POLIIZOPRENOIDLAR. POLIPRENOLLAR

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

273.2060546875 KB

Скачать

POLIIZOPRENOIDLAR. POLIPRENOLLAR
REJA :
I. KIRISH.
II. ASOSIY QISM:
1.Tabiatdagi poliizoprenoidlar va poliprenollarning xilma – xilligi
2. Poliizoprenoidlarning tuzilishi
3. Poliizoprenoidlarning ishlatilishi
III. XULOSA.

KIRISH.
Poliizoprenoid spirtlari 60-yillarning boshlarida bakteriyalar, xamirturushlar,
sutemizuvchilar va bir qancha o simliklarda topilgan. ʻ Poliizoprenoid spirtlarini qidirish
tasodifiy kashfiyot bilan boshlandi, solanesol tamaki barglarida lipidga hamroh bo'lgan
ubiquinon sifatida va poliprenollarni izolyatsiya qilish, qog'oz zavodida tsellyuloza
pulpasining ifloslantiruvchisi. Dastlab ikkilamchi metabolitlar sifatida tasniflangan.
Poliizoprenoidlar kashf etilgandan so'ng ko'p o'tmay kofaktor roli kontekstida katta
qiziqish uyg'otdi. Ularning a-to'yingan varianti - jigarda glikoproteinlar biosintezida
dolisilfosfat deyarli bir vaqtda undekaprenil fosfatning ishtirokini aniqlash bilan birga,
bakterial hujayra sirt polimerlarining biosintezi. Ushbu kashfiyot tadqiqotlari
umumlashtirildi va Hemming tomonidan ko'rib chiqildi. 40 yillik poliizoprenoid
tadqiqotlari natijasida ko'plab qiziqarli nashrlar va bir nechta sharhlar berildi.
Bu yerda taqdim etilgan adabiyotlar sharhi ushbu sohadagi so'nggi kashfiyotlar bilan
bog'liq poliizoprenoid biosintezi va strukturaviy tahliliga alohida e'tibor berildi.
Poliizoprenoidlar atamasi bu yerda taxminan bir nechadan iborat birikmalarni belgilash
uchun ishlatiladi. 100dan ortiq izoprenoid qoldiqlaridan iborat. Qisqa zanjirli
oligoprenoidlarning (yami-diterpenlar) turli jihatlari, shuningdek, yuqori polimerlar
(tabiiy kauchuk, gutta percha) va ular tuzilishi ko’rib chiqamiz. Poliizoprenoidlar yuqori
darajada gidrofobik izoprenoid mahsulotlaridir. Barcha tirik hujayralar sintezlanadi.
Ko’p (5<n<100) va undan ortiq izopren birikmalaridan tashkil topgan muntazam
tuzilishiga qaramay bir nechta strukturaviy variantlari tavsiflangan. Poliizoprenoidlar
yuqori molekular terpenoidlar hisoblanadi. Poliizoprenoidlarning mavjudligi va
aylanishi ikki o'lchovli yupqa qatlamli xromatografiya (2D-TLC) yordamida
tekshiriladi. Barglar va ildizlardagi poliprenollar C75-C120 zanjir uzunligi bilan ajralib
turadi.

Tabiatdagi poliizoprenoidlar va poliprenollarning
xilma – xilligi
P о liiz о pren о idlar – tabiiy quyi m о lekulyar bi о regulyat о rlar bo’lib, hujayra
membranalari tarkibiga kiradi. Ular membranada “lipid langari” vazifasida
m о lekulaning l о kallanishi (harakati)ni ta’minlaydi. Membrana – parda (plyonka) bo’lib,
о datda muhitlarni ajratib turuvchi yarimo’tkazgich sirt (q о biq) yoki tebranuvchi
yuzadan ib о rat. Tirqish (p о ra)li va tirqishsiz membranalar bo’ladi. P о liiz о pren о idlar
o’simlik va sut emizuvchilar tanasida erkin spirtlar va turli sinf birikmalari shaklida
uchraydi. Masalan, ins о n о rganizmi о qsillarning 5 f о izi farnezil yoki geranil
p о liiz о pren о idlari fragmentiga ega. K о ferment Q, plast ох in о n, mena х in о n, х l о r о fillar
prenillangan ar о matik birikmalardir.
P о lipren о llar (polyprenols) – p о liiz о pren о id spirtlari bo’lib, terpen о idlar sinfiga
kiradi. P о lipren о llar o’simliklarning yashil qismida bo’ladi. Ular ignabargli, bargli,
mevali dara х tlar (qarag’ay, archa, pi х ta, gink о ), butalar va o’tlarning tarkibida quruq
vazniga nisbatan 0.01-4.0% gacha uchraydi. O’simlik p о lipren о llarining C zanjiri
uzunligi C30-C300 gacha bo’ladi. Ayrim dara х t p о lipren о llari C zanjiri uzunligi (C55-
C110) ins о n va hayv о n о rganizmidagi d о li хо llar C zanjiri uzunligiga yaqin bo’ladi.
Poliprenollar d о li хо llarning dastlabki m о ddalaridir. D о li хо llar ins о n о rganizmida
hujayra membranasini him о yalaydi, о qsillarni barqar о rlashtiradi va о rganizmning
immun tizimini quvvatlaydi. D о li хо llar о qsil-uglev о d metab о lizmida p о lisa х aridlar
sintezining k о fermentlari bo’lsa, p о lipren о llar o’simlik hujayrasida shunday vazifani
bajaradi. P о lipren о llar d о li хо l etishm о vchiligida ularning o’rnini b о sishi mumkin.
D о li хо l etishm о vchiligi surunkali sham о llashlarda, nasl buzilishi (degeneratsiya) va
о nk о l о gik kasalliklarda kuzatiladi.
Poliprenollar o'simlik fotosintetik to'qimalari va bakteriya hujayralarining tipik
komponentlari sifatida qaraladi, dolixollar esa o'simlik ildizlarida va barcha hayvonlar
va xamirturush hujayralarida uchraydi. Ikkinchidan, polimerlangan izopren birliklari
sonidan kelib chiqadigan zanjir uzunligining xilma-xil bo'lishi mumkin bo'lgan tabiiy
poliizoprenoid spirtlarining molekulasi bir necha va 100 dan ortiq bo’lishi mumkin.
Qizig'i, bu o'zgarish juda ko'pga qaraganda o'simlik poliprenollari holatida ko'proq
sutemizuvchilar dolixollarida aniqlanadi. Barcha eukarotik hujayralarda odatda
gomologlar aralashmasi sifatida to'planadi va poliizoprenoidlar oilasi hosil qiladi.
Qizig'i shundaki, ba'zi o'simlik to'qimalari poliizoprenoidning ikki yoki hatto uchta
oilasi alkogollari qayd etildigan. Uchinchidan, izopren birliklaridagi geometrik
bog'lanish trans ( E) yoki sis (Z) izomerlari paydo bo'lishidir. Eng tipik poliizoprenoid
spirtlardan biri di-trans ( a-t
2 -c
n-3 ) yoki tri-trans (a-t
3- c
n−3 ) turidir. Biroq, all- trans (a-t
n−1 )

