabatlari bilan qirolga tobe bo’lib, kuchli qirol
hokimiyati bo’lishidan manfaatdor edilar. Qirol hokimiyatining yana bir tayanchi
cherkov bo’lgan. Istilo davrida yerlarning katta qismi domen sifatida qirol
ixtiyorida qoldirilganligi qirol xazinasining moddiy jihatdan ta’minlab turgan.
Shuning uchun baronlar qirol hokimiyatiga tazyiq o’tkaza olmaganlar. XIII asr
oxirida Sitsiliya qirolligida markazlashuv yanada kuchayadi. XII asr oxirida
normannlar sulolasi Shtaufenlar bilan sulolaviy nikoh orqali bog’lanib, 1212 yildan
1250 yilgacha Sitsiliya qirolligi Fridrix I Barbarossaning nabirasi Fridrix II qo’liga
o’tadi. Fridrix II 1220 yildan bir vaqtning o’zida Muqaddas Rim imperiyasi

imperatori ham hisoblangan. Fridrix II yoshlik yillari qirollik papa Innokentiy III
hokimiyati tasiriga tushib qoladi. Innokentiy III vafotidan keyin Fridrix II
hokimiyatni o’z qo’liga olib, Sitsiliya qirolligini papalikni, Shimoliy va O’rta
Italiyani egallash uchun tayanch nuqtasiga aylantirishga uringan.
1231 yil Fridrix II chiqargan “Melfiy konstitutsiyasi”ga ko’ra mamalakatda
yagonama’muriy birlik o’rnatilib, shaharlar va baronlar siyosiy mustaqillikdan
mahrum bo’lganlar. Feodal qasrlar buzib tashlanadi, qurol taqib yurish taqiqlanadi,
feodal sudlar bekor qilinadi. Episkoplik to’la qirollikka bo’ysundiriladi.
Feodallardan mustaqil bo’lish uchun Fridrix II saratsinlardan yollanma
qo’shin tuzadi. Flot barpo etiladi. Fridrix II davrida Sitsiliya Italiyaning eng
markazlashgan davlatiga aylanadi. Xazina daromadlarini oshirish uchun soliqlar
ko’paytiriladi. Bazi buyumlar savdosi davlat monopoliyasiga o’tkaziladi (tuz,
metall, g’alla, shoyi) Soliqlar oshishi aholining qashshoqlashishiga va mamlakat
rivojiga salbiy tasir etadi. Fridrix II vafotidan keyin 1268 yildan Sitsiliya qirolligi
papa yordami bilan frantsuz qirolining ukasi Karl Anjuy tomonidan egallanadi.
Karl Italiyaning ko’plab shaharlarini qo’lga oladi, Tunisga qaratilgan salib
yurishlarida qatnashadi. Bu xarajatlarni qoplash uchun yangi soliq joriy qiladi.
Bunga javoban 1282 yil “Sitsiliya oqshomi” nomini olgan xalq qo’zg’oloni
boshlanadi. Qo’zg’olonchilar frantsuz garnizonini qirib tashlaydi. Bu voqealardan
keyin Sitsiliya qirolligi bo’linib ketadi. Neapolitan qirolligi Anjuy sulolasi qo’lida
qoladi, Sitsiliya 1302 yil Aragon qirolligiga qo’shiladi.
XIV-XV asrlarda Janubiya Italiya iqtisodida tushkunlik boshlanadi.
Mahalliy savdo va hunarmandchilik izdan chiqadi, shaharlarning ahamiyati
yuqoladi. Neapolitan qirollari Sitsiliya uchun Aragon sulolasi bilan o’zaro urushlar
olib borganlar. Urushlarni tashkil qilish uchun Shimoliy Italiya savdogarlari
qirollarga qarz berib, evaziga yerlar va dvoryanlik unvonlari olganlar. Iqtisodiy
asosga ega bo’lmagan Janubiy Italiyaning erta davlat markazlashuvi uzoqqa
bormadi. Neapolitan qirolligining iqtisodiy tushkunligi uni siyosiy zaiflashuviga

olib keldi. Anjuy qirollari feodallarga yon berishga majbur bo’lganlar. 1442 yil
Janubiy Italiya ham Aragon sulolasi qo’liga o’tadi va Sitsiliya yana Neapolitun
qirolligi bilan birlashtiriladi. Bu hududda ko’p asrlar Ispaniya hukmronligi qaror
topadi.

I BOB Italiya respublikalarida kapitalistik munosabatlarning paydo bo’lishi.
1.1. Italiya respublikalarida kapitalistik munosabatlarning paydo bo’lishi.
Yuksak rivojlangan hunarmandchilik, tovar-pul munosabatlarining keng
tarqalishi va krepostnoy qaramlikning yo’qolishi Shimoliy va O’rta Italiyada XIV
asrda kapitalistik munosabatlarning erta paydo bo’lishiga olib keldi. Kapitalistik
munosabatlarning erta paydo bo’lishi o’rta asrlarda Italiya tarixining muhim
xususiyati hisoblanadi. Shahar-davlatlardagi siyosiy vaziyat-hokimiyatni boy
popolonlarga yoki savdogar-so’dxo’rlarga o’tishi bunga yordam beradi.
XIV asr boshida tsex tartiblari hunarmandchilikning ilg’or tarmoqlarining
keyingi rivojiga to’siq bo’lib qoladi. Tsexlar “katta” va “kichik” tsexlarga bo’inadi,
ular orasida ijtimoiy tengsizlik kuchayadi, xalfa va shogirdlarni ishlatish
kuchayadi.
Tadbirkorlarni, savdogarlarni, bankirlarni o’z ichiga kiritgan katta tsexlar kichik
tsexlarni bo’ysundirib, mayda hunarmandlar va ishchilarni ishlatganlar.
Kapitalistik munosabatlarning erta paydo bo’lishining yana bir sharoiti-
dehqonlarning shaxsan ozod bo’lishi va ularning yerlardan mahrum bo’lishi
hisoblanadi. Yersiz dehqonlar kun ko’rish uchun shaharlarga ketib , XIV asrda
paydo bo’layotgan yangi ijtimoiy qatlam – yollanma ishchilar qatlamiga asos
bo’lganlar. Manufaktura ko’rinishidagi yirik ustaxonalar dastlab Florensiya, Siena,
Lukka, Milan, Bolonyada paydo bo’ladi. XIV asr o’rtasida Florensiyada 300ga
yaqin yirik korxona yiliga 80 ming bo’lak movut tayyorlagan. (uning qiymati
shahar byudjetidan 3 marta ko’p bo’lgan) Movutsozlikda 30 ming kishi faoliyat
ko’rsatgan. Har bir ishchining alohida operatsiyani bajarganligi mehnat
mahsuldorligini oshirgan. Yollanma ishchilar eng oddiy ishlarni bajarganlar.
(Yung yuvganlar, quritganlar, taraganlar, urganlar, tashiganlar, bog’laganlar va h.)
Hech qanday ishlash vositasiga ega bo’magan yollanma ishchilar (chompi)
Florensiyada 10000mingga etgan. Ishlab chiqarishning ba’zi operatsiyalari xom-

ashyoga ishlov berish, yigirishni hunarmandlar uylarida bajarganlar, qolganlari
ustaxonada bajarilgan.
XV asrda Florensiya va boshqa shaharlarda eksportga ishlaydigan shoyi sanoati
rivojlanadi. Venetsiya va Genuya kemasozligida ham yirik manufaktura
korxonalari paydo bo’ladi. Manufakturalarda asosiy ischi kuchini yollanma
ishchilar tashkil qilgan. Mehnat qo’lda bajarilganligi uchun ilk kapitalistik ishlab
chiqarish manufaktura deyilgan (lotinchamanus – qo’l , fakere – qilmoq) XIV-XV
asrlardagi Italiya manufakturalari ilk kapitalistik korxona bo’lgan. Ishchilarning ish
vaqti 14-16 soat davom etgan. Ular boshqa shahardan taklif qilingan kuzatuvchi
nazorati ostida ishlaganlar. Ishchilar hech qanday siyosiy huquqqa ega
bo’lmaganlar.
Italiyada kapitalistik munosabbatlarning erta paydo bo’lishi uning XIV-XV
asrlarda gitarixiy rivojlanishining xususiyatlarini belgilab beradi. Yangi
munosabatlar mehnat mahsuldorligini oshishiga , iqtisodni yuksalishiga va XIV
asrda Italiyani Evropaning eng ilg’ordavlatiga aylanishiga olib keldi. Yangi
munosabatlar “Uyg’onish davri” deb ataladiganyangi, ilk burjua dunyoqarashning
va realistik san’atning manbai edi. Shuni hisobga olish kerakki, XIV-XV asrlarda
ilk kapitalistik munosabatlar Italiyaning ayrim shaharlarida va ishlab chiqarishning
ayrim sohalarida paydo bo’ldi. Manufaktura iqtisodning feodal mazmunini
o’zgartirmaydi. U mamlakatda ichki aloqalar o’sishiga va yagona bozor vujudga
kelishiga ta’sir etmaydi. Ishlab chiqarish uzoq bozorlarga qaratilgan edi.
So'nggi o'rta asrlarda Shimoliy va Markaziy Italiya
So'nggi o'rta asrlar (taxminan 1300 dan keyin), Latium , ning sobiq
yuragi Rim imperiyasi va Italiyaning janubi odatda shimolga qaraganda
kambag'alroq edi. Rim qadimiy xarobalar shahri bo'lgan va Papa
davlatlari erkin boshqarilgan va tashqi ta'sirga, ayniqsa Frantsiya va
keyinchalik Ispaniya ta'siriga tushib qolishgan. Papa Papa bilan

