NUROTA VOHASI TARIXI, XO‘JALIGI VA MODDIY MADANIYATI MUNDARIJA KIRISH …………………………………………………………….. I BOB. Nurota vohasi tarixi. 1.1. Nurota vohasi tarixi va xo’jaligi. 1.2.Nurota vohasining moddiy madaniyati. II BOB. Nurota vohasidagi qishloqlarning kiyinishi urf odatlari. 2.1 . Nurota ayollarining an'anaviy liboslari va bezaklari. 2.2. Xalq kiyimlarini detallarini avloddan-avlodga uzatish va qadimiy va an'anaviy shakllarni asrashga katta e'tibor qaratilishi sabablari. 2.3. . Liboslar kompleksi va uning alohida qismlarini o'rganish natijasida ularning tashqi ko'rinishi, yo'qolishi va alohida elementlarning o'zgarishi aniqlandi. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati

Kirish Mavzuning dolzarbligi va zarurati. “Oqtov” nomi bilan mashhur Nurota tog‘ tizmasi nafaqat O‘zbekiston, dunyo xaritasida ham o‘z o‘rniga ega. Uning tabiati maftunkor. Tog‘ tepasida odamlar, turli hayvonlar, o‘simliklar shaklidagi tosh yodgorliklarni ko‘rsangiz, toshga aylangan tarix ekan, degan fikrga borasiz. Qaysi bir tosh otni eslatsa, qaysi biri tuyaning o‘zginasi. Mahalliy xalq vakillari tomonidan “qirq qiz” va “qirq yigit” deb nom olgan tosh haykallarni, Sarmishsoy qoyalariyu, Sangijumonning g‘aroyib va maftunkor toshlarini ko‘rgan har qanday odam tog‘ ustida uzoq qolishni istab qoladi. Oftobroya” qismi Kattaqo‘rg‘on, Xatirchi, Navbahor tumanlariga, “Bel” qismi Qo‘shrabod va Nurota tumanlariga tutashib ketgan Oqtov o‘zining ko‘p ming yillik tarixiga ega. Tog‘dagi nodir g‘orlar, qoyalar, ulardagi uzoq o‘tmishdan sado beruvchi noyob rasmlar har qanday kishini o‘ziga rom qiladi. Nurota tumanining Bog‘ojot qishlog‘i ham ana shu tog‘larga tutashib ketgan kengliklar orasida joylashgan juda obod qishloq. Qishloqni uzoqdan ko‘rgan odam o‘rmonga o‘xshatadi. Ha, u turli-tuman daraxtlar, butalar qurshovida, qalin o‘rmonni eslatadi. O‘z davrida tog‘ yon bag‘rida Iskandar Zulqarnayn tashabbusi bilan uch yuz oltmishdan ortiq koriz qazilgan bo‘lib, ana shunday korizlarning biridan oqayotgan bir tegirmon suv qishloqning qon tomiriga aylangan. Markaziy Osiyo xalqlari, shu jumladan O'zbekistonning an'anaviy milliy madaniyatini o'rganish - etnografik fani muammolaridan biri. Ushbu madaniyatning turli qirralari orasida menda an'anaviy folklor kostyumlarini bezovta qiladigan alohida joyim bor va har qanday millatning cho'kib ketadigan kiyimlari moddiy madaniyat sohasida etnik guruhning eng aniq, yorqin va yorqin ko'rsatkichlaridan biridir. Kiyinish, uning qismlari va bezaklari tafsilotlari

ko'pincha xalqning etnik tarixi muammolarini o'rganish uchun katta qiziqish uyg'otadigan arxeik elementlarni saqlaydi. Tanlangan mavzuning dolzarbligi milliy kostyum tabiiy sharoitlarni, ayrim etnik guruhlar yoki xalqlar iqtisodiyotining o'ziga xos xususiyatlarini, oilaviy hayotning ayrim jihatlarini aks ettirishi bilan belgilanadi. Nurota vodiysi aholisining an'anaviy milliy liboslarini o'rganish ko'p asrlar mobaynida rivojlanib borganligi va xalqning milliy va o'ziga xos moddiy madaniyati, uning boshqa xalqlar bilan aloqasi, xalq xo'jaligi va ijtimoiy tuzilmaning an'anaviy rivojlanishiga ta'siri bilan bog'liq bo'lgan voqealarni aks ettirgani sababli alohida ahamiyat kasb etadi. madaniyat. Tadqiqotning bu jihati XIX asrning oxiridan e'tiboran dolzarbdir. Milliy kostyum Markaziy Osiyo Rossiya tomonidan bosib olinganidan kelib chiqadigan jarayonlar va ta'sirlar bilan bog'liq katta o'zgarishlar ro'y berdi. Nurota vodiysidagi aholining an'anaviy xalq liboslari juda murakkab bir kompleks bo'lib, bunday kompleksning asosi turli xil tarkibiy qismlardan tashkil topgan: ichki kiyim, bel, yuqori va yuqori. Kiyishni tahlil qilish va taqqoslash asosida qurilgan kiyimlarni tasniflash muallifga dissertatsiyalarda asosiy turlarini va Nurota vodiysining etnik guruhlari o'rtasida mahalliy o'zgarishlarni aniqlab olishga imkon berdi. Muammoning ishlanganlik darajasi Tadqiqot ob'ekti sifatida Nurotada vodiysi (Samarqand viloyati), uning markazi Nurota hisoblanadi. Nurota tog'larining shimoliy gumbazlarida joylashgan va Qizilqum cho'lining janubiy chekkalariga cho'zilgan keng maydonni qamrab oladi. Vodiy uchta tog' tizmasi bilan o'rab olingan. Qoratog’ning shimoliy tomonidan (janubiy qismida – Oqtog’ (Oktog) Qoratog’ va markazda - Nurotanskiy tog'larida) asosoiy obyektlari Jo’sh (chaynov), Oqchop,