va a-trans a-t
3 -c
n-4 -t) variantlari ham keyinchalik ishlab chiqildi. Shunday qilib, tabiiy
geterogenlik tufayli poliizoprenoidlar oddiy molekulalar bilan takrorlanuvchi, boshdan
oxirigacha kondensatsiyalangan, izopren birliklaridan izolyatsiyalash va miqdoriy tahlil
qilish tartibi tashkil topgan. Poliizoprenoid uglevodorodni sintez qiluvchi asosiy
fermentskelet sis-prenil transferaza (CPT) dir. Poliizoprenoidlarning hujayradagi asosiy
kimyoviy shakllari, poliprenollar va dolixollar erkin spirtlar va karboksilik sifatida
to'planishi esterlar tushunarsizligicha qolmoqda. Chunki, ularning to'planishi sezilarli
darajada qarigan eukaryotik hujayralarda va patologik noqulay muhit sharoitlari,
ularning hujayralarni himoya qilishdagi roli, stressga qarshi kurashish taklif qilingan.
Bundan tashqari, poliizoprenoidlar biologik membranalarning tarkibiy qismlari
hisoblanadi. Ularning kimyoviy-fizik xususiyatlariga ta'sir qiladi. Natijalarni
ekstrapolyatsiya qilish uchun biofizik tajribalardan (fosfo)poliizoprenoidlar
membranani suyuqlashtiruvchi, o'tkazgich va vesi sifatida taklif qilingan cle
termoyadroviy induktorlar mavjud. Bundan tashqari, o'simlikdagi poliprenol
aralashmasining kuzatilgan turlari o'ziga xos tarkibi fotosintetik to'qimalar ularni
ekspluatatsiya qilish imkoniyatini kimyotaksonomik belgilar sifatida keltirib chiqaradi.
Barglar va ildizlardagi dolichollarning zanjir uzunligi bo'yicha taqsimlanishi mos
ravishda C50-C140 va C60-C120 edi. C45-C140 va C65-C85 poliprenollarining xuddi
shunday zanjir uzunligi bo'yicha taqsimlanishi mos ravishda barglar va ildizlarda
aniqlandi. Birgalikda yigirma bitta to'qimalardan o'n oltitasi dolixollarning barglarda va
ildizlarda poliprenolga qaraganda ko'proq ekanligini ko'rsatdi. Ushbu tadqiqot
mangrovning barglari va ildizlaridagi poliizoprenoidlarning xilma-xilligini aniqlaydigan
birinchi tadqiqot bo'lib, mangrov daraxti turlarida poliizoprenoidlarning
kimyotaksonomik ahamiyatini ko'rsatadi.
Organizmning umr ko'rish davomiyligi bilan poliizoprenoid spirtlarining
to'planishining sezilarli o'sishi barcha eukaryotik hujayralar uchun tasdiqlangan bo'lib,
qariydigan barglarning 20 baravar ko'payishiga va inson miyasining 100 baravar
ko'payishishiga erishildi . Sutemizuvchilar to'qimalaridan ho'l vaznning grammiga
milligramm miqdoriga yetadigan eng yuqori tarkib endokrin to'qimalarda topilgan
(gipofiz bezlarida dolixol miqdori fosfolipidlarga teng). Eng boy o'simlik manbalarida
poliprenollarning kontsentratsiyasi fotosintetik to'qimalarning quruq massasining 5% ni
tashkil qiladi.

POLIIZOPRENOIDLARNING TUZILISHI
Poliizoprenoid spirtlari tabiatda keng tarqalgan gidrofobik polimerlar guruhini
tashkil qiladi. Ularning molekulalari bir uchida gidroksid guruhi (a-qoldiq) va boshqa
uchida (x-uchida) vodorod atomi bo'lgan boshdan dumga bog'langan bir necha 100 dan
ortiq izoprenoid qoldiqlaridan iborat. a-qoldiqdagi qo sh bog ning gidrogenlanishi a-ʻ ʻ
to yinmagan poliprenolardan (sin. degidrodolixollar) farqli o laroq, dolixollarni (sin.
ʻ ʻ
digidropoliprenollar) hosil qiladi (1-rasm).
1-rasm.

