O‘RTA MASOFAGA YUG‘URUVCHI 15-16 YOSHLI SPORTCHILARNI MASHG‘ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH SIFATLARNI RIVOJLANTIRISH SAMARADORLIGI
![1O‘RTA MASOFAGA YUG‘URUVCHI 15-16 YOSHLI SPORTCHILARNI
MASHG‘ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH SIFATLARNI
RIVOJLANTIRISH SAMARADORLIGI MUNDARIJA
KIRISH ………………………………………………………………………..….4
1-BOB O’RTA MASOFAGA YUG’URUVCHI 15-16 YOSHLI
SPORCHILARNI MASHG’ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH
SIFATLARNI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI …….........7
1.1 O’rta masofaga yugurishning xususiyatlari… …………...…………. … ……...7
1.2 Yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 metr bo’lgan sportchilarni mashg’ulot
jarayoninida yuklamalarni maqsadli tashkil etish............................................15
1.3 O’rta masofaga yuguruvchi sportchilarni mashg’ulot jarayonida tezkor-kuch
sifatlarni rivojlantirish ……..…………………………………………… . …… 25
Birinchi bob bo’yicha xulosalar …………………………… . …………… …. … 39
2-BOB TADQIQOT USULLARI VA SHAKLLANTIRILISHI ………….…40
2.1 Tadqiqot usullari ......................................................................................... .....40
2.2 Tadqiqotning shakllanishi ………….…………………………………….…..43
3-BOB TADQIQOT NATIJALARI VA ULARNING MUHOKAMASI ...…44
3.1 O’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilar o’rtasida tadqiqot
yakuniga ko’ra o’tkazilgan me’yoriy test sinovlar…………...….………….44
3.2 800 metrga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilar uchun maxsus jismoniy
tayyorgarlikni rivojlantirish dasturi...……………………………….… ……47
3.3 O’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilarni tezkor-kuch sifatlarni
rivojlantirish bo’yicha tadqiqot natijalari …………………………….…….51
XULOSA …………………………………………………………………….…..62
ADABIYOTLAR RO’YXATI ……………… . …..…………………………….63
ILOVALAR …………………………………………………………………..…72](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_1.png)
![2KIRISH
Tadqiqotning dolzarbligi.
Xozirgi kunda yosh avlodni har tamonlama yetuk qilib tarbiyalash
davlatimizning eng ustuvor vazifalaridan biri bo’lib qolmoqda. Mustaqillikga
erishgan dastlabki kundan boshlab sog’lom avlod tarbiyasi davlatimizning olib
borayotgan siyosatning ustuvor yo’nalishi sifatida belgilandi. Sog’lom avlod
nafaqat jismoniy baquvvat, balki yoshlarni shu bilan birga chuqur bilimga ega,
ma’naviy barkamol, dunyodagi tengdoshlari bilan bellashishga ularga
xalqimizning iste’dodi va salohiyatini namoyish etishga qodir bo’lgan avlodlarni
tarbiyalash demakdir.
1993-yil 4-martda “Sog’lom avlod uchun” ordenini tasis qilish to’g’risida”gi
PF-575-son farmoni, 2017-yil 3-iyundagi “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni
yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3031-son qarori, sohadagi
yana bir muhim hujjat bo’ldi. Ushbu qaror bilan O’zbekiston Respublikasida
jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish dasturi qabul qilindi.[2]
Bundan tashqari 1992-yil 14-yanvarda O’zbekiston Respublikasining
“Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida” gi qonuning qabul qilinishi, O’zbekiston
Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999-yil 27-maydagi “O’zbekiston jismoniy
tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora tadbirlari to’g’risida” gi 271-son
qarori, 2000-yil 26-maydagi O’zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va
sport to’g’risida” gi qonuni, 2015-yil 4-sentabrdagi “Jismoniy tarbiya va sport
to’g’risida” gi qonuni, 2017-yil 7-fevaldagi 4947-sonli farmon asosida
“O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi”
belgilab berilgan 5 ta ustivor yo’nalishlarni 4-ustivor yo’nalishi “Ijtimoiy sohani
rivojlantirish bo’lib, bunda o’sib kelayotgan yosh avlodni barkamol insonlar qilib
tarbiyalashda jismoniy tarbiyadan unumli foydalanish masalalariga alohida e’tibor
berilgan.
2019-yil 19-mart kuni yoshlarga e’tiborni kuchaytirish va bir qancha
masalalarga bag’ishlangan video selektor yig’ilishi o’tkazildi. Ushbu video
selektorda Prezidentimiz ma’naviy va ma’rifiy sohalardagi ishlarni yangi tizim](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_2.png)
![3asosida yo’lga qo’yish bo’yicha 5 ta tashabbusni ilgari surdi. Unda 2-tashabbus
aynan sport sohasiga yo’naltirilgan bo’lib ya’ni “Yoshlarni jismoniy chiniqtirish,
ularni sport sohasida qobiliyatini namayon qilishlari uchun zarur sharoitlar
yaratish” dan iboratdir.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-martdagi “J ismoniy
tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish
chora-tadbirlari to’g‘risida”gi PF-5368-son farmoni, hamda O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2020-yil 30-oktyabrdagi “ Sog‘lom turmush tarzini
keng tatbiq etish va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g‘risida”gi PF -6099-son farmoni va O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
2020-yil 24-yanvardagi “O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni
yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari to’g‘risida” gi PF-
5924-son farmoni -j ismoniy tarbiya va sport bilan ommaviy ravishda shug’ullanish
o’sib kelayotgan yosh avlodni har tamonlama rivojlantirishda, sog’lom turmush
tarzini shakillantirishda, ular barkamol inson bo’lib yetishtirishda, qonunbuzarlik
va boshqa salbiy illatlardan xalos etishda jismoniy tarbiya va sport asosiy omil
bo’lib xizmat qiladi. [1,2,3,4,5]
Shu boisdan Mamlakatimizda yosh yengil atletikachilarimizni tarbiyalashda
va ularning jismoniy sifatlarini rivojlantirishni to’laqonli amalga oshirishda aloxida
axamiyat kasb etadi. Yuqoridagi fikrlarni taxlili shuni ko’rsatadiki, biz
tomonimizdan tanlangan “O’rta masofaga yug’uruvchi 15-16 yoshli sporchilarni
mashg’ulot jarayonida tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish samaradorligi ” mavzusi
xozirgi kunda dolzarb masalalardan biri bo’lib hisoblanadi.
O’rta masofaga yugurish - yengil atletikaning bir turi bo’lib, birlashtiruvchi
masofalar sprintga qaraganda uzunroq, lekin uzoq masofalarga qaraganda
qisqaroq. O’rta masofalar ro’yxatida 800 m, 1000 m, 1500 m, 2000 m, 3000 m,
3000 m g’ovlar osha masofalar kiradi. Eng nufuzli dasturlar ichida 800 m, 1500 m
va 3000 m g’ovlar osha yugurish masofalaridir. O’rta masofaga yugurish yengil
atletikaning eng mashhur va ajoyib turlaridan biridir, chunki u uzoq masofaga
yugurish kabi uzoq emas va sprint kabi tez emas. Bu sportchilar o’rtasidagi](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_3.png)
![4shiddatli raqobat va musobaqaning maksimal dinamikligi bilan bog’liq,
chunki ushbu turdagi har qanday darajadagi musobaqalar qisqa vaqt ichida barcha
eng yaxshi fazilatlarini butun masofaga to’g’ri taqsimlashga intiladigan eng ko’p
sportchilarni o’z ichiga oladi.
Trenerlar va sportchilar doimo eng yuqori natijalarni qo’lga kiritishning eng
yangi usullarini izlaydilar. Shu munosabat bilan 15-16 yoshli sportchilarning 800
metrga yugurishga maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish muammosi yillar
davomida dolzarbligicha qolmoqda. Buni Matveeva L.P., Ozolina N.G. kabi
mualliflarning asarlari tasdiqlaydi va boshqalar [34; 35; 43; 44].
Tadqiqot obyekti - yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 metr bo’lgan 15-16
yoshli sportchilarni tayyorlash jarayoni.
Tadqiqot mavzusi- o’rta masofaga yug’uruvchi 15-16 yoshli sporchilarni
mashg’ulot jarayonida tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish samaradorligi.
Tadqiqot maqsadi -800 metrga yuguruvchi 15-16 yoshli o’g’il bolalarning
musobaqa faoliyatida samaradorligini oshirish imkonini beruvchi maxsus jismoniy
tayyorgarligini oshirish dasturini ishlab chiqish va tajribani asoslash.
Tadqiqot gipotezasi- o’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli o’g’il
bolalarni mashg’ulot jarayonida maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish samarali
bo’ladi, agar:
-maxsus jismoniy tayyorgarlik darajasini diagnostika qilish;
-o’rta masofalarga yugurish parametrlari va tezkor-kuch sifatlarni
takomillashtirishni hisobga olgan holda sportchilarning maxsus jismoniy
tayyorgarligini oshirish bo’yicha dasturini ishlab chiqish;
- samaradorlik mezoni sifatida, 15-16 yoshli sportchilarning maxsus jismoniy
tayyorgarligi darajasi va musoboqadagi faoliyati natijalarini oshirishini hisobga
olinadi.
Tadqiqot maqsadlari:
1. Malakali o’rta masofaga yuguruvchilarning maxsus jismoniy
tayyorgarligi muammosi holati bo’icha nazariy tahlilini o’tkazish.
2. Yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 metr bo’lgan 15-16 yoshli](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_4.png)
![5sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligining boshlang’ich darajasini
o’rganish.
3. 15-16 yoshli 800 metrga yuguruvchi sportchilarning maxsus
jismoniy tayyorgarligini oshirish dasturini ishlab chiqish va tajriba sinovdan
o’tkazish.
Tadqiqotning amaliy ahamiyati : ixtisosligi bo’yicha o’rta masofaga
yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish
bo’yicha dastur ishlab chiqish va uni amalda qo’llash. Dissertatsiya materiallaridan
IBO’SM va BO’SM yengil atletika trenerlari tomonidan ixtisosligi 800 m
masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilarning mashg’ulot jarayonini tashkil
etishda foydalanish mumkin.
Tadqiqot bazasi. Qo’yilgan vazifalarga muvofiq, o’rganish ishlari
Samarqand viloyati sportning o’yin turlari va yengil atletika bo’yicha
ixtisoslashgan bolalar-o’smirlar sport maktabi bazasida olib borildi.
1-BOB O’RTA MASOFAGA YUG’URUVCHI 15-16 YOSHLI
SPORTCHILARNI MASHG’ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH
SIFATLARINI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI
1.1. O’rta masofaga yugurishning xususiyatlari
Yengil atletika - sport malikasi. Bu shior ko’p yillar davomida o’z
ahamiyatini yo’qotmagan. Yengil atletika 24 ta dasturni o’z ichiga oladi,
Olimpiya o’yinlarining asosi va uning eng muhim ustunligi, qulayligi, har kim
o’z kuchini va imkoniyatlarini sinab ko’rishi mumkin.
Erkinjon Tulkinovich Isakov (1974 yil 25 noyabr) - O’zbekiston sportchi si ,
ixtisosligi o’rta masofaga yugurish , O’zbekiston milliy terma jamoasi (1999
yildan).
XXVII yozgi Olimpiya o’yinlari (2000) (Sidney, Avstraliya), shuningdek,
XXVIII Yozgi Olimpiya o’yinlari (2004) (Afina, Gretsiya) ishtirokchisi 800
metrga 4-poygada 1:48,28 natija ko’rsatdi, ammo bu natija turnirning final
qismiga o’tish uchun etarli emas edi.
Zamira Xamatxanovna Zaytseva ( 16 fevral 1953 yil ) - Yengil atletikachi ,](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_5.png)
![6ixtisosligi 1500 metrga yugurish .
1979 yilda Evropa qishki chempionatida u 1500 metrga yugurishda kumush
medalni qo’lga kiritdi. 1982 yilda u 1500 metr masofaga Evropa vitse-chempioni
bo’ldi. 1983 yilgi jahon chempionatida ham u shohsupaning ikkinchi
pog’onasiga ko’tarildi. 1985 yilda u jahon chempionatida ikkinchi bo’ldi.
Yengil atletika turlarining ushbu guruhiga 800 dan 3000 metrgacha bo’lgan
masofalar kiradi. O’tgan asrning boshlarida Evropada bu masofalar o’rta
trekerlar deb ataldi, ammo ularning "qo’shnilari" dan farqli o’laroq - sprint va
stayer, bu nom o’rta masofalar uchun "nom olmagan". Olimpiya o’yinlarining
zamonaviy dasturi ushbu guruhning to’rtta masofasini o’z ichiga oladi - erkaklar
va ayollar uchun 800 va 1500 metrga yugurish. Ikkala erkaklar masofasi 1896
yilda 1-Olimpiada o’yinlari dasturiga kiritilgan va shundan beri unda doimiy
o’rin egallagan.
Ayollar Olimpiya musobaqalarida erkaklarga qaraganda ancha kechroq
qatnashdilar. 1928 yilgi Olimpiya o’yinlarida sportchilarning debyuti paytida
ular 800 m dan boshlash imkoniyatiga ega bo’lishdi, ammo sportchilar uchun
hamma narsa unchalik yaxshi chiqmadi. Ushbu masofa sportchilarda biroz
qiziqish uyg’otgan bo’lsa-da, startga 13 davlatdan 25 nafar yuguruvchi chiqdi
(taqqoslash uchun, 100 metr masofaga 13 ta davlatdan 31 nafar ishtirokchi
qatnashdi). XOQ rahbariyati dahshatga tushdi va 32 yil davomida o’rta masofaga
yuguruvchilarning Olimpiya o’yinlari dasturiga qaytishiga qarshi chiqdi. Ma’lum
bo’lishicha, yakuniy natijadan keyin barcha 9 ishtirokchi charchagan holda
yugurish yo’lakchasiga yiqildi, bu Olimpiya rahbariyatini juda hayratda qoldirdi,
ular o’sha paytda uning ajoyib ekanligini tushunishni xayoliga ham keltirmagan.
Uning g’olibi Lina Radtke uch soniya o’zining jahon rekordini yangiladi, ushbu
musoboqada ikkala sovrindor ishtirokchi o’z natijalarini yangiladi.
Bu masofada keyingi jahon rekordi atigi 16 yildan keyin qayd etildi.
Ammo XOQ bu masofa ayollar uchun emas, degan qarorga keldi va 800 metrga
yugurish Olimpiada dasturiga faqat 1960 yilgi Olimpiadada qaytarildi, uning
g’olibi sovet sportchisi Lyudmila Shevtsova bo’ldi, u finalda erkaklar o’rtasidagi](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_6.png)
![7birinchi Olimpiya chempionidan 6,5 soniya tezroq masofani bosib o’tdi.
Ayollar o’rtasidagi 1500 metrga yugurishga kelsak, u Olimpiada dasturiga
faqat 1972 yilda kirgan. O’sha paytda yangi tur sun’iy ravishda kiritilganiga va
soyada qolishiga shubha yo’q edi. Rus sportchisi Lyudmila Bragina
Myunxendagi Olimpiada musoboqasida uch marta startga chiqdi va har safar
jahon rekordi bilan yakunlangan. Uning oxirgisi natijasi 1920 yilgi Olimpiadada
hatto erkaklar o’rtasidagi finalda g’alaba qozonishga imkoni bor edi.
Ikkala masofa ham bir guruhga mansub bo’lishiga qaramay, vaqt o’tishi
bilan bir-biridan uzoqlashib boradi. Faqatgina zamonaviy Olimpiya o’yinlari
bosqichida bir nechta yuguruvchilar oltin dublda muvaffaqiyat qozonishdi - bir
xil o’yinlarda ikkala masofa ham avstraliyalik oldi. Edvin Flak (1896),
amerikalik Jeyms Laytbodi (1904) va Melvin Sheppard (1908), ingliz Albert Xill
(1920). Istisno tariqasida yangi zelandiyalik Piter Snel (1964) edi, u asrning
ikkinchi yarmida ushbu ro’yxatni yopdi. Keyingi qirq yil davomida buni
uddasidan chiqa oladigan yuguruvchi topilmadi. 80-yillarda inglizlar bunga
yaqin edi Stiven Ovett va Sebastyan Kou, lekin ular faqat 1980 yilgi Olimpiada
o yinlarida mukofotlarni “bo lishdi”.ʻ ʻ
Yugurish bu siklik turdagi mashqlarni anglatadi, bunda qad-qomatning
xarakati parvoz bosqichidagi xarakat bilan almashib turadi. Davomiyligi
bo’yicha o’rta masofaga yugurish submaksimal quvvat zonasida bajariladigan
mashqlarni anglatadi. O’rtacha yoki maksimal quvvatga yaqin harakatlar
taxminan 1 dan 5 minutgacha davom etishi kerak. O’rta masofaga energiya
moddalarining parchalanishining sprintga qaraganda pastroq ekanligini
aniqlandi.
O’rta masofaga yugurish paytida, ayniqsa, marraga kelganda, sportchining
yurak-qon tomir tizimi katta yuklamada ishlaydi, marraga qadar puls yuqori
tezlikka etadi, ba’zan daqiqada 200 zarbadan oshadi.
Shunday qilib, biz 800 m yugurishda energiya ta’minotining atigi 35%
aerob metabolizm, 65% esa anaerob metabolizm hisobiga amalga oshirilishini
ko’ramiz. 1500 m yugurishda bu ko’rsatkichlar teng: aerob tufayli 50% va](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_7.png)
![8anaerob tufayli 50%. Yangi boshlanuvchilar va malakasi kam bo’lgan sportchilar
asosan aerobik qobiliyatlarni rivojlantirishlari kerak.
800 metrga yugurish - yengil atletika dasturining o’rta masofalariga
tegishli eng kichik dasturi. Garchi ba’zilar bu masofani uzoq sprint deb
hisoblashsa ham. Bu sportchilardan chidamlilik (shu jumladan tezlik), taktik
fikrlash va sprinter kabi fazilatlarni talab qiladi. Bu 1928 yildan beri ayollar
uchun, 1896 yildan beri esa erkaklar uchun Olimpiya atletika intizomi
hisoblanadi.
800 metrga yugurish engil atletika musobaqalari dasturidagi o’rta
masofalarning eng qisqasi hisoblanadi. Bu masofadagi sportchilar alohida
boshlang’ich pozitsiyalardan va baland startdan yugurishni boshlaydilar.
Yugurishga star berilgandan (115 metr) so’ng, yuguruvchilar umumiy yo’lga
kirib, qolgan masofani bosib o’tishlari kerak. Yirik musobaqalarda (Jahon
chempionatlari, Yevropa chempionatlari va Olimpiya o yinlari) 800 metrgaʻ
yugurish bo yicha musobaqalar qoidalar bo yicha va ishtirokchilar soniga qarab
ʻ ʻ
uch bosqichda o tkaziladi.
ʻ
Odatda, 800 metr masofani bosib o’tishda birinchi 400 metrni sportchilar
bir xil tempda engib o’tadi va 600-650 metrdan keyin hal qiluvchi tezlanishni
boshlaydi. Yuqori samarali yuguruvchilar maksimal natijalarga erishish uchun
dastlabki 400 metrni 50 soniyadan kamroq vaqt ichida bosib o’tishlari kerak.
1000 m - yirik rasmiy va xalqaro musobaqalarda kamdan-kam
o’ynaladigan masofa. Ko’pincha 1000 metrga yugurish –pul mukofoti bor
musobaqalarda tashkil etiladi. 1000 metrga yugurish Olimpiya o’yinlari, jahon
va Yevropa chempionatlari dasturiga kiritilmagan.
1500 metrga yugurish sportchilardan chidamlilik (shu jumladan tezlik) va
taktik fikrlashni talab qiladi. Bu 1896 yildan beri erkaklar uchun va 1972 yildan
beri ayollar uchun Olimpiya engil atletika dasturi kiritilgan.
Erkaklar uchun engil atletikaning o’n kurash dasturiga kiritilgan.
1500 metrga sportchilar baland startdan va umumiy start pozitsiyasidan
yugurishni boshlaydilar. Olimpiya o’yinlari va jahon chempionatlarida 3](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_8.png)
![9bosqichda, ya’ni dastlabki bosqich, yarim final va final bahslarida o’tkaziladi.
Olmos ligasi yoki IAAF World Challenge kabi pul mukofoti bor musobaqalarda
faqat bitta final poygasi bor.
1500 metr masofa uchun barcha taktikalar o’rta masofalariga xosdir.
Erkaklar o’rtasidagi jahon rekordi darajasidagi natijalarga erishish uchun
sportchi 55 soniyadan kamroq vaqt ichida stadionni aylanib o’tishi kerak bo’ladi
va oxirgi aylanishda maksimal tezlikda yuguradi. Yengil atletika tarixida 1500
metr masofaga yugurgan atletlar 800 metr masofaga ham yugurishgan. Stayerlar-
uzoq masofadan 1500 metr masofaga yugurishi kamdan-kam uchraydi.
1500 metrga yaqin masofa - Buyuk Britaniya va AQShda mashhur milya
(1609 metr). 20-asrning boshidan beri bu dastur Buyuk Britaniya, Yangi
Zelandiya, Avstraliya va AQShda juda mashhur.
1 milya (1609,344 m) rasmiy sport dasturi bo’lib, IAAF hali ham jahon
rekordlariga ega bo’lgan yagona metrik bo’lmagan masofadir.
Britaniyalik Rojer Bannister to’rt daqiqadan kamroq vaqt ichida bir milya
yugurgan birinchi odam bo’ldi. Ayollar uchun birinchi besh daqiqalik milya
Diana Leather (Buyuk Britaniya) Bannister rekordidan 23 kun o’tib erishdi.
To’rt daqiqalik milya masofani birinchi o’rta maktab o’quvchisi 1964
yilda 3:59,0 da Kaliforniyaning Kompton shahridan Jim Rayan bo’lgan.
2000 m yugurishda, sportchi ochiq stadionda 400 m dan 5 ta aylana
yuguradi. 2000 m hech qachon Olimpiya masofasi bo’lmagan va hozir ham
emas. U yengil atletika bo’yicha jahon chempionatlari dasturiga kiritilmagan.
Odatda sportchilar bu masofani muhim startlardan oldin sinov sifatida
ishlatishadi.
3000 m yengil atletikadagi o rta masofa bo lib, unda sportchi ochiqʻ ʻ
arenada 400 m dan 7,5 aylana yuguradi.
O’rta masofaga yugurish uchun fiziologik va anatomik shartlarning
ko’plab tadqiqotlari jahon toifasidagi sportchilarga xos bo’lgan quyidagi model
xususiyatlarini beradi: bo’yi - 178-182 sm, vazni - 66-70 kg, vazn-balandlik
indeksi - 0,370-0,380 kg / sm., MPC (maksimal kislorod iste’moli) - 75-78 ml /](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_9.png)
![1
0min / kg, IPC darajasida yugurish tezligi - 5,5-5,7 m / s, TAN darajasida tezlik
(anaerob almashinuv chegarasi) - 4,8-5,2 m / s.
O’rta masofaga yugurish bo’yicha tizimida ko’zga ko’ringan sportchilar va
ularning murabbiylari nomlari bilan bog’liq bir qancha bosqichlarni bosib o’tildi.
Asrimizning boshlarida o’rta masofalarga yuguruvchi sportchilarni tayyorlash,
uzoq masofalarga ixtisoslashgan yuguruvchilarni tayyorlashdan deyarli farq
qilmadi.
Finlyandiya yugurish maktabini ajratib ko’rsatish mumkin, uning vakili
P.Nurmi bo’lib, u 1500 dan 10 000 m gacha bo’lgan masofalarda jahon
rekordlarini o’rnatgan.
1930-yillarning oxirida V.Gershler (Germaniya) intervalli usulini ishlab
chiqdi, uning mohiyati qisqa segmentlarni musoboqada yuqori tezlikda
yugurishdan iborat edi. Bu usuldan foydalanish mashhur nemis sportchisi
R.Xarbigga 400 va 800 m ga yugurishda o’sha davr uchun ajoyib natijalarga
erishish imkonini berdi .
AQShning turli yugurish maktablarida o’qitish o’ziga xos xususiyatga ega
bo’lib, u erda tezlik sifatlari birinchi rivojlantirishga e’tibor qaratilgan. Yil bo’yi
mashg’ulotlarda intervalli usuldan foydalanish amerikalik sportchilarga 800 va
1500 metrlarda juda yuqori sport natijalariga erishishga imkon berdi.
Murakkab sharoitlarda mashaqqatli mashq qilish, kross yugurish, tepalikka
chiqish, qum va hokazolardan foydalanish, shtanga bilan birgalikda ishlashda X.
Elliotga 1500 m masofaga yugurishda ajoyib natijalarga erishish imkonini berdi.
Erkaklar o’rtasida ochiq havoda 800 metrga yugurish bo’yicha jahon
rekordi 2012 yilda Londonda bo’lib o’tgan Olimpiadada 1 : 40,91 sek. ikki aylana
yugurgan keniyalik Devid Rudishaga tegishli (1-jadval).](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_10.png)
![1
1 1-jadval
Erkaklar 800 metrga jahon rekordlari
ремя Э. Легкоатлет Дата Место
1:51,9+ Тед Мередит ( USA ) 1912-07-
08 Стокгольм , Швеция [1]
1.50,6
Сера Мартен [fr]
( FRA ) 1928-07-
14 Париж , Франция [1]
1:49,8 1:49,70 Томми Хэмпсон ( GBR ) 1932-08-
02 Лос-Анджелес , США [1]
1:49,7 Гленн Каннингем [en]
( USA ) 1936-08-
20 Стокгольм, Швеция [1]
1:48,4+ Сидней Вудерсон [en]
( GBR ) 1938-08-
20 Мотспер
Парк [en]
, Великобритания [1]
1:46,6 Рудольф Харбиг ( GER ) 1939-07-
15 Милан , Италия [1]
1:45,7
Роже Мунс [en]
( BEL ) 1955-08-
03 Осло , Норвегия [1]
1:44,3+ Питер Снелл ( NZL ) 1962-02-
02 Крайстчерч , Новая
Зеландия [1]
1:44,3 1:44.40 Ральф Доубелл ( AUS ) 1968-10-
15 Мехико , Мексика [1]
1:44,3 Дэвид Уоттл ( USA ) 1972-07-
01 Юджин , США [1]
1:43,7 Марчелло
Фьясконаро [en]
( ITA ) 1973-06-
27 Милан, Италия [1]
1:43,5 1:43,50 Альберто 1976-07- Монреаль , Канада [1]](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_11.png)
![1
2Хуанторена ( CUB ) 16
1:43,4 1:43,44 Альберто
Хуанторена ( CUB ) 1977-08-
21 София , Болгария [1]
1:42,4* 1:42,3
3 Себастьян Коу ( GBR ) 1979-07-
05 Осло, Норвегия [1]
1:41,73 = Себастьян Коу ( GBR ) 1981-06-
10 Флоренция , Италия [1]
1:41,73 =
Уилсон Кипкетер ( DEN ) 1997-07-
07 Стокгольм, Швеция [1]
1:41,24 =
Уилсон Кипкетер ( DEN ) 1997-08-
13 Цюрих , Швейцария [1]
1:41,11 =
Уилсон Кипкетер ( DEN ) 1997-08-
24 Кёльн , Германия [1]
1:41,09 =
Дэвид Рудиша ( KEN ) 2010-08-
22 Берлин , Германия
1:41,01 =
Дэвид Рудиша ( KEN ) 2010-08-
29 Риети , Италия
1:40,91 =
Дэвид Рудиша ( KEN ) 2012-08-
09 Лондон , Великобритания
Jahon rekordlarining asosiy maqsadi insonning imkoniyatlarini namoyish
etish va boshqa sportchilarni natijalarini yaxshilashga undashdir.
So’ngi paytlarda mamlakatimizda va xorijda kadrlar tayyorlash metodikasi
taraqqiyoti ilmiy tadqiqot va amaliyot bo’yicha aloqalar o’rnatilmoqda va
hamkorlikda ishlar olib borilmoqda. Turli mamlakatlar olimlari va murabbiylari
tomonidan olib borilgan tadqiqotlar, fiziologik tayyorgarlikning asosi bu: sportchi
tanasining aerob va anaerob ko’rsatkichlarini yaxshilash, kuch, chidamlilik va](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_12.png)
![1
3tezlik bo’yicha yuklamarni birlashtirish, mashg’ulot jarayonidagi yuklamalarni
jismoniy imkoniyatlardan kelib chiqib to’g’ri taqsimlash va uni boshqarish.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_13.png)
![1
41.2. Yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 metr bo’lgan sportchilarni mashg’ulot
jarayoninida yuklamalarni maqsadli tashkil etish
Hozirgi vaqtda professional sportchilar ya’ni yuguruvchilar o’rtasidagi
etakchilik uchun ulkan raqobat, mutaxassislarni doimiy ravishda 800 metrga
yuguruvchilarni tayyorlash jarayonini tashkil etishning eng yangi usullari izlashga
majbur qilmoqda. Ushbu muammo bo’yicha quyidagi mualliflar o’z asarlarini
nashr etdilar: A.V. Balaxnichev, F.P. Suslov, B.N. Shustin, 1996, 2004 [33; 61;
78].
E. B. Mikinchenko [36] fikriga ko’ra, 800 m yuguruvchining butun shaxsiy
salohiyatini kashf qilish faqat sportning chuqurlashtirilgan ixtisoslashgan
bosqichida bo’lishi mumkin, bu erda mashg’ulotlarni kuchaytirish uchun juda
qulay sharoitlar yaratilgan. Bunday sharoitda sportchini muvaffaqiyatga erishish
uchun doimiy ravishda rag’batlantirish va maxsus tayyorgarlikning mustahkam
bazasini shakllantirish ustida ishlash kerak. Sportchi bu bosqichga 15-16 yoshda
maktab o’quvchisi hisoblanadi, balog’at yoshidan keyingi rivojlanish davrida
to’g’ri keladi.
Ushbu bosqichdagi dastlabki tayyorgarlik boshqa sport turlari (o’yin sporti,
suzish va boshqalar) asoslarini o’z ichiga olgan umumiy jismoniy tayyorgarlik
bo’yicha ish bilan belgilanadi, ammo bu bosqichda mashg’ulot oxirida sportchi
yo’naltirilgan mashg’ulotlarga o’tadi. O’quv jarayonida va musobaqalarda
yuklamalar hajmini to’g’ri tanlash chuqur ixtisoslashgan bosqichidagi asosiy
vazifalardan biridir. Bu sportchining o’ziga xos ixtisosligi bo’yicha kelajakda
yanada ishlashi uchun fiziologik, psixologik va jismoniy resurslarni tejash
zarurligini ta’minlashi kerak.
Bu davrda mashg’ulotlarning zichligi haftada 4-6 martaga etadi va ularning
davomiyligi kuniga 3.0 akademik soat, umumiy yillik hajmi 624-936 soatga etadi.
Bir yil davomida sportchi musobaqalarda 13-18 marta qatnashadi. Shunday qilib,
chuqur ixtisoslashgan bosqichiga xos bo’lgan sport mashg’ulotlarining barcha
muhim xususiyatlari sezilarli darajada namoyon bo’ladi.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_14.png)
![1
5Y engil atletika bo’yicha chuqurlashtirilgan sport dasturi dagi mashg’ulotlar
[22; 68].
- turli darajadagi musobaqalarda muntazam ravishda yuqori sport
natijalarini ko’rsatish;
- sportchi tanasining funksionalligini oshirish;
- sport motivatsiyasini doimiy ravishda yuqori darajada saqlash;
- sportchining sog’lig’iga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo’lish;
- maxsus va umumiy jismoniy tayyorgarligini, psixologik, taktik va texnik
tayyorgarlik darajasini oshirish.
2-jadval - Yuguruvchining muvaffaqiyatini belgilovchi omillar
3-jadval. Chuqur mutaxassislik bosqichida o’rta masofaga yugurish bo’yicha
mashg’ulot foizlari Funktsional
ma'lumotlar
Texnik va
taktik
tayyorlash Maxsus jismoniy
tayyorgarlik
Muvaffaqiyat li
yuguruvchi
Umumiy
jismoniy
tayyorgarlik Psixologik
tayyorlash](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_15.png)
![1
6Mashg’ulotlar nomi
Chuqurlashtirilgan sport
mutaxassisligi bosqichi
UJT 24%
MJT 36%
Texnik tayyorgarlik 27%
Psixologik, taktik, nazariy tayyorgarlik 13%
Musobaqalarda qatnashish, hakamlik va
murabbiylik amaliyoti 6-7%
O’rta masofaga yugurishda yuqori ko’rsatkichni belgilovchi muhim omil -
bu yuguruvchining tezlik xususiyati . 800 metrga yugurishdagi ko’rsatkichlar 100
va 400 m yugurish tezligining rivojlanishi bilan solishtirishi bejiz emas.
800 metr masofada sportchilarning tezlik ko’rsatkichlarini oshirishning
muhim vositalari - bu maxsus xarakterdagi mashg’ulotlar va tezlik mashqlari (100
metrdan 400 metrgacha bo’lgan masofalarga yugurish).
Mashg’ulot davomida harakatning tezligi - tezlik sifatlarini yaxshilashga
qaratilgan mashg’ulotlarning asosiy nuqtasi. Shunga qaramay, mashg’ulot
bajarilgan mashqlarning texnkasini o’rganish darajasiga to’liq mos kelishi kerak.
Tadqiqot natijalari Sirenko V.A., Tyurina Yu.R. va boshqalar, agar zarur bo’lgan
miqdordagi ahamiyatsiz masofalarni maksimalning 90 foiziga teng tezlikda engib
o’tsangiz, maxsus tezlik chidamliligi va tezkor fazilatlarning o’sishiga yordam
beradi degan xulosaga kelishdi. Cheklangan reaktsiya tezligini ishlab chiqish
uchun tezlanishlar samarali bo’lib, maksimal mumkin bo’lgan 92-100 foiz tezlikda
amalga oshiriladi. Ushbu rivojlanish jarayonida yugurishning davomiyligi boshqa
qobiliyatlar bilan bir xil tarzda maksimal o’sishda amalga oshirilishi kerak.
Tezlikni va tezlanish mo’ljallangan maqsadga muvofiq o’zgarishi, bu
tezlikni oshirishda tez-tez qo’llaniladigan o’zgaruvchan mashqlar usuli va takroriy
mashq qilish usuliga bog’liq.
Tanaffus bilan o’zgaruvchan mashg’ulotlarning ketma-ketligi amalga
oshirilgan tezlik yuklamasini mashg’ulot samaradorligiga ko’p jihatdan ta’sir
qiladi.
Ish yuklamasiga qarab dam olish oraligi to’liq tiklanish mashqlari bilan](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_16.png)
![1
7ta’minlanishi kerak. Tezlikni rivojlantiruvchi mashq bajarilgandan so’ng, ikki
turdagi tiklanish jarayonlarini ko’rishimiz mumkin:
-birinchisi yuklama bajargandan keyin charchoq holatini kuzatiladi va ish
faoliyatini o’zgarishi bilan dam olish faollashadi.
-ikkinchisi maksimal yuqori tezlikka ishlab charchash holati namoyon
bo’lganda, bu erda ma’lum bir vaqt davomida charchoqni to’xtatgandan keyin ish
faoliyati birinchisidan biroz oshadi.
Tezlik sifatini oshirish maqsadida o’rta masofadagi sportchilar quyidagi dam
olish tanaffuslaridan foydalanishlari mumkin:
a) 200-300 m uzunlikdagi masofalar orasidagi uchdan to’rt minutgacha,
ketma-ketlik oralig’ida qolganlar etti yoki sakkiz daqiqagacha ko’tariladi;
b) 60-150 m masofalar orasida ikki-uch daqiqa va seriyalar orasida olti yoki
etti daqiqa.
Dam olish pauzalarining davomiyligi yugurish tezligiga, sportchining
jismoniy tayyorgarligi darajasiga, individual, genetik jihatdan aniqlangan, u yoki
bu faoliyat turiga mansubligiga qarab o’zgarishi mumkin va bu faktlarni hisobga
olish kerak. Asab tizimi markazining qo’zg’aluvchanligi ancha yuqori darajada
saqlanishini ta’minlash uchun takroriy yugurish yoki mashqlarni tezlikda bajarish
usulida faol dam olishni qo’llash oqilona. Har bir bajarilgan yuklama faol dam
olish bo’g’liqdir. Seriyalar orasidagi sakrash ishlari jarayonida dam olish
pauzalarini egiluvchanlik mashqlari bilan, sakrashlarni esa yugurish bilan
almashtirish kerak. Agar ishda sprint ishlatilsa, oyoqdan oyoqqa qisqa sakrashlar
taxminan 100 metr masofadagi seriyalar orasidagi pauzalar bilan almashtiriladi,
oyoqni tizza qismini bukib bir oyoqqda oldinga qadam qo’yib baland ko’tarib
sakrash. Ushbu mashq dam olish pauzasi qancha davom etishiga qarab uch-to’rt
marta amalga oshiriladi. Sakrash jarayoni mushaklarning tezlik bilan yugurish
jarayonida o’zlarining moslashuvchan xususiyatlarini amalga oshirish qobiliyatini
rivojlanishiga samarali ta’sir qiladi [52; 59].
Yugurish paytida tezlikni va uning parametrlarini (qadamlar tezligi va
uzunligi) almashtirish samaradorligini yaxshilash, shuningdek, sportchilarning](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_17.png)
![1
8tezlik sifatini oshirishning samarali vositasi "tartibga ko’ra" 150-300 metr
uzunlikdagi segmentlarni engib o’tishdir. Yugurish paytida yuguruvchiga
masofaning birinchi qismini rejalashtirilgan vaqt bo’yicha, keyin nisbatan yuqori
tezlik bilan, masofaning ikkinchi qismi - kichikroq, qolgan qismi esa barcha kuch
tezlik bilan yugurishi kerak.
Masofaning bergilangan hududlarida yugurish tezligi har birida alohida,
belgilangan maqsadlardan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Maksimal tezlik
qobiliyatini rivojlantirish muammosini hal qilishda qolgan segmentni engib o’tish
kerak. Anaerob jarayonlarni yaxshilash uchun segmentning boshida katta tezlik
bilan ishlash maqsadga muvofiqdir. Yugurish davomiyligiga qarab, tezlashuvlar
orasidagi dam olish pauzasining davomiyligi olti dan o’n daqiqagacha bo’lishi
mumkin [43].
Maksimal yoki submaksimal intensivlikdagi yuqori tezlik yordamida
mashg’ulot jarayonida yugurish, hatto optimal dam olish oraliqlarida ham,
sportchining tanasining ish qobiliyatining pasayishiga va fiziologik
o’zgarishlarning to’planishiga olib keladi. Mashqlarni takrorlash soni (sakrashlar,
yugurishlar va boshqalar) sportchining jismoniy tayyorgarlik darajasiga,
ruxiyatiga, dastur bo’yicha tuzilgan mashqlarni sifatli bajarish ishiga bog’liq.
Tezlik uchun ish hajmi rejalashtirayotganda, butun mashg’ulot davomida nisbatan
yuqori ishlash darajasini saqlab turishingiz kerak. Shunga o’xshash
mashg’ulotning taxminiy hajmi 4-jadvalda ko’rsatilgan.
4-jadvaldagi ko’rsatkichlar qisqa masofaga yuguruvchilarnikidan farq qiladi,
bu o’rta masofaga yugurishda ko’rsatilgan tezlik sifatlarini oshirish zarurati bilan
izohlanadi va mukammal yugurish tezligini rivojlantirish uchun faqat maksimal
yuklama bilan 30 dan 60 metrgacha bo’lgan segmentlarda yugurish qo’llaniladi.
4-jadval
O’rta masofalarda yuguruvchilarning tezlik sifatini oshirish uchun
mashg’ulotlarda olib boriladigan taxminiy yuklamalar parametrlari](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_18.png)
![1
9Segmentlar
uzunligi Segmentlar
soni Seriyadagi
segmentlar
soni Epizodlar
soni Umumiy
yugurish
hajmi, m Yugurish
tezligi, %
40-60 9-10 6 2 500-700 90-95
100 11-14 7 2 1300-1500 85-90
100 12 6 2 900 90-95
150 11-13 6 2 1400-1700 80-90
150 9 5 2 1100 90-95
200 11 6 2 1900 85-90
200 9 5 2 1700 85-95
Alohida mashg’ulot ishida va mikrosiklda tezlik sifa tini oshirish da va
mashg’ulotni rejalashtirishda o’ziga xos xususiyatlar mavjud. 800 metrga
yugur uvchi sportchilar mashg ’ ulot jarayonida qisqa masofalardan tez- tez
foydalanish maqsadga muvofiqdir. Yugurish tezligining 80 dan 90 foizigacha
bo’lgan 200 metrgacha kichik segmentlarda yugurishdan keyin biroz charchoq
fonida uzoq (1000 dan 2000 metrgacha) masofa ni takror lash sportchilar uchun
muhim . Uzoq barqaror yugurishdan so’ng qisqa masofalarga bir xil tezlikda
tezlashish ham ma’qul. Sportchining jismoniy tayyorgarligi darajasiga,
shuningdek, tezlik chidamliligini rivojlantirishga qaratilgan eng muhim
mashg’ulotning yugurish hajmi va pulsatsiyasiga qarab 6 dan 10 gacha
tezlashtirishni amalga oshirish kerak. Agar butun mashg ’ ulot davomida tezlik
sifatlar i ni oshirishga bag’ishlangan bo’lsa, tezlikni yo’naltirish vositalari
mashg’ulotning chigal yozdi qismidan so’ng darhol amalga oshirilishi kerak.
Sprinterlar orasida odatiy bo’lganidek, mashg’ulot mikrosiklida bunday ish bir
kunlik dam olishdan keyin emas, balki aksincha, aerobik yo’nalishga asoslangan
mashg’ulotlardan so’ng mashg’ulot rejasiga kiritiladi.
Mashg ’ ulot davomida t axminan 60 daqiqa davom etadigan uzluksiz
yugurish, yurak urishi daqiqada 150 zarbagacha bo’lishi mumkin. Barcha ishlar
mashg’ulotlardan iborat bo’lib, uning asosiy maqsadi umumiy jismoniy
tayyorgarlikning turli tomonlarini yaxshilash va mikrosiklda faqat tezlik
xususiyatlarini yaxshilash uchun bir xil mashg’ulot ajratilgan. O’rta masofa
yuguruvchi sportchilarning tezlik xususiyatlarini yaxshilash usullari va vositalari](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_19.png)
![2
0butun yillik mashg’ulot siklida qo’llanilishi kerak.
Portlash va tezkor sifatlari ni rivojlantirish vositalari bu harakatlarning siklik
tuzilishiga ega mashqlar, qisqa masofaga yugurish - asiklik harakat li mashqlarga
kiradi (shtanga ni ko’tarish va tortish, balandlikka sakrash, uzunlikka sakrash,
og’irlik bilan sakrash).
Mashg ’ ulot davomida 15-16 yoshli o ’ g ’ il bolalar o ’ rtasida portlovchi va
tezkor kuchnining oshirish muhim vositalari qatoriga yuguruvchilar uchun
quyidagi mashqlarni kiritish imkoniyatiga ega :
1. Giralar yordamida bajariladigan mashqlar . Giralar yordamida turli
mashqlarni bajarish mumkin , yarim o ’ tirish , oldinga bukilish yoki oldinga otilish ,
egilgangan holatdan sakrashni o ’ zlashtirishingiz mumkin . Mashqlarni bajarishda
reaktsiya tezligi maksimaldan ancha past bo ’ lishi kerak . Sakrash mashqlarni
ketma - ket takrorlash va yondashuvlar soni shunday bo ’ lishi kerakki , o ’ rtacha
ko ’ rsatkich o ’ zgarishsiz qolishi kerak . Sportchi mashqlarni kerakli kuch bilan
bajarishi uchun, yuklamalar orasida dam olish tanaffusi bo’lishi kerak.
2. Yo’nalishiga qarab mos keladigan sportchining massasi 75 dan 80
foizgacha bo’lgan shtanga bilan mashqlar (shtanga bilan sakrash, siltanish, yelkada
shtanga bilan sakrash, shtanga bilan o’tirib turish, yarim egilgan holatdan sakrash).
bajarish. Har bir yondashuvda takrorlash soni beshdan ortiq emas, mashqlar
o’rtacha tempda amalga oshiriladi. Ko’p marta ko’paygan sari reaksiya tezligi
pasayadi. To’plamlar orasidagi pauzani takrorlash kerak, shunda sportchi har safar
eng yaxshi tezkor-kuch sifatlarini namoyish qilishi mumkin.
Vaqtlar orasida yurish kerak. Belgilangan mashqni qo’llashda yondashuvlar
soni uning yo’nalishiga mos kelishi kerak, shunda sportchiga kerakli reaktsiya
tezligini tejashga imkon beradi (o’rtacha 6 dan 8 tagacha).
3. Juftlik mashqlari. Yarim egilgan yoki cho’zilgan holatdan oyoq
barmoqlarini ko’tarish kerak, orqama-orqa sherik bilan turib yarim o’tirish
mashqlari va maxsus egiluvchanlikni oshiruvchi mashqlar bajariladi. Ushbu
mashqlarni bajarish shartlari shtanga bilan bajarish mashqlar bilan bir xil.
4. Turgan holda balandlikka sakrash, uzunlikka sakrash. Ushbu](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_20.png)
![2
1vositalarning barchasini amalga oshirish tezligi taxminan eng katta (80 dan 90%
gacha) yoki sublimit (maksimalning 90 dan 95% gacha), kamdan-kam hollarda
maksimal bo’ladi. Sakrash ishlarining bajarilishi ularning sonini aniqlaydi.
Samaradorlikning pasayishi ushbu mashqni bajarishni to’xtatishning oqilona
ekanligidan dalolat beradi. Tezlikni oshirish uchun uch hatlab sakrash va
tezlanishdan uzunlikka sakrash ham zarur. Tezlikning eng katta kuchi, sakrashlar
soni (4-8) yuguruvchilarning individual xususiyatlari, ularning malakasi va
tananing tayyorgarligi bilan belgilanadi.
5. Qum xaltasi mashqlari. Jixozni ishlatish tezligining o’rtacha va o’rtacha
kuchidan yuqori, lekin katta emas. Yondashuvlarning takroriy soni va bir
yondashuvda kerakli harakatlar tezligini kamaytirmasdan sportchining mashq
bajarishga yaroqliligini aniqlash mumkin.
6. Trenajyor mashqlari. Mashq foydalanish va yo’nalish olish trenajyor
qurilmasiga bog’liq. Mashqlar va ulardagi seriyalar sonining barcha
ko’rsatkichlari, bajarilgan ishlarning foizi bilan hisoblanadi, masq orasidagi dam
olish vaqti yuqoridagi mashqlarga mos keladi.
7. Toldirma to’p mashqlari, asosan, tezkor-kuch sifatlarini yaxshilashga
yordam beradi. Harakatlarning maksimal tezligi emas, balki ushbu mashqlarni
bajarish uchun zarur bo’lgan narsa maksimal bo’lishi kerak. Seriyalar va
yondashuvlar soni, dam olish vaqti va bajarilish yuklamasi ulushi mashqni kichik
tezlikda bajarilishini ta’minlashi kerak.
8. Portlash kuchni rivojlanishga doir 60 dan 100 metrgacha bo’lgan
masofada ko’p sonli bajariladigan oyoqdan oyoqqa sakrash mashqi. Debsinish
tezligi katta yoki maksimalga yaqin. Tezlik mashqlari soni sportchining tezlik
komponentini kamaytirmasdan mashqlarni bajarish talab etiladi. Dam olish
tanaffuslarining davomiyligi ushbu talabni amalga oshirishni osonlashtiradigan
tarzda belgilanadi.
9. 40-60 m masofada maksimal tezlik bilan tepalikda yugutish (burchak 10-
15°). Har bir mashqda 3 tadan tezlanish usulida bajarish oqilona. Bitta
mashg’ulotdagi seriyalar soni uchtadan ko’p emas. Tezlik orasidagi pauzaning](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_21.png)
![2
2davomiyligi 3-5 minut, ketma-ketliklar orasidagi - 7 minut. 80 dan 100 m gacha
bo’lgan tekis yuzada to’rt yoki besh marta eng tez masofaning 90-95% tezlik bilan,
yakuniy tezlanishni bilan yugurib o’tish- tepalikka yugurish mashqlarni o’z ichiga
oladi.
10. Oyoqdan oyoqqa tepaga sakrash (10-15 ° gacha burchak ostida).
Sakrash ishlari 50-100 m masofada amalga oshiriladi. Tezliklar soni sportchining
tezlik komponentini kamaytirmasdan mashqlarni bajarish qobiliyatiga qarab
belgilanadi. Dam olish tanaffuslarining davomiyligi ushbu talabni amalga
oshirishni osonlashtiradigan tarzda belgilanadi.
11. Stadion yo’li bo’ylab 30 dan 80 m gacha bo’lgan masofada 90% yoki
undan yuqori tezlikda tezlashuvlar. Yugurishning tezlashuvlar soni sportchi
tezlanishlarda kerakli tezlikni ushlab turishiga mos kelishi kerak. Dam olish uchun
tanaffuslar ham barcha shartlarning bajarilishiga mos kelishi kerak.
12. Oyoqlarni baland ko’tarib yugurish. Harakatlarning tezligi taxminan
maksimal. Masofaning yugurish masofasi 50 m gacha. Jismoniy mashqlar paytida
harakatlarning tezligi pasaymasligi uchun tanaffus oraliqlarining davomiyligi va
segmentlar soni ishga mos kelishi kerak.
Mashg’ulot davomida o’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli o’g’il bolalar
o’rtasida kuch xarakterining chidamliligini rivojlantirish uchun mashqlar:
1. Yarim cho’kilgan holatdan shtanga bilan mashq qilish, oyoqlar
bukilmagan holda sakrash, tizza bo’g’imlarida oyoqlarni bukmasdan, yelkada
shtanga bilan bir oz oldinga surish bilan oyoqdan oyoqqa sakrash. Shtanga og’irligi
maksimal vazndan bo’lgan 60 foizdan oshmasligi kerak. Vositalardan
foydalanganda harakat tezligi biroz kuchliroq, kuchsizroq yoki berlashuv uchun
mos bo’lishi kerak. Mashqlarni boshlashda harakat tezligini pasaytirmasdan
bajarish talab etiladi.
2. Giralar yordamidagi mashqlar, sakrab turish va chayqalish yoki yarim
egilgan holatdan cho’zilishdir. Ushbu vositalarni amalga oshirish uchun zarur
shart-sharoitlar 3-jadvaldagi mashqlar.
3. To’ldirilgan to’plar bilan birlashtirilgan mashqlar. Mashq tezligi eng](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_22.png)
![2
3yuqori yoki chegaraga yaqin. To’plamlar orasidagi dam olish pauzalarining
davomiyligi mashqlar samaradorligi uchun zarur bo’lgan tezlik bilan bajarilish
darajasiga mos kelishi kerak. Jismoniy mashqlar samaradorligi charchoq belgilari
aniqlanmaguncha davom ettiriladi .
4. Aylanma mashg’ulotlar. Ushbu mashg’ulot tezlik va kuch
komponentlarini, xususan, kuch chidamliligini yaxshilashga samarali ta’sir qilish
uchun ishlatiladi. Ishga kiritilgan asosiy mashqlar qisqa vaqt ichida bajarilganda
farqlanadi, ularning muhim qismi qo’llaniladigan qo’shimcha og’irlik bilan amalga
oshiriladi, bu shaxsiy maksimal vaznning 50-70% dan kam bo’lmagan.
5. Yassi yuzada oyoqdan oyoqqa sakrash, qo’llar bilan turli xil mashqlarni
bajarish, tepalikka, qumga. Portlovchi kuchning xarakatga kelishi oyoqdan oyoqqa
o ’ tib baquvvat tebranish bilan birga o ’ z ta ’ sirini boshlaydi . 150 m gacha bo ’ lgan
masofaga sakrashda pauzaning uzunligi 2-2,5 minut . Masq soni - 3-4 marta ,
sportchining shaxsiy tabiiy xususiyatlariga va uning tayyorgarligiga qarab . Xuddi
shu ishning ikkinchi misoli to ’ liq charchoq paydo bo ’ lguncha oyoqdan oyoqqa
sakrashni o ’ z ichiga oladi . Ushbu mashqni qo’llashda sportchi uchta ketma-ket
seriya bajarishi kerak. Dam olish uchun tanaffuslar - 8-10 daqiqa.
6. Katta qadamlar bilan "Kuch" yordamida yugurish, oyoq qadamining
sonini oldinga tez siljitish bilan eng yuqori qadam bilan yugurish. Bunday
yugurishda tekis va qumli erlardan foydalanishingiz kerak. Har bir yugurishning
davomiyligi charchoq belgilari paydo bo’lgan payt bilan belgilanadi. Yugurishning
orasidagi interval yurak tezligini 130-140 zarba / mingacha tiklashga to’g’ri keladi.
Sportchining jismoniy tayyorgarligi yugurish soniga ta’sir qiladi. O’rtacha ish
oyoqlarda toliqish va charchoq alomatlari paydo bo’lganda ushbu mashqdan
foydalanish bilan ishlash to’xtatilishi kerak.
7. 15° dan ortiq bo’lmagan qiyalik burchagida tepalikda yugurish 800
metrgacha bo’lgan masofalarda amalga oshiriladi. Uzoq segmentlarni engib
o’tishda tezlashuv tezligi 85 foizdan oshmaydi, qisqa segmentlarda eng yuqori bu
masofadagi eng yuqorining 90 foizini tashkil qiladi. Bir mashqda tepalikda
yugurishning umumiy hajmi asosiy masofa uzunligidan 2 baravar ko’p bo’lishi](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_23.png)
![2
4mumkin. 400 metr va undan ko’proq masofada tepalikda yugurish paytida yurak
urish tezligi daqiqada 185 zarbadan oshmasligi kerak.
Masofada yugurish jarayonida yugurishning qulay tezligi bilan tekis joydan
foydalanish maqsadga muvofiqdir, davomiyligi, bir xil uzunlikda va tengligi bilan
bog’liq bo’lishi kerak. Yurak tezligini 135-145 zarba / min ga tiklash uchun zarur
bo’lgan dam olish tezlashuvlar orasidagi pauza davomiyligini talab qiladi. Quvvat
qobiliyatiga yo’naltirilgan vositalarni amalga oshirgandan so’ng, dam olish va
moslashuvchanlik uchun bir nechta mashqlar ketma-ketligini, so’ngra 80 dan 100
m gacha bo’lgan masofaga 4-5 marta tezlik bilan yugurishni bajarish tavsiya
etiladi.
Kuchni mashq qilishda nafaqat zarur vositalarning malakali
kombinatsiyasini, balki yillik mashg’ulot sikli davomida ularning hajmini oqilona
rejalashtirishni ham hisobga olish kerak. Kuch mashqlari uchun malakali
sportchilar uchta muhim va xilma-xil uslubiy vazifa bilan ajralib turadi - kuch
sifatini oshirish, ularning tiklanish va takomillashtirishning yuqori darajasini
saqlab qolish. Bu vazifalarni ijobiy amalga oshirish, asosan, yillik mashg’ulotlarda
kuch komponenti vositalari hajmining taqsimlanishiga bog’liq [3; 30; 32; 41; 68].
Qobiliyatni rivojlantirish –bu ma’lum bir natijaga yo’naltirilgan yangi sifat
xarakat jarayonidir. Organizmdagi tezkor-kush sifatlarni rivojlanishi,
mushaklardagi nerv tizimi va organizmning funksional o’zgarishi hisobiga yangi
xarakat natijadorligiga olib keladi. V.S. Belyayev, P.A. Poletayev, S.V. Suryaxin.
[6].
1.3. O’rta masofaga yuguruvchi sportchilarni mashg’ulot jarayonida
tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish
"Birinchi kattalar sport toifasi" ga ega bo’lgan sportchining mashg’ulotlari
yillik mashg’ulot siklidan kelib chiqqan holda yuguruvchilar uchun tasdiqlangan
davrga muvofiq amalga oshiriladi. Bir mashg’ulotning davomiyligi 90 dan 135
minutgacha. Ishning asosi, yuklamadagi yugurish hajmi va intensivligini oshirish,
maxsus tezkor-kuch sifatlarini, texnikasi va taktikasini, yugurish tezligini](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_24.png)
![2
5takomillashtirishga qaratilgan.
Yugurish paytida yuklama miqdori intensivlik so’rovlariga mos kelishi
kerak. Yugurish hajmi kilometrlar soniga qarab belgilanadi. Intensivlik eng katta
tezlikka asoslanadi.
Mashq qilish jarayonida tezliklarning butun diapazoni 3 ta zonada
jamlangan: subkritik, kritik va o’ta kritik, ular o’z navbatida 8 zonaga bo’lingan [2;
19].
- birinchi zona - tiklanish;
- ikkinchisi qo’llab-quvvatlaydi;
- uchinchisi - pastki rivojlanayotgan;
- to’rtinchi - yuqori rivojlanish;
- beshinchisi - tejamkorlik;
- to’rtinchi, beshinchi va oltinchi - kritik tezliklarga ishora qiladi va aralash
xarakterga ega;
- ettinchisi - maksimal;
- sakkizinchisi - super maksimal.
- ettinchi va sakkizinchi - musobaqa davomida qo’llaniladigan o’ta kritik
tezlik.
O’g’illar uchun subkritik tezliklar zonasida (aerob mashqlari) past tezlik
(tayyorgarlik davrida yugurish va mash g ’ ulot oxirida tiklanish, yurak urish tezligi
daqiqada 150 zarbadan yuqori emas) va o’rtacha kross yugurish bo ’ lib yurak
tezligi 150-160 zarba / min).
Kritik tezlikda (aralash yuk lama ) asosan anaerobik vositalar qo’llaniladi,
yurak tezligi daqiqada 170-180 ga etadi.
Superkritik tezliklar zonasida tezlik musoboqada rivojlanadi.
Tayyorgarlik davrida, maksimal darajali bosqichning o’rtasiga etib
kelganida, sportchilar o’rtasida yugurish yuklama miqdori biroz oshadi.
Mashg’ulot davomida 15-16 yoshli yuguruvchilar tayyorgarlik bosqichining
boshida yugurish yuklamasi tezda oshiradilar.
Musoboqa oldidan va musoboqaga tayyorgarlik davrida yugurish hajmining](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_25.png)
![2
6umumiy yuklamasi asta-sekin kamayishi qayd etiladi. Tayyorgarlik davridagi
yugurishning umumiy hajmi nazorat startlari yoki musobaqalar paytida sezilarli
darajada kamaytirilishi va musoboqa bosqichining oxirigacha oqilona saqlanishi
kerak. Bu subkritik tezlik bilan ishlaydigan yuklama hajmning oshirishi kerak.
Subkritik tezlikda yugurishda qonda kislorod etishmasligi va u bilan birga
metabolik kasalliklar paydo bo’lganligi sababli ular ichki muvozanat holatini
saqlaydi, bu esa ko’p miqdordagi yugurish mashqlarini bajarishga imkon beradi,
bu esa chuqur biokimyoviy ta’sir qiladi. Organizmdagi funksional va morfologik
qayta tashkil etishlar, o’rtacha yurak urishi yurak mushaklarining to’g’ri ishlashi
uchun ijobiy holatlarni ko’rsatadi.
Musoboqa oldi, mashg’lotlarda tayyorgarlik bosqichlari o’rtasida teng
taqsimlangan subkritik past tezlikda ish olib boriladi.
Subkritik yugurish tezligi bilan yugurish yuklamasi yillik hajmining 60
foizini tashkil qiladi, shu munosabat bilan sportchilar tomonidan
mashg’ulotlarning tayyorgarlik bosqichida qo’llaniladi va tashkil etadi. Ilg’or
ixtisoslashuv bosqichida bir seansda subkritik past tezlik bilan yugurish hajmining
yuklamasi besh-sakkiz kilometrga to’g’ri keladi, yuguruvchilarning mahorat
darajasi va yoshi o’n besh kilometrgacha oshadi.
Kritik darajada tez yugurishda ishlaydigan hajm yuklamasi to’liq qiymatda
va umumiy yuklama hajmining foizi sifatida ortadi. Sportchilarda yugurishning
kritik tezligi bilan yugurish hajmining yuklanishining asosiy o’sishi ko’p hollarda
uzoq templi yugurish yordamida, eng kichik - uzoq vaqt davomida yugurishda
sodir bo’ladi. Bitta mashg’ulotda muhim tezlik bilan yugurish yuqori hajmi 10-15
km ga teng bo’lishi mumkin, beshdan toqqiz kilometrgacha yugurish tezligidan
foydalanganda, o’rtacha hajmni tashkil etadi.
Yosh xususiyatlari va malakasining oshishi bilan o’ta kritik tez yugurish
zonasida yugurish hajmining yuklamasi qo’shiladi, ammo umumiy hajmga
nisbatan unchalik sezilmaydi. Uning umumiy hajmida bir qismi kamayadi.
Superkritik tez yugurish odatda musobaqadan oldin va musobaqaga tayyorgarlik
davrida qo’llaniladi va yiliga umumiy hajmning taxminan 60-70% ni tashkil qiladi.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_26.png)
![2
7Musoboqa zonasi. Unda yugurish hajmining yuklamasi yosh xususiyatlari va
sportchining malakasining o’sishi bilan ortadi va asosiy berlashuvda ikki baravar
oshadi va uni bir mashgulotda qo’llash mumkin. Yuklamani yanada oshirish
tavsiya etilmaydi, shuning uchun bu hajm ko’pincha masofaning (1500 m) to’g’ri
keladi.
Eng yuqori tezlikda ishlaydigan hajmning yuklamasi biroz oshadi. Yugurish
yuklamasi umumiy miqdorida uning asosiy ustunligi bir yarim foizga oshadi.
Bunday tezlik bilan bir mashg’ulotda sportchilar odatda 0,3-0,6 km yuguradilar.
Shuni ta’kidlash kerakki, yuqori sport malakasiga erishish bosqichida
sportchining shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish kerak. Bu yerda hech qanday
yozish va dastur bo’lmasligi kerak. Yugurish hajmining yuklamasi, segmentlar
soni va tezligi, harakatlar chastotasi va mashg’ulot ishining davomiyligi o’rtacha
sportchilarning psixologik va jismoniy fazilatlari, sog’lig’i holatini hisobga olgan
holda mos kelishi va rejalashtirilgan bo’lishi kerak. .
Vaqt o’tishi bilan hajmning o’sishi va sportni takomillashtirishning ortishi
yaxshiroq shakllantirilgan, shuning uchun yugurish hajmining asosiy yuklamasi
mashg’ulotlarga tayyorgarlik davriga asoslanadi.
Ikkinchi darajali mashqlar umumiy rivojlanish vositalaridan iborat bo’lib,
ularning yo’nalishi bo’g’inlarda manevr va moslashuvchanlikni rivojlantirishga
asoslanadi; harakatlarni muvofiqlashtirishni oshirishga ta’sir qiluvchi mashqlar
(sport o’yinlari elementlari, balandlikka sakrash, to’siqlar); xarakatli o’yinlar va
suzish).
Maxsus kuch mashqlariga e’tibor berish kerak, bu mashg’ulot
sportchilarning jismoniy tayyorgarligi bilan ortadi. Ushbu guruhning yuklama
hajmi umumiy miqdorning 60 dan 70 foizigacha etadi.
Kuch mashq qilish vositalari [62]:
- tashqi kuch bilan va trenajorlarda bajariladigan maxsus kuch mashqlari;
- birinchi va ikkinchi zonalarda tezlashuvlar bilan tepaliklarda yugurish;
- intervalli sprint bilan mashq qilish;
- bir oyoqqa sakrash;](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_27.png)
![2
8- tepaga sakrash va tezlashish;
- yengil sharoitda kross yugurish;
- to’ldima jixoz bilan tezlashish;
- ko’p qirrali sakrashlar;
- qiyin sharoitlarda yugurish (suvda, qorda, qumda);
- mashg’ulotlarga yaqin bo’lgan statik mushaklarning kuchlanishi.
Maxsus kuch mashqlarining yakuniy ko’rsatkichlarini rejalashtirish quyidagi
sxemadan iborat [10]:
- birinchi bosqich - tayyorgarlik davrining boshlanishi - 60 dan 80
kungacha. Vazifa - moslashuvchanlikning qiyosiy quvvat darajasini 120% gacha,
kuch chidamliligini rivojlantirishni - 130% gacha (o’tish davrining oxiriga nisbatan
birinchi sinovda olingan natijalar 100% deb hisoblanadi) ).
- ikkinchisi - maxsus tayyorgarlik bosqichi - 30-35 kun. Vazifa - kuchga
chidamlilik darajasini 245% gacha oshirish, nisbiy quvvat 110% dan past emas.
- uchinchi - qishki musoboqa davri - 25-30 kun. Vazifa - kuchga chidamlilik
darajasini 245%, nisbiy quvvatni - 105% tejash. Kuch quvvatini 145% ga to’plash
uchun mushaklarning moslashuvchanligini oshirish zarurati.
- to’rtinchi - bahor-yoz asosiy va musobaqadan oldingi bosqichning
boshlanishi - 50-60 kun. Vazifa - nisbiy kuchning chidamliligi darajasini - 275%
gacha, quvvatni 125% gacha oshirish.
- beshinchi - musoboqadan oldin - 25-30 kun. Vazifa - kuchning
chidamliligini 345% gacha oshirish va mushaklarning kuch sifatlar ini 140% gacha
to’plash uchun moslashuvchanligini, nisbiy quvvatni 120% dan kam emas.
- oltinchi - musoboqa - 120-150 kun. Vazifa - kuchning chidamliligini 295%
ga, nisbiy quvvatni - 110% ga, mushaklarning kuchni to’plash uchun
moslashuvchanligini - 145% ga saqlash qobiliyati.
Chidamlilik darajasini va kuch-chidamlilik elementlarini tartibga solish
quyidagi vositalar yordamida amalga oshiriladi [70]:
1. Ma’lum bir yukni yotgan holda oyoqlar yordamida itarish (maxsus
trenajorlar) yoki shtanga yordamida o’tirib turish. Bir urinishda beshtagacha](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_28.png)
![2
9mashqni bajarish (o’z vaznining 75-80%). Yuklamaning og’irligi sakkiz
martagacha mashqlarni bajarishga mos kelishi kerak. Og’irligi maksimaldan 90%
oshmasligi kerak. Shtanga yordamida o’tirib turish yoki tez-tez ko’tarish kerak,
dam olish vaqti (10 daqiqagacha) mushaklarni bo’shashtirish mashqlari bilan
to’ldiriladi. Mushaklarning taranglanishi va qisqarish natijasida oksidlanish
jarayonini rivojlanishi uchun asos bo’lib xizmat qiladi. Bu mashq birinchi va
to’rtinchi bosqichlarda sekin mushak tolalarining nisbiy kuchini va mushaklararo
muvofiqlashtirishni yaxshilash uchun ishlatiladi. Kuchli mashg’ulotdan so’ng,
keyingi kun tiklanish uchun kross yugurish tavsiya etiladi.
2. Tayanch xarakat tizimidagi bo’g’imlarda xarakat mashqlarini bajarish.
Ushbu mashg’ulotda vositalar yordamida yuklama oyoq bilan itarish va tortish
kabi xarakatlar mashg’ulot davomida qo’llaniladi. Yuklama oyoqning soni qismi
yordamida itarish; bir oyoq ustida turish, gimnastika devoriga qaragan holda -
biriktirilgan amortizator yordamida, bir oyoqqa o’tirib turish. Amalga oshirish
texnikasi va vaqtlar soni oldingi vositalarga o’xshash.
3. Xuddi shu mashq guruhlari, lekin 80 martagacha yuklama bilan
(maksimaldan 70% gacha). Mashqni portlovchi kuchlanish bilan bajarish kerak,
seriyalar orasidagi pauza (3 seriyagacha) - yurak tezligi 85 zarba / min ga
tiklanmaguncha. Butun yil davomida foydalaniladi: 1-bosqichda - 25; 2-bosqichda
- 8; 3-bosqichda - 4; 4 -bosqichda - 10; 5-bosqichda - 12; 6-bosqichda - 30 ta
mashq.
4. Tepaga sakrash va tezlanish. Haftada 2-3 marta qo’llaniladi.
Mashg’ulotlar butunlay ushbu mashqlarga qaratilgan. 150 dan 400 metrgacha
bo’lgan segmentlar, harakat tezligi 5 ° moyillik burchagida maksimal bilan
taqqoslanadi. Segmentlar bo’yicha pauza - yurak urish tezligi 125 zarba / mingacha
tiklanmaguncha. Bitta seriyaning soni oltitagacha. Seriyalar orasidagi dam olish -
yurak urish tezligi daqiqada 90 martagacha. Bir mashg’ulot uchun takrorlash soni 6
tagacha. Bir mashg’ulot uchun umumiy kilometrlar soni 5-8 tagacha. Ushbu mashq
to’rtinchi bosqichda bajarilishi kerak, bu erda ular mashg’ulotlarga 20 tani o’z
ichiga oladi. Oxirgilar soni kamayadi: beshinchi bosqichda - 3-4; oltinchisi - 8-10.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_29.png)
![3
05. Yadroni oldinga yoki yuqoriga irqitish, tezlik mashqi, ko’p sakrash,
elkada sherik bilan o’tirib turish. Ushbu mashqlarni chigal yozdi mashqlarni
bajarib, egiluvchanlik mashqlaridan so’ng, mushaklarning to’liq ish faoliyati
oshganda bajarish mumkin.
6. Statik kuchlanishlar (10 soniyagacha) - qisqa intervalli yugurishlar
orasida. Oyoqlarning mushaklari statik taranglashishi bo’g’inlardagi yuklamalar
oshadi. Tashqi yuklamalarni bajarishda oyoqlarni egish va egish uchun vositalar
qo’llaniladi. Ushbu guruhning mashqlari 2, 3 va 5-bosqichlarda qo’llaniladi.
7. Kuch mashqlari, shuningdek, aerobik xarakterdagi yugurish jarayonida 6
dan 8 sekundgacha bo’lgan tezlashuvlar bilan ham bog’liq. Mashqlar 2, 2,5 va 3
daqiqalik yugurishdan keyin haddan tashqari tez tezlikda bajarilishi kerak.