Kriz, Qo’rg’on (hozir Qo’shrabod viloyatiga tegishli) qishloqlarini mag'lub etdi, aholi o'zbeklardir. Vodiyning markazida - nurota, aholining aksariyati tojiklar. Tojiklar Sentab Katta Iz va G’azg’on qishlog'ida, atrofdagi qishloqlar va barcha qo'shni cho'l hududlarida qozoq va qoraqalpoq aholisining vakillari yashaydi. Tadqiqotning maqsadi. Dissertatsiya tadqiqotining maqsadi bu. jamiyatimizni rivojlantirish, millatlararo munosabatlar va boshqa xalqlar madaniyatining o'zaro ta'siri jarayonida bugungi kunimizda katta eskirib qolgan ayollar kiyimlarini o'rganish orqali o'zbek xalqining moddiy madaniyatini o'rganishga yangi hissa qo'shish. Moddiy madaniyatning alohida sohasi - Nurota ayollarining an'anaviy liboslari va bezaklarini birinchi marta o'rganib chiqib, xalq kiyimlarini detallarini avloddan-avlodga uzatish va qadimiy va an'anaviy shakllarni asrashga katta e'tibor qaratildi. Muallif muallif bilan birga Nurota populyatsiyasi ayollarining kiyim-kechak va bezaklarida arxaik elementlarni kamaytirish muammosining rivojlanishiga o'z hissasini qo'shmoqchi bo'ldi, chunki dissertatsiya tarixda ushbu mintaqada qad rostlagan kiyimlar bilan bog'liq urf-odatlarni, urf-odatlarni va e'tiqodlarni hisobga olish imkonini berdi. Tadqiqotning vazifasi. Shu munosabat bilan quyidagi vazifalar belgilandi: 1. Etnografik materiallarni to'plash va o'rganish uchun zarur bo'lgan o'rganilgan mintaqaning aholini o'rganish, ushbu xalqning boshqa etnik guruhlar bilan madaniy aloqalarini aniqlash; Shaxsiy kiyim shakllari va xalq kiyimi turlarini kashf qilish: geografik muhit bilan aloqalarini kuzatish va kostyumning mahalliy xususiyatlarining sabablarini aniqlash va ba'zi Forn kostyumlarining elementlarini boshqalar tomonidan almashtirish. 2.Materiallar muallif 1969-1994 yillarda to'plangan. aholisi aksariyat o'zbeklar (Oqchop, Qadoq, Koriz, Aymat, Chinoq, Qorg’on, Qorobov) va bir necha qishloqlarda joylashgan Yugalakda XIX asrning oxirida Nurota ayollarning urf- odatlari va zargarlik buyumlarining batafsil etnografik tavsifi keltirilgan.

. Tadqiqotning obyekti: Nurota vohasi tarixi, xo’jaligi va moddiy madaniyati. Tadqiqotning predmeti. Viloyatda ilk marotaba moddiy madaniyatning eng muhim sohalari - Nurota vodiysining folklor ayollar kiyimlari evolyutsiyasi batafsil o'rganildi. Xotin- qizlarning kiyim-kechaklari va uning alohida qismlari kompleksini o'rganishda yozuvchi, yozma manbalar va dala materiallari ma'lumotlariga asoslanib, batafsilroq va batafsil ravishda xalq kiyimlarining qadimiy shakllarini yoritib, o'zining shaxsiy ma'lumotlarini o'zgartirish jarayonini namoyish etdi. Shuningdek ushbu ishda kiyim-kechak jumladan marosim (to'y yoki motam) kiyimi, tashqi kiyim, bosh kiyim, poyabzal va zargarlik buyumlari bilan bog'liq bojxona va urf- odatlar ko'rib chiqiladi. Tadqiqotchilarning ilmiy va amaliy mashg'uloti Markaziy Osiyo xalqlari, shu jumladan O'zbekiston xalqlari etnografiyasi, madaniy tarixi, milliy liboslar elementlari asosida an'anaviy liboslar namunalarini qo'llashda dissertatsiya materiallarini yozish uchun ishlatiladi. Tezisning materiallari mamlakatimiz oliy o'quv yurtlarida o'zbek xalqining moddiy madaniyati, qisqa metrajli darslar, moda dizaynerlari va xizmatchilar uchun ma'ruza matnlarini o'qishda ham qo'llanilishi mumkin. Tadqiqot metodlari Ishlarning manbalari, asosan, 1989-1994 yillarda muallif tomonidan to'plangan etnografik materiallar edi. "Nurota" fermer xo'jaligi, "Qizilcha" fermer xo'jaligi, Chuya (Nurota tumani), Okchop, Bozarjoy Qo'rg'on, Oqtosh, Qo'rg'on, Qorabov, 7 (ushr, Okmatchit, Qaynar (Kushrabod tumani)). Dala etnografik materiallari to'plami intervyular va shaxsiy kuzatuvlar asosida olib borildi. Bizning izlanishimiz maqsadlari va maqsadlariga muvofiq ayrim hollarda shaxsiy kuzatuv uslublari informantlar bilan suhbatlarga qaraganda samarasiz edi. Shu maqsadda muallif dala tadqiqotining asosiy usullarini aniqladi: