Qadimgi Yunoniston tarixiga kirish Mundarija: Kirish…………………………………………………………………….3 Asosiy qisim. I-bob. Qadimgi Yunoniston tarixiga kirish. 1.1. Qadimgi Yunoniston vujudga kelishi………………………………4 1.2. Qadimgi Yunoniston manbashunosligi va tarixi……………………7 II-bob. Qadimgi Yunoniston geografik joylashuvi va chegaralari. 2.1. Bu davrda Qadimgi Yunoniston iqtisodiyoti va aholining turmush tarzi….17 2.2. Qadimgi Yunonistonda savdo-sotiq va elchilik aloqalari……………… … ..24 Xulosa ………………………………………………………………………….27 Foydalanilgan adabiyotlar. …………………………………………………..28 1

Kirish Ushbu ma’lumotlar ichida shubhasiz yozma manbalar alohida ahamiyatga ega. Yozma manbalarni biz qal’alar devorlarida turli ashyolarda uchratishimiz mumkin. Lekin jahon davlatchiligining ilk bosqichidanoq davlat hukumdorlari va amaldorlar tomonidan ushbu yozma manbalarni saqlashga mo’ljallangan ilk arxiv- kutubxonalar yuzga keldi. Masalan, mil. avv III ming yillikdayoq qadimgi Misrda ilk arxivlar yuzaga kelgan. Kurs ishining maqsadi. Qadimgi dunyo tarixi Qadimgi Sharq, Yunoniston va Rim saroy amaldorlari va podsholarining turli yilnomalari (voqealar yilma-yil qayd etib borilishi), qonunlar majmuyi, biografiyalarida (tarjimayi hol) aks ettirilgan. Ularda yurishlar va janglar, ibodatxonalar, saroylar va qal’alar qurilishi, hunarmandchilik va dehqonchilik, qadimiy fanlar va san’at haqida hikoya qilinadi. Kurs ishining dolzarbligi. O limlar tomonidan yozilgan yuzlab kitoblarda ko’plab mamlakatlar tarixi ochib beriladi. Nil vodiysidagi Misr piramidalari majmuyi, Dajla va Frot oralig’idagi Bobil, Hind vodiysidagi Moxenjodaro, Erondagi Persepol shaharlari, Yunoniston, Rim va O’rta Osiyoning ko’plab shaharlari qazishmalari butun jahonga mashhurdir. Kurs ishining vazifasi: - Qadimgi Yunoniston manbashunosligi va tarixi o`rganish; - Qadimgi Yunonistonda savdo-sotiq va elchilik aloqalari aniqlash; - Bu davrda Qadimgi Yunoniston iqtisodiyoti va aholining turmush tarzi o`rganish; - Qadimgi Yunoniston geografik joylashuvi va chegaralari aniqlash; Kurs ishining tuzilishi. Kirish, Asosiy qisim, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar. 2

I-bob. Qadimgi Yunoniston tarixiga kirish. 1.1. Qadimgi Yunoniston vujudga kelishi. Qumrondagi topilmalar nafaqat O'lik dengiz o'ramlarining o'zida, balki siyoh quduqlari va hatto ulamolar mehnat qilgan stollarning gipsli qoplamalarida ham qadimiy mashaqqatli kitoblarni ko'paytirish jarayonining jismoniy va moddiy haqiqatlarini ochib berdi. Ammo mening bugungi muhokamam shoir va kutubxonachi Kallimax ikkidan ortiq kashshof bo'lgan o'sha yong'oqlar va boltlar yoki kataloglash tizimlari emas, balki kutubxona g'oyasi (biz ko'pmi-ko'p qadimiy O'rta er dengizi va Yaqin Sharq dunyolaridan meros bo'lib qolgan) haqida. Melvil Dyui o'nlik klassifikatsiyani yaratganidan ming yillar oldin. Mavzu juda katta, agar biz butparast yunonlar va rimliklarning kutubxonalariga e'tibor qaratsak ham, ular kutubxona tashkil etish tizimini o'rgangan bobilliklar va ossuriyaliklar yoki Finikiyaliklar, misrliklar va yahudiylarni hisobga olmaganda, juda katta. Ilk masihiylar, ular o'zlarining asosiy kutubxona qurish rejasini butparastlardan meros qilib olganlar. Miloddan avvalgi I asr o'rtalarida bilimdon Varro kutubxonalar to'g'risidagi monumental tadqiqot de Bibliothecisni tuzdi. Varro ensiklopediyachi bo'lib, Yuliy Tsezar uni miloddan avvalgi 47 yilda Rimda jamoat kutubxonachisi etib tayinlagan. U tirikligida Rimning asosiy kutubxonalaridan biriga o zigaʻ o xshash byust o rnatish sharafiga muyassar bo lgan yagona qadimgi muallif edi. ʻ ʻ ʻ Uning risolasi Qaysarning yangi boshlangan Rim saltanatini kengaytirish, “jahon adabiyotini jahon imperiyasi bilan bog‘lash” izlanishiga mafkuraviy hamrohlik sifatida topshirilgan bo‘lishi mumkin. 