logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. SAMARQAND VILOYATIDA DINIY TURIZMNI RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI

SAMARQAND VILOYATIDA DINIY TURIZMNI RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

3990.5 KB
Скачать
SAMARQAND VILOYATIDA DINIY TURIZMNI RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI Mundarija Kirish……………………………………………………………. I BOB. DINIY TURIZMNING NAZARIY VA AMALIY ASOSLARI 1.1. D iniy turizm ob’yektlari va ularni tasniflash masalalari 1.2. Diniy va ziyorat turizmning farqli jihatlari hamda rivojlantirish masalalari 1.3. O ‘ zbekistonda diniy turizm masalalarining o ‘ rganilganligi 1.4. Ziyorat turizmining kichik hududlar iqtisodiyotida tutgan o‘rni va ahamiyati II BOB SAMARQAND VILOYATIDA DINIY TURIZMNI HUDUDIY TASHKIL ETISH VA RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI ……………………………………... 2.1. Samarqand viloyatida diniy turizm rivojiga ta’sir etuvchi omillar 2.2. Samarqand shahri va uning atrofidagi qadamjolar 2.3. Samarqand viloyatini diniy turistik rayonlashtirish III BOB SAMARQAND VILOYATIDA DINIY TURIZMNI RIVOJLANTIRISH MUAMMO VA ISTIQBOLLARI 3.1. Samarqand viloyatida diniy turizmni rivojlantirish muammo va istiqbollari Xulosa…..………………………………………………… .. …….. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati………………………… … . Kirish Tadqiqod mavzusining dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasi mustaqilikka erishgandan keyin xo‘jalikning barcha tarmoqlarida tub islohatlar olib bormoqda. Binobarin, turizmni rivojlantirishga davlat tomonidan katta e’tibor qaratilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov o‘zining asarlarida va amaliy faoliyatida ulug‘ ajdodlarimiz qoldirgan boy tarixni, qadamjolarni, qabrlarini va shu davrlarda qurilgan tarixiy obidalarni, hamda ular yashagan zaminni ko‘rish butun dunyo sayyohlarini azaliy orzusi ekanligini ta’kidlaydi. Ma ’ lumki insoniyat qadimdan dunyoni bilishga va uni anglashga , yangi yerlarni ko ‘ rishga hamda o ‘ zi uchun noma ’ lum bo ‘ lgan hududlarni kashf etishga harakat qilishgan . Bu orzularni amalga oshirish bevosita yaqin va uzoq hududlarga sayohatga chiqish orqali bajarilgan. Sayohat davomida ruhan dam olishgan va tabiatning go‘zal mo‘jizalariga hamda insonlar tomonidan yaratilgan ajoyib narsalardan hayratlangan. Ayni paytda shu mintaqa aholisini ijtimoiy va iqtisodiy holatiga bilvosita ta’sir ko‘rsatgan. Hozirgi vaqtda turizmning jahon xo‘jaligidagi hissasi yil sayin oshib, u asosiy makroiqtisodiy tarmoqlar qatorida rivojlanmoqda. Shuningdek, dunyoda ko‘pgina davlatlarning muhim daromad manbai sifatida iqtisodiyotda asosiy o‘rin tutmoqda. Shu jihatdan O‘zbekistonda mazkur sohaga e’tiborni kuchaytirish muhim masalalardan biridir. Turizm sohasini rivojlantirish mintaqalar iqtisodiyotini belgilashda muhim ahamiyatga ega. Chunonchi, mustaqillik yillarida mazkur tarmoqni yuksaltirish uchun ko‘pgina ishlar amalga oshirilmoqda. Ammo shunga qaramasdan turizm mintaqalarda yaxshi rivojlanmagan. Shuning uchun ularni geografik jihatdan tadqiq etish lozim. O‘zbekiston turizm iqtisodiyotining asosiy tarmog‘i