uchrashganda Avignon Papacy tomonidan bosim natijasida Janubiy
Frantsiyada yaratilgan Shoh Filipp Yarmarka Frantsiya. Janubda, Sitsiliya bir
muncha vaqt chet el hukmronligi ostida bo'lgan, arablar tomonidan va keyin
Normanlar . Sitsiliya 150 yil davomida gullab-yashnagan Sitsiliya
amirligi keyinchalik ikki asr davomida Norman Qirolligi va Hohenstaufen
Qirolligi , ammo so'nggi O'rta asrlarda pasayib ketgan.
Aksincha, Shimoliy va Markaziy Italiya ancha gullab-yashnagan edi va
bu mintaqa Evropaning eng boy mamlakatlari qatoriga kirganligi hisoblab
chiqilgan. The Salib yurishlari bilan doimiy savdo aloqalarini o'rnatgan
edi Levant , va To'rtinchi salib yurishi yo'q qilish uchun juda ko'p ish
qilgan Vizantiya Rim imperiyasi ga tijorat raqibi
sifatida Venetsiyaliklar va Genuyaliklar . Sharqdan asosiy savdo yo'llari
Vizantiya imperiyasi yoki Arab erlari va undan keyin
portlarga Genuya , Pisa va Venetsiya . Levantda sotib olingan ziravorlar,
bo'yoqlar va ipaklar kabi hashamatli mahsulotlar Italiyaga olib kelingan va
keyinchalik butun Evropa bo'ylab sotilgan. Bundan tashqari, ichki shahar-
davlatlar ning boy qishloq xo'jaligi erlaridan foyda ko'rdi Po vodiy. Frantsiya,
Germaniya va past mamlakatlar orqali Shampan vinosi yarmarkalari kabi
quruqlik va daryo savdo yo'llari olib kelingan jun , bug'doy va qimmatbaho
metallar mintaqaga. Misrdan to to kengaygan keng savdo Boltiq bo'yi foydali
qazilmalarni qazib olish va qishloq xo'jaligiga katta miqdorda sarmoya
kiritish imkoniyatini yaratdi. Shunday qilib, Italiyaning shimoliy qismi
Evropaning ko'plab boshqa joylariga qaraganda boyliklarga boy bo'lmagan
bo'lsa-da, savdo-sotiq bilan rag'batlantiriladigan rivojlanish darajasi uning
rivojlanishiga imkon berdi. Xususan, Florensiya asosan Shimoliy Italiyaning
eng boy shaharlaridan biriga aylandi, asosan, uning ustun savdo-sotiq
nazorati ostida rivojlangan jun to'qimachilik mahsulotlari
tufayli. gildiya , Arte della Lana . Jun Shimoliy Evropadan (va 16-asrda

Ispaniyadan) olib kelingan. [4 ]
va bilan birga bo'yoqlar sharqdan yuqori sifatli
to'qimachilik buyumlari ishlab chiqarishda foydalanilgan.
O'rta er dengizi va undan tashqarida joylashgan Italiyaning savdo yo'llari ham
madaniyat va bilimning asosiy yo'llari edi. The yo'qolgan yunon klassiklarini
tiklash (va ozgina bo'lsa-da, ularga nisbatan arablarning yutuqlari)
quyidagilar Salibchi Vizantiya yuragini bosib olish , jonlandi o'rta asr
falsafasi ichida 12-asrning Uyg'onish davri , xuddi qochoq Vizantiya
olimlari paytida va undan keyin Italiyaga ko'chib kelgan Vizantiyani turklar
istilosi 12-15 asrlar orasida Uyg'onish davrining yangi lingvistik
tadqiqotlarini boshlashda, yangi yaratilgan akademiyalar bilan mos tushgan
Florensiya va Venetsiyada Temuriylar Uyg'onishi davr. [5 ] [6 ]
Gumanist olimlar
monastir kutubxonalarida qadimiy qo'lyozmalarni qidirib topdilar Tatsitus va
boshqa lotin mualliflari. Ning qayta kashf etilishi Vitruvius antik davrning
me'moriy tamoyillariga yana bir bor rioya qilish mumkin degan ma'noni
anglatadi va Uyg'onish davri rassomlari gumanistik optimizm muhitida
qadimgi odamlarning yutuqlaridan ustun bo'lishga da'vat etilgan,
masalan. Apelles , ular haqida o'qiganlar.
XIII asr
XIII asrda Evropaning katta qismi kuchli iqtisodiy o'sishga erishdi.
Italiya davlatlarining savdo yo'llari o'rnatilgan O'rta er dengizi portlari va
oxir-oqibat Hanseatic League IV asrdan beri birinchi marta Evropada tarmoq
iqtisodiyotini yaratish uchun Evropaning Boltiq va shimoliy mintaqalari.
The Italiyaning shahar-shtatlari bu davrda juda kengayib, kuchidan o'sib,
amalda to'liq mustaqil bo'lib qoldi Muqaddas Rim imperiyasi ; dan
tashqari Neapol Qirolligi , tashqi kuchlar o'z qo'shinlarini Italiyadan
tashqarida saqlab qolishdi. Bu davrda zamonaviy tijorat infratuzilmasi
rivojlandi, bilan ikki yozuvli buxgalteriya hisobi , aksiyadorlik jamiyatlari ,
xalqaro bank faoliyati tizim, tizimlashtirilgan valyuta

bozori , sug'urta va hukumat qarzi . [7 ]
Florensiya ushbu moliyaviy sanoat va
oltinning markaziga aylandi florin xalqaro savdoning asosiy valyutasiga
aylandi.
Moliyaviy mahorat tufayli o'z mavqeiga ega bo'lgan yangi merkantil
boshqaruv sinfi o'z maqsadlariga moslashgan feodal O'rta asrlarda Evropada
hukmronlik qilgan aristokratik model. Shimoliy Italiyada O'rta asrlarning
o'ziga xos xususiyati shahar kommunalari episkoplar va mahalliy graflar
tomonidan nazoratdan chiqib ketgan. Mintaqaning aksariyat
qismida quruqlikka ega zodagonlar inflyatsiya darajasining ko'tarilishi er
egalari aristokratlarini qashshoqlashtirgan yuqori o'rta asr pul iqtisodiyotidagi
shahar patriarxlaridan kambag'al edi. Dastlabki Uyg'onish davrida savdo-
sotiqning o'sishi bu xususiyatlarni kuchaytirdi. Feodalizmning tanazzuli va
shaharlarning ko'tarilishi bir-biriga ta'sir ko'rsatdi; Masalan, hashamatli
tovarlarga bo'lgan talab savdo-sotiqning o'sishiga olib keldi, bu esa
savdogarlarning ko'pchiligini boyib ketishiga olib keldi, ular esa o'z
navbatida ko'proq hashamatli mahsulotlarni talab qildilar. Zamonning faraz
qilingan bu muhiti oilaning farovonligi va didini ko'rsatishning muhim usuli
bo'lgan boylikning vizual belgilarini yaratishga ehtiyoj tug'dirdi.
Ushbu o'zgarish, shuningdek, savdogarlarga Italiyaning shahar-davlatlari
hukumatlarini deyarli to'liq nazorat qilish imkoniyatini berdi va yana savdoni
kuchaytirdi. Ushbu siyosiy nazoratning eng muhim ta'sirlaridan biri bu
xavfsizlik edi. Feodal davlatida nihoyatda boyib ketganlar monarxiyani
buzish va o'zlarining erlarini tortib olish xavfi bor edi. Jak Kor Fransiyada.
Shimoliy shtatlar, shuningdek, tijoratga jiddiy to'sqinlik qiladigan ko'plab
O'rta asr qonunlariga rioya qildilar, masalan, qarshi sudxo'rlik , va nasroniy
bo'lmaganlar bilan savdo qilish taqiqlari. Italiyaning shahar-shtatlarida ushbu
qonunlar bekor qilindi yoki qayta yozildi. [8 ]
XIV asrning qulashi

XIV asrda Evropa iqtisodiyoti tanazzulga yuz tutgan bir qator falokatlar
yuz berdi . The O'rta asrlarning iliq davri ga o'tish bilan yakunlandi Kichik
muzlik davri boshlangan. [9 ]
Iqlimning bu o'zgarishi qishloq xo'jaligi
mahsulotlarining sezilarli darajada pasayishiga olib keldi va bu
takrorlanishga olib keldi ochlik , avvalgi davrdagi aholining tez o'sishi bilan
kuchaygan. The Yuz yillik urush Angliya va Frantsiya o'rtasida butun
Evropaning shimoli-g'arbiy qismida savdo-sotiq to'xtatildi, ayniqsa, 1345
yilda Qirol Angliyalik Edvard III uning qarzlaridan voz kechib,
Florentsiyaning ikkita eng yirik bankining qulashiga hissa
qo'shdi Bardi va Peruzzi . Sharqda urush ham savdo yo'llarini buzdi,
chunki Usmonli imperiyasi butun mintaqada kengayishni boshladi. Eng
dahshatli, ammo Qora o'lim Shimoliy Italiyaning zich joylashgan shaharlari
aholisini yo'q qilib yuborgan va keyinchalik bir necha vaqt oralig'ida qaytib
kelgan. Masalan, vaboga qadar 45 ming kishini tashkil etgan Florensiya
keyingi 47 yil ichida 25-50 foizga kamaydi. [1 0 ]
Keng tarqalgan tartibsizlik,
shu jumladan Florentsiya to'qimachilik ishchilarining qo'zg'oloni, shu
jumladan ciompi , 1378 yilda.
Portreti Dante Aligeri tomonidan Cristofano dell'Altissimo , Uffizi
galereyasi Florensiya