Beshinchi mashqdan boshlab, har bir bosqichda tezlashuvlar soni beshdan o’n
ikkiga ko’tariladi. Bu ishda umumiy hajm 400-1000m. Jismoniy mashqlar butun
yil davomida qo’llaniladi. 1-bosqichda - 20 ta mashg’ulot, 2-bosqichda - 15, 3-
bosqichda - 12, 4-bosqichda - 8, 5-bosqichda - 12, 6-bosqichda - 40. Agar butun yil
davomida kuch xarakterini tayyorlashga sarflangan umumiy vaqtni 100% deb
oladigan bo’lsak. Oylar bo’yicha quyidagicha bo’linadi: oktyabr - 10%, noyabr -
20%, dekabr - 7%, yanvar - 10%, fevral - 3%, mart - 22%, aprel - 5%, may - 4%,
iyun - 10%, iyul, avgust, sentyabr - 5%.
Mashg’ulot ijobiy bo’lishi uchun, qoida tariqasida, mashg’ulotlar yillik,
oylik va haftalik ko’p yillik sikllarda taqsimlanadi. Ushbu davrlarning har biri o’z
tartibiga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan o’ziga xos xususiyatlarga ega.
Yillik tayyorgarlik siklini rejalashtirish ikkita makrosikl bilan qurishni
nazarda tutadi - kuz-qish va bahor-yoz davrlari. Qish va yoz ikki davrga bo’linadi:
tayyorgarlik va musoboqa. Yillik sikl (52 hafta) o’n bosqichni o’z ichiga oladi:
orqaga chekinish - oktyabr (4 hafta); birinchi baza - noyabr-dekabr (6 hafta);
maxsus tayyorgarlik - dekabr - yanvar (6 hafta); qishki musobaqalar - yanvar-
fevral (5 hafta); qishki reabilitatsiya - mart (2 hafta); ikkinchi asosiy ta’lim - mart-
aprel (6 hafta); musoboqadan oldingi - may (4 hafta); sport formasini rivojlantirish
- iyun-iyul (7 hafta); asosiy musobaqalarga bevosita tayyorgarlik - iyul-avgust (8](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_30.png)
![3
1hafta); o’tish davri - sentyabr (4 hafta).
Yuqoridagi bosqichlarni uslubiy jihatdan to’ldiradigan tizimli birlik 7 kunlik
mikrosikldir. O’rta masofaga yuguruvchi sportchilarda 8 mikrosikl bor [81]:
1. Qayta tiklovchi. Yugurish hajmi 1-2 intensivlik zonalari. Mashq va
musobaqadan keyin tanani tiklash yo’nalishi.
2. Tayyorlov. 1-3 intensivlik zonalarini (90-95%) va 4-chi (5-10%)
qo’llaniladi. Sportchining tanasi asta-sekin katta mikrosikllariga tayyorlanadi. Tog’
zonalarida bo’lishning dastlabki kunlarida tayyorlov bosqichi qo’llaniladi.
3. Quvvat. Texnik ko’nikmalarni rivojlantirish, katta mikrosikllari va
musobaqalardan keyin funktsiyalarni bajarish.
4. Kuch. Tezkor-kuch sifatlari va kuch sifatlarini, umumiy jismoniy
tayyorgarlikni yaxshilashga yo’naltirish. Bahorda asosiy tayyorgarlik bosqichida 2-
4 marta va kuzda 1-2 marta qo’llaniladi.
5. Maksimal. 1-3-zonalarda ish hajmi - 80-85%, 4-6- bosqichda 10-15%, 7-
8 bosqichda -3%. Psixologik fazilatlarni rivojlantirish, funktsional tayyorgarlikni
oshirish.
6. Ta’sir kuchli. Yuklamaning intensivligi sezilarli darajada ishlab
chiqariladi: 1-3 zonalar - 75% gacha; 4-6 - 15-20%; 7-8 - 10% gacha. Asosiy
musoboqalarga tayyorgarlik ko’rish, maxsus chidamlilikni yaxshilash.
7. Musoboqa oldi. Asosiy maqsad yuklamani kamaytirish: yugurishdagi
yuklama hajmi - yuqoridagi mikrosiklning 60%. To’rtinchi-oltinchi intensivlik
zonalarida mashqlar yo’q, birinchi-uchinchi - 80 dan 88% gacha, ettinchi-
sakkizinchi - 12-16%. Harakatlarning tezligi oshadi biroq, yugurish intensivligi va
hajmining pasayadi.
8. Mikrosikllar har bir yuguruvchi uchun uning xususiyatlari va
tayyorgarlik darajasiga qarab individual ravishda yaratiladi.
Haftalik mikrosikl mashg’ulot davomida katta yuklamada uch marta amalga
oshiriladi: chorshanba, juma, yakshanba, ularni muntazam mashg’ulotlar bilan
almashtiradi. O’rtacha yuklama bilan kross yugurish haftaning dushanba va shanba
kunlari o’tkaziladi. Mashg’ulot haftasining asosiy tiklanish kuni yakshanba bo’lib,](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_31.png)
![3
2unda tekis sirt ustida yugurish yoki yopiq suzish havzalarida (kurol usulida) erkin
suzish amalga oshiriladi.
Kuz-qish davri. Asosiy bosqich. Maqsad tanani muayyan yuklama asosida
tayyorlashga qaratilgan. Vazifalar - umumiy jismoniy tayyorgarlik darajasi va
aerobik jarayonlarning kuchini oshirish.
Asosiy vosita - yugurish hajmini maksimal darajaga etkazish va
mashg’ulotlarning sifatini oshirish uchun mashq bajarilish tezligi amalda ko’tarish.
Kross yugurish ish yuklamasining hajmi uchinchi zonaga 12-18 km, yugurish
tezligi 3-5 km va 0,5-1,5 km turli masofalarda yugurish (4-5 zonalar). Asta-sekin
boshlang mashqlar yumshoq sirt ustida sakrash yordamida boshlansa yoki tog’
sharoitida yugurish.
Mikrosiklda uch marta, kuch sifatini rivojlantirish uchun mashg’ulotlar
o’tkaziladi.
Maxsus bosqich. Ushbu bosqichning maqsadi yuguruvchining tanasining
funktsiyanal xarakat faollifini qish mavsumidagi musobaqalardagi startga
tayyorlashdir. Vazifalar xarakat faollifini oshirish, funksional tejamkorlik, tezlik
xarakatini oshirish.
Asosiy vositalar - umumiy jismoniy tayyorgarlik hajmining qisqarishi,
tempda yugurish hajmini maksimal tezlikda oshirish, su’niy to’siqlar osha sakrash
va yugurish xarakatini oshirish va yuqori tezlik darajasida o’zgaruvchan yugurish
tashkil etish.
Qishki musoboqalar. Maqsad – mashg’ulotlarda to’plangan tezkor-kuch
sifatlarni musoboqa jarayonida namoyon etish. Yopiq inshootlarda masofani bosib
o’tishning texnik darajasini oshirish, tezkor-kuch ko’rsatkichlarini samarali ishlab
chiqish, maxsus chidamlilikni yaxshilash vazifalari.
Vositalar - qishki musobaqalar mashg’ulotlarni tayyorgarlik davrida xar hil
usullaridan foydalanib o’tqazish imkoniyatini beradi va tegishli yuklama asosida
mashg’ulotlarni olib boorish uchun zarur shart-sharoitlar bilan ta’minlaydi.
Bahor-yoz davri, tayyorgarlik bosqichi. Maqsad - og’ir yuklamadagi, qishki
musobaqalardan so’ng sportchining jismoniy va psixologik ruhiyatini yangilash.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_32.png)
![3
3Vazifalar - yengil mashg’ulotlar yordamida tananing funktsional
imkoniyatlarini oshirish, sportchilarni psixologik stres holatidan chiqarish.
Usul - uzoq bir xil temp bilan kross yugurish.
Bahordagi asosiy tayyorgarlik bosqichi. Maqsad - yuguruvchining tanasida
hosil bo’lgan sifatlarini aniq mashg’ulotlar yordamida maxsus jismoniy
tayyorgarlik mashqlarni amalga oshirish. Vazifalar - tezkor-kuch mashqlari
darajasini oshirish, aerobik qobiliyatlarni yaxshilash.
Bahor-yoz oylarida musobaqa oldi tayyorgarlik bosqichi. Maqsad -
mavsumning asosiy startlariga tayyorgarlik ko’rish. Vazifalar - yugurishning
texnik darajasini oshirish, maxsus chidamkorlik sifatlarini shakllantirish va
darajasini oshirish, aerob va anaerob sifatlarni yaxshilash. Mavsumdagi
mashgulotlarda takroriy mashqlar takrorlash.
Sport formasining rivojlanish bosqichi. Maqsad – musoba oldi xarakterdagi
mashg’ulotlarda sportchining sport formasi ko’rsatkichlarini oshirish. Vazifalar –
shakllangan tezkor-kuch va umumiy jismoniy tayyorgarlik qobiliyatlarni hamda
chidamkorlik sifatlarni musoboqa davomida saqlash va tayyor turish.
Vositalar - nazorat yugutish va musobaqalar, intervalli va takroriy yugurish.
Mashg’ulotda yugurish hajmlarining kamayishi ularning yuklamasii oshirish bilan
qoplanadi.
Mavsumning asosiy startlariga bevosita tayyorgarlik bosqichi. Maqsad -
asosiy psixologik va jismoniy tayyorlik ko’rish. Vazifalar -sportchi tanasida ishlab
chiqarilgan yuqori potentsial imkoniyatlarini saqlab qolish, uning mehnat va
harakat funksiyasidagi yuqori darajadagi faolligini ta’minlab turish.
Bu erda ochiq havoda dam olish, suzish va tiklanishning ahamiyati katta.
Sportchi qanday natijani ko’zlashi kerakligini aniq ko’rsatish kerak.
O’tish davri. Maqsad - faol dam olish, suzish va to’liq tiklanish. Davrning
davomiyligi uch dan to’rt haftagacha.
O’tish davri barcha startlardan keyin amalga oshiriladi. Maqsad - faol dam
olish, suzish, davolanish, sport dispanserida yuguruvchilarni tekshirish, aniqlangan
jarohatlar, kasalliklarni oldini olish. Har bir sportchi uchun mashg’ulotlardagi](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_33.png)
![3
4yuklama shaxsiydir: haftasiga 3-4 mashq, bular sekin yugurish, yurish, suzishdan
iborat.
Sportchi organizmini tiklanish jarayoni mashg’ulotlar o’rtasida passiv yoki
faol dam olish yoki ish jarayonida sodir bo’lishi mumkin. O’tish davrida ba’zi
etarli darajada rivojlanmagan jismoniy fazilatlar ustida ishlash imkoniyati mavjud.
Ta’lim metodologiyasi hozirda juda ko’p qirrali, shuning uchu
yuguruvchining tana tizimlari va organlarini me’yoridan ortiqcha mashq qilishga
yo’l qo’ymaydi.
Interval asosida dam olib yugurish bajarilgan ish darajasini, yugurishdan
keyin tiklanish darajasini, dam olish pauzalarini aniqlashga imkonini beradi. Qayta
tiklash jarayonlari darajasi o’zaro bog’liq bo’lgan asosiy ko’rsatkich bu dam olish
pauza vaqtidir. Charchoqni ko’rsatadigan sub’ektiv va ob’ektiv omillar ortiqcha
mashg’ulotlarning oldini olish uchun ko’pincha mashg’ulot jarayonida uzoqroq
vaqtinchalik dam olish pauzalari qo’llaniladi. Shuning uchun barcha ishlar
oldindan belgilangan parametrlar bilan ketma-ket amalga oshiriladi.
Qayta tiklashni nazorat qilish usullari- mashqlar, yugurish, yoki turli
intensivlikdagi yurishlar o’rtasida sifatli masqlarni bajarish bilan belgilanadi.
Sauna, massaj, suzish, tiklanish jarayonlarning fizioterapiyadagi har xil
turdagi biomedikal vositalariga kiritilgan. Sportchining ixtisosligini inobatga
olinib, tanasiga ijobiy ta’sirini hisobga olib, ulardan unumli foydalanish va
tiklanish jarayonlari qo’llaniladi.
Bir hil vositalardan uzoq muddatda foydalanish, tiklanuvchi xususiyatlarni
pasayashiga olib keladi, bu L. A. Ioffe va boshqa olimlar isbotidir. Agar umumiy
global ta’sir vositalari qo’llanilsa (umumiy qo’lbola, suvli gidromassajlar hammom
jarayonida), keyin moillik jarayoni asta-sekin engib o’tadi. Tanani tiklash
jarayonida ta’biiy vositalardan foydalanish maqsadga muvoffiq: salbiy bosim
(stress), harorat ta’siri, massaj va erektro massaj yordamida.
Tiklanish xususiyatiga ega kompleks vositalardan foydalanish ko’proq natija
beradi. Misol uchun, tana harorati bosimini suv protseduralari bilan, har xil turdagi
massaj turlari bilan birlashtirilishi mumkin. Kompleks vositalardan va mahalliy](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_34.png)
![3
5ta’sir vositalarini qo’llashdan oldin, birinchi navbatda global ta’sir etuvchi
vositalaridan foydalanish kerakligini hisobga olish kerak.
Vibromassaj, mahalliy massaj qo’llar yordamida, gidromassaj,
elektrolight protseduralari (elektr stimulyatsiyasi, galvanizatsiya, so-lyuks va
boshqalar) tiklanishning asosiy samarali vositasidir.
Tashqi periferik reaktsiyalarga asoslangan bir qancha usullar mavjud bo’lib,
ular ko’p qirrali darajadagi yuklamani ishlab chiqarishda sportchilarni qo’llab-
quvvatlaydi, uning fiziologik va ichki holatini o’zgartiradi. Ba’zi usullar
psixologik holatning o’zgarishiga ta’sir qiladi (sportchilarning kayfiyati, ularning
fikrlash pog’onasi), boshqa usullar - sportchi asab tizimining markaziy va periferik
funktsiyalariga ta’sir qiladi. Qayta tiklash jarayonlarining ijobiy ta’siri, bu ijobiy
emosional fon uchun omil hisoblanadi.
Professional sport mashg’ulotlari usullarida avtogen va relaksasion-dam
olish, gipnoz, shuningdek, o’z-o’zini nazorat qilish keng qo’llaniladi. Muayyan
vositalar va usullardan foydalanish faqat ushbu sohada malakali va malakali
psixologlarning rahbarligi ostida amalga oshiriladi. Sportchilarni ijobiy emosional
hissiyot muhitni yaratish bo’yicha ishning asosiy qismini shug’ullanuvchilar
guruhida yoqimli do’stona muhitni tashkil etish, yuguruvchining bo’sh vaqtining
bir qismini nazorat qilish va psixologik muvofiqlikni tahlil qilish mas’uliyati
bo’lgan shifokorlar va murabbiylar bajarishi mumkin.
Sportchini qayta tiklanish jarayoniga yordam beruvchi omil bu-kaloriyaga
boy iste’mol oziq-ovqat maxsulotlari va WADA tomonidan tasdiqlangan
vitaminlar. Ellen Koleman [ 6 ].
5-jadval
Mahsulot
guruhlari Tavsiya etiladigan
mahsulotlar Me’yorida iste’mol
qilinadigan
mahsulotlar Tavsiya etilmaydigan
mahsulotlar
Yorma Undan qilingan non,
shakar va tuzning
minimal miqdori
bo’lgan don
mahsulotlari (bo’tqa,
nonushta eguligi, Kruasan (shirinlik)](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_35.png)
![3
6makaron, guruch )
Sutli
mahsulot Yog'isizlangan sut, juda
kam yog'li pishloqlar,
kam yog'li tvorog,
kam yog'li yogurtlar Yarim yog'li sut, kam
yog'li pishloqlar,
masalan, eden, gouda,
kambert va boshqalar,
o’rtacha yog'li yogurt To’liq sut va
qaymoq,
quyultirilgan sut,
yuqori yog'li
yogurtlar va
pishloqlar
Tuxum Tuxum oqi Haftada 2 ta tuxum
Sho’rvalar Sabzavotli sho’rvalar Yog’ miqdoriga boy
bulyonlar
va yuqori yog'li
sho’rvalar
Baliq Har qanday oq baliq
(qaynatilgan, panjara,
qovurilgan), terisini
iste'mol qilmaslik
kerak (sardina, kilka ) Zaytun yoki boshqa
kaloriyasi kam
bo’lgan yog'larda
qovurilgan baliq Noma'lum yoki ruxsat
etilmagan yog'da yoki
o’simlik yog'ida
qovurilgan ikra, baliq
Dengiz
mahsulotla
ri Dengiz osti maxsulotlari Midiya, omar,
qisqichbaqalar Qisqichbaqalar,
omarlar, kalamar
Go’sht Kurka, tovuq, quyon
go’shti (parranda
go’shtidan terini olib
tashlash kerak) Juda yog'siz mol
go’shti, laxm, bekon,
cho’chqa go’shti,
kolbasa mol go’shti,
yog'li tovuqlar,
kurkalar,
hayvonlarning jigari
oyiga 2 marta O’rdak, g'oz, barcha
yog'li go’shtlar, oddiy
kolbasa salam, qush
terisi, go’shtli pirog,
jigar (buyraklar, jigar,
miya va boshqalar)
Yog'lar Zaytun yog'i,
kungaboqar,
makkajo’xori,
yeryong'oq yog'i,
yumshoq margarinlar Sariyog ', cho’chqa
yog'i, mol go’shti
yog'i, qaynatilgan
yog'lar, qattiq
margarinlar, pishirish
moylari,
cho’chqa yog'i, gidro
yog'i
Sabzavotla
r va
mevalar Barcha xom va
muzlatilgan
sabzavotlar, ayniqsa
yashil loviya,
qaynatilgan yoki
qovurilgan kartoshka, Ruxsat etilgan yog'lar
bilan pishirilgan
qovurilgan kartoshka Noma'lum yoki ruxsat
etilmagan yog' bilan
pishirilgan kartoshka,
sabzavotlar yoki
guruch, kartoshka
chipsilar,](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_36.png)
![3
7barcha yangi mevalar,
muzlatilgan yoki
konservalangan
mevalar (shakarsiz) konservalangan
tuzlangan sabzavotlar
Shirinliklar Jelle, yog'siz sutga
asoslangan pishiriqlar,
mevalar
salatlar Yog' yoki qaymoqqa
asoslangan
muzqaymoq,
pudinglar, xamir va
kremlar
Pishiriqlar Yumshoq
margarinlar bilan
tayyorlangan
pishiriqlar va
pechene
yoki o’simlik
moylari Do’konda sotib
olingan pishiriqlar va
pechene, pirog, vafli
pudinglar va
boshqalar.
Qandolat
mahsuloti Marzipan, halva,
karamel, nuga Shokolad, shokoladli
konfet, shokoladli
moy, kokos yong'og'i
konfetlar
Yong'oqlar Yong'oq, funduk,
bodom, yer yong'oq Braziliya
yong'oqlari, pista Tuzli yong'oqlar,
kokos yong'og'i,
keshu
Ichimliklar Eriydigan yoki
filtrlangan qahva, choy,
suv, kaloriyasiz
ichimliklar Spirtli ichimliklar, kam
yog'li shokoladli
ichimliklar Shokolad ichimliklar,
turk qahvasi
6-jadval
Vitaminlar va minerallarni xavfsiz qabul qilishning yuqori chegaralari
Vitaminlar* 6
Yuqori qabul
qilinadigan daraja Minerallar Yuqori qabul qilinadigan
daraja
A 3000 mkg (3 mg) Kaltsiy 2500 mg
E 1000 mg Fosfor 4000 mg
D 50 mkg (2000 I.U.) Magniy 350 mg
C 2000 mg Temir 45 mg
B6 100 mg Sink 40 mg
PP 35 mg Mis 10 mg
Foliyeva
kislota 1000 mkg (1 mg) Ftor 10 mg
Selen 400 mkg (0,4 mg)
Molibden 2 mg](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_37.png)
![3
8 Yod 1100 mkg (1,1 mg)
Birinchi bob bo’yicha xulosalar
800 m o’rta masofalarning eng qisqasi bo’lib, ko’pchilik tomonidan uzoq
sprint deb hisoblanadi. Shuning uchun biz o’quv jarayoni dasturini rejalashtirishda
e’tiborimizni mashg’lot jarayonida tezkor-kuch sifatlarini rivojlantirishga
qaratamiz.
Ixtisosligi 800 m masofa bo’lgan sportchilarning maxsus chidamliligi va
yugurish tezligini yanada shakllantirish bilan uzoq vaqtdan beri ishlab chiqilgan va
sinovdan o’tgan, unutilgan vositalar va usullardan foydalanish maqsadga
muvofiqdir:
- intervall usuli (aniq belgilangan dam olish oraliqlarida masofani yugurib o’tish);
- o’zgaruvchan usul (turli intensivlikdagi yugurishning uzluksiz almashinishi);
- takroriy usul (dam olish oralig’ida takroriy mashqlar, uning davomida mehnat
qobiliyatini to’liq tiklash sodir bo’ladi);
- nazorat qilish usuli (tanlangan masofani eng yaxshi natija bilan bosib o’tish).
Giri yordamida mashqlar, shtanga mashqlari va boshqa kuch-quvvat
mashqlari. Mashg’ulotning turli bosqichlarida ulardan malakali foydalanish 800 m
yuguruvchilarni tayyorlashga sifatli va malakali yondashish imkonini beradi.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_38.png)
![3
92-BOB TADQIQOT USULLARI VA SHAKLLANTIRILISHI
2.1.Tadqiqot usullari
Tadqiqotning maqsad va vazifalarini hal qilish uchun biz quyidagi tadqiqot
usullaridan foydalandik:
- ilmiy va uslubiy adabiyotlarni tahlil qilish;
- pedagogik kuzatish;
- pedagogik test;
- pedagogik eksperiment;
- matematik statistika usullari. (Styudent jadvali bo’yicha)
Ilmiy va uslubiy adabiyotlarni tahlil qilish
Tadqiqot davomida juda ko’p miqdordagi ilmiy va uslubiy manbalar (82 ta
manba) tahlil qilindi. Nazariy jihatlar batafsil ko’rib chiqildi:
- O’zbekiston va dunyoda yengil atletikaning o rta masofaga yugurishniʻ
rivojlantirish;
- Ixtisosligi 800 m masofa bo’lgan 15-16 yoshli yuguruvchi (o’g’il bolalar)
sportchilar uchun mashg’ulot jarayonini tashkil etish xususiyatlari;
- O’rta masofaga yuguruvchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligi
xususiyatlari.
Pedagogik kuzatish
Ushbu usul o’rta masofaga (800 m) sportchilar uchun tavsiya etilgan maxsus
jismoniy tayyorgarlik dasturini amalga oshirish sifatini nazorat qilish uchun
ishlatilgan. Sportchilarning individual sport kundaliklari yozuvlari (ishning
mazmuni, hajmi va intensivligi) tahlil qilindi.
Pedagogik test
Umumiy va maxsus jismoniy tayyorgarlik darajasini baholash uchun
pedagogik test sinovlari o’tkazildi. Ushbu ishda quyidagi pedagogik testlardan
foydalanilgan:
Amaldagi tezlik sifatlarini aniqlash uchun:
- harakatda 60 metrga yugurish;](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_39.png)
![4
0- baland startdan 60 metrga yugurish.
Tezkor-kuch sifatlarining namoyon bo’lish darajasini baholash uchun
quyidagi test qo’llaniladi:
- tik turgan holda uzunlikka sakrash.