1- rasm .
Poliiprenollar va
dolixollar tuzilishi.
t va c trans va sisdagi
izoprenoid
qoldiqlari bildiradi, w va a konfiguratsiya mos ravishda terminal izoprenoid qoldiqlari
ifodalaydi .

Poliizop
renoid spirt
molekulasidagi qo'sh bog'lanishning geometrik izomeriya holati qat'iy nazorat qilinadi.
va barcha poliizoprenoidlar uchta kichik guruhga bo'linadi:
(I) di-trans-poly-Sis,
(II) tri-trans-poli-sis va
(III) all-trans.

Ko'p poliprenollar va dolixollarni tavsiflovchi ma'lumotlarning to'planishi
bakteriyalardan ajratilgan poliprenollar, shuningdek o'simlik kelib chiqishi
poliprenollarini umumlashtirishga imkon beradi. Zanjir uzunligi 5-9 oralig'ida va 16 dan
ortiq izoprenoid qoldiqlari bilan di-trans-poly-sis (x-t2-cn 3-OH) tuzilishi hosil qiladi.
Xuddi shu turdagi struktura dolixollar uchun topilgan (x-t2-cn 4- s-OH). O'rta zanjir
uzunligi (9-15 qoldiq) bo'lgan poliprenollar tri-trans-poli-sis (x-t3-cn 4-OH) tuzilishi
hosil qiladi . All-trans izomeriya tuzilishli alkogolning eng yaxshi tan olingan
namunasi solanesol (all-trans Pren-9) hisoblanadi. Hamma joyda, ayniqsa Solanaceae va
qo'shimcha ravishda spadikolga tegishli o'simliklarda (all-trans Pren-10) Arum
maculatum spadiksidan ajratilgan. Yana bitta misol Prenol-9 o'rniga all-trans spirtlari
aralashmasi barglar va ildizlarning ekstrakti, Eucommia ulmoides, gutta percha ishlab
chiqaruvchisi, tarkibida barcha trans-poliprenollar oilasi mavjud.(Pren-13 dan -37
gacha, Pren-19 dominant) poli-sis-poliprenollar oilasi (Pren-15 dan -20 gacha, Pren-16
hukmronlik qiladi). Shunisi e'tiborga loyiqki, tabiiy qisqa zanjirli oligoprenollar,
geraniol (x-t-OH), farnezol (x-t2-OH) va geranilgeraniol (x-t3-OH) butunlay trans
tuzilishga ega.
Poliizoprenoidlar besh uglerodli (2-metil-2-buten) qurilish bloklarining chiziqli
polimerlaridir (2-rasm ) . Bunday takrorlanadigan, "zerikarli" tuzilma diversifikatsiya
qilish uchun katta sanktsiya bermaydi. Odatda, uchta asosiy farqlovchi xususiyat ko'rib
chiqiladi:
1. Qo'sh bog'larning to'yinganligi,
2. Uglerod skeletining zanjir uzunligi
3. Qo'sh bog'larning konfiguratsiyasi ( cis / trans yoki Z / E ).
2-rasm.
2-rasm . Fikaprenollar,
alloprenollar va
dolixollarning tuzilishi.

So'nggi ellik yillik tadqiqotlar davomida to'plangan ma'lumotlar shuni ko'rsatdiki,
barcha poliizoprenoid tuzilmalar all- trans yoki asosan sis turlarga bo'linishi mumkin.
Hozirgacha faqat bir nechta all- trans spirtlari o'simliklarda to'planganligi aniqlangan,
ya'ni all- trans -Pren-9 ( boshqacha nomi solanesol) Nicotiana tobacum va boshqa
o'simliklar barglarida yagona gomolog sifatida yuqori darajada to'plangan. Solanaceae
oilasiga mansub bo lib, hamma joyda o simlik fotosintetik to qimalarida pastroqʻ ʻ ʻ
kontsentratsiyalarda uchraydi va all- trans -Pren-10 (spadikol) Arum maculatum
spadiksida to plangan. Tabiatda to'plangan , asosan, sis -poliizoprenoidlarning
ʻ
aksariyati di- yoki tri- trans tuzilishga ega.
Alloprenollar
Yaqinda o'simlik barglari ekstraktida poliizoprenoid strukturaning yangi turi
kuzatildi. Sapindaceae oilasiga mansub bir qancha o'simliklarda bir xil zanjir
uzunligidagi a- cis va atipik a- trans izomerlari aralashmasidan tashkil topgan
poliprenollar (Pren-11 dan -13 gacha, Pren-12 ustunlik qiladi). Ularning tuzilishi 2 -
rasmda keltirilgan . Ficus elastica barglarida 40 yil oldin topilgan a-sis
konfiguratsiyasiga ega spirtlar (boshqacha nomi fikaprenollar ) molekulalarning a-
terminusida lokalizatsiya qilingan uchta ichki trans -izopren birligiga va keyingi sis
qoldiqlari (a- t
3 – c
n-4 -t)tuzilishiga ega.. Ko'p yillar davomida fikaprenollar odatiy
o'simlik poliprenollari hisoblanib kelgan. Yuqorida aytib o'tilganidek, ularning a- trans
analoglari molekulalarida faqat bitta izopren qoldig'ining konfiguratsiyasi o'zgaradi va
ularning tuzilishi shunday (a- t
3 - c
n-5 - t )formulasi bilan beriladi . Sapindaceae
o'simliklarining barglarida ikkala izomer oilaning bir xil konsentratsiyasi kuzatilgan. Bu
topilma a- trans izomerlarning paydo bo'lishining kamida ikkita mumkin bo'lgan
biosintetik stsenariysini ko'rsatadi , ular kelib chiqqan o'simlik Allophylus caudatusdan
alloprenollar deb ataladi.
Poliizoprenoid tuzilishini aniqlash dolixolning spektral tahlili bilan boshlandi. Inson
buyragidan va o'simlik barglaridan (ya'ni, solanesol, kastaprenollar va fikaprenollar) [va
yog'ochdan shuningdek zamburug'lardan poliprenollar ajratilgan. Tahlil qilish uchun H
NMR, infraqizil spektroskopiya, massa spektrometriyasi va ozonolitik degradatsiya
qo'llanilgan. Turli xil kelib chiqadigan va asosiy poliizoprenoidni yaratishga ruxsat
berilgan, sovunlanmaydigan fraktsiyalar poliprenollar va dolixollarning tabiati. 13C
NMR qo'llanilishi shubhasiz dipoliprenolda uglerod skeleti ichidagi trans-izoprenoid
qoldiqlarining x-terminal lokalizatsiyasi va dolichol molekulalari aniqlangan. Ko'plab
keyingi tadqiqotlar, shu jumladan, hozirgacha tasvirlangan, har bir molekula uchun 100
izopren birligini kengaytiruvchi eng uzoq muddatli poliprenollarning tahlili aniqligini
proton va uglerod signallarining tayinlanishi tasdiqladi. Yaqinda orada dolixol va
dolixil fosfatning 2D yadroviy Overhauser kuchaytiruvchi spektroskopiyasi (NOESY)