sifatida yuksaltirish uchun mavjud tabiiy va ijtimoiy turistik obektlarning mintaqalardagi imkoniyatlari ilmiy tadqiq etish, jumladan viloyatlardagi tarixiy obidalar, arxitektura yodgorliklari, diniy qadamjolar, ziyoratgohlar hamda rekratsiya resurslari, dam olish hududlari, sog‘lamlashtirish maskanlari, ekoturistik obyektlar to‘g‘ridan to‘g‘ri bu tarmoqning istiqbolini belgilaydi. Ammo shuni ta’kidlash joizki, respublika mintaqalari ilmiy asosda diniy turizm geografik jihatdan kam o‘rganilgan. Turizm geografiyasini viloyatlar bo‘yicha turistik imkoniyatlarini aniqlash va diniy turizmning o‘ziga xos turlarini tashkil etish va rivojlantirish uchun ko‘pgina muammolarni aniqlash muhimdir. Bu muammolarni respublika miqiyosida o‘rganish anchagina qiyinchiliklar tug‘dirishni hisobga olgan holda viloyatlar misolida o‘rganish maqsadga muvofiqdir. Samarqand viloyati turizm imkoniyatlari jihatdan nafaqat O ‘ zbekistonda , balki , Markaziy Osiyoda yetakchi turistik mintaqalardan biridir . Viloyatda turizmning ko‘plab turlari, xususan tarixiy, arxitektura va arxeologik obidalar, tarixiy rekratsiya maqsadlari, diniy qadamjolar hamda o‘ziga xos madaniy- etnografik an’analari mintaqa turizm xazinasi hisoblanadi. Ammo hozirgi kunga qadar viloyatlarning aksariyat tumanlaridagi turistik imkoniyatlardan foydalanilmayabdi. Buning uchun mintaqa turizm geografiyasi keng ko‘lamli tadqiq etish, hamda aniq mezonlarni ishlab chiqishni taqozo etadi. I BOB.DINIY TURIZMNING NAZARIY VA AMALIY ASOSLARI 1.1. Diniy turizm obyektlari va ularni tasniflash masalalari. Diniy, shu jumladan ziyorat turizmi, juda xilma-xil obyektlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shu bois diniy turistik obyektlarni tasniflash muhim ilmiy- uslubiy ahamiyat kasb etadi. Bu borada fanda trli klassifikatsiyalar ishlab chiqilgan. Xususan, N. Nolan, K. Griffin, R. Raj, M. Novelli, D. Eiskelman, J. Pitsatori, K. Niyeminen, Ch. Goyeldner, J.Brent, Ye.A. Okladnikova, V.N. Kaluskov kabi xorijiy olimlar ushbu masalani o‘zlarining ilmiy ishlarida yoritganlar. Diniy turizm obyektlari ilk bor 1992 yilda M. va S. Nolanlar [63] tomonidan tasniflanib, ularning tasnifida Yevropadagi xristian ziyoratgohlari 3 tipga (ziyorat joylari, diniy turistik diqqatga sazovor joylar, diniy marosimlar o‘tkaziladigan joylar) ajratilgan. Yevropadagi xristian ziyoratgohlari klassifikatsiyasi (М. v a S.Nolanlar bo ‘yicha , 1992 [63] ) Ziyorat joylari Ziyorat sayohatlarining maqsadi bo‘lib hizmat qiladigan joylar: Jumladan: Turistik diqqatga sazovar joylar sifati salohiyati past bo‘lgan ziyoratgohlar. Bu yerga asosan diniy ziyoratchilar tashrif buyuradilar . Turistik diqqatga sazovar joylar sifati salohiyati yuqori bo‘lgan ziyoratgohlar.Bu yerga tashrif buyurganlar tarkibida turistlar ziyoratchilarga nisbatan ko ֹ‘ pchilikni tashkil qiladilar. Аsosan taniqli har yili yoki ikki yilda bir marta o‘tkaziladigan ziyorat tadbirlari bilan mashhur bo‘lgan ziyoratgohlar. Turistik, diniy ahamiyatga ega bo‘lgan, ziyorat marosimlari bilan taniqli bo‘lgan, ko‘plab turist hamda ziyoratchilar tasgrif buyuradigan ziyoratgohlar. Diniy turistik