1 Miloddan avvalgi birinchi asrdayoq, yuksak imperiya davrida, xususan, milodiy 2-asr boshlarida imperator Trayan davrida kutubxonalar qurilishi avj olishidan oldin, Varroning kutubxonalar bo yicha ʻ universal tarixiy risolani tuzish loyihasi undan boshqa hech kimni hayratga solardi. Butparastlik kutubxonalarining tarixi bir necha asrlar davomida, milodiy 543 yilga qadar davom etishi kerak edi, ya'ni imperator Yustinian nihoyat Iskandariyadagi kutubxonani qurgan Ptolemeylar davrida qurilgan Misrdagi Fila shahridagi Isis ibodatxonasini yopdi. Philae ibodatxonasining ulkan ustunlari orqasida kamida bitta katta xona kutubxona vazifasini bajargan. Kutubxonalar miqyosi va mazmuni jihatidan juda xilma-xil edi. Ba'zi shaxsiy kutubxonalar 1752 yilda Gerkulanumda topilgan "Papiruslar villasi" kabi butun falsafiy maktabning etakchi chiroqlarini qulay tarzda joylashtirish uchun etarlicha katta edi. Bu Yuliy Tsezarning qaynotasi Kalpurniy Pizodan kam bo'lmagan dam olish villasi edi, u erda mashhur faylasuf Gadaralik Filodemos o'z homiysining epikur matnlarining ajoyib to'plamini boshqargan. Ko'p spektrli tasvirlar ularning ba'zilarining milodiy 79 yilda Pompeyni vayron qilgan vulqon otilishi natijasida yonib ketgan qoldiqlarini shifrlash imkonini berdi. Boshqa tomondan, Tunisdagi Rim mozaikasidagi bu ko'chma skrinium yoki cista kabi qulay konteynerlarda olib yurish mumkin bo'lgan kichik kitoblar to'plamlari mavjud edi. Bu, ehtimol, aktyorning bu erda ixtisoslashgan "qismlari" yoki butun o'yinlarini o'tkazgan; o'tirgan odam aktyor 1 uz.wikipedia.org 3

bilan hamkorlik qilgan muallif yoki, ehtimol, uning homiysi bo'lishi mumkin. Bu ekstremallar orasida yolg'iz misantroplar dunyodan yashiringan kichik shaxsiy kutubxonalar bor edi; Ksenofont faylasuf Evtidem tomonidan to'plangan kitoblar to'plami haqida gapiradi (Mem. 4.2.8). Birinchi ommaviy kutubxonani miloddan avvalgi 353 yilda vafot etgan Qora dengizning janubiy qirg'og'ida joylashgan Gerakliya zolim Klearx tashkil qilgan bo'lishi mumkin. Bu Pontic despot Afinada o'sha davrning ikki yetakchi ziyolilari Aflotun va Isokrat tomonidan ta'lim olgan va uning kutubxona qurish an'anasi Qora dengizdagi yunonlar o'z ayblaridan qochishga intilishgan degan qadimiy tushuncha bilan bog'liq. madaniy chekkada yashagan. Ammo birinchi kutubxonalarning tashkil etilishini Aleksandr Makedonskiydan keyingi birinchi ikki avlod vakillari ko'rdilar, garchi olimlar ommaviy foydalanishning tabiati va darajasi to'g'risida bir xil fikrda bo'lmasalar ham, ularni zamonaviy ma'noda "ommaviy" deb ta'riflash mumkin. ko'pgina qadimiy shaharlarda savodxonlik darajasi aholining o'ndan yigirma foizidan oshmasligi mumkin. Qolaversa, biz ko‘pchilik jamoat kutubxonalari, hatto obro‘li va ishonchli a’zolarga ham kitob olishga ruxsat yoki yo‘qligini ayta olmaymiz: eramizning 132-yilida Trayan Afinada qurgan kutubxonaga tegishli deb hisoblangan yozuvda uning ish vaqti va vaqti ko‘rsatilgan. “Hech qanday kitob chiqarib tashlanmaydi. Biz qasamyod qildik!’ Birinchi yirik jamoat kutubxonalari Aleksandrning vorislari tomonidan tashkil etilgan qirolliklarda, xususan, Misr-Yunon shahridagi Aleksandriya shahridagi Ptolemeylarning yaqin afsonaviy kutubxonasi, makedoniyalik bosqinchining o zi miloddan avvalgi 331 yilda asos solgan. Unga tushida uniʻ ziyorat qilgan Gomerning soyasi aniq manzilni ko'rsatgan edi.Iskandariya kutubxonasi Aristotelning shogirdi Teofrast tomonidan o'qitiladigan afinalik peripatetik faylasuf Demetrius Faleronning yordami bilan yaratilganligi aytiladi. Kutubxona Aleksandriya "muzeyi" (Sichqoncha yoki "Musalar ibodatxonasi") bilan yonma-yon joylashgan yoki (hech bo'lmaganda dastlab) uning bir qismini tashkil qilgan; har xil o'lchamdagi boshqa kitoblar to'plamlari ko'pincha ma'badlarga biriktirilgan yoki ular ichida joylashgan. Darhaqiqat, IV asrning oxirida Demetriy Afinadagi boshqa Sichqonchada yig'ilgan Aristotelning o'z kitoblarini o'qish orqali o'zini o'zi tarbiyalagan. Ba'zi kutubxonalar "dam olish markazi" ning qadimiy ekvivalenti bo'lib xizmat qilgan jamoat hammomlarida joylashtirilishi mumkin edi, bu erda ijtimoiy va jinsiy operatsiyalarni amalga oshirish mumkin edi; Miloddan avvalgi III asrning ikkinchi o'n yilligida Rimda qurilgan Karakallaning ajoyib vannalarida bitta xona yunoncha, ikkinchisi esa lotin tilidagi matnlardan iborat edi. Ayrim kutubxonalar kitob do konlari, restoranlar va ʻ ilmiy laboratoriyalar bo lib xizmat qilgan. Afinadagi Pantainos kutubxonasi ʻ qurilish majmuasi ichidagi do'konlarni, shu jumladan marmar tosh ustasiga ijaraga berish orqali o'zini qo'llab-quvvatladi. 4

1.2.Qadimgi Yunoniston manbashunosligi va tarixi. Avgust qo'l ostidagi kutubxonalar Rim Senati majlislarini o'tkazishi mumkin edi; ustunli katta bo'lganlar ko'pincha uzoq sayr qilish uchun joy beradi. Kutubxonalar odamlarning orzularida aks ettirish uchun ongsiz ongga kirib bordi: Tiberius yangi ma'bad kutubxonasini bezash uchun Sirakuzadan olib kelgan Apollon Temenitlarning ulkan va go'zal haykali haqida tush ko'rdi (Suetonius, Tiberius hayoti). Siz o'z oilangiz yoki ota-bobolaringiz uchun qabr bo'lib xizmat qiladigan kutubxona qurishingiz mumkin. Sels viloyatning (Rim Osiyosi) gubernatori bo'lgan otasini Efes kutubxonasining gumbazli chuqurchasiga o'rnatgan marmar sarkofag ichiga o'ralgan qo'rg'oshin tobutga dafn qildi; Dio Chrysostom rafiqasi va bolasini Turkiyaning shimoli-g'arbiy qismidagi Prusa kutubxonasi hovlisida dafn qildi. Kutubxonalardan hatto uchrashish marosimlarida ham foydalanish mumkin edi: Kleopatrani hayratda qoldirmoqchi bo'lgan Mark Entoni unga Kleopatraning Ptolemey oilasining ajdodlari raqiblari - Attalidlar tomonidan to'plangan 200 000 jildli Pergamning buyuk kutubxonasini sovg'a qildi. Biz 20-asr boshlarida frantsuzlar tomonidan Jazoirning Timgad shahridagi grid- shaharda qazilgan go'zal Rim viloyat kutubxonasi kabi kitob qolmagan katta kutubxona binolarini qazib oldik. Bu komediya Francaisening avangard modernist aktrisalari uchun mustamlaka to'plamiga aylandi, masalan, Mme. Silvain, 1907 yilda u yerda Sofoklning "Elektra" asarini ijro etgan. Yuqori Misrdagi Nil daryosining shoxidagi qadimgi Yunonistonning Oksirinx shahri o'rnida biz butun kutubxonalar bo'lgan, biroq bir g'isht ham bo'lmagan axlatxonani qazib oldik. . "Oxyrhynchus papyri" kamida bitta ta'sirchan Oxyrhynchite shaxsiy kitoblar to'plamining ba'zi mazmunini o'z ichiga oladi, ularda Evripidning "Hipsipili", "Pindarning Paeans" kabi hurmatli she'riy asarlarning nusxalari va nasr yozuvchilarining keng to'plami mavjud. Boshqa tomondan, biz ba'zi qiziqarli kutubxonalar haqida bilamiz, garchi ular butunlay yo'q bo'lib ketgan bo'lsa ham. Bir misol, albatta, Iskandariya kutubxonasi, lekin yana bir, keyinroq va odatiyroq misol, Kichik Pliniy Italiyaning shimolida, Milan shimolida, taxminan milodiy 97- yilda Koumda (hozirgi Komo) katta miqdorda moliyalashtirgan kutubxonadir. Biz Pliniyning kutubxonasi haqida bilamiz, chunki u erda uning shaharga qilgan xayr-ehsonlari, shuningdek, uning ochilish marosimida shahar sudyalariga aytgan nutqi nusxasi bilan birga do'stiga yozgan maktubi saqlanib qolgan. 5