yaratildi. Dolixollarning elektron ionlashuvi (EI) massa spektrlari, 1970-yillarda nashr
etilgan Dol-19 gacha va Yaqinda usulning ba'zi modifikatsiyalaridan so'ng molekulyar
cho'qqilar va sezilarli parchalanishni ko'rsatdi, ammo bu usulning sezgirligi unchalik
yuqori emas edi. Yaqinda ishlab chiqilgan yumshoq ionlash usullari, masalan, maydon
desorbsiyasi (FD) va tez atom bombardimonlari (FAB) Poliizoprenoid spirtlarini
baholashga imkon beruvchi sezgirlikni oshirish uchun asetatlar yoki fosfatlarga
oldindan derivatizatsiya qilishni talab qildi. Yuqori gidrofobiklik va o'zgaruvchanlik
poliizoprenoid spirtlari analitika uchun texnik qiyinchiliklarni keltirib chiqardi va
elektrosprey ionlash (ESI) usuliga asoslangan yangi massa spektrometriya texnikasi
yaratildi. ESI odatda qutbsiz molekulalar uchun yaroqsiz deb hisoblanadi, ammo u
poliizoprenoid spirtlarni tahlil qilish uchun muvaffaqiyatli qo'llanilgan. Kichik
miqdorda qo'shilishi aniqlangan Natriy yoki kaliy asetatlarini potassium eritmaga
kiritish intensivligini kuzatish imkonini beradi. ESI spektridagi [M+Na] +
yoki [M+K] +
ionlariga mos keladigan cho'qqilar. Selektivlik va aniqlanish sezgirligi tanlangan ion
monitoringi (SIM) va ko'p reaksiya monitoringi (MRM) usullari yordamida sezilarli
darajada yaxshilanishi mumkin. Ushbu usullar yordamida aniqlash chegarasi
poliizoprenoid spirtli ichimliklarni 20 pg gacha kamaytirish mumkin. Bundan tashqari,
HPLC ning ESI bilan jihozlangan mass-spektrometri bilan kombinatsiyasi
sovnlanmaydigan lipid fraktsiyasini deyarli to'g'ridan-to'g'ri tahlil qilish imkonini
beradi. [M+Na] +
ionlarini kuzatish imkoniyatini yaratish uchun NaOAc ning geksandagi
suyultirilgan eritmasi yordamida ion manbasiga kirishdan oldin ustun oqava suviga
izopropanol aralashmasi qo'shilgan nol o'lik hajmli T-birlashmasi hosil bo’ladi. Shuni
ta'kidlash kerakki, HPLC/MS texnikasi bir vaqtning o'zida identifikatsiya qilish va ko'p
hollarda, hatto poliprenollar va dolixollarni miqdorini aniqlash ularning to'liq ajralishsiz
bo’lishi imkon yaratadi. Boshqa yumshoq ionlashtiruvchi MS texnikasi uzoq vaqt
davomida muvaffaqiyatli qo'llaniladi zanjirli poliprenollar matritsa yordamida lazerli
desorbtsiyani ionlashning vaqti massa spektrumi (MALDI-TOF-MS) edi. Superkritik
suyuqlik xromatografiyasi (SFC) bilan birgalikda poliprenol aralashmasining tarkibiy
qismlari qoniqarli tarzda ajratildi va aniqlandi. Yaqinda, HPLC bilan birgalikda
atmosfera bosimi kimyoviy ionlashuvi (APCI) massa spektrometriyasi dolichollarni
aniqlash uchun ham qo'llanilgan.
POLIIZOPRENOIDLARNING ISHLATILISHI
O’zbekist о n Fanlar Akademiyasi O’simlik m о ddalari kimyosi institutida mahalliy
o’simlik (chin о r, anjir, tut, uzum, g’o’za, gul х ayri va b.) manbalari tarkibidagi deka-,
undeka- va d о dekapren о llarni (n=10-12) ajratish, ularning kimyoviy o’zgarishlarini va
bi о l о gik fa о lligini o’rganish bo’yicha tadqiq о tlar о lib b о riladi. O’simlik tarkibidagi
p о lipren о llar erkin yoki b о g’langan (yuq о ri m о lekulali yog’ kisl о talari bilan) h о lda