diqqatga sazovar joylar. Dunyoviy qarashli turistlar, dam oluvchilar va diniy turistlar odatda tashrif buyuradigan cheklovlar. Ziyoratdagi ahamiyat past bo‘lib, ko‘proq ekskursion-turistik ahamiyatga ega. Diniy marosimlar o‘tkaziladigan joylar. Ziyoratga kirmaydigan diniy marosimlar nishonlanadigan, tarixiy yodgorliklar hisoblanadigan ibodatxona va monastirlar Манба: Nolan, M. L., & Nolan, S. (1992). Religious sites as tourism attractions in Europe , Annal e s of tourism research , Vol. 19 (1), pp. 68-78 [63]. Bu mualliflar diniy turizm obyektlari klassifikatsiyasida asosiy e’tiborni obyektlar diniy e’tiqodchilar bo‘lgan ziyoratchilar va dunyoviy ekskursion qiziqish bilan tashrif buyuradigan turistlarning talabi va ehtiyojlariga mos kelishiga qaratgan. Diniy turizmni tadqiq etishga katta hissa qo‘shgan tadqiqotchilar Kevin Griffin va Razaq Rajlar ham diniy turistik obyektlarning klassifikatsiyasiga oid ishlanmalarini chop ettirgan. Misol tariqasida ularning “The Importance of Religious Tourism and Pilgrimage: reflecting on definitions, motives and data” [53; 1-9-b.] nomli maqolasini keltirib o‘tish mumkin. Mazkur maqolada global miqyosda muqaddas ziyoratgohlar klassifikatsiyasi keltirilgan (1.3-jadvalga qarang). Muqaddas ziyoratgohlar klassifikatsiyasi (K.Griffin va R.Raj bo‘yicha)[53]) Тurlar Мisollar Тayanch diniy markazlar Kanterberi kafedral sobori ( B.Britaniya) Zumrad Budda (Tailand), Aya-Sofiya (Turkiya) Аrxeologik yodgorliklar Machu-Piku (Peru), Chichen-Itsa (Meksika) Dafn joylari Katakombalar (Italiya ), Мisr ehromlari (Мisr) Ibodatxonalar Borabudur (Indoneziya), Angkor-Vat (Kambodja), Amritsar (Hindiston) Мuqaddas shaharlar Rim (Italiya), Quddus (Isroil), Assizi (Italiya), Varanasi (Hindiston), Baytlahm (Falastin hukumati). Ibodatxona majmualari Lalibela (Efiopiya), Potala (Xitoy), Katerin tog‘idagi monastirlar (Misr) Yer energiyasi joylari Nazka geogliflar (Peru),Glastonberi (B.Britaniya) Мuqaddas tog ‘lar Uluru (Avstraliya), Jomolungma (Nepal),Tayshan (Xitoy), Afon (Gretsiya), Fudziyama (Yaponiya), Shasta (AQSH). Мuqaddas orollar Rapa Nui (Chili), Lindisfarn, Ioniya (B.Britaniya), Mont-Sen- Mishel (Fransiya) Ziyorat o‘choqlari Маkka ( S.Arabistoni, Madina (S.Arabistoni),Kailas (Xitoy), Santiyago-de-Kompasteli (Ispaniya) Dunyoviy ziyoratgohlar Robben oroli ( Janibiy Afrika), Gore (Senegal), Aushvits- Birkenau (Polsha). Маnba: Griffin, Kevin and Raj, Razaq Dr. (2017) The Importance of Religious Tourism and Pilgrimage: reflecting on definitions, motives and data , International journal of Religiouss Tourism and Pilgrimage , Vol. 5 : Iss. 3, Article 2. [53]. Kevin Griffin va Raj Razaq ziyoratgohlar (sakral joylar)ni 11 ta guruhga ajratganlar. Klassifikatsiya asosan ziyoratgohlarning mohiyati bo‘yicha ishlab chiqilgan. Bu tasnifda turli xususiyat va kelib chiqishga ega bo‘lgan ziyorat joylari qamrab olingan. Ammo unda ayrim kachiliklarni ajratish mumkin. Jumladan, ayrim ajratilgan kategoriyalar, masalan, arxeologik yodgorliklar, Yer energiyasi joylari, dunyoviy ziyorat joylari bevosita diniy (ziyorat) ahamiyatiga ega bo‘lgan obyektlar hisoblanmaydi, ular