Aynan shu beqarorlik davrida mualliflar kabi Dante va Petrarka yashagan va
Uyg'onish san'atining birinchi qo'zg'alishlari, xususan, realizmida kuzatilishi
kerak edi Giotto . Paradoksal ravishda, ushbu falokatlarning ba'zilari
Uyg'onish davrini o'rnatishga yordam beradi. The Qora o'lim Evropa
aholisining uchdan bir qismini yo'q qildi. Natijada ishchi kuchi etishmasligi
ish haqini ko'paytirdi va aholining kamayishi shuning uchun ancha boy,
to'yimli va hashamatli buyumlarga sarflanadigan ortiqcha pullarga ega edi.
Intsidentlari sifatida vabo XV asrning boshlarida pasayishni boshladi,
Evropaning vayron bo'lgan aholisi yana ko'payishni boshladi. Mahsulotlar va
xizmatlarga bo'lgan yangi talab tobora o'sib borayotgan sinfni yaratishga
yordam berdi bankirlar , savdogarlar va malakali hunarmandlar . Qora
o'limning dahshatlari va uning imkonsizligi Cherkov yordam berish cherkov
ta'sirining pasayishiga yordam beradi. Bundan tashqari, ning
qulashi Bardi va Peruzzi uchun banklar yo'l ochar edi Medici Florentsiyada
mashhurlikka erishish. Roberto Sabatino Lopez iqtisodiy kollaps Uyg'onish
davrining hal qiluvchi sababi bo'lgan, deb ta'kidlaydi. [1 1 ]
Ushbu qarashga
ko'ra, yanada rivojlangan davrda, ishbilarmonlar investitsiyalar uchun qulay
sharoitda ko'proq pul ishlash uchun o'z daromadlarini tezda investitsiya
qilishgan bo'lar edi. Biroq, XIV asrning ozg'in yillarida boylar daromadlari
uchun ozgina istiqbolli sarmoyaviy imkoniyatlarni topdilar va buning o'rniga
madaniyat va san'atga ko'proq pul sarflashni tanladilar.
G ' arbiy Evropada qadimgi zamonlardan beri saqlanib kelinayotgan va
o ' rganilgan Rim matnlaridan farqli o ' laroq , o ' rta asrlarda Italiyada qadimgi
yunon matnlarini o ' rganish juda cheklangan edi . Qadimgi yunonlarning ilm-
fan, matematika va falsafa bo'yicha asarlari shu kundan boshlab
o'rganilgan O'rta asrlarning yuqori asrlari G'arbiy Evropada va Islomiy Oltin
Asr (odatda tarjimada), lekin yunon adabiy, oratorik va tarixiy asarlari
(masalan Gomer , yunon dramaturglari, Demosfen va Fukidid ) na lotin tilida,
na o'rta asrlarda o'rganilmagan Musulmon olamlari ; O'rta asrlarda ushbu

turdagi matnlar faqat Vizantiya olimlari tomonidan o'rganilgan. Ba'zilar
bu Temuriylar Uyg'onishi yilda Samarqand bilan bog'landi Usmonli
imperiyasi , ularning fathlari ko'chib o'tishga olib keldi Yunon
olimlari Italiyaga. [5 ] [6 ] [1 2 ] [1 3 ]
Italiya Uyg'onish davri olimlarining eng katta
yutuqlaridan biri bu yunon madaniy asarlarini butun qadimgi davrdan beri
birinchi marta G'arbiy Evropaga qaytarishdir.
Italiya Uyg ' onish davri uchun yana bir mashhur tushuntirish - bu
tarixchi tomonidan ilgari surilgan tezis Xans Baron , [1 4 ]
erta Uyg ' onish davri
uchun asosiy turtki uzoq davom etgan seriya ekanligini
ta ' kidlaydi urushlar Florensiya va Milan o ' rtasida . 14-asrning oxiriga kelib
Milan boshqaruvidagi markazlashgan monarxiyaga
aylandi Viskonti oila. Giangaleazzo Viskonti 1378 yildan 1402 yilgacha
shaharni boshqargan, shafqatsizligi va qobiliyatlari bilan ham tanilgan va
Shimoliy Italiyada imperiya qurishga kirishgan. U uzoq muddatli urushlarni
boshlab yubordi, Milan doimiy ravishda qo'shni davlatlarni zabt etdi va
avansni to'xtatish uchun behuda harakat qilgan Florensiya boshchiligidagi
turli koalitsiyalarni mag'lub etdi. Bu 1402 yilda Florensiyani qamal qilish
bilan yakunlandi, go'yo shahar qulashga mahkum bo'lganga o'xshab qoldi,
Giangaleazzo to'satdan vafot etguncha va imperiyasi qulab tushdi.
Baronning tezislari shuni ko'rsatadiki, ushbu uzoq urushlar paytida
Florentsiyaning etakchi arboblari urushni erkin respublika va despotik
monarxiya o'rtasida, Yunoniston va Rim respublikalari va Rim imperiyasi va
O'rta asr podshohliklari ideallari orasidagi urush sifatida namoyish etib,
xalqni birlashtirdi. . Baron uchun ushbu mafkurani tayyorlashda eng muhim
shaxs bo'lgan Leonardo Bruni . Florensiyadagi bu inqiroz davri erta Uyg'onish
davrining eng nufuzli namoyandalari, masalan, voyaga etgan davri
edi. Ghiberti , Donatello , Masolino va Brunelleschi . Ushbu respublika
mafkurasi bilan singdirilgan ular keyinchalik Uyg'onish davriga ulkan ta'sir
ko'rsatishi kerak bo'lgan respublika g'oyalarini targ'ib qilishdi.

Rivojlanish

Xalqaro munosabatlar
Asosiy maqola: Italiya urushlari
Pandolfo Malatesta (1417–1468), lord Rimini , tomonidan Piero della
Francesca . Malatesta qobiliyatli edi kondoter , oilasining an'analariga rioya
qilgan holda. U tomonidan yollangan Venetsiyaliklar ga qarshi
kurashish Turklar (muvaffaqiyatsiz) 1465 yilda va homiysi bo'lgan Leone
Battista Alberti , kimning Tempio Malatestiano Rimini - Uyg'onish davridagi
birinchi klassik binolardan biri.
Shimoliy Italiya va yuqori Markaziy Italiya bir qator jangchilarga
bo'lingan shahar-davlatlar , eng qudratli mavjudot Milan ,
Florensiya, Pisa , Siena , Genuya , Ferrara , Mantua , Verona va Venetsiya .
Yuqori O'rta asrlarda Shimoliy Italiya yana uzoq vaqt davom etgan Papa
kuchlari va podsholik kuchlari o'rtasida ustunlik uchun kurash olib
bordi. Muqaddas Rim imperiyasi : har bir shahar o'zini o'zi yoki guruhi bilan
birlashtirgan, ammo ikkala urushayotgan tomon o'rtasida ichki bo'linish
bo'lgan, Guelfs va Gibellinlar . Shtatlar o'rtasidagi urush odatiy hol edi,
Italiyaning tashqarisidan bostirib kirish vaqti-vaqti bilan bo'linish bilan

chegaralangan Muqaddas Rim imperatorlari . Uyg'onish davri siyosati shu
fonda rivojlandi. 13-asrdan boshlab qo'shinlar birinchi navbatda tarkib
topgan yollanma askarlar , gullab-yashnayotgan shahar-davlatlar, aholisi
kamligiga qaramay, katta kuchlarni jalb qilishi mumkin edi. XV asr davomida
eng qudratli shahar-davlatlar kichikroq qo'shnilarini qo'shib oldilar.
Florensiya 1406 yilda Pizani oldi, Venetsiya qo'lga kiritdi Padua va Verona ,
esa Milan gersogligi qo'shni qator hududlarni, shu jumladan Pavia va Parma .
Uyg ' onish davrining birinchi qismida shahar - davlatlar ustunlikka
erishish uchun kurash olib borganligi sababli quruqlikda va dengizda deyarli
doimiy urush olib borildi . Quruqlikda bu urushlar birinchi navbatda yollanma
askarlar nomi bilan tanilgan kondoteri , Evropadan, ayniqsa Germaniya va
Shveytsariyadan asosan italiyalik sardorlar boshchiligidagi askarlar guruhlari.
Yollanma askarlar nohaq o'z hayotlarini xavf ostiga qo'yishga tayyor emas
edilar va urush asosan bir necha janglarni hisobga olmaganda, qamal va
manevralarning asosiy qismiga aylandi. Shuningdek, har qanday mojaroni
cho'zish, ishlarini davom ettirish har ikki tomonning yollanma askarlariga
ham foydali edi. Yollanma askarlar ham o'z ish beruvchilari uchun doimiy
tahdid bo'lgan; agar to'lanmasa, ular ko'pincha o'zlarining homiylarini
yoqishdi. Agar davlat to'la-to'kis yollanma askarlarga bog'liq ekanligi ayon
bo'lsa, yollanma askarlar uni boshqarishni vasvasaga solishi juda katta edi -
bu bir necha marta sodir bo'lgan. [1 5 ]
Ispaniya bahslashganda dushmanlar
qurshovida qolgan Frantsiya bilan betaraflik saqlanib qoldi Charlz VIII ga
da'vo Neapol Qirolligi . Frantsiya bilan tinchlik Karl VIII Neapolni olish
uchun Italiyani bosib olganidan so'ng tugadi. [1 6 ]
Dengizda Italiya shahar-davlatlari ko'plab flotlarni jangga jo'natishdi. Asosiy
da'vogarlar Pisa, Genuya va Venetsiya edi, ammo uzoq mojarodan keyin
genuyaliklar Pizani kamaytirishga muvaffaq bo'lishdi. Venetsiya o'zini
yanada kuchli dushman sifatida ko'rsatdi va XV asrda Genuyaliklarning
kuchini pasayishi bilan Venetsiya dengizlarda taniqli bo'ldi. Quruqlik tomoni