bo’lishi aniqlangan. P о lipren о llar as о sida o’simliklar o’sishini jadallashtiruvchi
“Uchqun” preparati qishl о q х o’jaligida ishlatishga tavsiya etilgan
D о li хо llar va p о lipren о llar tuzilishidagi o’ х shashlik p о lipren о llarni turli kasalliklarda
qo’llash mumkinligini as о slab beradi. P о lipren о llar (C35-C50) yordamida kasallikni
dav о lash va uning о ldini о lish bo’yicha Yap о niya, AQSh va b о shqa yetakchi
davlatlarda keng miqyosli izlanishlar о lib b о rilgan. Ularning о shq о z о n yarasida,
gipert о niya, p о dagra, diabet, immun tizimini mustahkamlashda samarali ta’siri
isb о tlangan. Latviyada p о lipren о llarni о zuqa b о yituvchilar sifatida qo’llashga ru х sat
etilgan. Ular k о smet о l о giya va farmatsevtika san о ati uchun zarur хо m-ashyo sifatida
ishlatiladi. Iz о pren о idlardan geranilgerani о l va farnezilpir о f о sfatlar sham о llashga qarshi
samarali ta’sirga ega.
POLIPRENOL ASOSIDAGI TIBBIY VOSITA
Poliprenilfosfatlarni, birinchi navbatda,
virusga qarshi vosita sifatida qo'llash sababi,
gripp, gerpes simplex, sariq isitma, gepatit,
quturish, it kasalligi, shomil, tug'ma
ensefalit va boshqalar kabi jiddiy virusli
infektsiyalarda antiviral ta'sir ko'rsatish
qobiliyati to'g'risidagi ma'lumotlarga
asoslangan. Preparatlar masalan, cho'chqa
buyrak epitelial hujayra chizig'ida (SPEV)
titrlangan Shomil ensefalit virusi (Soph'in
shtammi) dan nuqsonli virionlarni ishlab chiqarishni qo'zg'atishi ko'rsatilgan. Elektron
mikroskop morfologik tadqiqot poliprenilfosfat bilan inkubatsiyadan so'ng,
virionlarning ko'pchiligi (65-75%) kengaygan yoki nuqsonli konvertga ega ekanligini
aniqladi. Ba'zida diametri 20 nm (diametri 30-40 nm) bo'lgan kichik virusli zarrachalar
(5-7%) topilgan (ehtimol, konvert bo'lmagan virionlar). Bunday virionlar nazorat

zondlarida topilmadi. Bundan tashqari, eksperimental zondlarda virus zarralari sonining
sezilarli kamayishi (nazoratga nisbatan) aniqlandi. Ko'rinishidan, poliprenilfosfatlar
virus zarralarini yig'ish jarayonini buzadi va ularni infektsiyalangan hujayralardan olib
tashlaydi. Ammo Poliizoprenoidlar bir vaqtning o'zida dorivor nuqtai nazardan
qimmatli bo'lgan ko'plab boshqa fiziologik xususiyatlarga ega.
O'simlik poliizoprenoidlarining (poliprenollar va poliprenilfosfatlar) qon zardobidagi
xolesterin darajasini pasaytirish qobiliyati, uning biosintetik yo'liga ta'sir ko'rsatadi.
Shuningdek, poliizoprenoidlar jigarning toksik shikastlanishlarini oldini olishi va
buzilgan jigar funksiyalarini tiklashi mumkinligi qayd etilgan. Poliprenilfosfatlarning
bir vaqtning o'zida lipoksigenaza faolligini bostiradigan va yallig'lanishga qarshi
sitokinlar darajasini pasaytiradigan yallig'lanishga qarshi ta'sirini aniqlash imkoniyati
ko'rsatiladi. Giperkolesterolemiyaning oldini olish va davolashda o'simlik
poliizoprenoidlarining potentsial foydaliligiga e'tibor qaratiladi .

FOSPRENIL DORI VOSITASI
Poliprenilfosfatlar fiziologik
ta'sirlarning keng spektriga ega va
yangi avlodning istiqbolli
farmatsevtik preparatlari biridir.
Birinchi tijorat farmatsevtika
preparati FOSPRENIL Rossiya
Federatsiyasida ishlab chiqilgan va
1994 yildan beri veterinariya amaliyotida samarali antiviral dori sifatida keng
qo'llanilgan. Hozirgi vaqtda FORTEPRENning (odam uchun FOSPRENIL analogi)
klinik sinovlari davom etmoqda. Ushbu preparatlarning asosiy faol moddasi natriy
poliprenil fosfat bo'lib, u gidrokarbil radikalida asosan 14-20 izopren birliklarini o'z
ichiga olgan oligomergomologlar oilasini ifodalaydi .
XULOSA .
Poliizoprenoid spirtlari hujayra metabolizmining yakuniy mahsuloti sifatida
adabiyotlarda ikkilamchi metabolitlar sifatida ko'rib chiqiladi. Sterollar, ubixinonlarning

yon zanjirlari va o'simlikka xos izoprenoidlar (karotenoidlar, uchuvchi terpenlar,
tokoferolning yon zanjirlari, plastokinon va xlorofillar) bilan birgalikda ular eng ko'p
sinfni tashkil etuvchi izoprenoidlar yoki terpenoidlar deb ataladiganlarning vakillaridir.
Tuzilmalarining umumiy soni 50 000 dan ortiq bo'lgan tabiiy birikmalar tashkil topgan.
Poliizoprenoid spirtlari 40 yildan ko'proq vaqt oldin deyarli bir vaqtning o'zida o'simlik
barglari va bakteriya hujayralarida topilgan. Keyingi o'n yilliklar davomida ular asta-
sekin deyarli barcha tirik hujayralarda topildi. Barcha to'qimalar poliizoprenoidlarni
sintez qilish qobiliyatiga ega deb hisoblanadi, shu bilan birga ularning organizmlar
ichida tashilishi hayvonlarda (qon vositachiligida) va o'simliklarda (qon tomir tizimi
orqali) ularning ta'minotida ahamiyatli rol o'ynaydi. So'nggi ellik yillik tadqiqotlar
davomida to'plangan ma'lumotlar shuni ko'rsatdiki, barcha poliizoprenoid tuzilmalar all-
trans yoki asosan sis turlarga bo'linishi mumkin. Hozirgacha faqat bir nechta all- trans
spirtlari o'simliklarda to'planganligi aniqlangan.
Poliizoprenoid spirtlari barcha tirik hujayralarning umumiy tarkibiy qismidir. Ko'p
harakatlarga qaramay, ularning ba'zan yuqori konsentratsiyalarda to'planishining sababi
aniq emas. Eukaryotik hujayralardagi oqsil glikozillanishi va bakterial hujayra devori
polimerlarining biosintezi kofaktorlari bo'lib xizmat qilishdan tashqari (ikkala funksiya
fosforlangan poliizoprenoidlarga tegishli), ularning spekulyativ biologik rolini faqat
taxmin qilish mumkin. Poliizoprenoidlarning tarkibiy xilma-xilligi va biosintez
mexanizmi bo'yicha asosiy tadqiqotlar ularning hujayra metabolizmidagi rolini
yaxshiroq tushunish uchun foydali bo'lishi kerak. Poliizoprenoidlarning strukturaviy
variantlari sonining ortib borishi ularning biosintezida ishtirok etadigan fermentlar
haqida savol tug'diradi va hali ham tan olinmagan hujayra mexanizmlari mavjudligini
ko'rsatadi. Xuddi shunday, dolichol biosintezining muhokama qilingan modeli
metabolik oraliq moddalarning hujayra ichidagi oqimini qiziqarli tartibga solishni taklif
qiladi, bu esa ishtirok etayotgan fermentlar va tashuvchilarning tabiati haqidagi savolni
yana bir bor ko'taradi.
Umid qilamizki, bioorganik kimyogarlar va strukturaviy va molekulyar biologlarning
uzluksiz sa'y-harakatlari poliizoprenoidlarning shakllanishiga olib keladigan
jarayonlarni yaxshiroq tushunishga olib keladi va poliprenollar va dolichollarning tirik
organizmlardagi rolini yoritadi.
16.01.2023

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI
1. “ ORGANIK KIMYO “ H.M.SHohidoyatov , H.O’.Xo’janiyozov,
H.S.Tojimuhammedov . TOSHKENT “ Fan va texnologiya “ 2014 .
2. "ORGANIK RE AKSIY ALAR MEXANIZMI" fani bo’yicha ma’ruzalar matni
Tuzuvchilar : M. Alimova , Q.O. Zohidov U slubiy q o ’IIanma.
Samarqand: SamDU nashri. 2011.
3. Playing with Organic Reaction Mechanisms - ReMeM:BER, an Educational
Memory Game Jörg-Hubertus Wilhelm* Chemist, Sealing Organik reaksiyalarni
kompyuter yordamida mexanik baholash.
4. Timoti D. Salatin va Uilyam L. Jorgensen 1979 .Industry, Lehrte, Germany . 2016
5. “ ORGANIK KIMYO NAZARIY ASOSLARI “ S.Iskandarov, В . Sodiqov.
Toshkent “Mehnat”-1987 y.
6. “ ХИМИЯ” П. Сайкс. М еханизмы реакций в органической химии.
Издателство Москва 1971.
7. «Органическая химия» Нейланд О.Я. M осква «Высшая школа» -1990.
8. “It Gets Me to the Product”: How Students Propose Organic Mechanisms.
Gautam Bhattacharyya , George M. Bodner. Kimyoviy ta'lim jurnali jild. 82 ÿ 9
sentyabr 2005 yil
9. “ORGANIC REACTION MECHANISMS” JOHN D. ROBERTS, GEORGE S. HAMMOND,
DON ALD J. CRAM . Californiya 1957 .
10. Kinetic Profiling of Catalytic Organic Reactions as a Mechanistic Tool Donna G.
Blackmond* Kimyo boÿlimi, Skripps tadqiqot instituti, La Jolla, Kaliforniya
Amerika Qo‘shma Shtatlar .
11. Playing with Organic Reaction Mechanisms - ReMeM:BER, Jörg-Hubertus
Wilhelm* Chemist, Sealing Industry, Lehrte, Germany Organik reaksiya
mexanizmlari bilan o'ynash - ReMeM:BER, o'quv xotira o'yini .
12. New Mechanistic Insights on the Selectivity of Transition-MetalCatalyzed
Organic Reactions: The Role of Computational Chemistry . Xinhao Chjan, Lung
Va Chung va Yun-Dong Vu .
13. ‘‘Describing the Molecular Mechanism of Organic Reactions by Using Topological
Analysis of Electronic Localization Function‘‘ J. Andrés1, S. Berski , L. R.
Domingo , V. Polo , B. Silvi .
14. ‘‘Organik reaksiyalarni kompyuter yordamida mexanik baholash‘‘ Timoti D.
Salatin va Uilyam L. Jorgensen 1979 .
15. ‘‘O'tish tuzilmalarining MCSCF gradientini hisoblash ‘‘ Organik reaksiyalar
FERNANDO BERNARDI VA ANDREA BOTTONI . AQSH. 1984 .

POLIIZOPRENOIDLAR. POLIPRENOLLAR REJA : I. KIRISH. II. ASOSIY QISM: 1.Tabiatdagi poliizoprenoidlar va poliprenollarning xilma – xilligi 2. Poliizoprenoidlarning tuzilishi 3. Poliizoprenoidlarning ishlatilishi III. XULOSA.

