MUNDARIJA Kirish I bob. Registon ansamblining Samarqand tarixida tutgan o‘rni 1.1. Registon ansambli qurilish tarixi 1.2. Registon ansambli arxitektura jihatdan tasnifi II bob. Registon ansamblining xalqaro miqyosda e’tirof etilishi. 2.1Registon ansambli Yunesko tarkibiga kiritilishi 2.2Registon ansamblining ta’mirlanishi XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Kirish Kurs ishining umumiy tavsifi. Samarqand, O‘zbekistonning eng ko'p tarixiy va madaniy yodgorliklari bilan mashhur shaharlardan biridir. Shahar Samarqand davlat madhiyasi, Samarqand shahri va ko'plab boshqa yodgorliklarga ega. Samarqand davlat madhiyasi, 14-15 asrlarda Temuriylar imperiyasi davlatining poytaxti bo'lgan Samarqand shahrida yaratilgan. Bu madhiya adabiyotlardagi eng yuqori ilmiy, falsafa va adabiy darajalarga ega. Madhiyada, zamonida mashhur yozuvchilar va olimlar yozgan asarlar jamlanib, ilm-fan, san'at va madaniyatning har qanday sohalarini qamrab olgan. Samarqand shahri, Registon va undagi medresalar, Shah-i Zinda ziyoratgohi, Bibi-Xonum mo'jizalari, Gur-e Amir maqbarasi, Ulug'bek obseravtoriyasi, Afrasiyob qal'asi va boshqa ko'plab yodgorliklarga ega. Ulug'bek observatoriyasi, asr o'tganligi uchun juda yuqori tekislik darajasiga erishgan. Bu observatoriyada, Ulug'bek va uning ilmiy jamoasi yulduzlar va planetalar to'g'risida ma'lumotlar to'plagan va ularga ko'proq yakindan tanishganlar. Samarqand shahrida zamonaviy va klassik O'zbek milliy mutafakkirlari yashagan. Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Buxoriy, Jami, Hafiz Shirazi, Firdavsiy va boshqa ko'plab yozuvchilar Samarqandda yashagan va ularga Samarqandning madaniy atmosferasi katta ta'sir qilgan. Bundan tashqari, Samarqand shahri, ko'plab o'zbek milliy ovqatlari va mahsulotlari bilan ham mashhur. Palov, somsa, lag'mon, non va boshqa ko'plab ovqatlar Samarqandning tuyg'on taomlari hisoblanadi.

I bob. Registon ansamblining Samarqand tarixida tutgan o‘rni 1.1.Registon ansambli qurilish tarixi Bahodir Yalangto‘shbiy Tillakori va Sherdor madrasalarini qurdirgan va Registon hozirgi ko‘rinishga kelgan. Registon ansambli — Samarqandning Registon maydonida 3 Madrasa {Ulug bek madrasasi, Tillakori Madrasasi,ʻ Sherdor Madrasasi) dan iborat me moriy majmua. Dastlab Ulug bek madrasasi ʼ ʻ (1417—1420 yy) bunyod etilib, keyinchalik qarshisiga — maydon sharqiga Ulug bek xonaqohi (1424 y), shim.ga Mirzoyi karvonsaroyi, jan.ga Alika ʻ Ko kaldosh Juma masjidi (1430 y) kurdirgan, yonida esa yog ochdan hotamkori ʻ ʻ uslubida masjidi Muqatta va Abusaid madrasasi qurilgan. XV asrning 20—40- i yillarida Registon hashamatli me moriy ansamblga ʼ aylangan. XVII asrda Samarqand hokimi Yalangto sh Bahodir vayrona ʻ holatdagi Ulug bek xonaqohi o rniga Sherdor Madrasa (1619—1635/36)ni, ʻ ʻ Mirzoyi karvonsaroyi o rniga Tillakori madrasa masjidi (1646/47— 1659/ 60)ni ʻ qurdirgan. R.a. o zining rang-barang koshinkori bezaklari; naqshinkori peshtoqlari, ulkan ʻ gumbazlari bilan O rta Osiyo me morchligining noyob yodgorligi ʻ ʼ hisoblanadi. Qadimiy Samarqand shahrining rasmiy markazi Registon maydoni bo lib, bu erda uchta madrasa qad ko targan: Ulug bek madrasasi (1417-1420), ʻ ʻ ʻ Sherdor madrasasi (1619-1636), Tillakori madrasasi (1647-1660). Registon - qadimiy ilm, ta lim muassasalari joylashgan joy bo lib, sharqdagi ʼ ʻ shahar qurilishi san atining eng ko zga ko rinarli namunalaridan biri ʼ ʻ ʻ hisoblanadi. U haqda Temuriylar faxr bilan: „Kim bizning kuch- qudratimizga shubha qilsa, kelib biz qurgan binolarni ko rsin“, deganlar. 2001- yilda bu uch ʻ madrasa UNESCOning butun dunyo yodgorliklari ro yxatiga kiritilgan. ʻ