ko‘proq ekskursion, tanishuv, xotira turizmi obyektlari hisoblanishi mantiqan to‘g‘ri bo‘lardi. Undan tashqari, tayanch diniy markazlar, muqaddas shaharlar, ziyorat o‘choqlari kabi kategoriyalar bir-biriga nihoyatda yaqin bo‘lib, ularni aniq chegaralash, nazarimizda, mushkul masaladir. Shuningdek, ibodatxona va ibodatxona majmualarini ham alohida tiplar tariqasida ajratish katta ahamiyatga ega emas, chunki ko‘pincha ibodatxonalar ko‘p asrlar davomida majmualarga aylangan bo‘lib, u yerda ham ibodatxonalar, ham muqaddas (avliyo) zotlarning qabr va maqbaralari vujudga kelgan. Qolaversa, ko‘rilayotgan klassifikatsiyada tabiiy mohiyatga ega bo‘lgan obyektlar yetarli darajada o‘z aksini topmagan (muqaddas g‘or, tosh, ko‘l, daryo, daraxtlar kabi kategoriyalar). Biz yuqoridagi olimlarning tasnif sxemasiga asoslanib, diniy turistik obyektlarning takomillashtirilgan tasnifini ishlab chiqishga urindik (1.4-jadvalga qarang). B tasnifda diniy turistik obyektlar, birinchi navbatda, ijtimoiy-madaniy va ijtimoiy-tabiiy kabi sinflarga ajratilgan. Har ikkala sinf doirasida esa bir nechta guruh va turlar ajratilgan. Ijtimoiy-madaniy diniy turistik obyektlar. Bu sinfga diniy ahamiyat va mazmunga ega bo‘lgan bino va inshootlar, muassasa va tashkilotlar birlashtiriladi. U uchta guruhni o‘z ichiga olib, bular diniy kult obyektlari, dafn joylari hamda diniy ilm va ta’lim markazlari kabilardir. Diniy kult obyektlari guruhi bosh diniy markazlar, ibodatxonalar (masjid, cherkov, sinagoga, pagoda va x.k.) hamda monastirlar kabi diniy turistik obyektlarning turlaridan iborat. Bosh diniy markazlar. Bularga Makka, Madina, Vatikan, Quddus, Baytlahm, Lxasa, Karbala, Echmiadzin, Amritsar va boshqalar kabi turli dinlarning beshigi, bosh markazi hisoblanadigan shaharlar kiradi. 1.2.Diniy va ziyorat turizmning farqli jihatlari hamda rivojlantirish masalalari Turizm rivojlanishining boshlang‘ich bosqichidan buyon qo‘l kelayotgan yondashuvlar borki, ular hozirgi kungacha o‘z kuchini yo‘qotmay kelmoqda. Shunday yondashuvlardan biri ziyoratgohli yondashuvdir. Haqiqatan ham diniy joylarni ziyorat qilish ham sayohatning bir turi bo‘lib u JTT tomonidan “diniy turizm” deb tan olinib, “turizmning ushbu turi bilan shug‘ullanadigan sayyohlar statistik ma’lumotlarda “ziyoratchilar” (sayohatga ehtiyoj faqat ma’lum dinga e’tiqod qilish natijasida paydo bo‘lgan) va “ekskursiyachilar” (bilim oshirish maqsadida diniy obyektlarga tashrif buyurish)ga ajratiladi”. Hozirgi kunda ba’zan ziyorat turizmi, ziyorat ekskursiyasi kabi iboralarini eshitish mumkin. Bu iboralar ziyorat mazmunini tushunmaganlik va uni tashqi o‘xshashligiga qarab turizm bilan yaqin deb bilish sababidan kelib chiqadi. Bunday qaraganda ziyorat ham, turizm ham sayohat mavzusi bilan bog‘liq. Biroq o‘xshashlik jihatlariga qaramay ular bir-biridan farq qiladi. Hatto bir xil joyni ziyorat qila turib, ziyoratchilar va turistlar buni har xil amalga oshiradilar. Turizm — bu ma’rifiy maqsadlardagi sayohatdir. Turizmning ommaviy turlaridan biri esa diniy turizm hisoblanadi. Bu turizm turidagi asosiy narsa muqaddas joylar tarixi, avliyolar hayoti, arxitektura, diniy