KIRISH. Poliizoprenoid spirtlari 60-yillarning boshlarida bakteriyalar, xamirturushlar, sutemizuvchilar va bir qancha o simliklarda topilgan. ʻ Poliizoprenoid spirtlarini qidirish tasodifiy kashfiyot bilan boshlandi, solanesol tamaki barglarida lipidga hamroh bo'lgan ubiquinon sifatida va poliprenollarni izolyatsiya qilish, qog'oz zavodida tsellyuloza pulpasining ifloslantiruvchisi. Dastlab ikkilamchi metabolitlar sifatida tasniflangan. Poliizoprenoidlar kashf etilgandan so'ng ko'p o'tmay kofaktor roli kontekstida katta qiziqish uyg'otdi. Ularning a-to'yingan varianti - jigarda glikoproteinlar biosintezida dolisilfosfat deyarli bir vaqtda undekaprenil fosfatning ishtirokini aniqlash bilan birga, bakterial hujayra sirt polimerlarining biosintezi. Ushbu kashfiyot tadqiqotlari umumlashtirildi va Hemming tomonidan ko'rib chiqildi. 40 yillik poliizoprenoid tadqiqotlari natijasida ko'plab qiziqarli nashrlar va bir nechta sharhlar berildi. Bu yerda taqdim etilgan adabiyotlar sharhi ushbu sohadagi so'nggi kashfiyotlar bilan bog'liq poliizoprenoid biosintezi va strukturaviy tahliliga alohida e'tibor berildi. Poliizoprenoidlar atamasi bu yerda taxminan bir nechadan iborat birikmalarni belgilash uchun ishlatiladi. 100dan ortiq izoprenoid qoldiqlaridan iborat. Qisqa zanjirli oligoprenoidlarning (yami-diterpenlar) turli jihatlari, shuningdek, yuqori polimerlar (tabiiy kauchuk, gutta percha) va ular tuzilishi ko’rib chiqamiz. Poliizoprenoidlar yuqori darajada gidrofobik izoprenoid mahsulotlaridir. Barcha tirik hujayralar sintezlanadi. Ko’p (5<n<100) va undan ortiq izopren birikmalaridan tashkil topgan muntazam tuzilishiga qaramay bir nechta strukturaviy variantlari tavsiflangan. Poliizoprenoidlar yuqori molekular terpenoidlar hisoblanadi. Poliizoprenoidlarning mavjudligi va aylanishi ikki o'lchovli yupqa qatlamli xromatografiya (2D-TLC) yordamida tekshiriladi. Barglar va ildizlardagi poliprenollar C75-C120 zanjir uzunligi bilan ajralib turadi.

Tabiatdagi poliizoprenoidlar va poliprenollarning xilma – xilligi P о liiz о pren о idlar – tabiiy quyi m о lekulyar bi о regulyat о rlar bo’lib, hujayra membranalari tarkibiga kiradi. Ular membranada “lipid langari” vazifasida m о lekulaning l о kallanishi (harakati)ni ta’minlaydi. Membrana – parda (plyonka) bo’lib, о datda muhitlarni ajratib turuvchi yarimo’tkazgich sirt (q о biq) yoki tebranuvchi yuzadan ib о rat. Tirqish (p о ra)li va tirqishsiz membranalar bo’ladi. P о liiz о pren о idlar o’simlik va sut emizuvchilar tanasida erkin spirtlar va turli sinf birikmalari shaklida uchraydi. Masalan, ins о n о rganizmi о qsillarning 5 f о izi farnezil yoki geranil p о liiz о pren о idlari fragmentiga ega. K о ferment Q, plast ох in о n, mena х in о n, х l о r о fillar prenillangan ar о matik birikmalardir. P о lipren о llar (polyprenols) – p о liiz о pren о id spirtlari bo’lib, terpen о idlar sinfiga kiradi. P о lipren о llar o’simliklarning yashil qismida bo’ladi. Ular ignabargli, bargli, mevali dara х tlar (qarag’ay, archa, pi х ta, gink о ), butalar va o’tlarning tarkibida quruq vazniga nisbatan 0.01-4.0% gacha uchraydi. O’simlik p о lipren о llarining C zanjiri uzunligi C30-C300 gacha bo’ladi. Ayrim dara х t p о lipren о llari C zanjiri uzunligi (C55- C110) ins о n va hayv о n о rganizmidagi d о li хо llar C zanjiri uzunligiga yaqin bo’ladi. Poliprenollar d о li хо llarning dastlabki m о ddalaridir. D о li хо llar ins о n о rganizmida hujayra membranasini him о yalaydi, о qsillarni barqar о rlashtiradi va о rganizmning immun tizimini quvvatlaydi. D о li хо llar о qsil-uglev о d metab о lizmida p о lisa х aridlar sintezining k о fermentlari bo’lsa, p о lipren о llar o’simlik hujayrasida shunday vazifani bajaradi. P о lipren о llar d о li хо l etishm о vchiligida ularning o’rnini b о sishi mumkin. D о li хо l etishm о vchiligi surunkali sham о llashlarda, nasl buzilishi (degeneratsiya) va о nk о l о gik kasalliklarda kuzatiladi. Poliprenollar o'simlik fotosintetik to'qimalari va bakteriya hujayralarining tipik komponentlari sifatida qaraladi, dolixollar esa o'simlik ildizlarida va barcha hayvonlar va xamirturush hujayralarida uchraydi. Ikkinchidan, polimerlangan izopren birliklari sonidan kelib chiqadigan zanjir uzunligining xilma-xil bo'lishi mumkin bo'lgan tabiiy poliizoprenoid spirtlarining molekulasi bir necha va 100 dan ortiq bo’lishi mumkin. Qizig'i, bu o'zgarish juda ko'pga qaraganda o'simlik poliprenollari holatida ko'proq sutemizuvchilar dolixollarida aniqlanadi. Barcha eukarotik hujayralarda odatda gomologlar aralashmasi sifatida to'planadi va poliizoprenoidlar oilasi hosil qiladi. Qizig'i shundaki, ba'zi o'simlik to'qimalari poliizoprenoidning ikki yoki hatto uchta oilasi alkogollari qayd etildigan. Uchinchidan, izopren birliklaridagi geometrik bog'lanish trans ( E) yoki sis (Z) izomerlari paydo bo'lishidir. Eng tipik poliizoprenoid spirtlardan biri di-trans ( a-t 2 -c n-3 ) yoki tri-trans (a-t 3- c n−3 ) turidir. Biroq, all- trans (a-t n−1 )

