QADIMGI MESOPATAMIYADA ILK DAVLATCHILIK





























![Jahon tarixi.Toshket: « Innovatsiya-Ziyo » , 2020
2. Авдиев В.Кадимги шарк тарихи-Т.1964
3. Rajabov R. R. Qadimgi dunyo tarixi. (Sharq, Yunoniston, Rim). Т ., «Fan va
texnologiya», 2009
4. Kabirov A. Qadimgi Sharq tarixi. – T.: «Tafakkur», 2016-y.
5. Афанасьева В., Луконин В., Померанцева Н. Искусство Древнего
Востока. М., 1976.
6. Древние цивилизации. Под общ. ред. Г.М.Бонгард-Левина. М.,1989.
7. Кленгель-Брандт Э. Путешествие в древний Вавилон. М., 1979.
8. Клочков И. Духовная культура Вавилонии: человек, судьба, время. М.,
1983.
9. Крамер С.Н. История начинается в Шумере. 2-е изд. Пер.
Ф.Л.Мендельсона. М., 1991.
10. Матвеев К.П., Сазонов А.А. Когда заговорила клинопись. М., 1979.
11. Оппенгейм А. Древняя Месопотамия. М., 1990.
12. Хук С.Г. Мифология Ближнего Востока. М., 1991.
13. Я открою тебе сокровенное слово. Литература Вавилонии и Ассирии.
М., 1989.
14. chromeextension :// efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj / https ://
iskusstvoed . ru /2018/06/12/ specifika - iskusstva - drevnej - mesopot /?
pdf =14399
15. https://vk.com/wall-7768848_1909
16. https://dl.booksee.org/genesis/
364000/5f4d5dad78264f1c8cc6b052a1e9356e/_as/
[Titarenko_I.N.]_Istoriya_kulturue_Drevnego_Vostok(BookSee.org).pdf
17. https://nizrp.narod.ru/kultdrevnmira.pdf
30](/data/documents/e331766d-2737-4b53-92ea-2dad7f5434f5/page_30.png)




QADIMGI MESOPATAMIYADA ILK DAVLATCHILIK REJA: KIRISH I.BOB.MESOPOTAMIYADA ILK SHAHARLAR 1 .1.Akkadning yuksalishi. Shumer-akkad davlati 1.2.Akkad podsholigi asoschilari Sargon faoliyati II.BOB.OSHSHUR BANAPALNING HUJJATXONA VA KUTUBXONALARI O‘LKALARI TARIXI 2.1.Mesopotamiya tarixini o‘rganish markazlari haqida 2.2.Qadimgi mamlakatlarning tashqi siyosatini olib borishning asosiy vositalari XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1
KIRISH KURS ISHINING DOLZARBLIGI :Mesopatamiyada Ilk Davlatchilik jahon tarixigao‘z ta’sirin iko‘rsatgaligi muhim o‘ringa egaligini ko‘rsatib, bugungi kunda shu ta’sir qanday rivojlarga olib kelganligni asoslab berish. KURS ISHINING DOLZARBLIGI : Mesopatamiya jahon tarixiga o‘z ta’sirini ko‘rsatgaligi muhim o‘ringa egaligini ko‘rsatib, bugungi kunda shu ta’sir qanday rivojlarga olib kelganligni asoslab berish ISHNING MAQSADI : Mesopatamiyaga asosiy tushuncha berish, taraqqiyot qonunlarini tushunish, Mesopatamiya bilan tanishish, Sumer, Janubiy Mesopotamiya (hoz.Iroqning jan.qismi) dagi tarixiy viloyat. Mil.av.3-ming yillik oxirigacha Shumerda shumerlar va qisman sharqiy somiylar akkadlar yashagan.Taxminan.mil. av. 3-ming yillikda u yerda sinfiy jamiyat va davlat vujudga kelgan. Ilk sulolalar davri (mil. av. 2700—2300) da Shumerda mixxat paydo bo lgan. Shumer dagi quldorlik shahar davlatlari (Uruk, Kish, Ur, Lagash,ʻ Akkad va boshqalar) o rtasida gegemonlik uchun kurash avj olgan. Mil. av. 24- ʻ asrda Akkad hukmdori Sargon butun Mesopotamiyani o z qo l ostida birlashtirgan. ʻ ʻ Keyinchalik Shumer Bobil davlati tarkibiga qo shib olingan. Butun Shumer ʻ ustidan hukmronlik qilish istagi va Urnanche vorislarini bosib olish siyosati uning xalqiga juda qimmatga tushdi. Lagashdan uzoqda diniy binolar qurish uchun katta mablag‘ sarflandi. Katta va yaxshi qurollangan qo‘shinni saqlash ham katta mablag‘ talab qildi. Shumer ustidan gegemonlikka intilayotgan ensilarning siyosati qanchalik faollashdi , ruhoniylar shunchalik xavotirga tushdi. Ularning manfaatlari va ta’siriga ibodatxonalardan tobora ko‘proq mustaqillikka erishayotgan Urnanche sulolasi hukmdorlari tomonidan borgan sari jiddiy tahdid solayotgan edi Entemena o‘g‘li, Enentarsi harbiy , diplomatik qobiliyatda ham otasidan past edi. Uning hukmronligi davrida sulolaning muxoliflari hokimiyat tepasiga kirishga muvaffaq bo‘lishdi. 1 1 Афанасьева В., Луконин В., Померанцева Н. Искусство Древнего Востока. М ., 1976. Стр -135 2
O‘sha paytda Lagashdagi ikkinchi eng kuchli shaxslar Nin-Ngirsu xudosining oliy ruhoniylari edi. Ma’badlarning saroyga qarshi sahna ortidagi kurashida ayniqsa faol bo‘lgan ikki ruhoniy haqida eshitganmiz. Qirol ur-nanshe , Lagashdagi oliy hokimiyat (taxminan miloddan avvalgi 2340 yil) kimdir tomonidan o‘z qo‘liga o‘tdi. Dudu xudo Nin-Ngirsu ruhoniysi kim edi. Bu kurash natijasida «ruhoniylarning siyosiy partiyasi» o zining himoyachisi Lugalandani taxtgaʻ ko tardi. ʻ 2 2 Rajabov R. R. Qadimgi dunyo tarixi. (Sharq, Yunoniston, Rim). Т., « Fan va texnologiya », 2009. 45- bet 3
I.BOB. MESOPOTAMIYADA ILK SHAHARLAR. 1.2.Akkadning yuksalishi. Shumer-akkad davlati. Dajla va Frot daryolarining o‘rta va quyi oqimidagi mesopotamiya qadimgi sharqning madaniy markazlaridan biri hisoblanadi. Mesopotamiya ba’zan «tamaddun beshigi» deb ataladi , bunga sabab qadimda bu mintaqada Shumer,Akkad, Bobil va Ossuriya saltanatlari mavjud bo‘lganligidir. Qadimgi Mesopotamiya bugungi kunda Tigr va Yevfrat(Dajla va Frot) daryolari orasidagi asosan hozirgi iroq respublikasida ham, Suriyaning shimoliy-sharqiy qismi, janubiy- sharqiy Turkiya va g‘arbiy Eron hududlarida joylashgan.Bu hudud qadimdan qulay geografik hududda ya’ni, Osiyoni Yevropa va Afika bilan bog‘lovchi yo‘llar kesishgan joyda joylashgan. Dajla va Frot daryolari oralig‘idagi vodiyni yunonlar Mesopatamiya deb nomlashgan, bu atamaning tarjimasi ikki daryolik yoki ikki daryo oralig‘i degan ma’noni anglatadi. Urush paytida sardorlar saylangan bora –bora ularning doimiy hukmronligi natijasida ularni podsholar deb atashgan. Ular davlarni aslzodalar, kohinlar va harbiy qo‘shinlarga tayanib boshqarganlar. Mil. avv. II mingyillikda Shumer–Akkad davlati ko‘chmanchi qabilalar zarbasidan parchalanadi. Miloddan avvalgi II mingyillikda Bobil podsholigi Mesopotamiya janubidagi eng yirik qudratli davlatga aylandi. «Bobil» so‘zining ma’nosi esa « xudolar davrozasi » degan manoni anglatadi.Miloddan avvalgi XVIII asrda Bobil podshosi Xammurapi butun Mesopotamiyani yagona davlatga birlashtiradi. Xamurrapi davlatni boshqarish uchun o‘z qonunlari to‘plamini ishlab chiqadi. Qonunlar to‘plamining matnlari mamlakatning barcha shaxarlarida o‘rnatilgan tosh ustunlarga yozib qo‘yilgan. Xamurappi deyarli 30 yil davomida qo‘shni mamlakatlarni o‘ziga bo‘ysindirish uchun tinimsiz kurash olib bordi. Xamurappi vafotidan so‘ng qariyb 150 yil davomida Bobil poytaxt bo‘lib qoldi. So‘ng tog‘lik Kassit qabilasi Bobilni bosib oldi. Ularning bosqini Bobilni zavol topishiga zamin yaratdi. Mil. avv. VII asrda Yangi Bobil podsholigi vujudga keldi. Navoxodonosor II hukmronligi davrida Bobil o‘z ravnaqi cho‘qqisiga chiqqan. Yangi Bobil podsholigiga Misr ham qo‘shib olingan. U Iyerusalim 4
(Quddus) ni vayron qilib tashlashadi. Navoxodonosor II turar joy va binolar qurilishiga pishgan g‘isht ishlatishga farmon beradi. Eronliklar lashkarlar 539 – yilda bostirib kiradi. Forslar Bobilni zabt etadi. Forslarni Bobildan Makedoniyalik Iskandar haydab chiqaradi. Undan so‘ng Bobilni Salavkiylar davlati tarkibiga kiradi. Quyosh yili davomiyliga Shumerlar tomonidan 365 kun, oy yili 354 kun etib beklgilangan. Eng qadimgi rasadxonalar baland ko‘p zinali ibodatxonalar zikkuratlar yuqorisidagi maydonchada barpo etilgan. Mil. avv. III ming yillikdayoq bu yerda turli –tuman dori –darmonlarini tayyorlash bo‘yicha dasturilamal tuzilgan edi. Olam yaratilishi bo‘yicha eng qadimiy asotirlardan biri Mesopotamiyada yaratilgan edi.Ikkidaryo oralig‘ida hosil olish uchun yil davomida melioratsiya ishlarini amalga oshirish kerak edi. Bu yerda odamlar qadimdan kanal va dambalar qurganlar. Mesopatamiya iqlimi shimol va janubda bir xil emas. Shimolda quruq subturopik zonada qishda ba`zida qor yog‘adi,bahor va kuzda yomg‘ir bo‘ladi. Janub juda quruq va issiq iqlim. Mesopotamiya qadim zamonlarda loy va tabiy asfaltga juda boy bo‘lgan. Shimolda qo‘rg‘oshin,qalay,temir,tosh ham uchraydi. 3 Mesopotamiya florasi juda kambag‘al. Faqat shimolning tog‘li rayonlarida har xil daraxtlar uchraydi. Qadimda daryo vodiysida tol daraxti,janubda qamishning turli xillari bo‘lgan. Xurmo palmasi iqtisodda muhim rol o‘ynagan. Strabonning malumotlariga qaraganda uning 360-xil foydali xossasini bilganlar. Uzum, tariq, bodiring, sarimsoq, baqlajon, oshqovoq, loviya va no‘xat o‘stirganlar. Qadimgi fauna boy bo‘lgan. Daryolarda baliq ko‘p bo‘lga. Bundan tashqariyon, tuyaqush,sherlar to‘qay va sahrolarda mo‘l-ko‘l bo‘lgan. Mesopotamiya qadimgi Yaqin sharqning keng bo‘shlig‘ida joylashganligi uchun xalqaro savdoda yetakchi rol o‘ynagan, ko‘pgina yo‘llar G‘arbdan sharqqa, Shimoldan Janubga shu yerdan o‘tgan. 4 3 Кленгель-Брандт Э. Путешествие в древний Вавилон. М ., 1979. Стр -95 4 Kabirov A. Qadimgi Sharq tarixi. – T.: «Tafakkur», 2016-y.158-bet 5