Quvvat qobiliyati darajasini aniqlash uchun ushbu sinovdan foydalanildi:
- 1 daqiqa ichida o’tirib turish.
Maxsus (tezlik) chidamlilikning namoyon bo’lish darajasini o’lchash uchun
quyidagilar qo’llaniladi:
- 300 metrga yugurish;
- 800 metrga yugurish.
Umumiy chidamlilik testini aniqlash uchun quyidagilar qo’llaniladi:
- 1500 metrga yugurish.
Pedagogik test ikki bosqichda o’tkazildi:
- boshlang’ich pedagogik test 2021-yil avgust oyida o’tkazildi;
- yakuniy pedagogik test 2022 yil aprel oyida o’tkazildi.
Har bir diagnostika bo’limidan so’ng olingan natijalarni tahlil qilindi,
so’ngra qo’llaniladigan tajriba dasturning samaradorligini izohlash amalga
oshirildi. Tajriba davomida asosiy berlashuv masofasi (800 metr) yugurishda
ko’rsatkich qayd etildi. Asosiy ko’rsatgichlar tasdiqlangan yozgi musobaqalar
taqvimi (2022 yil mart-aprel) asos qilib olindi.
Pedagogik eksperiment
Pedagogik tajriba 800 m masofaga yuguruvchi o’g’illar uchun ishlab
chiqilgan maxsus jismoniy tayyorgarlik dasturining samaradorligini aniqlash
uchun o’tkazildi. Uning mohiyati shundan iboratki, tajriba guruhning mashg’ulot
jarayoniga tayyorgarlik va musobaqa davrlarida 3.2-bobda tavsiflangan tezkor-
kuch yo’nalishi mashqlari kiritilgan.
Matematik statistika usullari
Tadqiqot natijalarining ishonchliligi va asosliligini ta’minlash uchun ishda
olingan natijalarni matematik va statistik qayta ishlash qo’llanilgan, ular maxsus
adabiyotlarda tavsiflangan matematik statistikaning o’rtacha arifmetik hisobi](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_40.png)
![4
1yuritish e’tirof etilgan usullari bo’yicha qayta ishlangan, hisoblash bilan. Styudent
jadvali bo’yicha farqlarning ishonchliligi tekshirilgan natijalar bilan variatsion
qatorning o’rtacha arifmetik qiymati.
Natijalarni matematik qayta ishlash personal kompyuterda Word va Excel
dasturlari yordamida amalga oshirildi.
E K
X= ^ - n
X - variatsion qatorning o’rtacha arifmetik qiymati;
£ - miqdori;
V - variantlar;
n - tadqiqotda namuna ishtirokchilari soni.
_ ( K max - V min)
o = - ---------------------- -
h
Vmax. - maksimal qiymatning varianti;
Vmin. - minimal qiymatning varianti;
5 - o’rtacha arifmetikning o’rtacha xatosi;
h - o’zgaruvchan seriyaning amplitudasiga asoslangan 5 ni aniqlash uchun
jadval koeffitsienti (maxsus jadval bo’yicha h qiymati).
o m=-m=yjn
m - berilgan namuna uchun xato.
O’rtacha farqni hisoblash:
t - farq xatosi
t = Me - Mk
^she2 + shk2
f - erkinlik darajasi soni
f =pe+pk-2
p - individual natijalarning umumiy soni
r - Styudent mezoni bo’yicha farqlarning ishonchliligi;](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_41.png)
![4
2* - Styudent t bo’yicha farqlarning ishonchliligi - mezon 0,05 darajasida
Ko’rsatkichlarning foiz o’sishi quyidagi formula bo’yicha aniqlandi:
M1 - M2 x 100%
2.2. Tadqiqotning shakllanishi
Tadqiqot asoslari. Tajriba 2021 yil avgust oyidan 2022 yil aprel oyiga qadar
“Samarqand viloyati sportning o’yin turlari va yengil atletika bo’yicha
ixtisoslashtirilgan bolalar va o’smirlar sport maktabi” bazasida o’tkazildi.
Pedagogik tajribada 15-16 yoshli va sport malakasi bo’yicha ikkinchi sport
toifasiga mos keladigan 12 nafar sportchi ishtirok etdi. Nazorat testidan so’ng
ikkita guruh tuzildi: nazorat (n = 6) va tajriba (n = 6).
Tadqiqot 2021 yil avgust oyidan 2022 yil aprel oyiga qadar o’tkazildi, uchta
asosiy bosqich aniqlandi. Har bir bosqichda jismoniy tarbiya va sport sohasidagi
pedagogik tadqiqotlarda qo’llaniladigan tadqiqotning barcha talablari, maqsad va
vazifalariga javob beradigan usullar, vositalar va tashkil etish shakllari qo’llanildi.
Birinchi bosqichda (2021 yil avgust-oktyabr) - ushbu tadqiqot muammosi
bo’yicha mahalliy va xorijiy ilmiy-uslubiy manbalarning nazariy tahlili o’tkazildi;
tajriba bazani izlash ishlari olib borildi, tadqiqotda foydalaniladigan diagnostika
vositalari, usullari va usullari tanlab olindi, shuningdek, 800 metrga yuguruvchilar
uchun maxsus jismoniy tayyorgarlik dasturi ishlab chiqildi.
Ikkinchi bosqichda (2021 yil noyabr- 2022 yil yanvar) maxsus jismoniy
tayyorgarlikni takomillashtirishning dastlabki va nazorat bosqichlarida test
sinovlari o’tkazildi, o’rta masofaga yuguruvchilarning maxsus jismoniy
tayyorgarligini oshirish dasturi joriy etildi va o’rganish natijalari qayta ishlab
chiqildi.
Uchinchi bosqichda (2022 yil fevral-aprel) tajriba natijalariga matematik va
statistik ishlov berish amalga oshirildi, tadqiqot natijalari bo’yicha xulosalar tuzildi
va dissertatsiya ishi tuzildi.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_42.png)
![433-BOB TADQIQOT NATIJALARI VA ULARNING MUHOKAMASI
3.1. O’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilar o’rtasida tadqiqot
yakuniga ko’ra o’tkazilgan me’yoriy test sinovlar
Tadqiqotimiz natijasida 15-16 yoshli 800 metrga yuguruvchi o’g’il
sportchilar uchun mashg’ulot jarayonida tezkor-kuch sifatlarini rivojlantirishga
qaratilgan o’quv dasturimizda asosan, ko’zda tutilgan sinov ko’rsatkichlar (7-11
jadval) aniqlandi.
Quyida keltirilgan ma’lumotlarga ko’ra, shuni aytishimiz mumkinki,
tajribadan oldin nazorat va tajriba guruhlardagi barcha testlar natijalari bir-biridan
deyarli farq qilmadi (P> 0,05).
Tezlik sifatini tavsiflovchi testda (30 metrga yugurish va baland startdan 60
metrga yugurish) biz quyidagi natijalarga erishdik:
- nazorat guruhida 4,26±0,03 sek;
- tajriba guruhda 4,27±0,02 sek;
- nazorat guruhida 7, 64 ±0,03 sek;
- tajriba guruhida 7,65±0,06 sek 7- jadval
Sportchilarning tezlik sifatlar i ko’rsatkichlari o’rtacha ko’rsatkichdan past
darajaga to’g’ri keladi. Umumiy jismoniy tayyorgarlik va maxsus jismoniy
tayyorgarlik bo ’ yicha erishilgan natijalar 2018-2020 yil tasdiqlangan “ Yagona
sport tasnifi ” ko ’ rsatgichlari bilan taqqoslan ganda yengil atletika bo ’ yicha o ’ rta
masofaga yuguruvchi “ sport kamolot guruhi ” uchun qabul qilish normativi
bajarilgani ma ’ lum bo ’ ldi . ( 3 - ilova , 2- jadval ).
7- jadval
Tadqiqotgacha bo’lgan sportchilarning tezlik sifatlarni
tekshirish natijalari
Testlar
Ko’rsatkichlar (M±m)
30 m masofaga yugurish Baland startdan 60 m
masofaga yugurish, s
Nazorat guruhi (n=8) 4.26±0,03
(o’rtachadan past) 7.64±0,03
(o’rtachadan past)](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_43.png)
![44Tajriba guruhi (n=8) 4.27±0,03
(o’rtachadan past) 7.65±0,06
(o’rtachadan past)
R >0,05 >0,05
Maxsus (tezlik) chidamliligining rivojlanish darajasini aks ettiruvchi testda
(baland startdan 300 metrga yugurish va 800 metrga yugurish):
- nazorat guruhida 42, 24 ±0,5 sek;
- tajriba guruhda 42, 22 ±0,6 sek;
- nazorat guruhida 2 : 05, 36 ±2,14 min;
- tajriba guruhda 2: 05 , 38 ±2,2 min ( 8 -jadval).
Sportchilarning tezlikka chidamliligi ham o’rtachadan past darajaga to’g’ri
keldi (3-ilova, 2-jadval).
8-jadval
Tadqiqotgacha bo’lgan sportchilarning maxsus (tezlik) chidamliligining tekshirish
natijalari
Testlar
Ko’rsatkichlar (M±m)
Baland startdan 300 m
masofaga yugurish, s 800 m yugurish, min, s
Nazorat guruhi (n=8) 4 2 , 24 ±0,51
(o’rtachadan past) 2: 05 ,36±2,14
(o’rtachadan past)
Tajriba guruhi (n=8) 42, 22 ±0,6
(o’rtachadan past daraja) 2: 05 ,38±2.26
(o rtachadan past daraja)ʻ
R >0,05 >0,05
Tezkor-kuch sifatlarni aniqlaydigan testda (joydan turib uzunlikka sakrash)
quyidagi natijalarga erishildi:
- nazorat guruhida 2 1 0,5±3,55 sm;
- tajriba guruhida 205±5,62 sm. ( 9 -jadval).
Sportchilarning tezkor-kuch sifatlari o’rtachadan past darajaga to’g’ri
keladi (3-ilova, 2-jadval).](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_44.png)
![45 9-jadval
Tadqiqotgacha bo’lgan sportchilarning tezkor-kuch sifatlarini tekshirish natijalari
Testlar
Ko’rsatkichlar (M±m)
Tik turgan holda uzunlikka sakrash, sm
Nazorat guruhi (n=8) 210,5±3,55 (o’rtachadan past daraja)
Tajriba guruhi (n=8) 205, 0 ±5.62 (o rtachadan past daraja)ʻ
R >0,05
Kuchli chidamlilikni tavsiflovchi testda - 1 daqiqada o ’ tirib turish mashqda ,
quyidagi natijarga erishdik:
- nazorat guruhida 62±3 marta;
- tajriba guruhda 61±4 marta ( 10 -jadval).
10 -jadval
Tadqiqotgacha bo’lgan sportchilarning kuch-chidamlilik sinovi natijalari
Testlar
Ko’rsatkichlar (M±m)
1 daqiqa, necha marta o’tirib turish
Nazorat guruhi (n=8) 62±3
Tajriba guruhi (n=8) 61±4
R >0,05
Umumiy chidamlilik darajasini aniqlaydigan testda (1500 m yugurish)
quyidagi natijalarga erishdik:
- nazorat guruhida 4:28,53±4,18;
- tajriba guruhda 4:28,24±5.1 ( 11 -jadval).
O’rtacha sportchilarda umumiy chidamlilik darajasi o’rtachadan yuqori
darajaga to’g’ri keladi (3-ilova, 2-jadval).
11-jadval
Tadqiqotgacha bo’lgan sportchilarning umumiy chidamlilikni tekshirish natijalari](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_45.png)
![46Testlar
Ko’rsatkichlar (M±m)
1500 m yugurish
Nazorat guruhi (n=8) 4:28,53±4.18 (o rtachadan yuqori)ʻ
Tajriba guruhi (n=8) 4:28,24±5.1 (o rtachadan yuqori daraja)
ʻ
R >0,05
O ’ g ’ il sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligi darajasini belgilovchi
nazorat va sinov normativlar (qishki musobaqa mavsumi) va yakuniy (yozgi
musobaqa mavsumi) attestatsiyasi shaklida o’tkazildi (2-ilova, 1-jadval).
Olingan natijalar asosida ixtisosl igi 800 metrga 15-16 yoshli yuguruvchi
o ’ g ’ il lar uchun maxsus jismoniy tayyorgarlik dasturini ishlab chiqdik.
3.2. 800 metrga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilar uchun maxsus jismoniy
tayyorgarlikni rivojlantirish dasturi
O’rta masofaga yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 m bo’lgan sportchi
o’g’illarning mashg’ulot jarayonida maxsus va jismoniy tayyorgarlik dasturi
mazmunini aniqlash maqsadida 12 nafar sportchi o’g’illarning kundaliklari tahlil
qilindi. Ushbu kundaliklarda bahor-yoz makrosiklidagi mashg’ulot jarayonining
rejasi umumiy jismoniy tayyorgarlik (to’siq osha mashqlari, qo’llar va oyoqlar
uchun kuch mashqlari yordamida), umumiy yugurish hajmi (yugurish ishi) bilan
tavsiflanadi. Yurak urish tezligida - daqiqada 150-160 zarba, chigal yozdi va
yugurish, tiklanish kross, temp) tezkor-kuch ishi (oyoqdan oyoqqa sakrash va
sakrash, tepaga yugurish), tiklanish faoliyati (suzish, sauna) va umumiy tiklanish.
Shu bilan birga, yugurish mashg’ulotlari har doim ham eng yaqin kilometrga
to’g’ri kelmaydi, ko’plab shug’ullanuvchilar buni vaqt birliklarida (soat, daqiqa)
ko’rsatadilar. Tiklanish va dam olish 43.7% tashqil qildi.
Bizni birinchi navbatda tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish bo’lganligi
sababli, kundaliklardagi yozuvlarga ko’ra, uning intensivligini, hajmini va
foydalanilgan vositalarning yo’nalishini ob’ektiv baholash har doim ham mumkin
emasligi aniqlandi. Faqat 9 ta holatda (56,2%) tezkor-kuch ishini bajarishda](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_46.png)
![47umumiy qonuniyatlarni aniqlash va tanlab tahlil qilish mumkin bo’ldi.
Sport kundaliklari tahliliga ko’ra, shu ma’lum bo’ldiki, jismoniy sifatlarni
rivojlanishi uchun tajriba o’quv dasturini joriy etishdan oldin, mashg’ulot
davomida ixtisosligi 800 metr bo’lgan yengil atletikachilarni maxsus jismoniy sifat
darajasi o’rtacha 28% ni tashkil etdi, bu erda tezlikni chidamliligini oshirishga
qaratilgan mashg’ulot yuklamalari kam e’tibor berilgan, ammo umumiy
chidamlilikni rivojlantirishga e’tibor qaratilgan va tezlikni oshirish uchun oz
miqdorda yugurish mashqlari qo’llanilgan, ushbu usul sport mashg’ulotlarini olib
borish dasturiga mos kelmagani aniqlandi. (3-ilova, 3-jadval).
Jismoniy sifatlari rivojlangan 800 metrga yuguruvchilarning kundaliklarning
tahlili bo’yicha bahor davri uchun maxsus jismoniy tayyorgarlik dasturini ishlab
chiqdik. Asosiy davr 2 bosqichga bo’lingan: tayyorgarlik va musoboqa oldi.
Tayyorgarlik bosqichi tajriba guruh sportchilarining ko’p tomonlama jismoniy
tayyorgarligini rivojlantirishga va jismoniy sifatlarni (tezlik, kuch va chidamlilik)
yaxshilashga qaratilgan. Musobaqa oldi bosqichida olib borilgan ishlar jismoniy
tayyorgarlik hajmining pasayishi va yuklama intensivligining oshishi bilan ajralib
turdi. Maxsus jismoniy tayyorgarlikni takomillashtirishga qaratilgan o’quv
tadbirlari ko’paydi. Ushbu dasturga ko’ra, tajriba guruhi sportchilari jalb qilingan,
nazorat guruhi esa o’rta masofaga yugurish bo’yicha umumiy dastur asosida
mashg’ulotlarni olib bordi (3-ilova, 1-jadval).
Tajriba guruhi sportchilari bahor mavsumining oxirida tezkor-kuch sifatlarni
va kuch chidamliligini oshirishga alohida e’tibor qaratgan holda yetarli darajada
maxsus jismoniy tayyorgarlikka ega bo’lib, musobaqalarda muvaffaqiyatli ishtirok
etishlari mumkin bo’ladi.
Tajriba va nazorat guruhlarida o’quv mashg’ulotlari mashg’ulotlarning
tayyorgarlik bosqichida haftasiga olti marta 2 soat 15 daqiqadan, musobaqa oldi
bosqichida esa haftasiga besh marta 1 soat 30 daqiqadan tashkil etildi. Bundan
tashqari, haftaning 1 kuni ochiq havoda mashg’ulotlar va tanani tiklash uchun
suzish mashg’ulotlari o’tkazilgan edi.
15-16 yoshli 800 metrga yuguruvchilar uchun maxsus va jismoniy](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_47.png)
![48tayyorgarlik dasturi (8-jadval) quyidagi bo’limlardan iborat edi: maxsus jismoniy
tayyorgarlik, umumiy jismoniy tayyorgarlik, taktik-texnik tayyorgarlik,
musobaqalarda ishtirok etish. Mashg’ulotlarning rejalashtirilgan hajmi yengil
atletika bo’yicha sport mashg’ulotlarining tasdiqlangan dasturga muvofiq ishlab
chiqilgan (3-ilova, 4-jadval).
12-jadval
15-16 yoshli sportchilar uchun o’rta masofaga yugurish bo’yicha
mashg’ulotlar turlari bo’yicha foiz (%)
№ Sport mashg’ulotlari
bo’limi Sportni takomillashtirish bosqichi
Nazorat guruhi Tajriba guruh i Tasdiqlangan
dastur
1 U mumiy jismoniy
tayyorgarlik 23 22 20-24
2 Maxsus jismoniy
tayyorgarlik 28 35 30-36
3 Texnik tayyorgarlik 25 25 22-27
4 Taktik, nazariy,
psixologik tayyorgarlik
12 11 11-13
5 Musobaqalarda
qatnashish, instruktor va
hakamlik amaliyoti 6 6 6-7
Tajriba jarayonida sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligi darajasini
hisobga olgan holda biz tezkor-kuch va kuch xarakteridagi mashqlarni taklif qildik.
Vositalar va usullarni tanlashda, birinchi navbatda, tezkor-kuch sifatlarni va tezlik,
tezlikka chidamliligini oshirishga e’tibor qaratdik.
Tezkor-kuch va kuch yukla malar ni taqsimlash masalasini hal qilish uchun
ketma-ket tez kor -kuch va kuch mashqlarini takrorlash sonining quyidagi
nisbatlarini tajriba ravishda aniqladik (12-jadval). Ketma-ket mashqlar oralig’ida
dam olish 1-5 minut (mashq yo’nalishiga qarab), ketma-ketlikda esa 2,5-4 minut.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_48.png)
![49 13-jadval
800 m yuguruvchilar uchun maxsus jismoniy tayyorgarlik me’yorlari
№ Mashq Hajm
Intensivlik
( yurak urish/vaqt )
1 40-60 m pastga yugurish (qiyalik
burchagi 15 °), necha marta 8 160-180
2 50-60 m balandlikka yugurish (qiyalik
burchagi 30 °), necha marta 8 160-190
3 80 m balandlikka yuguring (qiyalik
burchagi 30 °), necha marta 5 180-200
4 40 m balandlikka yugurish zinapoyasi
(qiyalik burchagi 30 °), necha marta 5 180-190
5 Turgan holda uzunlikka sakrash
necha marta 8 120-140
6 Joydan uch hadlab sakrash,
necha marta 8 130-140
7
Oyoqlarni almashtirib skameykada
sakrash (h – 35-40sm). 15 140-160
8 Ikki oyoqda to’siqlardan sakrab o’tish
(6-8 to’siq, h – 76 sm), necha marta 6 160-170
9 2 kg to’ldirma to’p bilan ikki oyoqqa
sakrash, necha marta 15-20 160-180
10 60 m (5 kg) og’irlik bilan yugurish,
necha marta 7-8 180-200
11 Har bir qadam uchun "sakrash" 30 m,
necha marta 2 170-180
12 Har bir oyoq uchun joyida "sakrash"
necha marta 10-12 170-190
13 13.1 Qo’llar uchun kuch mashqlari
(15 kg shtanga bilan gorizontal
holatda mash qilish), necha marta
13.2 Tana uchun kuch mashqlari
(15 kg shtanga bilan silkitish),
necha marta
13.3 Oyoqlar uchun kuch mashqlari
(15 kg bilan yarim o’tirish),
necha marta 15-20
10-15
15-20 130-150
140-160
160-180
14 14.1 2 kg to’ldirilgan to’pni uzatish ,
necha marta
14.2 3 kg to’ldirilgan to’pni uzatish ,
necha marta 10-15
6-12 150-160
150-160
15 Joyda turib yugurish *, sek 15 - 25 180-200](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_49.png)
![50Yuqorida tavsiya etilgan mashqlar pedagogik tadqiqotning alohida
mikrosikllarida 2-4 marta takrorlash va 4-6 marta foydalanish chastotasi bilan 4-6
mashqdan iborat alohida seriyalarda birlashtirildi (13-jadval).
14-jadval
800 m yuguruvchi ixtisosligi 15-16 yoshli sportchilar uchun mashg’ulot jarayonida
tezkor-kuch sifatlarni rivojlantiruvchi yakka tartibda qo’llaniladigan maxsus
jismoniy tayyorgarlik mikrosikllar
Oy noyabr dekabr yanvar fevral mart aprel
2-jadvaldagi mashqlarning tartib raqamlari
Mashqlar 8,9,11,12 6,7,
9,14,13,
15 9,10,14,
15 3,4,10,13 1,5,6,11,12 2 , 6,
8,14
Tayyorgarlik davri Musoboqa oldi davri
Sportchilarni tayyorlash tizimida ko’plab maxsus yugurish mashqlari
mavjud. Tezkor-kuch sifatlarining eng yuqori darajasiga quyidagi mashqlarni
bajarishda erishiladi: oyoqlarni oldinga egib sakrab yugurish, oyoqlarni oldinga
bukib yugurish, to’g’ri oyoqlarda yugurish, oyoqlarni orqaga bukib yugurish,
shtanga yordamida sakrash, joyda turib yugurish, tizza bo’g’imida egilmasdan
o’ng va chap oyoqqa sakrash, sportchilarning etarlicha yuqori darajadagi
tayyorgarligi bilan yuqoridagi mashqlarni charchoq fonida tezkor-kuchga
chidamlilik darajasini oshirish uchun bajarish tavsiya etiladi.
3.3. O’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilarni tezkor-kuch
sifatlarni rivojlantirish bo’yicha tadqiqot natijalari
Tezkor – kuch tayyorgarlik darajani baholash uchun quyidagi nazorat
mashqlari (testlari) qo’llanildi:
- tezlik sifatlari quyidagi testlar yordamida aniqlash:
a) 30 m da yugurish; b) baland startdan 60 m yugurish;
- kuch chidamliligi - 1 daqiqada o’tirib turish soni;](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_50.png)
![51- tezkor-kuch sifatlarni - joydan turib uzunlikka sakrash (sm);
- tezlikka chidamlilik nazorat startlari bilan aniqlandi, bunda sportchilar
300 m va 800 m (min, s) masofalarga yugurishdi.