va a-trans a-t 3 -c n-4 -t) variantlari ham keyinchalik ishlab chiqildi. Shunday qilib, tabiiy geterogenlik tufayli poliizoprenoidlar oddiy molekulalar bilan takrorlanuvchi, boshdan oxirigacha kondensatsiyalangan, izopren birliklaridan izolyatsiyalash va miqdoriy tahlil qilish tartibi tashkil topgan. Poliizoprenoid uglevodorodni sintez qiluvchi asosiy fermentskelet sis-prenil transferaza (CPT) dir. Poliizoprenoidlarning hujayradagi asosiy kimyoviy shakllari, poliprenollar va dolixollar erkin spirtlar va karboksilik sifatida to'planishi esterlar tushunarsizligicha qolmoqda. Chunki, ularning to'planishi sezilarli darajada qarigan eukaryotik hujayralarda va patologik noqulay muhit sharoitlari, ularning hujayralarni himoya qilishdagi roli, stressga qarshi kurashish taklif qilingan. Bundan tashqari, poliizoprenoidlar biologik membranalarning tarkibiy qismlari hisoblanadi. Ularning kimyoviy-fizik xususiyatlariga ta'sir qiladi. Natijalarni ekstrapolyatsiya qilish uchun biofizik tajribalardan (fosfo)poliizoprenoidlar membranani suyuqlashtiruvchi, o'tkazgich va vesi sifatida taklif qilingan cle termoyadroviy induktorlar mavjud. Bundan tashqari, o'simlikdagi poliprenol aralashmasining kuzatilgan turlari o'ziga xos tarkibi fotosintetik to'qimalar ularni ekspluatatsiya qilish imkoniyatini kimyotaksonomik belgilar sifatida keltirib chiqaradi. Barglar va ildizlardagi dolichollarning zanjir uzunligi bo'yicha taqsimlanishi mos ravishda C50-C140 va C60-C120 edi. C45-C140 va C65-C85 poliprenollarining xuddi shunday zanjir uzunligi bo'yicha taqsimlanishi mos ravishda barglar va ildizlarda aniqlandi. Birgalikda yigirma bitta to'qimalardan o'n oltitasi dolixollarning barglarda va ildizlarda poliprenolga qaraganda ko'proq ekanligini ko'rsatdi. Ushbu tadqiqot mangrovning barglari va ildizlaridagi poliizoprenoidlarning xilma-xilligini aniqlaydigan birinchi tadqiqot bo'lib, mangrov daraxti turlarida poliizoprenoidlarning kimyotaksonomik ahamiyatini ko'rsatadi. Organizmning umr ko'rish davomiyligi bilan poliizoprenoid spirtlarining to'planishining sezilarli o'sishi barcha eukaryotik hujayralar uchun tasdiqlangan bo'lib, qariydigan barglarning 20 baravar ko'payishiga va inson miyasining 100 baravar ko'payishishiga erishildi . Sutemizuvchilar to'qimalaridan ho'l vaznning grammiga milligramm miqdoriga yetadigan eng yuqori tarkib endokrin to'qimalarda topilgan (gipofiz bezlarida dolixol miqdori fosfolipidlarga teng). Eng boy o'simlik manbalarida poliprenollarning kontsentratsiyasi fotosintetik to'qimalarning quruq massasining 5% ni tashkil qiladi.

POLIIZOPRENOIDLARNING TUZILISHI Poliizoprenoid spirtlari tabiatda keng tarqalgan gidrofobik polimerlar guruhini tashkil qiladi. Ularning molekulalari bir uchida gidroksid guruhi (a-qoldiq) va boshqa uchida (x-uchida) vodorod atomi bo'lgan boshdan dumga bog'langan bir necha 100 dan ortiq izoprenoid qoldiqlaridan iborat. a-qoldiqdagi qo sh bog ning gidrogenlanishi a-ʻ ʻ to yinmagan poliprenolardan (sin. degidrodolixollar) farqli o laroq, dolixollarni (sin. ʻ ʻ digidropoliprenollar) hosil qiladi (1-rasm). 1-rasm. 1- rasm . Poliiprenollar va dolixollar tuzilishi. t va c trans va sisdagi izoprenoid qoldiqlari bildiradi, w va a konfiguratsiya mos ravishda terminal izoprenoid qoldiqlari ifodalaydi . Poliizop renoid spirt molekulasidagi qo'sh bog'lanishning geometrik izomeriya holati qat'iy nazorat qilinadi. va barcha poliizoprenoidlar uchta kichik guruhga bo'linadi: (I) di-trans-poly-Sis, (II) tri-trans-poli-sis va (III) all-trans.

POLIIZOPRENOIDLAR. POLIPRENOLLAR

12.08.2023

0

273.2060546875 KB

Похожие