Registon maydoni- tarixda shaharning ilm-fan, siyosat va diniy markazi bo’lgan. “Registon ” so’zi “qumloq joy” degan ma’noni anglatadi. 1 O’rta asrlarda hamma katta shaharlarda markazlar “Registon” deb atalar edi. Shu nomdagi maydonlar Buxoro, Shahrisabz va Toshkentda ham bo’lgan. Samarqanddagi maydon esa O’rta Osiyodagi eng mahobatli va tahsinga sazovor maydonlardan biri edi. Bu maydonda bir necha ming yillik tarix mujassam. Amir Temur podshohligi davrida Registon Samarqandning markaziga aylantirildi. Ulug’bek davri (1409-1447)da esa maydon bundan ham muhimroq ahamiyatga ega bo’ldi. Zamonaviy Registon ansambli o’zida Ulug’bek madrasasi (1417-1420), Sherdor madrasasi(1619-1636) va Tillakori masjid-madrasasini (1647-1660) mujassam etadi.Registonning janubiy tomonida xalq orasida “Childuxtaron” deb atalmish xonaqoh va maqbaralar joylashgan edi. Ularni Ko’chkunjihon (1527-1530) qurdirgan edi va Tillakori madrasasiga qo’sh qilib bunyod etilgan edi Ulug'bek madrasasi portalida Qur'ondan an'anaviy iqtiboslar bilan bir qatorda quyidagi xabar ham bor: «Ushbu uy haqida aytishimiz mumkin: bu odamlar uchun ko'p qirrali yorug'lik, to'g'ri yo'l, ko'rish qobiliyati to'g'ri odamlar uchun rahm-shafqat. Sultonning o'g'li, ushbu ilm va marhamat binosining asoschisi, tinchlik va imonni qondiradigan munosib Sulton Ulug'bek Gurgan. Alloh o'z hukmronligining saroyini saqlasin, uning davlati mavjud bo'lguncha uning poydevorini mustahkamlasin. Ushbu ulug'vor madrasada yashash haqiqatan ham yaxshi: Assalomu alaykum! Siz mehribon edingiz, unda abadiy qoling va unga kiring. 820 yil (1417). Ma'lum bo'lishicha: bu bino dunyodagi eng zo'r va eng baland bino, san'at va ishdagi eng mukammal bino bo'lib, ilm-fan asoslari va najot yo'lidagi ko'rsatmalaridan dalolat beradi; unda yashovchi shariat va 1 Registon-Buyuk Sovet entsiklopediyasidan maqola.

fatvo ahli; shuning uchun bu buyuk maktab "olimlar unda yashaydi" deb nomlangan. Madrasa ichki hovli va maydonga qaragan ulkan pestak bilan kanonga binoan rejalashtirilgan. Ushbu binoning me'mori aniq ma'lum emas, ammo Ulug'bekning zamondoshi, tarixchi Vasifiydan bu Qozizoda Rumiyning shogirdi Kamaleddin Muxandis bo'lganligi to'g'risida xabar bor.Ulug'bek madrasasi - yopiq to'rtburchaklar shaklidagi hovli, uning orqa tomonida masjid tomoshabinlari bo'lgan. Ansamblning burchaklarida 4 ta minora bor edi. Hovli atrofida tashqi tomondan ochilgan ikki qavatli kamarlar bor edi, ularning orqasida ellik hujr hujrasi joylashgan bo'lib, ularda bu erda tahsil olayotgan yuzdan ziyod talaba yashagan. Maydonda ulkan portal ochiladi. Xuddi shu portallardan yana uchta, ammo kichikroq, binoning boshqa uch tomonida joylashgan edi. Orqa portal masjidga kirish vazifasini bajargan. Portallar eng ajoyib qurilish elementlari. Ular faqat dekorativ funktsiyaga ega, ularning ma'nosi faqat monumentallik va ulug'vorlik taassurotida. Ushbu taassurotga juda oddiy texnika - eshik naychalarining kattalashtirilgan kattaligi erishiladi. Bino o'zining barcha monumentalligiga qaramay, engillik va inoyat taassurot qoldiradi. Devorlarning og'irligi va qalinligi haqida gapiradigan devorlarning bo'rttirma detallari umuman yo'q yoki minimallashtirilgan. Kichkina dekorativ bezak, devorlarni ko'k-ko'k plitkalar bilan bo'yash, devorning zo'ravonligi g'oyasini yo'q qiladi. Yupqa silindrsimon minoralar binoga doimo moviy moviy osmonga singib ketgandek edi.Madrasaning dekorativ bezaklari, ayniqsa mozaikalar, sir tonlarining sofligi, ranglar uyg'unligidagi nozik uyg'unlik, chiziqlar chiroyi va naqsh nafisligi jihatidan o'rta asrlar Sharqining dekorativ san'atining eng mukammal asarlariga murojaat qilgan holda, katta nafisligi bilan ajralib turadi. Oq, sariq, yashil, marganets-qora gullar, ko'k va yashil rangdagi pushti pushti pushti asosiy peshtak ustunlarida chuqur ko'k asosiy fonda