tahdidlariga javoban, 15-asrning boshlaridan boshlab, Venetsiyada uni
boshqarishga qiziqish ortdi terrafirma sifatida Venetsiyalik
Uyg'onish ochildi.
Quruqlikda o'nlab yillar davom etgan janglar Florensiya, Milan va Venetsiya
hukmron o'yinchilar sifatida paydo bo'ldi va bu uchta kuch nihoyat o'zaro
kelishmovchiliklarni chetga surib, Lodi tinchligi asrlar davomida birinchi
marta mintaqaga nisbatan tinchlikni keltirgan 1454 yilda. Ushbu tinchlik
kelgusi qirq yil davomida saqlanib qoladi va Venetsiyaning dengiz ustidan
shubhasiz gegemonligi ham XV asrning qolgan qismlarida misli ko'rilmagan
tinchlikka olib keldi. 15-asrning boshlarida, kabi avantyur va
savdogarlar Niccolò Da Conti (1395–1469) qadar sayohat qilgan Janubi-
sharqiy Osiyo va qaytib, dunyoning holati to'g'risida yangi bilimlar olib,
kelgusi yillarda Evropaning kashfiyot safarlarini davom ettiradi.
Medichi ostidagi Florensiya
14- asrning oxiriga qadar Medichi oldidan Florensiyaning etakchi oilasi
bo ' lgan Albizzi uyi . 1293 yilda Italiya Uyg ' onish davrida Florentsiya
respublikasining konstitutsiyasiga aylangan Adolat to ' g ' risidagi farmonlar
chiqarildi . [1 7 ]
Shahar juda ko'p hashamatli palazzi bilan o'ralgan edi shahar
uylari , doimo rivojlanib borayotgan savdogarlar sinfi tomonidan qurilgan.
[1 8 ]
1298 yilda Evropaning etakchi bank oilalaridan biri Bonsignorilar bankrot
bo'lgan va shu sababli Siena Evropaning bank markazi maqomini
Florensiyaga yo'qotgan. [1 9 ]

Portreti Cosimo de 'Medici tomonidan Jakopo Pontormo
Albizzi oilasining asosiy da'vogarlari birinchi bo'lib Medicis edi Jovanni de
Medici , keyinchalik uning o'g'li ostida Cosimo de 'Medici . Medichilar nazorat
qildilar Medici banki - keyin Evropaning eng yirik banki - va Florensiyadagi
va boshqa ko'plab boshqa korxonalar. 1433 yilda Albizzi Cosimoni surgun
qilishga muvaffaq bo'ldi. [2 0 ]
Ammo keyingi yil Medici tarafdorini
ko'rdi Signoriya saylandi va Cosimo qaytib keldi. Medici shaharning etakchi
oilasiga aylandi, ular keyingi uch asr davomida egallab turgan lavozimga ega
bo'lishdi. Florensiya Angliya va Gollandiya, Frantsiya va Italiya o'rtasidagi
tovarlarning savdo yo'llarini tashkil qildi. Asrning o'rtalariga kelib shahar
Evropaning bank poytaxtiga aylandi va shu bilan ulkan boyliklarga ega
bo'ldi. [2 1 ]
1439 yilda, Vizantiya imperatori Yuhanno VIII Palaiologos ishtirok
etgan a Florensiyadagi kengash Sharqiy va G'arbiy cherkovlarni
birlashtirishga urinishda. Bu kitoblarni olib keldi va, ayniqsa,
keyin Vizantiya imperiyasining qulashi 1453 yilda olimlarning shaharga
oqimi. [2 2 ]
Qadimgi Yunoniston yangi qiziqish bilan o'rganila boshlandi,
ayniqsa Neoplatonik fikr maktabi, [2 2 ]
mavzusi bo'lgan akademiya Medici
tomonidan tashkil etilgan.
Florensiya 1537 yilgacha respublika bo ' lib qoldi , an ' anaviy ravishda
oxirini belgilaydi Yuqori Uyg ' onish davri Florentsiyada , ammo respublika

hukumatining vositalari Medici va ularning ittifoqchilari tomonidan qat ' iy
nazorat ostida bo ' lgan , faqat 1494 va 1527 yillar oralig ' ida saqlanib qolgan .
Cosimo va Lorenzo de Medici kamdan-kam rasmiy lavozimlarda ishlagan,
ammo shubhasiz rahbarlar bo'lgan. Cosimo fuqarolar orasida juda mashhur
bo'lib, asosan shaharga barqarorlik va farovonlik davri olib kelgan. Uning
eng muhim yutuqlaridan biri bu muzokaralar edi Lodi
tinchligi bilan Franchesko Sforza Milan bilan o'n yillik urushni tugatish va
Shimoliy Italiyaning aksariyat qismida barqarorlikni ta'minlash. Cosimo
shuningdek, u ko'rsatgan ta'sirchan namunasi bilan bevosita va bilvosita
san'atning muhim homiysi edi.
Kosimoning o'rnini kasal o'g'li egalladi Piero de 'Medici , shaharni besh
yil boshqarganidan keyin vafot etgan. 1469 yilda hokimiyat jilovi
Kozimoning 21 yoshli nabirasiga o'tdi Lorenzo , kim "muhtasham Lorenzo"
nomi bilan tanilgan bo'lar edi. Lorenzo yoshligidanoq gumanistik an'analar
asosida tarbiyalangan oilalardan birinchisi va Uyg'onish davrining eng
muhim san'at homiylaridan biri sifatida tanilgan. Lorenzo davrida Medichi
qoidasi yangisini yaratish bilan rasmiylashtirildi Yetmish kishilik
kengash Lorenzo boshchiligidagi. Respublika muassasalari davom etdi, ammo
ular barcha kuchlarni yo'qotdilar. Lorenzo biznesdagi taniqli ajdodlaridan
kamroq muvaffaqiyatga erishdi va Medici savdo imperiyasi asta-sekin
yemirildi. Lorenzo Milan bilan ittifoqni davom ettirdi, ammo papa bilan
munosabatlar yomonlashdi va 1478 yilda Papa agentlari
ittifoqdosh Patszi Lorenzoni o'ldirishga urinishda oila. Garchi Patszi
fitnasi muvaffaqiyatsiz, Lorenzoning yosh ukasi, Giuliano , o'ldirildi va
muvaffaqiyatsiz suiqasd Papa bilan urushga olib keldi va Lorentsoning
qo'lida hokimiyatni yanada markazlashtirish uchun asos sifatida ishlatildi.
Tarqalish

Leonardo da Vinchi , Italyancha Uyg'onish davri odami
Uyg'onish ideallari birinchi bo'lib Florentsiyadan qo'shni davlatlarga
tarqaldi Toskana kabi Siena va Lucca . Toskana madaniyati tez orada
Shimoliy Italiyaning barcha davlatlari uchun namuna bo'ldi va Toskana
lahjasi butun mintaqada, ayniqsa adabiyotda ustunlikka ega bo'ldi. 1447
yilda Franchesko Sforza hokimiyatga keldi Milan va o'sha o'rta asrlar
shahrini tezda san'at va ta'lim markaziga aylantirdi Leone Battista
Alberti . Venetsiya , Adriatik dengizini boshqarishi tufayli eng boy
shaharlardan biri, shuningdek Uyg'onish madaniyati markaziga aylandi,
ayniqsa Venetsiyalik Uyg'onish davri me'morchiligi . Kichik sudlar Uyg'onish
davri homiyligini kichik shaharlarga olib kelishdi, ular o'zlarining o'ziga xos
san'atlarini
rivojlantirdilar: Ferrara , Mantua ostida Gonsaga va Urbino ostida Federiko da
Montefeltro . Yilda Neapol homiyligi ostida Uyg'onish davri
boshlandi Alfonso I , 1443 yilda Neapolni zabt etgan va shunga o'xshash
rassomlarni rag'batlantirgan Franchesko Laurana va Antonello da Messina va
shoir kabi yozuvchilar Jakopo Sannazaro va gumanist olim Anjelo Poliziano .