san’at bilan tanishish hisoblanadi. Bularning bari haqida turist uchun sayohatning eng asosiy elementi hisoblanadigan ekskursiyalarda hikoya qilib beriladi. Ekskursiya o‘z navbatida ziyoratning bir qismi ham bo‘lishi mumkin. Faqat bu sayr dasturdagi asosiy va majburiy qismi emas, balki yordamchi qismi sanaladi. Ziyoratdagi asosiy amal bu duo qilish, diniy amal yoki xizmat etish va muqaddas joylarga sig‘inishdir. Diniy ziyorat - e’tiqod qiluvchi kishi diniy hayotining bir qismi. Ziyorat qilish asnosida amallarni zohiriy bajarish emas, balki qalbdagi niyat, ma’naviy yangilanish va ozuqa olish asosiy narsa hisoblanadi. Turizm, davomli yashaydigan, ishlaydigan va muhim ehtiyojlarni qondiradigan joylardan tashqariga qilinadigan sayohatdir. Tunash vaqtinchalik zaruriy bir ehtiyojdir. Sayohatga chiqqan va tunab qolgan kishi, ma’lum bir vaqtdan so‘ng o‘zi yashaydigan joyga qaytadi. Turizm rivojlanishining boshlang‘ich bosqichidan buyon qo‘l kelayotgan yondashuvlar borki, ular hozirgi kungacha o‘z kuchini yo‘qotmay kelmoqda. SHunday yondashuvlardan biri ziyoratgohli yondashuvdir. Haqiqatan ham diniy joylarni ziyorat qilish ham sayohatning bir turi bo‘lib u JTT tomonidan “diniy turizm” deb tan olinib, “turizmning ushbu turi bilan shug‘ullanadigan sayyohlar statistik ma’lumotlarda “ziyoratchilar” (sayohatga ehtiyoj faqat ma’lum dinga e’tiqod qilish natijasida paydo bo‘lgan) va “ekskursiyachilar” (bilim oshirish maqsadida diniy ob’ektlarga tashrif buyurish)ga ajratiladi”. Hozirgi kunda ba’zan ziyorat turizmi, ziyorat ekskursiyasi kabi iboralarini eshitish mumkin. Bu iboralar ziyorat mazmunini tushunmaganlik va uni tashqi o‘xshashligiga qarab turizm bilan yaqin deb bilish sababidan kelib chiqadi. Bunday qaraganda ziyorat ham, turizm ham sayohat mavzusi bilan bog‘liq. Biroq o‘xshashlik jihatlariga qaramay ular bir-biridan farq qiladi. Hatto bir xil joyni ziyorat qila turib, ziyoratchilar va turistlar buni har xil amalga oshiradilar. Turizm — bu ma’rifiy maqsadlardagi sayohatdir. Turizmning ommaviy turlaridan biri esa diniy turizm hisoblanadi. Bu turizm turidagi asosiy narsa muqaddas joylar tarixi, avliyolar hayoti, arxitektura, diniy san’at bilan tanishish hisoblanadi. Bularning bari haqida turist uchun sayohatning eng asosiy elementi hisoblanadigan ekskursiyalarda hikoya qilib beriladi. Ekskursiya o‘z navbatida ziyoratning bir qismi ham bo‘lishi mumkin. Faqat bu sayr dasturdagi asosiy va majburiy qismi emas, balki yordamchi qismi sanaladi. Ziyoratdagi asosiy amal bu duo qilish, diniy amal yoki xizmat etish va muqaddas joylarga sig‘inishdir. Diniy ziyorat - e’tiqod qiluvchi kishi diniy hayotining bir qismi. Ziyorat qilish asnosida amallarni zohiriy bajarish emas, balki qalbdagi niyat, ma’naviy yangilanish va ozuqa olish asosiy narsa hisoblanadi. Diniy turizm (sakral turizm, ziyorat turizm, ezoterik turizm) - o‘zi uchun odatiy muhitdan tashqarida joylashgan muqaddas joylar va diniy markazlarga boradigan turistlarga xizmat ko‘rsatish hamda ehtiyojlarini qondirish bilan bog‘liq turizm turi hisoblanadi. Diniy turizm bir necha turlarga bo‘linadi: 1. Ziyorat