15-jadval
15-16 yoshli sportchilarning pedagogik tadqiqot natijalariga ko’ra
maxsus jismoniy tayyorgarlik ko’rsatkichlarining dinamikasi
№
Testlar Ko’rsatkichlar (M±m)
Nazorat guruhi (n=6)
P guruhlar
o’rtasida va
tadqiqotdan
keyin Tajriba guruhi (n=6)
Tadqiqotdan
o ldin Tadqiqotdan
keyin Tadqiqotdan
o ldin Tadqiqotdan
keyin
1 30 m
masofaga
yugurish, s 4. 26 ±0 . 03 4.24±0.06
>0,05 4.27±0.02 4.22±0.04
% 1.7 1.8
R
>0,05 >0,05
2 Baland
startdan
60 m
masofaga
yugurish,s 7.64±0.03
(o’rtacha
darajadan
past) 7.54±0.04
(o’rtacha
darajadan
yuqori) <0,05 7.65±0.06
(o’rtacha
darajadan
past) 7.34±0.04
(o’rtacha
darajadan
yuqori)
% 0,6 2.1
R
>0,05 <0,05
3 Baland
startdan
300 m
masofaga
yugurish, s 42 .24 ±0,51
(o’rtacha
da rajadan
past) 4 2 .10±0.76
(o’rtacha
da rajadan
past) <0,05 42. 22 ±0.60
(o’rtacha
da rajadan
past) 4 2 . 00 ±0.46
(o’rtacha
darajadan
yuqori)
% 1.7 8.5
R
>0,05 <0,05
4 8 00 m,
masofaga
yugurish, s 2:05.36±2.14
(o’rtacha
darajadan
past) 2 : 03 .00±1.55
(o’rtacha
darajadan past) <0,05 2 : 05.38±2.16
(o’rtacha
darajadan
past) 2: 00 .24±1.62
(o’rtacha
darajadan
yuqori)
% 2.5 6.9
R
>0,05 <0,05](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_51.png)
![525 Tik turgan
holda
uzunlikka
sakrash,
sm 210 . 5 ± 3,55
(o’rtacha
da rajadan
past) 215. 0 ±3.60
(o’rtacha
darajadan
yuqori) <0,05 205.0±3.60
( o’rtacha
darajadan
past ) 215 .9±3.52
( o’rtacha
darajadan
yuqori )
% 4.6 7.7
R >0,05 <0,05
6 1 daqiqa
o’tirib
turish,
necha
marta 62±3 66±2
>0,05 6 1±4 68±2
% 3.7 8.9
R >0,05 >0,05
7 150 0 m,
masofaga
yugurish, s 4:28,53±4.18
(o rtachadaʻ
n yuqori) 4:25.24±1.55
(o’rtacha
darajadan past) <0,05 4:28,24±5.1
(o rtachada ʻ
n yuqori
daraja) 4:10.24±1.62
(o’rtacha
darajadan
yuqori)
% 2.5 6.9
R >0,05 >0,05
Tadqiqot natijalarini statistik qayta ishlash natijalari shuni ko’rsatdiki,
tajriba yakunida 2-5-sonli testlarda ikkala guruhdagi ko’rsatkichlar sezilarli
darajada oshgan (P<0,05).
Tezlik sifatini aniqlaydigan testda (30 metrga yugurish va baland startdan 60
metr) quyidagi natijalarga erishildi:
- nazorat guruhida 4.24 ±0.02s;
- tajriba guruhda 4. 22 ±0.05s;
- nazorat guruhida 7 . 54 ±0.10s;
- tajriba guruhda 7. 34 ±0.31s;
Maxsus chidamlilikning rivojlanish darajasini aks ettiruvchi testda (baland
startdan 800 va 300 metrga yugurish):
- nazorat guruhida 2: 03 .00 ±2. 36s ;
- tajriba guruhda 2: 00 .24 ±5. 14s ;
- nazorat guruhida 4 2 .10±0, 14 s;](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_52.png)
![53- tajriba guruhda 4 2 .00±0, 22 s.
Tezkor-kuch sifatlarini tavsiflovchi testda (bir joydan uzunlikka sakrash) biz
quyidagi natijalarga erishdik:
- nazorat guruhida 215. 0 ± 5 , 5 sm,
- tajriba guruhda 215 .9±10, 90 sm.
Kuch chidamliligining rivojlanish darajasini aks ettiruvchi testda (1
daqiqada o’tirib turish):
- nazorat guruhida 66 ± 4 marta,
- tajriba guruhda 68 ±7 marta
Maxsus chidamlilikning rivojlanish darajasini aks ettiruvchi testda (1500
metrga yugurish):
- nazorat guruhida 4:25.24±3.29s ;
- tajriba guruhda 4:10.24±18.00s ; (15-jadval).
O’rta masofaga yuguruvchilar uchun maxsus jismoniy tayyorgarlik dasturini
joriy etish bo’yicha tajriba o’tkazilgach, ikkala guruhda ham natijalar yaxshilandi.
"30 m yugurish" tezligini aniqlaydigan test natijalariga ko’ra, nazoratda ham
(1,7% ga o’sish) ham, tajriba guruhda ham (1,8% ga o’sish) sezilarli yaxshilanish
kuzatilmadi. Guruhlar o’rtasida ham farq yo’q (P>0,05). Bu shuni ko’rsatishi
mumkinki, ushbu test 800 metrga sportchilarni tayyorlashda hal qiluvchi bo’lgan
tezkor-kuch sifatlarini xarakterli namoyon bo’lishini aks ettirmaydi. "Yuqori
startdan 60 m masofaga yugurish" bo’yicha natijalari bo’yicha o’zgarishlar bor, bu
sportchilarning tezligini ko’proq aks ettirilgan, tajriba guruhda sezilarli darajada
natijalari oshgan (yaxshilanish 2,1%). Guruhlar o’rtasida farq bor (P<0,05).
8 00 m masofada yugurishda tajriba guruhning natijalari (6,9% qo’shilgan)
nazorat guruhining natijalaridan (2,5% qo’shilgan) sezilarli darajada yaxshi
(P<0,05). Bu shuni ko’rsatadiki, tajriba o’quv dasturining tezkor-kuch
yo’nalishining asosiy vositalaridan foydalangandan keyin maxsus chidamlilikning
namoyon bo’lishi natijalarning ijobiy o’sishini ko’rsatdi. Xuddi shu narsani
"Yuqori startdan 300 m masofaga yugurish" sinovi natijalari haqida ham aytish
mumkin, bu erda biz tajriba orqali ishlashni yaxshilanganligini xuddi shunday](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_53.png)
![54holatini ko’ramiz.
Tezkor-kuch sifatlarini rivojlantirishni belgilovchi "Bir joydan uzunlikka
sakrash" testi natijalariga ko’ra, tajriba guruhida natijalar sezilarli darajada oshgani
7,7% ga aniqlangan. Guruhlararo farq aniqlangan (P<0,05). Katta hajmdagi
sakrash mashqlarini qo’llash tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirishga qaratilgan,
tajriba guruhining o’quv dasturida pedagogik tadqiqot o’tkazish jarayonida ushbu
ko’rsatkichni oshirishda asos bo’ldi.
Kuch chidamligi sifatlarini belgilovchi “1 daqiqada o’tirib turish” testi
natijalari tajriba yakuniga ko’ra birmuncha yaxshilangan bo’lsa-da, hech bir
guruhda ko’rsatkichlarning sezilarli o’sishini aniqlamadi.
1500 metr masofada yugurishda tajriba guruhning natijalari (6,9%
qo’shilgan) nazorat guruhining natijalaridan (2,5% qo’shilgan) sezilarli darajada
yaxshi (P<0,05). Bu ham tajriba o’quv dasturining tezkor-kuch yo’nalishining
asosiy vositalaridan foydalangandan keyin, maxsus chidamlilikning namoyon
bo’lish natijalarning ijobiy o’sish ko’rsatgichi.
Tadqiqot dasturi asosida tezkor-kuch sifatlarni qo’llash jarayonida tajriba va
nazorat guruhlarida "30 metrga yugurish" sinovi natijalari dinamikasi namoyon
bo’lishini aks ettiruvchi 1-rasmda ko’rsatilgan.
30 m (s) yugurish tajriba guruhi 30 m (s) yugurish nazorat guruhi
□ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin □ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_54.png)
![551-rasmga ko’ra, tajriba guruhidagi o’g’illarning 30 metrga yuqori startdan
yugurish natijalari sezilarli darajada katta farqlar yo’q.
Tezkor-kuch sifatlarni qo’llash jarayonida tajriba va nazorat guruhlarida "60
metrga yugurish" sinovi natijalari dinamikasi namoyon bo’lishini aks ettiruvchi 2-
rasmda ko’rsatilgan.
60 m (s) yugurish tajriba guruhi 60 m (s) yugurish nazorat guruhi
2- rasmda ko’rsatilganidek, 60 m masofaga yugurish natijalari tajriba
guruhi sportchilari orasida sezilarli darajada yaxshilandi va sezilarli farqlarga ega.
Tajriba guruhidagi bu natija 60 metrga yugurishda birinchi kattalar sport toifasi
me’yori bajarildi va bu juda yaxshi ko’rsatkichdir.
Tajriba va nazorat guruhlarida “300 metrga yugurish” sinovi natijalarining
dinamikasi 3-rasmda tasvirlangan. □ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin □ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_55.png)
![56300 m (s) yugurish tajriba guruhi 300 m (s) yugurish nazorat guruhi
□ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin
3-rasmga ko’ra, tajriba guruhidagi o’g’illarning 300 metrga yuqori startdan
yugurish natijalari sezilarli darajada yaxshilanganligini va nazorat guruhida
pedagogik tadqiqot joriy etilgandan so’ng ko’rsatkichlar ham yaxshilanganligini
aytishimiz mumkin, ammo bu natija sezilarli farqlar yo’q.
Bu nostandart masofalarning toifa dasturlari juda yuqori ekanligi (2-ilova,
1-jadval).
Tajriba va nazorat guruhlarida tadqiqot dasturni joriy etishdan oldin va keyin
“800 m masofada yugurish” sinovi natijalari dinamikasi 4-rasmda ko’rsatilgan.
800 m (s) yugurish tajriba 800 m (s) yugurish nazorat guruhi □ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_56.png)
![57guruhi
4-rasmda ko’rsatilganidek, sportchilarning 800 m masofaga yugurish
natijalari ikkala guruhda ham yaxshilandi va sezilarli farqlarga ega. Birinchi
kattalar sport toifasi me’yori bajarish uchun taxminan uch soniya etmagan nazorat
guruhidagi sportchilardan farqli o’laroq, parallel guruhdagi yuguruvchi ushbu
dasturga mos keladigan natijaga ko’ra yugurishga muvaffaq bo’ldi (2-ilova, 1-
jadval).
Tajriba guruhi va nazorat guruhidagi “Joydan turib uzunlikka sakrash” testi
natijalarining dinamikasi 5-rasmda keltirilgan. □ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin □ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_57.png)
![58Uzunlikka sakrash tajriba guruhi Uzunlikka sakrash nazorat guruhi
□ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin
5-rasmda ko’rsatilganidek, tezkor-kuch sifatlarning namoyon bo’lishini aks
ettiruvchi pedagogik testning o’rtacha ko’rsatkichlari tajriba yakuniga ko’ra otdi,
xuddi oldingi testlarda bo’lgani kabi, tajriba guruhida sezilarli farq aniqlandi.
Tajriba guruhi va nazorat guruhidagi “1500 metrga yugurish” testi
natijalarining dinamikasi 6-rasmda keltirilgan.
1500 m (s) yugurish tajriba
guruhi 1500 m (s) yugurish nazorat
guruhi
□ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin □ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin □ Tajribadan oldin □ Tajribadan keyin](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_58.png)
![596- rasmda ko’rsatilganidek, 1500 m masofaga yugurish natijalari tajriba
guruhi sportchilari orasida sezilarli darajada yaxshilandi va sezilarli farqlarga ega.
Tajriba guruhidagi bu natija 1500 metrga yugurishda birinchi kattalar sport toifasi
me’yori bajarildi va bu juda yaxshi ko’rsatkichdir.
Jismoniy tayyorgarlikni pedagogik tekshirish natijalarini tahlil qilib shuni
aytish mumkinki, ixtisosligi 800 m masofaga yugurish bo’yicha sportchi
o’g’illarning mashg’ulot jarayoniga maxsus jismoniy tayyorgarlikning tadqiqot
dasturi joriy etilgani test sinovlarida ko’rsatkichlarning sezilarli yaxshilanishiga
olib keldi.
Pedagogik test natijalari ixtisosligi 800 m masofaga yugurish bo’yicha o’gil
sportchilarning tezkor-kuch va umumiy tezkorlik darajasining namoyon bo’lishini
ko’rsatdi.
Bizning tadqiqotimizda ixtisosligi 800 m masofaga yugurishga 15-16 yoshli
yuguruvchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish dasturini ishlab
chiqish va tadqiqot sinovdan o’tkazish vazifalardan biri bo’ldi. Natijada
sportchilarning turli darajadagi musobaqalardagi chiqishlari samarali tahlil qilindi.
O’zbekiston yengil atletika federatsiyasi Samarqand viloyati bo’limi
tomonidan 2022 yil uchun tasdiqlangan musobaqalar taqvim rejasiga ko’ra joriy
yilning 22 aprel kunlari Samarqand viloyati sportning o’yin turlari va yengil
atletika bo’yicha ixtisoslashgan bolalar-o’smirlar sport maktabi stadionida yengil
atletika bo’yicha 2006-2007 yillarda tug’ilgan og’il va qizlar o’rtasida Samarqand
viloyat chempionati bo’lib o’tdi. Nazorat va tajriba guruh o’g’illari
musobaqalaridagi chiqishlarining birinchi natijalari namoyish etildi. 2006-2007
yilda tug’ilgan 12 nafar sportchi 800 m, 1500 m va 3000 m masofalarda
bahslashdi. O’gillar guruhida ikki nafar “birinchi kattalar sport toifasi” yugurdi,
qolgan sportchilar “ikkinchi kattalar toifa”, jumladan pedagogik tadqiqotda
ishtirok etayotgan o’g’illar ham bor edi.
Qayd etish mumkinki, birinchi startda ikkala guruhda ham o’g’illar “birinchi
kattalar toifasi” sport toifasini yugurishdi. Biz o’g’illarning oldingi musoboqalar
natijasini saqlab qolishga va hattoki tajriba guruhida uni yaxshilashga muvaffaq](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_59.png)
![60bo’ldik. Musoboqa jadvaliga kelsak, tajriba guruh sportchilari o’zining yosh
toifalarida kuchli o’ntalikka kirishga muvaffaq bo’lishdi, ulardan beshtasi sovrinli
o’rinlarni egallashga muvaffaq bo’ldi. Nazorat guruhi ishtirokchilari ham
musobaqa natijalariga ko’ra, ikkinchi o’nlikka kirishdi.
Aytishimiz mumkinki, tajriba guruhdagi 6 nafar o’g’ildan 2 nafari "Birinchi
kattalar toifasi" sport toifasini bajardi. Nazorat guruhida bitta sportchi ushbu toifa
bo’yicha yugurishga muvaffaq bo’ldi. Viloyat chempionati jadvaliga kelsak,
2.00.24 daqiqadan 800 m masofaga yugurgan o’g’illar musobaqaning final
bosqichiga, ya ni o z yosh toifasidagi eng kuchli 6 nafar sportchiga Respublikaʼ ʻ
musoboqasida ishtirok etish yo llanmasini qo’lga kiritishdi
ʻ . (3-ilova, 4-jadval).](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_60.png)
![61XULOSA
1. Maxsus va ilmiy-uslubiy adabiyotlarni tahlil qilish shuni aniqlashga
imkon berdiki, mashg’ulotlarda 800 metrga yugurishda natijalarning o’sishining
yo’qligining asosiy sabablaridan biri, masofaning oxirgi 100-150 metrlarida
yugurish tezligining pasayishi, bu tezkor-kuch sifatlari va tezlik chidamliligining
past darajada namoyon bo’lishini ko’rsatadi. Shuning uchun o’quv jarayonida
ushbu sifatlarni rivojlantirish uchun maxsus yuklamalardan foydalanish kerak.
2. Pedagogik tajriba boshida o’g’illarning tezlik, tezkor-kuch sifatlari, kuch
va tezlik chidamliligi o’rtachadan darajadan past ko’rsatkichlarga to’g’ri kelgan
edi.
3. Ixtisosligi 800 m masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchi o’g’illar
uchun maxsus jismoniy tayyorgarlik dasturi ishlab chiqildi va amalga oshirildi, u
quyidagi bo’limlardan iborat: maxsus jismoniy tayyorgarlik, umumiy jismoniy
tayyorgarlik, taktik-texnik tayyorgarlik, musobaqalarda ishtirok etish, bu erda eng
katta foiz maxsus jismoniy sifatlarni yaxshilashga qaratilgan.
4. Dastur amalga oshirilgandan keyin ijobiy rivojlanish darajalari kuzatildi:
sportchi o’g’illar tajriba guruhida yuqori tezlik sifatlari (o’rtachadan past darajaga,
o rtachadan yuqori darajaga), tezkor-kuch sifatlari (o’rtachadan past darajaga,ʻ
o rtachadan yuqori darajaga), tezlikka chidamlilik (o’rtachadan past darajaga,
ʻ
o rtachadan yuqori darajaga), kuch chidamliligi (foiz ko’rsatgichi 8,9% ni tashkil
ʻ
etdi).
4. Musobaqalarda tajriba guruhning besh nafar sportchisi “birinchi kattalar
sport toifasi” bajardi, qolganlari 800 metr masofaga yugurishda o’zlarining shaxsiy
musobaqa natijalarini yangiladi.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_61.png)
![62ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. O’zbekiston Respublikasi 2015-yil 4-sentabrdagi “Jismoniy tarbiya va
sport to’g’risida” gi qonuni .
2. “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3031-son qarori.
3. Mirziyoyev Sh.M. -O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-
martdagi “J ismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan
takomillashtirish chora-tadbirlari to’g‘risida”gi PF-5368-son farmoni.
4. Mirziyoyev Sh.M. -O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil
30-oktyabrdagi “ Sog‘lom turmush tarzini keng tatbiq etish va ommaviy sportni
yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g‘risida”gi PF -6099-son farmoni.
5. Mirziyoyev Sh.M. -O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil
24-yanvardagi “O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada
takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari to’g‘risida” gi PF-5924-son
farmoni.
6. Ellen Koleman. Chidamkorlikni oshiruvchi maxsulotlar. Ingliz
tilidan tarjima, Murmansk, Tuloma nashriyoti, 2005.-192 bet.
7. Axelrod S.L., Homenkov L.S. Raqamlar va faktlarda yyengil atletika. -
M., "FC va S", 1965. S-35.
8. V.S. Belyayev, P.A. Poletayev, S.V. Suryaxin. Tezkor-kuch va
portlovchi kuch sifatlarni takomillashtirish metodologiyasi. Moskva davlat
jismoniy tarbiya akademiyasi -2020 yil.
9. Alabin A.V. Ayol sportchilarn ing tezkor-kuch tayyorgarligini
individuallashtirish muammosini hal qilishning asosiy yo’nalishlari va natijalari:
Dissertatsiya konspekti. dis. samimiy. ped. Fanlar / A.V. Alabin. - M, 1982. S-21.
10. Alabin A.V. Yosh sportchilarni uzoq muddatli tayyorlashning turli
bosqichlarida individual tayyorgarlik muammosi to’g’risida // Ishlar. hisobot XIII
Butunittifoq. ilmiy - mashq qilish. konf. / A.V. Alabin, V.G. Alabin, Bosh vazir
Alabina. - M., 1991. - 1-qism. S. 3-4.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_62.png)
![6311. Arakelyan E.E., Manjuev S.X., Brajnik I.I. Foydalanish
Yuqori malakali sprinterlarni tayyorlash tizimida to’xtatib turishni osonlashtirish:
Usul. tavsiya eting. tinglash uchun. yuqoriroq maktab murabbiylar. -M.:
GTSOLIFK, 2006. P-19.
12. Blotskiy S.M. Talabalar jismoniy tarbiyasining dolzarb muammolari:
o’rta masofaga yuguruvchilarni tezkor-kuch tayyorlash xususiyatlari / S.M.
Blotskiy. - Minsk, 1996. S-91.
13. Blotskiy SM., Karpov A.V., Nur yengil atletika va
metodologiya
ta’lim berish. - M., 2013. S-290.
14. Boytsova T.L. Nazariy osonlik asoslari yyengil atletika.
Yekaterinburg: USTU-UPI, 2010. S-45
15. Bondarchuk I.Yu. O’rta masofaga yuguruvchilarni yil davomida
tayyorlash / I.Yu. Bondarchuk. Moskva, 1982. S-34.
16. Borisyuk I.A. O’rta masofaga yuguruvchilarni tiklash vositalari: 3-ming
yillikda bolalar va yoshlarning jismoniy madaniyati va salomatligi muammolari /
I.A. Borisyuk. - Brest, 2003 yil.
17. Verxoshanskiy Yu.V. Sportda maxsus kuch tayyorlash asoslari / Yu.V.
Verxoshanskiy. - 3-nashr. - M.: Sovet sporti, 2013. - 216 b.
18. Gaverdovskiy Yu.K. Sport mashqlarida mashq qilish. - M:
Jismoniy tarbiya va sport, 2007. S-423.
19. Gareev D.R. Sportni takomillashtirish bosqichida o’rta masofaga
yugurishga ixtisoslashgan sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini
baholash / D.R. Gareev // P.F. nomidagi universitetning ilmiy eslatmalari. Lesgaft.
- 2014. - 3-son (109). - S. 59-64.
20. Dougherty K.D. Zamonaviy yyengil atletika. Tarix, texnika, taktika va
mashg’ulotlarning kiritilishi. - M., "FiS", 1965 yil.
21. Dudnik M.T. Mushaklar faoliyatining turli rejimlarida motor-visseral
funktsiyalar: kuch mashqlarining o’rta masofaga yuguruvchilarda maxsus
chidamlilikni rivojlantirishga ta’siri / M.T. Anjelika. - Olma-Ota: Qozog’iston IFC,](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_63.png)
![641988. 105-107s.
22. Evseev Yu.I.Jismoniy madaniyat. - M.: Akademiya, 2003. S-384.
23. Jilkin A.I. Yyengil atletika. O’quv qo’llanma 6-nashr. - M.: Akademiya,
2009. S-734.
24. Zalesskiy M., Reiser L. Yugurish mamlakatiga sayohat. - M .: Jismoniy
tarbiya va sport, 2004. P-144.
25. Zatsiorskiy V.M. Sportchining jismoniy fazilatlari. M.: FiS, 2005 yil. S-
200.
26. Zelichenok V.B., Spichkov V.N., Steinbax V.L. Yyengil atletika.
Ensiklopediya. 2 jildda (to’plam): - Sankt-Peterburg, Man, 2012. C1604.
27. Ivanov V.P. Talabalarning optimal jismoniy tarbiyasi va universitetda
sportchilarni tayyorlash: o’rta masofaga yugurish bilan shug’ullanadigan talabalar
o’rtasida mashg’ulot jarayonlari davrlarining xususiyatlari / V.P. Ivanov. - Minsk,
1993. 99-100-yillar.
28. Ignatieva L.P. Sport ko’rsatkichlarining fiziologik mexanizmlari / L.P.
Ignatiyev. - Volgograd, 1991.71-76.
29. Kalatskiy A.A. Ilmiy faoliyatni takomillashtirish muammolari
jismoniy tarbiya va sport sohasidagi ilmiy-tadqiqot va uslubiy ishlar: o’rta va uzoq
masofalarga yuguruvchilarni tayyorgarlikning musobaqadan oldingi bosqichida
tayyorlash / A.A. Kalatskiy. - Minsk, 1992. 49 50s.
30. Kachaev A.O. O’rta va uzoq masofalarga yuguruvchilarning musoboqa
faoliyati tuzilishi / A.O. Kachaev. - Moskva, Markaziy sport ilmiy-tadqiqot
instituti, 1992 yil.
31. Kobzev V.A. Moslashuv davridagi interfunksional munosabatlar
tana sport faoliyatiga: marginal O’rta asrlar sportchilari o’rtasidagi chiqish / V.A.
Kobzev. - L., 1991. 6066s.
32. Koliyev V.T. Tog’li sharoitda sportchilarning jismoniy tayyorgarligini
optimallashtirish: o’rta tog’ sharoitida o’rta malakali o’rta masofalarga
yuguruvchilarni tayyorlash jarayonini qurish xususiyatlari / V.T. Koliyev. -
Olmaota, 1993. 66-yillar.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_64.png)
![6533. Kuznetsov V. Yugurish, sakrash, otish. - M.: Jismoniy tarbiya va sport,
2004. S-405.
34. Kuznetsova V.V. Kuchni mashq qilish muammolari. - Jismoniy tarbiya
va sport, 2007. S-330.
35. Kuznetsov V.S. Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi va metodikasi
bo’yicha seminar: darslik. "Pedagogik ta’lim" yo’nalishi bo’yicha universitet
talabalari uchun qo’llanma "Jismoniy madaniyat" profili / V. S. Kuznetsov, Z. K.
Xolodov. - 5-nashr, qayta ko’rib chiqilgan. va qo’shing.-M.: Akademiya, 2014.S-
208.
36. Kulakov V.I. Butunittifoq ilmiy-amaliy konferentsiyasi materiallari:
o’rta, uzoq va qo’shimcha uzoq masofalarga yuguruvchilarni tayyorlash jarayonini
dasturlash uchun zarur shartlar / V.I. Kulakov. -
Moskva, 1990. 2-qism, 41-42s.
37. Levchenko A.V. Yillik siklda qisqa masofaga yuguruvchilarning
maxsus kuch-quvvat mashg’ulotlari: Dissertatsiya referatı. dis. samimiy. ped.
Fanlar. M., 2002. S-23.
38. Liguta V.F. Insonning mushak faoliyatiga moslashish vositalari, usullari
va mexanizmlari: o’rta masofaga yuguruvchilar uchun o’quv yuklarining tuzilishi /
V.F. Liguta. - Xabarovsk, 1990. 2-son, 66-72s.
39. Liten M.M. 3-mintaqaviy ilmiy-amaliy konferensiya “Sog’lom turmush
tarzida FKning o’rni: o’rta masofaga yuguruvchilarni tayyorlashda maxsus
mashqlarning musoboqa yugurishga mosligi / M.M. Liten. - Lvov, 1992. 84-85-
yillar.
40. Loman V. Yugurish, sakrash, otish. - M .: Jismoniy tarbiya va sport,
2006. S208.
41. Matveev L.P. Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi. - Moskva:
Jismoniy tarbiya va sport, SportAcaden Press, 2008. P-133.
42. Matveev L.P. Sportning umumiy nazariyasi: Oliy jismoniy
tarbiyaning yakuniy darajalari uchun o’quv kitobi / L.P. Matveev. - M .: Harbiy
nashriyotning 4-filiali, 1997. S-30.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_65.png)
![6643. Mikinchenko E.B. Yuqori malakali sportchilarda sport
ko’rsatkichlarining oshishini cheklovchi omillar: o’rta masofaga yugurishning
mexanik faolligi va tejamkorligi mezonlari / E.B. Mikinchenko. - Moskva, 1990.
111-115-yillar.
44. Mirzoev O.M. Sportchilarni tayyorlash tizimida tiklash vositalari. -
Moskva, 2015. 346s.
45. Mironov F.S. FK va Ural Olimpiya harakatining 2-ilmiy-amaliy
konferentsiyasi: sakrash sinovlari natijalari va o’rta masofaga yugurishda
yuklamasi bajarish hajmi o’rtasidagi bog’liqlik / F.S. Mironov. - Perm, 1993. 121-
122s.
46. Neznamov D.V. Katta 400 metrga yuguruvchilarni tayyorlashda maxsus
mashqlar yordamida yugurish texnikasini tuzatish usullari: Dissertatsiya referatı.
dis. samimiy. ped. Fanlar / D.V. Neznamov. - Leningrad, 1989. 22-bet.
47. Nikitushkin V.G. Sport o’ynashda tanlash usullari / V.G. Nikitushkin,
V.P. Lab. -M.: IKA, 1998. S-228.
48. Nikitushkin V.G. O’rta masofaga yuguruvchilarni maxsus kuchga
tayyorlashni asoslash // Yosh sportchilarni tayyorlashning samarali vositalari va
usullari / V.G. Nikitushkin, M.A. Miradilov. - M., 1984. - S. 91-92.
42. Nikiforov Yu.B. Kuch mashqlari. - M.: Jismoniy tarbiya va sport, 2003.
S-150.
43. Ozolin N.G. Zamonaviy sport mashg’ulotlari tizimi / N.G. Ozolin.- M:
Jismoniy tarbiya va sport, 1970. P-479.
44. Ozolin N.G., Voronkin V.N., Primakov Yu.N. - Ed. 4-qism,
qo’shimcha, qayta ko’rib chiqilgan. M.: Fizkultra i sport, 1989. S-671.
45. Ozolin E.S. Sprint yugurish. - M.: Moliya va statistika, 2006. S-272.
46. Orlov R.V. Yyengil atletika / R.V. Orlov. -M .: Kitob
Talab, 2012. C-394.
47. Panin L.E. Stressning biomexanik mexanizmlari. - Novosibirsk: Nauka,
2003. P-233.
48. Panova O.S. Yyengil atletikaning sprint yo’nalishlarida sport](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_66.png)
![67zaxiralarini tayyorlash tizimining uslubiy asoslarini takomillashtirishning tegishli
yo’nalishlari / O.S. Panova // Ijtimoiy rivojlanish nazariyasi va amaliyoti. - 2015. -
No 9. - S. 211-214.
49. Piter D.J. Tompson L. Ta’lim nazariyasiga kirish. Yyengil atletika
bo’yicha IAAF rasmiy o’quv qo’llanmasi / Piter J. Piter L. Tompson Tompson. -
M.: Man, 2014. S-192.
50. Platonov V.N. Malakali sportchilarni tayyorlash / V.N. Platonov.- M.:
Jismoniy tarbiya va sport, 1986. P-258.
51. Podgorniy G.P. "Jismoniy madaniyat va Uralning Olimpiya harakati"
2-ilmiy-amaliy konferentsiya: universitetning o’quv va o’quv jarayonida o’rta
masofaga yuguruvchilarning jismoniy ko’rsatkichlarini oshirish usuli va uni
baholash usuli / G.P. Podgorniy. - Perm, 1993. 151-152-yillar.
52. Polishchuk V.D. Sportchilarni tayyorlash jarayonida maxsus va
yetakchi mashqlardan foydalanish. - Kiev: "Olimpiya adabiyoti", 2009. S-897.
53. Popov V., Suslov F., Livado E. Yosh sportchi. - M .: Jismoniy tarbiya
va sport, 2004. P-520.
54. Runova M.A. Harakat sifatlari va ularni rivojlantirish usullari - M.:
Fizkultura i sport, 2003. P-140.
55. Rybalova S.I., Rybalov Yu.V. Yyengil atletika bo’yicha o’quv
qo’llanma. 1-qism. - Suraj, 2010. P-119.
56. Savatenkov V.A. Chidamli yugurishda sportchilarning taktik
harakatlarini tahlil qilish va baholash usullari / V.A. Savatenkov, V.S. Yakimovich
// Uchenye zapiski universiteta im. P.F. Lesgaft. - 2015. - No 12 (130). - S. 181-
185.
57. Seluyanov V.N., To’raev V.T. Sprintda rivojlangan kuchga sekin
mushak tolalarining hissasi. - M.: FiS, 2006. S-225.
58. Sidorova E . N ., Nikolaeva O . O . Yyengil atletika turlarini o ` rgatish
uchun maxsus mashqlar . - Krasnoyarsk : Sib . Feder. Univ., 2016. S148
59. Skundov V.M. O’rta masofalarga yugurish texnikasini takomillashtirish
shartlari va ularni amalga oshirishning uslubiy usullari / V.M. Skundov. - Moskva,](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_67.png)
![681987 yil.
60. Suslov F.P. O’rta va uzoq masofalarga yugurish / F.P. Suslov. - M.:
Jismoniy tarbiya va sport, 1982 yil.
61. Suslov F.P. Yuqori yutuqlar sporti: nazariya va metodologiya.
Qo’llanma. - Moskva, 2017. 134p.
62. Syachin V.D. O’quvchilar va talabalarning jismoniy tarbiyasini
yaxshilashning dolzarb muammolari: o’quv jarayonini optimal qurish va o’rta
masofaga yuguruvchilar uchun musobaqalar tizimi / V.D. Syachin. - Kolomna,
1990. 118-119-lar.
63. Talaga E.R. Jismoniy mashqlar ensiklopediyasi. - M.: Jismoniy tarbiya
va sport, 1998. S-243.
64. Travin V.V. L/a. O’rta masofalarga yosh yuguruvchilarni tayyorlash
jarayonini individuallashtirish / V.V. Travin. - Moskva, 1989 yil.
65. Travin Yu.G. Chidamlilikning yoshga bog’liq o’zgarishlar
qonuniyatlarini o’rganish va o’rta masofaga yuguruvchilarning uzoq muddatli
mashg’ulotlarini qurish.: Annotatsiya. dis. dok. ped. Fanlar / Yu.G. Travin. - M.,
1975. S-31.
66. Fatyanov I.A. Malakali o’rta masofaga yuguruvchilarning musoboqa
faoliyatining maqsadga muvofiq taktik qurilishi / I.A. Fatyanov, V.P. Cherkashin //
P.F. nomidagi universitetning ilmiy eslatmalari. Lesgaft. - 2013. - No 9 (103). - S.
134-137.
67. Fedorov A.I. Ta’lim va tarbiyani optimallashtirish muammolari
IFC jarayoni: musoboqa usulining shoshilinch ta’siri
O’rta masofaga yuguruvchilar uchun maxsus mashqlarning ta’siri / A.I. Fedorov. -
Chelyabinsk, 1995. 5-son, 139-141s.
68. Fiskalov V.D. Sport va sportchilarni tayyorlash tizimi. - M.: Sovet
sporti, 2010. S-324.
69. Filimonov V.I. Jismoniy madaniyat - M.: Akademiya, 2004. P-139.
70. Filin V.P., Alabin V.G. Sportchilarni tayyorlash vositalari va usullari. -
M.: Jismoniy tarbiya va sport, 1976. S-234.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_68.png)
![6971. Xarlamov E.V. Tezlik: rivojlanish va nazorat qilish texnikasi. - Rostov
n / a, 2007. S-192.
72. Homenkov L.S. Yyengil atletika bo’yicha murabbiy uchun qo’llanma. -
M.:
Jismoniy tarbiya va sport, 1982. P-479.
73. Homenkov L.S. Yyengil atletika. Katta toifadagi sportchilarni
tayyorlash usullari. - M .: Jismoniy tarbiya va sport, 1958. S388.
74. Tsipin L.L. Malakali sportchilarni tayyorlashda maxsus kuch yo’nalishi
mashqlarini optimallashtirishning nazariy jihatlari / L.L. Qiping // Global ilmiy
salohiyat. - 2017. - 1-son (70). - S. 17-20.
75. Tsipin L.L. O’rta masofaga yuguruvchilar uchun maxsus mashqlarni
optimallashtirish mezonlari / L.L. Tsipin // Biomexanika jurnali. - 2016. - V. 20,
No 3. - S. 283-291.
76. Tsukanova E. G. Simulyatorlarda o’quv topshiriqlaridan foydalangan
holda 800 metrga yuguruvchilarda maxsus mushak chidamliligini o’rgatish:
muallif. dis. samimiy. ped. Fanlar: 13.00.04 / Tsukanova Yekaterina Gennadievna;
Moskva tog’lari. ped. un-t. - M., 2013. - 28 b.
77. Tsukanova E.G. 800 metrga yugurish bo’yicha ixtisoslashgan ayol
sportchilarda mushaklarning faolligini reografik tadqiqotlarda periferik
gemodinamik ko’rsatkichlarni bashorat qilish / E.G. Tsukanova, A.N. Korolkov,
G.N. Germanov // Uchenye zapiski universiteta im. P.F. Lesgaft. - 2013. - No 4
(98). - S. 177-183.
78. Chernyaev A.A. Tayanch-harakat tizimining funktsional holatini
hisobga olgan holda sportni takomillashtirish bosqichida yuguruvchilarni o’rta
masofalarga tayyorlash / A.A. Chernyaev. - Moskva, 1994. S-164.
79. Sharov A.V. Elita sporti va mashg’ulotlari muammolari sport zaxirasi:
ta’limni fundamental rejalashtirish yillik siklda o’rta va uzoq masofalarga yugurish
rejimlari / A.V. Sharov. - Minsk, 1994. 56-57 yillar .
80. Yusupov I . Yu . Ukrainada FK va sportning maxsus tayyorgarlik
konferensiyasi : o ’ rta masofaga yuguruvchilarni tayyorlash usullari / I . Yu .](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_69.png)
![70Yusupov . - Lutsk , 1994. 310-312s.
81. Yushkevich T.P. Tadqiqot va uslubiy ishlarni takomillashtirish
muammolari: o’rta masofaga yuguruvchilarda jismoniy fazilatlarning o’sish
sur’atlari / T.P. Yushkevich. - Minsk: akad. FV i sport RB, 1993. 99-100-yillar.
82. Yakimovich V.S. Mashg’ulot yuklamasi va uning asosiy xususiyatlari](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_70.png)
![71ILOVALAR
1-ilova, 1-jadval
Sport guruhlarga qabul qilish uchun umumiy jismoniy va maxsus jismoniy
tayyorgarlik me’yorlari.
Shug‘ullanuvchilar
tayyorgarligining darajasi
va bosqichlari O’quv yili O’quv guruhlari
bilan o’quv-
mashg‘uloti ishlari
rejimi (haftadagi
akademik soatlar*) Sport turlari
guruhlari **
I II III
O’quv
guruhlarining
to’ldirilishi
Oliy sport mahorati Butun davr
32 3 6 4
Sportda kamolotga
erishish 2 yildan ko’p 28 4 8 6
2 – yil 26 5 8 6
1 – yil
24 6 10 8
O’quv – mashq 3 yildan ko’p 20 8 12 10
3 – yil 18 10 12 11
2 – yil
14 10 14 12
1 – yil 12 12 16 14
Boshlang‘ich tayyorgarlik 1 yildan ko’p 8 14 16 14
1 – yil 6 15 18 16
Sport-sog‘lomlashtirish Butun 6 15 18 16
Izoh: O’quv guruhlari tarkibida bir yoki bir necha O’zbekiston terma jamoa a'zosi (asosiy
tarkib) mavjud bo’lsa haftalik o’quv soati hajmi 36 soatgacha oshirilishi mumkin.
* O’quv – mashg‘ulotlar akademik soatda belgilanadi.
1 akademik soat – 45 daqiqadan iborat.
**sport turlari guruhlarga quyidagi tartibda bo’linadi:
I - guruh – sportning jamoaviy o’yin turlaridan tashqari barcha olimpiya sport turlari;
II - guruh – sportning jamoaviy o’yin turlari;
III - guruh – barcha boshqa sport turlari.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_71.png)
![72 1-ilova, 2-jadval
Tayyorgarlik bosqichlarida sport razryadlari talabi
Shug‘ullanuvchilar
tayyorgarligining
darajasi va bosqichlari O’qitish yili O’quvchi-sportchilarga
sport razryadi talablari
sport turlari guruhlari
I II III
Oliy sport mahorati Butun davr СУ, ХТСУ СУН, СУ СУ
Sportda kamolotga
erishish 2 yildan ko’p СУН I СУН
2 – yil СУН II СУН
1 – yil I III I
O’quv – mashq 3 yildan ko’p II I o’smirlar II
3 – yil III II o’smirlar III
2 – yil I o’smirlar III o’smirlar I o’smirlar
1 – yil II o’smirlar III o’smirlar II o’smirlar
Boshlang‘ich
tayyorgarlik 1 yildan ko’p III o’smirlar Toifasiz III o’smirlar
1 – yil Toifasiz Toifasiz Toifasiz
Sport-sog‘lomlashtirish Butun Toifasiz Toifasiz Toifasiz](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_72.png)
![73 1-ilova, 3-jadval
Sport ta'limi muassasalarining 52 haftalik
o’quv mashg‘ulotlarining
TAXMINIY O’QUV REJASI
№ Tayyorgarlik
bo’limlari Tayyorgarlik bosqichlari
SS BT O’M SKE OSMButun
davrda
1 yil
1 yildan
ko’p
1 yil
2 yil
3 yil
3 yildan
ko’p
1 yil
2 yil
2 yildan
ko’p
Butun
davrda
1. Umumiy
jismoniy
tayyorgarlik 78 78 100 160 185 241 266 314 353 353 415
2. Maxsus
jismoniy
tayyorgarlik 94 94 117 168 196 242 270 312 338 362 366
3. Texnik-taktik
tayyorgarlik 108 108 158 234 271 357 398 498 537 599 725
4. Nazariy
tayyorgarlik 16 16 20 12 14 18 20 24 26 28 32
5. Psixologik
tayyorgarlik 10 10 13 14 22 28 30 32 26 38 42
6. O’tkazish
nazorat
sinovlari 6 6 8 8 8 10 12 12 12 12 12
7. Nazorat
o’yinlari Soat setkasidan tashqari
8. Hakamlik va
yo’riqchilik
amaliyoti * - - - 10 12 16 18 20 22 24 30
9. Musobaqalarda
ishtirok Ommaviy sport tadbirlari taqvim rejasi bo’yicha
10. Tiklanish
tadbirlari - - - 18 20 24 26 36 38 40 42
11 Tibbiy
tekshiruv Soat setkasidan tashqari
Jami:
312 312 416 624 728 936 1040 1248 1352 1456 1664
Bir haftalik
yuklama: 6
soat 6
soat 8
soat 12
soat 14
soat 18
soat 20
soat 24
soat 26
soat 28
soat 32
soat
* Sport - sog‘lomlashtirish va boshlang‘ich tayyorgarlik bosqichlarida o’tkazilmaydi.](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_73.png)
![74 1-ilova, 4-jadval
O’quv yillari bo’yicha jismoniy va texnik-taktik tayyorgarlik
vositalarining taxminiy farqi (%)
№ Tayyorgarlik
bo’limlari Tayyorgarlik bosqichlari
SS BT O’M SKE OSMButun
davrda
1 yil
1 yildan
ko’p
1 yil
2 yil
Butun
davrda
1 yil
1 yildan
ko’p
1 yil
2 yil
Butun
davrda
1. Umumiy
jismoniy
tayyorgarlik 25 25 24 23 23 22 22 21 21 20 20
2. Maxsus
jismoniy
tayyorgarlik 30 30 28 27 27 26 26 25 25 24 22
3. Texnik-taktik
tayyorgarlik 35 35 38 40 40 42 42 44 44 46 48
4. Boshqalar
10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10
2-ilova, 1-jadval](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_74.png)
![75YENGIL ATLETIKA RAZRYADLARNI TASDIQLASh
Razryadlarni tasdiqlash uchun razryad va me'yorlarni bajarish sharti
Unvon va toifa meyorlari
TUR Unvon, toifa va natijalar
X T SU SU SUN 1 2 3 Yoshlar toifalari
I II II I
Erkaklar
Yugurish , m (min, sek)
60 - - - 7.1 7.4 7.8 8.2 8.7 9.3
60 (авто) - - 7.14 7.34 7.64 8.04 8.44 8.94 9.54
100 - - - 11.3 11.9 12.7 13.4 14.2 15.2
100 (авто) 10.35 10.74 11.14 11.54 12.14 12.94 13.64 14.44 15.44
200 - - - 23.0 24.2 26.0 28.0 30.5 33.0
200 (авто) 20.85 21.55 22.24 23.24 24.44 26.24 28.24 30.74 33.24
300 - - - 37.0 39.0 42.0 44.0 47.0 52.0
300 (авто) - - 35.30 37.24 39.24 42.24 44.24 47.24 52.24
400 - - - 52.0 56.5 1:00.0 1:05.0 1:10.0 1:15.0
400 (авто) 46.10 48.00 49.80 52.24 56.74 1:00.24 1:05.24 1:10.24 1:15.24
600 - - - 1:27.0 1:33.0 1:40.0 1:46.0 1:54.0 2:05.0
600 (авто) - - 1:22.00 1:27.24 1:33.24 1:40.24 1:46.24 1:54.24 2:05.24
800 - - - 2:00.0 2:10.0 2:20.0 2:30.0 2:40.0 2:50.0
800 (авто) 1:47.00 1:50.50 1:55.00 2:00.24 2:10.24 2:20.24 2:30.24 2:40.24 2:50.24
1000 - - - 2:37.0 2:50.0 3:04.0 3:15.0 3:30.0 3:45.0
1000 (авто) - 2:22.24 2:30.0 2:37.24 2:50.24 3:04.24 3:15.24 3:30.24 3:45.24
1500 - - - 4:10.0 4:25.0 4:50.0 5:10.0 5:30.0 6:00.0
1500 (авто) 3:40.00 3:50.00 3:57.00 4:10.24 4:25.24 4:50.24 5:24.24 5:30.24 6:00.24
3000 - - - 9:00.0 9:40.0 10:25.0 11:15.0 12:15.0 13:20.0
3000 (авто) 7:54.00 8:10.00 8:30.00 9:00.24 9:40.24 10:25.24 11:15.24 12.15.24 13:20.24
5000 - - - 15:33.0 16:38.0 18:05.0 19:20.0 20:30.0 -
5000 (авто) 13:35.00 14:12.00 14:52.00 15:33.24 16:38.24 18:05.24 19:20.24 20:30.24 -
10 000 18 yosh va undan
katta - - - 32:40.0 36:00.0 40:00.0 - - -
10 000 (авто) 28:30.00 29:55.00 31:10.00 32:40.24 36:00.24 40:00.24 - - -
3-ilova, 1-jadval](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_75.png)
![76800 metrga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilar uchun maxsus jismoniy
tayyorgarlikni rivojlantirish dasturi
Tayyorgarlik
bosqichlari Vazifalar Imkoniyatlar
Hajmi va
intensivligi
Bahor-yoz tayyorgarlik davri
Asosiy mashgulot
(6 hafta) Maxsus ish
qobiliyatini yanada
oshirish 3-5 km masofani
o’g’ildiring. 10-20
km yugurish (150
zarba / min).
O’zgaruvchan
yugurish 4 marta *
200 m va 200 m
yugurish. 4*100 m
dan 50 m gacha
yugurish. Tepalikka
yugurish
650+550+250 m.
300-350 m
balandlikka sakrash.
4-6 daqiqalik dam
olishdan keyin
intervalli yugurish.
Tez yugurish - 5 km.
Umumiy rivojlanish
mashqlari. Umumiy ish
hajmi 80-100%.
Aerob-anaerob
rejimda yugurish
hajmi 10-15% ni
tashkil qiladi.
Anaerobik
yugurish 8-12%.
Intensivlik
yuqori.
Musobaqa oldidan
tayyorgarlik bosqichi
(5 hafta) Iqtisodiy va samarali
yugurish texnikasini
takomillashtirish.
Yugurish tezligini
silliq va bosqichma-
bosqich oshirish Kros yugurish 10-15
km, 12-15 km (150-
160 zarba / min
gacha). Tez yugurish
10-15 km (170-180
zarba / min gacha).
Tezlashuvlar 5-10
marta 100-600 m.
60-80 m balandlikda
8-10 marta yugurish Umumiy ish
hajmi 80-100%.
Aerobik anaerob
rejimda yugurish
hajmi 10-15% ni
tashkil qiladi.
Anaerobik
yugurish 8 - 12%.
Yuqori
intensivlik](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_76.png)
![8-10 marta 100-150
m yugurish.
Sakrash
mashqlari.
85-90% tezlikda
400-600 m turli
uzunlikdagi
intervalli yugurish.
Umumiy rivojlanish
mashqlari.
To’siqlardan osh
yugurish
Yozgi musoboqa davri
R ivojlanish bosqichi
(8 hafta) Psixologik
tayyorgarlik.
Jismoniy sifatlarni
yanada
takomillashtirish.
Har xil turdagi
yugurish taktikasini
va musobaqalarga
olib borish usullarini
tayyorlash Chigal yozdi
mashqlari- yugurish
3-5 km.
Kros yugurish 60
minut, 12-15 km
(150 zarbagacha).
Qayta tiklash
kesishmasi 10-12
km. Tezlashuvlar 5-
10 marta 100-600 m.
60-80 m balandlikda
8-10 marta yugurish.
85-90% tezlikda
400-600m
segmentlarning turli
uzunliklari bilan
intervalli yugurish
35 daqiqa dam olish.
8-10 marta 100-150
m uchun takroriy
yugurish.
Tez yugurish 10-15
km (170-180 zarba /
min gacha).
Umumiy rivojlanish
mashqlari.
To’siqlardan o’tish.
sakrash mashqlari Kattaroq
intensivlik va
qisqartirilgan
yugurish hajmi
70-90%. Asosan
6-10% anaerob
energiya bilan
ishlaydi. Aerobik
rejimda yugurish
10 - 15%](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_77.png)
![78](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_78.png)
![3-ilova, 2-jadval
Tajriba davomida nazorat guruhining jismoniy tayyorgarligini tekshirish natijalari
T/r
Pedagogik testlar natijalari
Tajribadan oldin Tajribadan keyin
30 m,
s 60 m,
s 300 m,
s 8 00 m,
s Tik turgan
holda
uzunlikka
sakrash,
sm 1 daqiqa
o’tirib
turish,
necha
marta 30
m, s 60 m,
s 300 m,
s 800 m,
s Tik
turgan
holda
uzunlikka
sakrash, 1
daqi
qa
o’tir
ib
1 4 .27 7 .64 42.45 2 . 10 .34 210.5 6 2 4.26 8.01 4 2 .2 4 2 . 05 .34 215 . 5 66
2 4.2 6 7 .63 42.24 2.12.45 205.4
65 4 .2 6 7.99 41.56 2.06.45 208.4
65
3 4.30 7.60 42.05 2 .06.50 211.5 64 4. 28 7.97 39. 24 2 .03.50 215.5 65
4 4.25 7. 42.98 2 .05.82 210. 0
62 4.24 7.98 41.89 2 .0 0 .82 212. 0
66
5 4.26 7.02 42.02 2 .08.57 210.5
60 4.25 7.95 41.35 2.05.57 214.5
64
6 4.29 7.03 42.99 2.09.89 209. 3
61 4.24 7.99 42.01 2.04.89 212. 3
66
3-ilova, 3-jadval
Tajriba davomida tajriba guruhining jismoniy tayyorgarligini tekshirish natijalari
T/r
Pedagogik testlar natijalari
Tajribadan oldin Tajribadan keyin
30 m,
s 60 m,
s 300 m,
s 800 m,
s Tik turgan
holda
uzunlikka
sakrash,
sm 1 daqiqa
o’tirib
turish,
necha
marta 30 m,
s 60 m,
s 300 m,
s 800 m,
s Tik
turgan
holda
uzunlikka
sakrash,
sm 1
daqiqa
o’tirib
turish,
necha
marta
1 4 .27 7.65 42.22 2. 05 . 38 198 61 4.22 7.34 42.00 2. 00 . 35 20 9 67
2 4.31 7.66 42.32 2. 15 . 00 197 54 4.2 3 7.54 42. 10 2. 10 . 10 202 65
3 4.29 7.69 42.25 2. 05 . 12
195.5 55 4.25 7.44 42.08
2. 00 . 24 208.5 61
4 4.28 7.70 42.28 2. 18.14
19 6 52 4.26 7.55 42.06 2. 15 . 24
2 10 66
5 4.30 7.65 42.31 2. 11 . 32
199.4 61 4.24 7.43 42.18 2.08.14
205 68
6 4.29 7.67 42.27 2.12.31 205.0 54 4.22 7.51 42.15 2.10.12 215.9 65](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_79.png)
![80 3-ilova, 4-jadval
Nazorat va tajriba guruh sportchilarining 2022 yil aprel oyida o’tkazilgan
musobaqa natijalari
T/r
800 metrga yugurish natijalari
Nazorat guruhi
T/r Tajriba guruh i
1 2 3 1 2 3
1 2 . 10 .34 2.08.13 2 . 05 .34 1 2. 05 . 38 2.06.74 2. 00 . 35
2 2.12.45 2.10.09 2.06.45 2 2. 15 . 00 2.12.07 2. 10 . 10
3 2 .06.50 2.05.23 2 .03.50 3 2. 05 . 12
2.03.03 2. 00 . 24
4 2 .05.82 2.03.84 2 .00.82 4 2. 18.14 2.16.07 2. 15 . 24
5 2 .08.57 2.06.02 2.05.57 5 2. 11 . 32 2.09.84 2.08.14
6 2.09.89 2. 05 .91 2.04.89 6 2.12.31 2.11.79 2.10.12
3-ilova, 5-jadval](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_80.png)
![81 4 - ilova 1-jadval
O’ZBEKISTON REKORDLARI
Dastur Natija Erkaklar Shahar Davlat Sana
100м. 10.31 Петр Воробьев Ташкент Ленинград 17.07.1985
200м. 20.74 Олег Журавлев Ташкент Алматы 21.06.2008
400м. 45.37 Сергей Ловачев Термез Киев 22.06.1984
800м. 1:46,98 Эркинжон Исаков Ферган. Обл. Бишкек 23.07.2004
1500м. 3:44,0 Ильшат Калимулин Ташкент Челябинск 30.07.1987
5000м. 13:41,0 Ашур Нормурадов Ташкент Подольск 19.08.1975
10000м. 28:48,4 Абдураман
Ибрагимов Ташкент Харьков 9.08.1980
Dastur Natija Ayollar Shahar Davlat Sana
100м. 11.04 Любовь Перепелова Ташкент Бишкек 3.06.2000
200м. 22.27 Эльвира Барбашина Ташкент Москва 8.07.1986
400м. 50.52 Марина Шмонина Ташкент Киев 6.07.1990
800м. 1:56,21 Замира Зайцева Андижан Ленинград 27.07.1983
1000м. 2:33,6 Светлана Ульмасова Андижан Подольск 4.08.1979
1500м. 3:56.14 Замира Зайцева Андижан Киев 27.07.1982
1 миля 4:22,5 Замира Зайцева Андижан Киев 15.06.1981
2000м. 5:37.55 Замира Зайцева Андижан Лондон 4.08.1984](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_81.png)
![823000м. 8:26.78 Светлана Ульмасова Андижан Киев 25.07.1982
4 - ilova 2 -jadval
OLIMPIYADA REKORDLARI
ERKAKLAR
Dastur Rekord Sportchi Davlat Joyi Sanasi
100 м 9,63 Усэйн Болт Ямайка Лондон 2012 5 августа 2012
200 м 19,30 Усэйн Болт Ямайка Пекин 2008 20 августа 2008
400 м 43,03 Вайде Никерк ЮАР Рио 2016 14 августа 2016
800 м 1:40,91 Дэвид Рудиша Кения Лондон 2012 9 августа 2012
1500 м 3:28,32 Якоб Ингебригстен Норвегия Токио 2020 7 августа 2021
5000 м 12:57,82 Кенениса Бекеле Эфиопия Пекин 2008 23 августа 2008
10 000 м 27:01,17 Кенениса Бекеле Эфиопия Пекин 2008 17 августа 2008](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_82.png)
![83OLIMPIYADA REKORDLARI
AYOLLAR
Dastur Rekord Sportchi Davlat Joyi Sanasi
100 м 10,61 Элейн Томпсон-
Гера Ямайка Токио 2020 31 августа 2021
200 м 21,34 Флоренс Гриффит-
Джойнер США Сеул 1988 29 сентября
1988
400 м 48,25 Мари-Жозе Перек Франция Атланта
1996 29 июля 1996
800 м 1:53,43 Надежда
Олизаренко СССР Москва 1980 27 июля 1980
1500 м 3:53,11 Фаит Кипьегон Кения Токио 2020 6 авгучив 2021
5000 м 14:26:17 Вивиан Черуйот Кения Рио 2016 19 августа 2016
10 000 м 29:17:45 Алмаз Аяна Эфиопия Рио 2016 12 августа 2016](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_83.png)
![84 4 - ilova 2 -jadval
JAHON REKORDLARI
ERKAKLAR
Dastur Rekord Sportchi Davlat Sanasi Joyi
100 m 9.58 Усэйн Болт Ямайка 16.08.2009 Берлин , Герма
ния
150 m 14,36 Усейн Болт Я майка 17.05.2009 Манчестер
200 m 19,19 Усэйн Болт Ямайка 20.08.2009 Берлин , Герма
ния
300 m 30.85 Майкл Джонсон США 24.03.2000 Претория
400 m 43.03 Вайде Никерк ЮАР 14.08.2016 Рио де
Жанейро,
Бразилия
500 m 1.00.08 Донато Сабиа Италия 26.05.1984 Busto Arsizio
600 m 1.12.81 Джонни Грей США 24.05.1986 Санта Моника
800 m 1:40.91 Дэвид Рудиша Кения 09.08.2012 Лондон , Вели
кобритания
1000 m 2:11.96 Ной Нгени Кения 05.09.1999 Риети , Италия
1500 m 3:26.00 Хишам Эль-
Герруж Марокко 14.07.1998 Рим , Италия](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_84.png)
![85JAHON REKORDLARI
AYOLLAR
Dastur Rekord Sportchi Davlat Sanasi Joyi
100 m 10,49 Флоренс
Гриффит-
Джойнер США 16.07.1988 Индианаполис ,
США
150 m 16,10 Флоренс
Гриффит-
Джойнер США 29.09.1988 Сеул
200 m 21,34 Флоренс
Гриффит-
Джойнер США 29.09.1988 Сеул , Южная Корея
300 m 34.41 Shaunae Miller-
Uibo Bahamas 20.06.2019 Острава, Чехия
400 m 47,60 Марита Кох ГДР 06.10.1985 Канберра ,
Австралия
500 m 1.05,9 Татана
Коцембова Чехословакия 2.08.1984 Острава
600 m 1.22,63 Ana Fidelia
Quirot Куба 25.07.1997 Гвадалахара,
Испания
800 m 1:53,28 Ярмила
Кратохвилова Чехословакия 26.07.1983 Мюнхен , ФРГ
1000 m 2:28,98 Светлана
Мастеркова Россия 23.08.1996 Брюссель , Бельгия](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_85.png)
![861500 m 3:50,07 Гензебе Дибаба Эфиопия 17.07.2015 Монако , Франция
4 - ilova 3 -jadval
OSIYO REKORDLARI
Dastur Rekord Erkaklar Davlat Sanasi
100 m 9.83 Su Bingtian Китай 1 августа 2021
200 m 19,88 Zhenye XIE КНР 21 июля 2019
400 m 43,93 Юсеф Ахмед Масрахи KSA 23 августа 2015
800 m 1:42.79 Юсуф Саад Камель Бахрейн 29 июля 2008
1500 m 3:29.14 Рашид Рамзи Бахрейн 14 июля 2006
5000 m 12:51.96 Albert Rop BRN 19 июля 2013
10000 m 26:38.76 Абдулла Ахмад Хассан Катар 5 сентября 2003
OSIYO REKORDLARI
Dastur Rekord Ayollar Davlat Sanasi
100 m 10.79 Ли Сюэмэй КНР 18 октября 1997
200 m 22.01 Ли Сюэмэй КНР 22 октября 1997
400 m 48.14 Salwa Eid Nasser BRN 3 октября 2019
800 m 1:55.54 Лю Дун КНР 9 сентября 1993
1500 m 3:50.46 Чу Юнся КНР 11 сентября 1993](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_86.png)
![875000 m 14:28.09 Цзян Бо КНР 13 октября 1997
10000 m 29:31.78 Ван Цзюнься КНР 8 сентября 1993](/data/documents/186a6101-f46b-4602-9353-c84586ddfcee/page_87.png)
1O‘RTA MASOFAGA YUG‘URUVCHI 15-16 YOSHLI SPORTCHILARNI MASHG‘ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH SIFATLARNI RIVOJLANTIRISH SAMARADORLIGI MUNDARIJA KIRISH ………………………………………………………………………..….4 1-BOB O’RTA MASOFAGA YUG’URUVCHI 15-16 YOSHLI SPORCHILARNI MASHG’ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH SIFATLARNI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI …….........7 1.1 O’rta masofaga yugurishning xususiyatlari… …………...…………. … ……...7 1.2 Yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 metr bo’lgan sportchilarni mashg’ulot jarayoninida yuklamalarni maqsadli tashkil etish............................................15 1.3 O’rta masofaga yuguruvchi sportchilarni mashg’ulot jarayonida tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish ……..…………………………………………… . …… 25 Birinchi bob bo’yicha xulosalar …………………………… . …………… …. … 39 2-BOB TADQIQOT USULLARI VA SHAKLLANTIRILISHI ………….…40 2.1 Tadqiqot usullari ......................................................................................... .....40 2.2 Tadqiqotning shakllanishi ………….…………………………………….…..43 3-BOB TADQIQOT NATIJALARI VA ULARNING MUHOKAMASI ...…44 3.1 O’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilar o’rtasida tadqiqot yakuniga ko’ra o’tkazilgan me’yoriy test sinovlar…………...….………….44 3.2 800 metrga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilar uchun maxsus jismoniy tayyorgarlikni rivojlantirish dasturi...……………………………….… ……47 3.3 O’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilarni tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish bo’yicha tadqiqot natijalari …………………………….…….51 XULOSA …………………………………………………………………….…..62 ADABIYOTLAR RO’YXATI ……………… . …..…………………………….63 ILOVALAR …………………………………………………………………..…72
2KIRISH Tadqiqotning dolzarbligi. Xozirgi kunda yosh avlodni har tamonlama yetuk qilib tarbiyalash davlatimizning eng ustuvor vazifalaridan biri bo’lib qolmoqda. Mustaqillikga erishgan dastlabki kundan boshlab sog’lom avlod tarbiyasi davlatimizning olib borayotgan siyosatning ustuvor yo’nalishi sifatida belgilandi. Sog’lom avlod nafaqat jismoniy baquvvat, balki yoshlarni shu bilan birga chuqur bilimga ega, ma’naviy barkamol, dunyodagi tengdoshlari bilan bellashishga ularga xalqimizning iste’dodi va salohiyatini namoyish etishga qodir bo’lgan avlodlarni tarbiyalash demakdir. 1993-yil 4-martda “Sog’lom avlod uchun” ordenini tasis qilish to’g’risida”gi PF-575-son farmoni, 2017-yil 3-iyundagi “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3031-son qarori, sohadagi yana bir muhim hujjat bo’ldi. Ushbu qaror bilan O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish dasturi qabul qilindi.[2] Bundan tashqari 1992-yil 14-yanvarda O’zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida” gi qonuning qabul qilinishi, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 1999-yil 27-maydagi “O’zbekiston jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora tadbirlari to’g’risida” gi 271-son qarori, 2000-yil 26-maydagi O’zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida” gi qonuni, 2015-yil 4-sentabrdagi “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida” gi qonuni, 2017-yil 7-fevaldagi 4947-sonli farmon asosida “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi” belgilab berilgan 5 ta ustivor yo’nalishlarni 4-ustivor yo’nalishi “Ijtimoiy sohani rivojlantirish bo’lib, bunda o’sib kelayotgan yosh avlodni barkamol insonlar qilib tarbiyalashda jismoniy tarbiyadan unumli foydalanish masalalariga alohida e’tibor berilgan. 2019-yil 19-mart kuni yoshlarga e’tiborni kuchaytirish va bir qancha masalalarga bag’ishlangan video selektor yig’ilishi o’tkazildi. Ushbu video selektorda Prezidentimiz ma’naviy va ma’rifiy sohalardagi ishlarni yangi tizim
3asosida yo’lga qo’yish bo’yicha 5 ta tashabbusni ilgari surdi. Unda 2-tashabbus aynan sport sohasiga yo’naltirilgan bo’lib ya’ni “Yoshlarni jismoniy chiniqtirish, ularni sport sohasida qobiliyatini namayon qilishlari uchun zarur sharoitlar yaratish” dan iboratdir. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5-martdagi “J ismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g‘risida”gi PF-5368-son farmoni, hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 30-oktyabrdagi “ Sog‘lom turmush tarzini keng tatbiq etish va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g‘risida”gi PF -6099-son farmoni va O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-yanvardagi “O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari to’g‘risida” gi PF- 5924-son farmoni -j ismoniy tarbiya va sport bilan ommaviy ravishda shug’ullanish o’sib kelayotgan yosh avlodni har tamonlama rivojlantirishda, sog’lom turmush tarzini shakillantirishda, ular barkamol inson bo’lib yetishtirishda, qonunbuzarlik va boshqa salbiy illatlardan xalos etishda jismoniy tarbiya va sport asosiy omil bo’lib xizmat qiladi. [1,2,3,4,5] Shu boisdan Mamlakatimizda yosh yengil atletikachilarimizni tarbiyalashda va ularning jismoniy sifatlarini rivojlantirishni to’laqonli amalga oshirishda aloxida axamiyat kasb etadi. Yuqoridagi fikrlarni taxlili shuni ko’rsatadiki, biz tomonimizdan tanlangan “O’rta masofaga yug’uruvchi 15-16 yoshli sporchilarni mashg’ulot jarayonida tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish samaradorligi ” mavzusi xozirgi kunda dolzarb masalalardan biri bo’lib hisoblanadi. O’rta masofaga yugurish - yengil atletikaning bir turi bo’lib, birlashtiruvchi masofalar sprintga qaraganda uzunroq, lekin uzoq masofalarga qaraganda qisqaroq. O’rta masofalar ro’yxatida 800 m, 1000 m, 1500 m, 2000 m, 3000 m, 3000 m g’ovlar osha masofalar kiradi. Eng nufuzli dasturlar ichida 800 m, 1500 m va 3000 m g’ovlar osha yugurish masofalaridir. O’rta masofaga yugurish yengil atletikaning eng mashhur va ajoyib turlaridan biridir, chunki u uzoq masofaga yugurish kabi uzoq emas va sprint kabi tez emas. Bu sportchilar o’rtasidagi
4shiddatli raqobat va musobaqaning maksimal dinamikligi bilan bog’liq, chunki ushbu turdagi har qanday darajadagi musobaqalar qisqa vaqt ichida barcha eng yaxshi fazilatlarini butun masofaga to’g’ri taqsimlashga intiladigan eng ko’p sportchilarni o’z ichiga oladi. Trenerlar va sportchilar doimo eng yuqori natijalarni qo’lga kiritishning eng yangi usullarini izlaydilar. Shu munosabat bilan 15-16 yoshli sportchilarning 800 metrga yugurishga maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish muammosi yillar davomida dolzarbligicha qolmoqda. Buni Matveeva L.P., Ozolina N.G. kabi mualliflarning asarlari tasdiqlaydi va boshqalar [34; 35; 43; 44]. Tadqiqot obyekti - yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 metr bo’lgan 15-16 yoshli sportchilarni tayyorlash jarayoni. Tadqiqot mavzusi- o’rta masofaga yug’uruvchi 15-16 yoshli sporchilarni mashg’ulot jarayonida tezkor-kuch sifatlarni rivojlantirish samaradorligi. Tadqiqot maqsadi -800 metrga yuguruvchi 15-16 yoshli o’g’il bolalarning musobaqa faoliyatida samaradorligini oshirish imkonini beruvchi maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish dasturini ishlab chiqish va tajribani asoslash. Tadqiqot gipotezasi- o’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli o’g’il bolalarni mashg’ulot jarayonida maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish samarali bo’ladi, agar: -maxsus jismoniy tayyorgarlik darajasini diagnostika qilish; -o’rta masofalarga yugurish parametrlari va tezkor-kuch sifatlarni takomillashtirishni hisobga olgan holda sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish bo’yicha dasturini ishlab chiqish; - samaradorlik mezoni sifatida, 15-16 yoshli sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligi darajasi va musoboqadagi faoliyati natijalarini oshirishini hisobga olinadi. Tadqiqot maqsadlari: 1. Malakali o’rta masofaga yuguruvchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligi muammosi holati bo’icha nazariy tahlilini o’tkazish. 2. Yugurish bo’yicha ixtisosligi 800 metr bo’lgan 15-16 yoshli
5sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligining boshlang’ich darajasini o’rganish. 3. 15-16 yoshli 800 metrga yuguruvchi sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish dasturini ishlab chiqish va tajriba sinovdan o’tkazish. Tadqiqotning amaliy ahamiyati : ixtisosligi bo’yicha o’rta masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilarning maxsus jismoniy tayyorgarligini oshirish bo’yicha dastur ishlab chiqish va uni amalda qo’llash. Dissertatsiya materiallaridan IBO’SM va BO’SM yengil atletika trenerlari tomonidan ixtisosligi 800 m masofaga yuguruvchi 15-16 yoshli sportchilarning mashg’ulot jarayonini tashkil etishda foydalanish mumkin. Tadqiqot bazasi. Qo’yilgan vazifalarga muvofiq, o’rganish ishlari Samarqand viloyati sportning o’yin turlari va yengil atletika bo’yicha ixtisoslashgan bolalar-o’smirlar sport maktabi bazasida olib borildi. 1-BOB O’RTA MASOFAGA YUG’URUVCHI 15-16 YOSHLI SPORTCHILARNI MASHG’ULOT JARAYONIDA TEZKOR-KUCH SIFATLARINI RIVOJLANTIRISHNING NAZARIY ASOSLARI 1.1. O’rta masofaga yugurishning xususiyatlari Yengil atletika - sport malikasi. Bu shior ko’p yillar davomida o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Yengil atletika 24 ta dasturni o’z ichiga oladi, Olimpiya o’yinlarining asosi va uning eng muhim ustunligi, qulayligi, har kim o’z kuchini va imkoniyatlarini sinab ko’rishi mumkin. Erkinjon Tulkinovich Isakov (1974 yil 25 noyabr) - O’zbekiston sportchi si , ixtisosligi o’rta masofaga yugurish , O’zbekiston milliy terma jamoasi (1999 yildan). XXVII yozgi Olimpiya o’yinlari (2000) (Sidney, Avstraliya), shuningdek, XXVIII Yozgi Olimpiya o’yinlari (2004) (Afina, Gretsiya) ishtirokchisi 800 metrga 4-poygada 1:48,28 natija ko’rsatdi, ammo bu natija turnirning final qismiga o’tish uchun etarli emas edi. Zamira Xamatxanovna Zaytseva ( 16 fevral 1953 yil ) - Yengil atletikachi ,