1417 yilda Papalik Rimga qaytib keldi, ammo bir paytlar imperator bo'lgan
shahar Uyg'onish davrining birinchi yillarida kambag'al bo'lib qoldi va asosan
xarobaga aylandi. [2 5 ]
Katta o'zgarish ostida boshlandi Papa Nikolay V 1447
yilda u pontifik bo'lgan. U oxir-oqibat shaharning katta qismini yangilashni
boshlaydigan dramatik qayta qurish ishlarini boshladi. Gumanist olim Enes
Silvius Pikkolomini bo'ldi Papa Pius II 1458 yilda. Papa hokimiyati badavlat
oilalar, masalan Medici va Borgias Uyg'onish san'ati va falsafasi ruhi
Vatikanda hukmronlik qildi. Papa Sixtus IV Nikolayning ishini davom ettirdi,
eng mashhur qurilishiga buyurtma berdi Sistin cherkovi . Papalar, shuningdek,
borgan sari dunyoviy hukmdorlarga aylanishdi Papa davlatlari bir qator
"jangchi papalar" tomonidan markazlashtirilgan kuchga aylantirildi.
Uyg'onish davri tabiati XV asr oxirida ham o'zgardi. Uyg'onish davri
idealini hukmron sinflar va zodagonlar to'liq qabul qildilar. Uyg'onish
davrining boshlarida rassomlar unchalik obro'ga ega bo'lmagan yoki tan
olinmagan hunarmandlar sifatida qarashgan. Keyinchalik Uyg'onish davriga
kelib, eng yaxshi raqamlar katta ta'sir ko'rsatdi va katta to'lovlarni talab
qilishi mumkin edi. Rivojlanayotgan savdo Uyg'onish san'ati ishlab chiqilgan.
Uyg'onish davrining boshlarida ko'plab etakchi rassomlar kelib chiqishi quyi
yoki o'rta sinfdan bo'lgan, tobora ular aristokratlarga aylanishgan. [2 5 ]

1.2. Aholining keng qismi
Madaniy harakat sifatida Italiya Uyg'onish davri aholining ozgina
qismini qamrab oldi. Italiya Evropaning eng shaharlashgan viloyati edi,
ammo odamlarning to'rtdan uch qismi hali ham qishloq dehqoni edi.
[2 6 ]
Aholining ushbu qismi uchun hayot O'rta asrlarga qaraganda deyarli
o'zgarishsiz qoldi. [2 7 ]
Klassik feodalizm Shimoliy Italiyada hech qachon
taniqli bo'lmagan va aksariyat dehqonlar shaxsiy fermalarda ishlaganlar ulush
egalari . Ba'zi olimlar tendentsiyani ko'rishmoqda refeudalizatsiya keyingi
Uyg'onish davrida shahar elitalari o'zlarini quruqlikdagi aristokratlarga
aylantirdilar. [2 8 ]
Shaharlarda vaziyat boshqacha edi. Bular savdo elita tomonidan
boshqarilardi; har qanday O'rta asr shohligining aristokratiyasi singari
eksklyuziv. Ushbu guruh Uyg'onish madaniyatining asosiy homiysi va
tomoshabiniga aylandi. Ularning ostida qulay hayot kechiradigan va
respublika hukumatlarida katta kuchga ega bo'lgan hunarmandlar va gildiya
a'zolarining katta toifasi bor edi. Bu hunarmandlar quyi sinfda qat'iy bo'lgan
Evropaning qolgan qismidan keskin farq qilar edi. Savodli va o'qimishli bu
guruh Uyg'onish madaniyatida ishtirok etdi. [2 9 ]
Shahar aholisining eng katta
qismi yarim malakali ishchilar va ishsizlarning shahar kambag'allari edi.
Dehqonlar singari Uyg'onish davri ularga ozgina ta'sir ko'rsatdi. Tarixchilar
Italiya Uyg'onish davrida ushbu guruhlar o'rtasida harakatlanish qanchalik
oson bo'lganligi haqida bahslashmoqdalar. Kamtarin boshidan ko'tarilgan
shaxslarning misollarini keltirish mumkin, ammo Burke ushbu sohadagi
ikkita yirik tadqiqotni qayd etdi, ular ma'lumotlarning o'sishini aniq
ko'rsatmasligini aniqladilar. ijtimoiy harakatchanlik . Aksariyat tarixchilar
Uyg'onish davrining boshlarida ijtimoiy harakatchanlik juda yuqori bo'lgan,
ammo XV asr davomida susayib ketgan deb o'ylashadi. [3 0 ]
Jamiyatda
tengsizlik juda yuqori edi. Yuqori darajadagi raqam xizmatchi yoki ishchiga
qaraganda yuzlab marta ko'proq daromadni nazorat qiladi. Ba'zi tarixchilar bu

tengsiz taqsimotni Uyg'onish davri uchun muhim deb bilishadi, chunki badiiy
homiylik juda boylarga tayanadi.
Uyg'onish davri ulkan ijtimoiy yoki iqtisodiy o'zgarishlar davri emas, faqat
madaniy va mafkuraviy rivojlanish davri edi. Bu aholining ozgina qismiga
tegdi va hozirgi zamonda bu ko'plab tarixchilarni, masalan, keyingi har
qanday odamni olib keldi tarixiy materializm , Uyg'onish davrining insoniyat
tarixidagi ahamiyatini kamaytirish.

II BOB Uyg'onish davri tugadi
2.1 Uyg'onish davri tugadi
Qo'shimcha ma'lumotlar: Mannerizm , Shimoliy Uyg'onish davri va Past
mamlakatlarda Uyg'onish
Giulio Klovio , Magilarga sig'inish va Sulaymon Tomonidan sevilgan Sheba
malikasi dan Farnes soatlari, 1546
Italiya Uyg'onish davri tugashi ham xuddi boshlang'ich nuqtasi kabi aniq
emas. Ko'pchilik uchun Florentsiyadagi qudratli rohibning hokimiyat tepasiga
kelishi Girolamo Savonarola 1494–1498 yillarda shaharning gullab-yashnashi
tugagan; boshqalar uchun Medici oilasining 1512 yilda hokimiyat tepasiga
g'alaba bilan qaytishi Uyg'onish san'atining kech bosqichining
boshlanishidir. Mannerizm . Boshqa hisob-kitoblarda Italiya Uyg'onish davri
tugaganligi, XVI asr boshlaridagi frantsuz istilolari va keyinchalik Frantsiya
va Ispaniya hukmdorlari o'rtasida Italiya hududini boshqarish uchun bo'lgan
mojaro. [3 3 ]
Savonarola dunyoviylik va Uyg'onish davriga berilib ketishiga
qarshi keng qamrovli reaksiya asosida hokimiyatga keldi. [3 4 ]
Uning qisqacha
qoidasida ko'plab san'at asarlari yo'q qilingan " Vanity of O't "Florensiya
markazida. Medichilar hokimiyat tepasiga qaytish bilan, hozirgidek Toskana
Buyuk knyazlari , cherkovda qarshi harakat davom etdi. 1542
yilda Inkvizitsiya muqaddas jamoati tashkil topgan va bir necha yildan
so'ng Indeks Librorum Prohibitorum oxiriga qadar bo'lgan Uyg'onish davri
adabiyotining keng turlarini taqiqladi yoritilgan qo'lyozma bilan birga Giulio
Klovio Italiya yuksak Uyg'onish davrining eng buyuk yorituvchisi deb

hisoblangan va munozarali ravishda yoritilgan qo'lyozmaning uzoq yillik
an'analarida, so'nggi ba'zi zamonaviy tiklanishlar oldidagi eng taniqli rassom.
Italiyaning bir qator xorijiy bosqinlari bilan barqarorlikning oxiri ham
muhim ahamiyatga ega edi Italiya urushlari bu bir necha o'n yillar davomida
davom etadi. Bular 1494 yil Frantsiyaning istilosi bilan boshlanib, Shimoliy
Italiyani keng vayronagarchilikka olib keldi va ko'plab shahar-davlatlarning
mustaqilligini tugatdi. 1527 yil 6-mayda eng ko'p zarar etkazgan ispan va
nemis qo'shinlari Rimni ishdan bo'shatish bu yigirma yil davomida Papa
Uyg'onish davri san'ati va me'morchiligining eng katta homiysi rolini tugatdi.
Italiya Uyg'onish davri susayib borayotgan paytda Shimoliy Uyg'onish
davri uning ko'plab ideallarini qabul qildi va uslublarini o'zgartirdi.
Italiyaning bir qator buyuk rassomlari hijrat qilishni tanladilar. Eng ko'zga
ko'ringan misol Leonardo da Vinchi , 1516 yilda Frantsiyaga jo'nab ketdi,
ammo kamroq rassomlardan tashkil topgan jamoalar konvertatsiya qilishni
taklif qilishdi Shonto-de-Fonteynblo yaratgan Fonteynblo
maktabi Frantsiyada Italiya Uyg'onish davri uslubini singdirgan.
Fonteynbodan Mannerizm tomonidan o'zgartirilgan yangi uslublar Uyg'onish
davriga olib keldi Kam mamlakatlar va butun Shimoliy Evropa bo'ylab.
Ushbu shimolga tarqalish ham katta tendentsiyaning vakili edi. Endi
O'rta er dengizi Evropasining eng muhim savdo yo'li emas edi. 1498
yilda Vasko da Gama Hindistonga etib bordi va shu kundan boshlab Sharqdan
tovarlarning asosiy yo'nalishi Atlantika orollari Lissabon, Sevilya, Nant,
Bristol va London orqali o'tdi.
Frantsiya va Angliyadan farq qilib, rivojlangan feodalizm davrida Italiya
yagona davlatga birlashmaydi. Siyosiy tarqoqlik sharoitida uning qismlari –
Lombardiya, O’rta Italiya, Papa viloyati va Janubiy Italiya iqtisodiy va siyosiy
jihatdan o’ziga xos rivojlanadi. Iqtisodiy rivojlanishiga ko’ra Shimoliy va O’rta
Italiya ilk va rivojlangan feodalizm davrida boshqa Evropa davlatlaridan oldinda

turgan. XI-XII asrlarda Lombardiya va Toskan shaharlarida hunarmandchilik va
savdo jadal rivojlanadi. Movutsozlik, metallga ishlov berishda , kemasozlikda
siljishlar ro’y beradi XII asr oxirida ko’p shaharlarda tsexlar paydo bo’ladi.
Savdo rivojlanib, doimiy bozorlardan tashqari yarmarkalar tashkil qilinadi.
Italiya shaharlari avval sen’orlar-epeskoplar hokimiyatiga tobe bo’lgan. IX asr
oxiridan Shimoliy va O’rta Italiya shaharlari sen’orlar bilan kurashi natijasida XII
asrda mustaqil kommunalarga aylanadi. Kommunalar tuzilishi bilan hokimiyat bir
yilga saylanadigan konsullar qo’liga o’tadi. Konsullar ma’muriy, sud, moliyaviy
ishlarni amalga oshirgan boshqa davlatlar bilan aloqalarni yo’lga qo’ygan. Qonun
chiqaruvchi hokimiyat “kredensa” (ishonchli kishilar kengashi) ixtiyorida bo’lgan.
Kommunalar paydo bo’lishi bilan savdo va hunarmandchilikdan tushadigan
mablag’ feodalga emas, shahar xazinasiga tushishi XII-XIII asrlarda Italiya
shaharlari rivojlanishining sabablaridan biri edi. Kommuna o’z atrofidagi qishloq
okrugini va u yerda yashayotgan feodallarni bo’ysundirgan. (kontado) XII asrda
shaharning atrof qishloqqa iqtisodiy va siyosiy ta’siri o’rnatiladi. Shimoliy va
O’rta Italiyada Florensiya, Siena, Milan, Ravenna, Paduya, Venetsiya, Genuya,
Piza kabi shahar-davlatlar shu tariqa paydo bo’ladi.
Sen’orlar ustidan g’alaba kommunalarning iqtisodiy yuksalishiga olib
keladi. Italiya shaharlari mamlakatning siyosiy birlashuvi markaziga aylanmaydi ,
aksincha, ba’zida to’siq bo’ladi. Chunki XII asrda ular tashqi bozor bilan
bog’langan edilar. Bundan tashqari Sharq va Evropa davlatlarida savdo hududlarini
egallash uchun Italiya shahar-davlatlari bir-birlari bilan raqobatlashganlar va bu
o’zaro urushlarga olib kelgan. Tashqaridan xavf tahdid solgandagina shaharlar bir-
birlariga jipslashganlar.
XI-XII asrlarda shaharlarning yuksalishi bilan feodallar hokimiyatining
kuchsizlanish natijasida qishloq jamoalari jonlanadi. Shimoliy va O’rta Italiyada
Langobardlar davridan saqlanib kelayotgan erkin jamoa IX-X asrlarda qaram
jamoaga aylanadi. XI-XII asrlarda jamoalar ixtiyorida yaylovlar, o’rmon,

haydaladigan yerlar bo’lgan va ular feodalga chinsh to’laganlar. XII-XIV asrlarda
sen’orlarga qarshi qattiq kurashlardan keyin qishloq jamoalari o’z-o’zini
boshqaruvchi qishloq kommunalariga aylanadi. Shaharlar bu kurashda ularga
yordam bergan va ular ustidan o’z nazoratini o’rnatganlar. Qishloq okrugini
shahar-davlat tarkibiga qo’shilishi tovar-pul munosabatlari rivojiga va
krepostnoylikning yo’qolishiga yordam bergan. Qishloq kommunalari o’z
konsullarini saylaganlar, ma’muriy-moliya boshqaruvini tuzganlar, kommunalarda
munosabatlarni yo’lga qo’yuvchi qonun (statut)lar chiqarganlar. XIV asrdan
boshlab shaharlar ularni o’z boshqaruviga kiritishga urinib, huquqlarini cheklay
boshlaydilar.
2.2. XIII-XIV asrlarda Italiya shahar-davlatlarida xalq harakatlari

Hunarmandchilik va savdoning rivoji bilan Shimoliy va O’rta Italiya
shaharlarida popalanlarning (savdo-hunarmandchilik bilan shug’ullanuvchilar)
ahamiyati ortib feodallarning-grandlarning ta’siri kamayib boradi. Popolanlar
kommuna boshqarishda ishtirok etishuchun kurash boshlaydilar. XIII asrda
popolanlar bunga erishadilar. Parmada 1244 yil kommuna kengashidagi ko’p
o’rinlarni tsex va kvartal vakillari egallashadi.
Floronsiyada 1250 yil birinchi popolonlar konstitutsiyasi kuchga kiradi.
Boshqa shahardan taklif qilinib , maosh olib ishlaydigan podesta bilan bir qatorda
(XII asr oxirida ko’p shaharlarda konsullik o’rniga shunday lavozim joriy qilingan)
“xalq kapitani” saylangan. U harbiy va ma’muriy hokimiyatga rahbarlik qilgan.
1293 yilgi yangi konstitutsiyaga ko’ra, Grandlar shahar magistraturalaridan
haydalgan, kommunaga qarshi harakati uchun o’lim jazosuga mahkum qilingan.
Venetsiya va Genuya respublikalarida hokimiyat tepasida savdo oligarxiyasi
turgan. Qonun chiqaruvchi hokimiyat Venetsiyada Katta kengash ixtiyorida bo’lib,
XIII asr oxirida u 242 kishidan iborat bo’lgan. Unga 27 taniqli patrisiyatlar oilasi
a’zolari kirgan. Ma’muriy va harbiy hokimiyatni bir umrga saylanadigan doj
boshqargan.
XIII asrda Genuyada hokimiyatni patrisiat oligarxiyasi boshqargan. 1339
yilda bir umrga saylanadigan doj lavozimi o’rnatiladi. Milanda popolanlar mayda
va o’rta dvoryanlar bilan birlashadilar. Kommuna boshqaruvida dvoryanlar
ko’pchilikni tashkil qilgan. XII asr oxirida tsexlar kommunaga qarshi o’zlarining
kengashlarini tuzadilar. Ijro etuvchi podesta lavozimiga dvoryan-della Torre oilasi
vakillari saylangan. XIII asr o’rtasidan ular merosiy huquq asosida hukm
surganlar.
XIV asr o’rtalarida Milanda feodal Viskontilar urug’i hukmronligi
boshlangan. Shunday qilib, Shimoliy va O’rta Italiya Shaharlarida siyosiy
boshqaruvning turli usullari qaror topadi. Ulardan Florensiyada popolar

respublikasi, Venetsiyada patrisiat oligarxiyasi va Milanda tiraniyaga yaqin
monarxiya tuzumi yaqqol ajralib turgan.
XII asr oxirida imperator hokimiyatidan mustaqillikka erishib, papalar
imperator , qirollardan ustin turishini va ular ustidan hukmronlik qilishga haqli
ekanliklarini da’vo qila boshlaydilar. Innokentiy III (1198-1216) Papa viloyati
ustidan hokimiyatini kuchaytirdi. Keyingi asrda Papa viloyati ilgari mustaqil
bo’lgan Bolonya, Ferrari, Urbino, Rimini, Perudja shahar-davlatlarini o’ziga
qo’shib oladi. Iqtisodiy taraqqiyotiga ko’ra Papa viloyati Lombardiya va
Taskandan ortda turgan. XIII-XV asrda bu yerda feodal-krepostnoylik
munosabatlari hukm surgan va dehqonlarning asosiy qismi krepostnoy bo’lgan.
Shaharlar feodallar hokimiyatiga bo’ysungan.
XIV asr boshida markazlashgan davlatlarning qaror topishi bilan
papalikning obro’yi tushib ketadi. Bonifatsiy VIII Frantsuz qiroli Filipp IV bilan
to’qnashuvda engilgach, papa rezidensiyasi 1309 yil Rimdan Avinonga
ko’chiriladi. Uzoq yillar papalik frantsuz qirollariga qaram bo’lib qoladi. Bu
Rimda kommunaning kuchayishiga ta’sir etadi. XIV asr boshida kommuna
feodallarni shahardan haydab, ularning qasrlarini buzib tashlashga farmon
chiqaradi.
1347 yil baronlar o’zlarining huquqlarini tiklab shaharga qaytishganda,
popolanlar va ular o’rtasida kurash boshlanadi. Popolanlar harakatiga Kola di
Rienso rahbarlik qiladi. 20 may 1347 yilda qo’zg’olonchilar hukumat idorasini
qo’lga olib, Rimni respublika deb e’lon qilishdi. Kola di Rienso raxbarligida yangi
hukumat soliq islohoti o’tkazadi, yagona og’irlik va o’lchov birligi joriy etildi,
yangi pul chiqarildi. Baronlar respublikaga sodiqlik haqida qasamyod qilishlari
kerak edi. Rienso Italiya shaharlarini Rimga qo’shilishlariga, “Muqaddas Rim
imperiyasi” tuzishga da’vat etadi. Mustaqilligini saqlab qolishni afzal hisoblagan
shaharlar bu taklifga befarq qarashadi.

O’zini “Ozodlik tribuni” deb e’lon qilgan Riensoning yakka hokimligi
norozilik uyg’otadi. 1347 yil Rimda feodallar hokimiyati tiklanadi va Rienso
shahardan qochib ketishga majbur bo’ladi. Keyinchalik , 1354 yilda papa
Innokentiy IV ning vakili sifatida Rimga kelgan Rienso yana xalq yordamida Rim
respublikasiga rahbarlikni qo’lga oladi. Soliqlar oshishi tufayli kelib chiqqan
qo’zg’olon vaqtida u halok bo’ladi. Rimda popolonlarning hali kuchsizligi tufayli
respublika o’rnatilmaydi.
1378 yil papalar Rimga qaytishadi , lekin avvalgi ahamiyatini yo’qotadi. XV
asr oxirida papa O’rta Italiyada hukmronligini o’rnatdi. Bu vaqtda papalar xristian
dunyosiga hokimlik davolaridan voz kechib, Papa viloyatida mustahkamlanib
olishga uringanlar.

III BOB “ XIII - XIV asrlarda Italiya shahar - davlatlarida xalq harakatlari ”
mavzusini o ’ qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish
3.1. XIII - XIV asrlarda Italiya shahar - davlatlarida xalq harakatlari mavzusini
o ’ qitishda zamonaqviy ilg ’ or pedagogik texnologiyalardan foydalanish
VENNA
DIAGRAMMASI
DAVLAT

SHAHAR
DAVLAT

XULOSA
10–11- asrlarda Italiyaning Milan , Venetsiya , Genuya , Piza va b . shaharlari
yepiskop - senorlar iskanjasidan qutulib , mustaqil shaharlarga aylandi . 11 – 12-
asrlarda Italiya shaharlarida hunarmandlar va savdogarlar korporatsiyalari–sexlar
vujudga keldi. Kommunalar g alaba qozongach, hokimiyat senordan konsullarʻ
hay ati qo liga o tdi, shahar zoda-gonlarining, boy savdogarlarning namoyandalari
ʼ ʻ ʻ
shu hay at tarkibiga kirardi. Hunarmandlar bilan mayda savdogarlar hokimiyatga
ʼ
yo latilmas edi. Xalq yig inining ahamiyati unchalik katta emas edi. Siyosiy va
ʻ ʻ
iqtisodiy huquqlarning kommunaga o tishi zamindorlarning qudratini puturdan
ʻ
ket-kazdi va Italiya iqtisodiyotining rivojlanishi h.amda atrofdagi mayda shahar va
qishloqlar hududida bo ysundirish yo li bilan shahardavlatlarning tashkil topishi
ʻ ʻ
uchun turki bo ldi, bu shahar-davlatlarda o sha davr uchun g oyat ilg or bo lgan
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yangi davlat shakli – respublika tuzumi o rnatildi. Shaharkommunalar tovar-pul
ʻ
munosabatlari rivojlangan qudratli markazlarga aylandi; salib yurishlari esa bu
yerda port shaharlar (Venetsiya, Genuya, Piza, Ankona) ravnaq topishiga, ularni
Yevropa bilan Sharq o rtasidagi asosiy savdo vositachilariga aylantirdi. Shimoliy
ʻ
va O rta Italiyadagi shaharlarning iqtisodiy ustunligi Italiyaning shu qismida 11 –
ʻ
12-asrlarda yirik zamindorlarning yerlarni dehqonlar, ritsarlar, savdogarlar va
ba zan shaharlarning yuqori tabaqasiga ijaraga berishiga olib keldi. 12–13-asrlarda
ʼ
Italiya shaharlarining qo llab-quv-vatlashi bilan qishloq kommunalari vujudga kela
ʻ
boshladi, ular o zini o zi boshqarish huquqi berilishini talab qildilar. Qishloq
ʻ ʻ
kommunalari zamindorlar hukmronligidan ozod bo lishlari bilanoq qo shni
ʻ ʻ
shaharlarga qaram bo la bordilar. 12–13-asrda Paviya, Milan va b. shaharlarda
ʻ
hunarmand, savdogar va mayda ritsarlar yirik zodagonlarga qarshi kurashdilar. Shu
davrdagi shaharlar aholisi Italiyaga bostirib kirgan german zamindorlariga qarshi
qahramonlarcha kurashdi. 1158 yilda imperator chiqargan Ronkal qaroriga bino-an
Italiya kommunalari siyosiy mustaqillikdan mahrum bo ldi. German
ʻ
zamindorlariga qarshi kurash davrida Italiya shaharlarida gvelflar va
gibellinlarning siyosiy partiyalari vujudga keldi. 1162 yilda german

bosqinchilariga qarshilik ko rsatishning asosiy markazi bo lgan Milan vayronʻ ʻ
qilindi. 1167 yilda Shimoliy Italiya shaharlari birlashib,
"Muqaddas Rim imperiyasi" imperatorlariga zarba berish uchun Lombardiya
ligasini tuzdilar. German zamindorlariga qarshi kurash italyan xalqining milliy
o zligini anglash unsurlari paydo bo lishiga ko maklashdi. 1183 yil Konstansa
ʻ ʻ ʻ
sulhiga binoan Italiya shaharlari imperatordan haqiqiy mustaqillikni yana tiklab
oldilar.
11-asrda Janubiy Italiya va Sitsiliyani normannlar bosib olgan edi, bu
yerlarda zamindorlik munosabatlari Shimoliy va Urta Italiyadagidan sustroq
rivojlandi. 13-asrda ham yarim dehqonlarning katta qatlami bor edi. Sitsiliya qiroli
va "Muqaddas Rim imperiyasi" imperatori Fridrix II Shtaufen Sitsiliyani
markazlashgan byurokratik monarxiyaga aylantirdi, o z xukmronligini bu-tun
ʻ
Italiyaga yoyishga behuda urindi. 13-asr 60-yillarda Janubiy Italiya o ziga Anjuy
ʻ
sulolasini bo ysundirib oldi. 1282 yildagi xalq qo zg oloni tufayli Sitsiliya kirolligi
ʻ ʻ ʻ
parchalandi. 13-asr oxiri – 14-asr boshlarida Sitsiliyani, 15-asr o rtalarida Janubiy
ʻ
Italiyani ham Aragon sulolasi qo lga kiritib oldi. Shu tariqa Italiya janubiy ispanlar
ʻ
xukmronligi ostiga o tdi.
ʻ
13-asrda Italiya shaharlarining ilk rivojlanishi tufayli Shimoliy va O rta
ʻ
Italiyadagi ilg or shaqar-davlatlarda dastlabki tovar-pul munosabatlari nishonalari
ʻ
vujudga keldi: bank ishi rivojlandi, dengiz orti savdosi, movut to qish ravnaq topdi
ʻ
(Florensiya, Venetsiya, Genuya, Piza, Bolonya). Bank va savdo sarmoyasidan
sanoatni rivojlantirish uchun foydalanildi. Hunarmandchilikning kengayishi
shahar-davlatlarning o ziga qarashli hududlarda dehqonlarning servaj (krepostnoy
ʻ
qaramlik) dan ozod qilishiga imkon berdi. Deh-qonlarning ko pchiligi shaharlarga
ʻ
ko chib, ustaxonalardagi yollanma ishchilar safini to ldirdi. Shimoliy va O rta
ʻ ʻ ʻ
Italiya shaharlarida savdogarhunarmandlar bilan zamindorlar o rtasida shiddatli
ʻ
kurash natijasida zamindorlar siyosiy huquqlaridan mahrum bo ldilar.
ʻ

Shimoliy va O rta Italiya shahar va qishloklarida ishlab chiqarish kuchlariningʻ
jadal rivojlanishi tufayli 14–16-asrlarda dunyoda birinchi marta ilk tovar-pul
munosabatlari paydo bo lishi va rivojlani-shiga olib keldi.
ʻ
14-asr Shimoliy va O rta Italiyaning ayrim yirik shaharlarida yollanma
ʻ
ishchilar necha o n minglab ki-shiga yetdi, asosan movut to qimachiligida
ʻ ʻ
manufaktura paydo bo ldi. 14–15-asrlarda xalq qo zg olonlari kuchayib borishidan
ʻ ʻ ʻ
cho chigan "semiz" popolanlar shaharlarda respublika idora usulini tiraniya bilan
ʻ
almashtirdilar. 15-asrda Florensiya, Milan, Bolonya, Ferrara, Urbino va b. joylarda
tiraniya mu-stahkam qaror topdi.

GLOSSARIY
Arxeologiya - Ashyoviy manbalarni o‘rganuvchi va ular bo‘yicha tarixiy
o‘tmishni qayta tiklovchi fan; qadimshunoslik.
Demokratiya - Har bir fuqaro o`z mamlakatinii boshqarish masalasi bo`yicha
o`z fikrini bayon etadigan, shuningdek, davlat boshqaruvida ishtirok etadigan
ijtimoiy tuzum
Diktator - Cheklanmagan hokimiyatga ega bo‘lgan hukmdor, «diktatu- ra» -
lotincha «cheklanmagan hokimiyat» tushunchasini anqlatadi.
Imperiya - Hukmdorning cheklanmagan hokimiyati joriy etilgan davlat.
Iyerogliflar - Qadimgi yunonlar misrliklar yozuvini shunday atashgan;
“muqaddas bitiklar” ma'nosini anglatadi.
Koloniyalar - Qadimgi davrlarda o‘z yurtini tark etgan odamlar tomo- nidan 372
yangi yerlarda asos solingan manzilgoh va shaharlar
Konsul - Respublika davrida Rimdagi oliy siyosiy lavozim. Har yili
saylangan ikki nafar konsul Senat va armiyaga rahbarlik qilgan.
Legion - Rim armiyasida eng yirik jangovar birlik.
Patritsiylar - Rimning qadimgi tub aholisi
Piktografik yozuv - Lotincha (“pictus” – “rasmli” va yunoncha “grapho” –
“yozaman”, “rasmli yozuv”) - ma’lumotning umumiy 376 mazmunini rasm orqali
yoki rasmlarni ketma-ketligi orqali eslab qolish maqsadida tasvirlash. Bu yozuv
neolit davridan beri ma’lum bo‘lib, biron-bir tilning yozuv vositasi hissoblanmaydi
Rekonkista - Ispancha “Reconquista”,“reconquistar” – “jang bilan qaytarib
olmoq” – arablar (aniqrog‘i mavrlar) bosib olgan 379 hududlarni Pireney yarim
oroli tub aholisi tomonidan 8 - 15 asrlarda jang bilan qaytarib olinishi
Senat - «Oqsoqollar kengashi» ma’nosini anglatadi
Sivilizatsiya - Qadimdagi jamiyat taraqqiyotining ancha yuksak darajasi
(shaharlar, yozuv va davlatlarning rivojlanishi).
Shahar-davlat - Polis - tevaragidagi hududlarni tasarrufiga olgan o`zini o`zi
boshqaruvchi shahar; Qadimgi Yunoniston va Rimdagi kichik mustaqil davlat;
polisda hokimiyat teng huquqli fuqarolar qo`lida bo‘lgan
Varva r - Dastlab: yunon tilida so`zlashmaydigan har qanday chet mamlakatlik
kishi; keyinchalik bu so`z madaniylashmagan odamlarga nisbatan ishlatiladigan
bo`ldi.
Xronologiya - Asrlar, davrlar, vaqt o‘lchovi haqidagi fan; turli-tuman voqealar
sanasi xronologiya yordamida aniqlanadi va aniqlashtiriladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
Asosiy adabiyotlar ro‘yxati
1. World and Global History : Research and Teaching / edited by Seija Jalagin,
Susanna Tavera, Andrew Dilley- Pisa: Plus-Pisa University Press, 2011
2. History of ancient civilization. Charlez Seignobos 2006
3. История Востока . Восток в древности . Москва Издательская фирма
«Восточная литература» РАН 2002
4. Василев Л.С. История Востока. М., 2004.
Qo‘shimcha adabiyotlar:
1. Monmonier M., Rhumb Lines and Map Wars. A Social History of the Mercator
Projection, Chicago 2004.
2. Taylor A., The World of Gerard Mercator, London 2005. Thower N.J.W., Maps
and Civilization, Cartography in Culture and Society, 3rd edn., e-book, Chicago
2008.
3. Вигасин А.А. История Древнего Востока. М.,2001.
4. Всемирная история. Энсиклопедия. Том 1. Под ред. Ю.Н.Франсева. М.,
2000 г
6. История Востока. Том 1. Восток в древности. М. 2004 г.
7. Бонгард – Левин Г.М. Древнеиндийская цивилизация. История. Религия.
Философия. М., 2000г.
8. Umumiy tarix. Qadimgi davr.T., 2010.
9. Boynazarov F. Qadimgi Dunyo tarixi. Darslik. 2004.
10.Немировский А.И. История Древнего мира. В 2-х частях. Античност. М.,
«Владос», 2000.
INTERNET SAYTLAR
www . ziyonet . uz
www . tarix . uz

XIII-XIV asrlarda Italiya Mundarija: KIRISH ……………………………………………………………………..3 –bet I BOB Italiya respublikalarida kapitalistik munosabatlarning paydo bo’lishi. ………………..….…6 -bet 1.1. Italiya respublikalarida kapitalistik munosabatlarning paydo bo’lishi. ………………..….…6 -bet 1.2. Aholining keng qismi ……………………………….………………...13-bet II BOB Uyg'onish davri tugadi …………………………………………..17-bet 2.1. Uyg'onish davri tugadi ………………………………………………17-bet 2.2. XIII-XIV asrlarda Italiya shahar-davlatlarida xalq harakatlari ….23 -bet III BOB “ XIII-XIV asrlarda Italiya shahar-davlatlarida xalq harakatlari ” mavzusini o’qitishda pedagogik texnologiyalardan foydalanish …………………………………….………………...-bet 3.1. XIII-XIV asrlarda Italiya shahar-davlatlarida xalq harakatlari mavzusini o’qitishda zamonaqviy ilg’or pedagogik texnologiyalardan foydalanish ….. -bet XULOSA ……………………………………………………… -bet GLOSSARIY ……………………………………………………… -bet FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

KIRISH Iqtisodiy va siyosiy rivojlanishiga ko’ra Janubiy Italiya va Sitsiliya shimoliy viloyatlardan farq qilgan. Feodal-krepostnoylik tartiblari bu erda kech shakllanib , XI-XIII asrlarda to’la hukm surgan. Dehqonlarning katta qismi krepostnoylardan iborat bo’lib, ularni yer bilan qo’shib sotish va sotib olish mumkin edi. Biroq yirik xo’jaliklar janubda bo’lmagan. Yarim erkin va erkin dehqon qatlami saqlanib qolganligi feodal munosabatlar sekin rivojlanganligini ko’rsatadi. XI-XII asrlarda janubiy Italiya shaharlari rivojlanadi kuzatiladi. Shaharlar vositachilik savdosi bilan bog’langan bo’lib, ichki savdo va ishlab chiqarish hali rivojlanmagan edi. Shuning uchun va XII asrda kuchli davlat mavjud bo’lgani uchun Janubiy shaharlar mustaqilligini qo’lga kirita olmagan. Janubiy Italiya va Sitsiliysda feodal munosabatlar xorijiy istilochilar hukmronligi davrida rivojlanishi bu hududning tarixida o’z ta’sirini qoldiradi. XI asrda bu yerda normannlar o’rnashadilar. 1130 yil Janubiy Italiya va Sitsiliya Rodjer II davrida yagona Sitsiliya qirolligiga birlashadi. Normannlar istilosi feodal munosabatlarni tezlashtirdi: qirol bosib olingan yerlarni va aholini feod tariqasida feodallarga va cherkovga taqsimlab beradi. XII-XIII asrlarda qiqollik O’rta Yer dengizi havzasidagi eng qudratli davlatga aylanadi. Qirol hokimiyati mayda va o’rta feodallarga, ritsarlarga tayangan. Ular vassallik munosabatlari bilan qirolga tobe bo’lib, kuchli qirol hokimiyati bo’lishidan manfaatdor edilar. Qirol hokimiyatining yana bir tayanchi cherkov bo’lgan. Istilo davrida yerlarning katta qismi domen sifatida qirol ixtiyorida qoldirilganligi qirol xazinasining moddiy jihatdan ta’minlab turgan. Shuning uchun baronlar qirol hokimiyatiga tazyiq o’tkaza olmaganlar. XIII asr oxirida Sitsiliya qirolligida markazlashuv yanada kuchayadi. XII asr oxirida normannlar sulolasi Shtaufenlar bilan sulolaviy nikoh orqali bog’lanib, 1212 yildan 1250 yilgacha Sitsiliya qirolligi Fridrix I Barbarossaning nabirasi Fridrix II qo’liga o’tadi. Fridrix II 1220 yildan bir vaqtning o’zida Muqaddas Rim imperiyasi

imperatori ham hisoblangan. Fridrix II yoshlik yillari qirollik papa Innokentiy III hokimiyati tasiriga tushib qoladi. Innokentiy III vafotidan keyin Fridrix II hokimiyatni o’z qo’liga olib, Sitsiliya qirolligini papalikni, Shimoliy va O’rta Italiyani egallash uchun tayanch nuqtasiga aylantirishga uringan. 1231 yil Fridrix II chiqargan “Melfiy konstitutsiyasi”ga ko’ra mamalakatda yagonama’muriy birlik o’rnatilib, shaharlar va baronlar siyosiy mustaqillikdan mahrum bo’lganlar. Feodal qasrlar buzib tashlanadi, qurol taqib yurish taqiqlanadi, feodal sudlar bekor qilinadi. Episkoplik to’la qirollikka bo’ysundiriladi. Feodallardan mustaqil bo’lish uchun Fridrix II saratsinlardan yollanma qo’shin tuzadi. Flot barpo etiladi. Fridrix II davrida Sitsiliya Italiyaning eng markazlashgan davlatiga aylanadi. Xazina daromadlarini oshirish uchun soliqlar ko’paytiriladi. Bazi buyumlar savdosi davlat monopoliyasiga o’tkaziladi (tuz, metall, g’alla, shoyi) Soliqlar oshishi aholining qashshoqlashishiga va mamlakat rivojiga salbiy tasir etadi. Fridrix II vafotidan keyin 1268 yildan Sitsiliya qirolligi papa yordami bilan frantsuz qirolining ukasi Karl Anjuy tomonidan egallanadi. Karl Italiyaning ko’plab shaharlarini qo’lga oladi, Tunisga qaratilgan salib yurishlarida qatnashadi. Bu xarajatlarni qoplash uchun yangi soliq joriy qiladi. Bunga javoban 1282 yil “Sitsiliya oqshomi” nomini olgan xalq qo’zg’oloni boshlanadi. Qo’zg’olonchilar frantsuz garnizonini qirib tashlaydi. Bu voqealardan keyin Sitsiliya qirolligi bo’linib ketadi. Neapolitan qirolligi Anjuy sulolasi qo’lida qoladi, Sitsiliya 1302 yil Aragon qirolligiga qo’shiladi. XIV-XV asrlarda Janubiya Italiya iqtisodida tushkunlik boshlanadi. Mahalliy savdo va hunarmandchilik izdan chiqadi, shaharlarning ahamiyati yuqoladi. Neapolitan qirollari Sitsiliya uchun Aragon sulolasi bilan o’zaro urushlar olib borganlar. Urushlarni tashkil qilish uchun Shimoliy Italiya savdogarlari qirollarga qarz berib, evaziga yerlar va dvoryanlik unvonlari olganlar. Iqtisodiy asosga ega bo’lmagan Janubiy Italiyaning erta davlat markazlashuvi uzoqqa bormadi. Neapolitan qirolligining iqtisodiy tushkunligi uni siyosiy zaiflashuviga

olib keldi. Anjuy qirollari feodallarga yon berishga majbur bo’lganlar. 1442 yil Janubiy Italiya ham Aragon sulolasi qo’liga o’tadi va Sitsiliya yana Neapolitun qirolligi bilan birlashtiriladi. Bu hududda ko’p asrlar Ispaniya hukmronligi qaror topadi.

XIII-XIV asrlarda Italiya

12.08.2023

0

208.966796875 KB

Похожие