turizmi – bu turli konfessiya vakillarining ziyorat qilish maqsadida sayohat qilishlari yig‘indisidir; 2. Ezoterik turizmning maqsadi sayyohning an’anaviy diniy dunyoqarashni kengaytirish va shu maqsadda sayohat jarayonida falsafiy izlanish hamda o‘zligini topish hisoblanadi; 3. Ekskursion-ma’rifiy yo‘nalishdagi diniy turizm din tarixi bilan bog‘liq joylarni ziyorat qilishdir; 4. Sakral turizmda turist ma’lum bir joylarni ziyorat qilish vaqtida tasavvuridagi narigi olam bilan bog‘liqlikni ta’kidlaydi yoki tiklaydi. Sakral keng ma’noda bu kundalik narsa, tushuncha va voqe’likdan farq qiladigan ilohiylik, yoga, samo, o‘zga olam, irratsional, mistikaga aloqador barcha narsalardir. Ziyorat lotinchada Palma -"palma" so‘zidan olingan bo‘lib, Quddus shahri aholisi Iso Masihni palma shoxalari bilan sharaflab, kutib olishgan. Jahondagi asosiy ziyorat qilish joylari quyidagilar sanaladi:  nasroniylarda: Vifleem (Bayt Lahm), Ierusalim (Quddus), Nazaret (Nazzoriya), Iordan (Urdun) daryosi va Bibi Maryam hamda Iso payg‘ambar bilan bog‘liq boshqa joylar;  musulmonlarda Makka, Madina shaharlari ziyorati, Haj va Umra amallari;  lamaistlarda Tibetdagi Lxasa ziyorati;  hindularda Hindistondagi Ilohobod va Varanasi shaharlari ziyorati;  sintoistlarda YAponiyadagi Nara ziyorati. Ziyorat qilish sabablaridan quyidagilarni ajratib ko‘rsatish mumkin:  ruhiy va jismoniy xastaliklardan shifo topish niyatida;  yaqinlari va qarindoshlari haqqiga duo qilish;  baraka topish;  ilohiy amalni bajarish;  gunohlarga mag‘firat so‘rash;  yuqoridan ato etilgan saxovat uchun shukronalik keltirish;  e’tiqodga sadoqatini namoyon etish;  din yo‘lida jonkuyarlikni namoyon etishga intilish;  hayot mazmunini topish. Ziyoratni rag‘batlantirish uchun ko‘pgina yo‘riqnomalar, yo‘l ko‘rsatuvchi xaritalar (itinerariylar) tuzilgan. Ularning aksariyati va ziyorat qilish qoidalari keyinchalik muhim tarixiy manbalarga aylangan. Turizmda odatda bir necha ziyorat turlarini ajratib, ularni turli belgilariga qarab tasniflaydilar: 1) Ishtirokchilar soni va oilaviyligi bo‘yicha – individual, oilaviy va guruh ziyoratlar; 2) Davomiyligiga ko‘ra – uzoq va qisqa muddatli ziyoratlar; 3) Mavsumiyligiga ko‘ra – yil davomida, diniy bayramlarga bag‘ishlangan ziyoratlar; 4) Ziyorat ob’ektlari bo‘yicha – konfessional kult (diniy) joylarini: maqbara, monastir, ibodatxona va h.k., shuningdek tabiiy kult joylarni: tog‘, ko‘l, g‘or, buloq va h.k.ni ziyorat qilish; 5) Ziyorat ob’ektlarining joylashganligiga ko‘ra – ichki (davlat chegaralari ichida) va xorijiy ziyorat turlari; 6) Majburiyligiga ko‘ra – ixtiyoriy va majburiy ziyorat turlari. Masalan, Haj farz bo‘lganligi sababli boy musulmonlar uchun majburiy hisoblanadi. Diniy turizmning yana bir turi ezoterik biror bir dinning cheklangan a’zolar tomonidan amalga oshiriladi. Bunga islomdagi tasavvuf ta’limoti izdoshlari so‘fiylar, yahudiylarning kabbalasi, daosizmdagi neydan, induizmdagi yoga, buddizmdagi chan (ezoterik buddizm, dzogchen yoki dzen buddizm ham deb ataladi), pravoslavlardagi isixazm, protestantlikdagi xarizmatizm amallarini misol keltirish mumkin. Hozirda yana bir eng jozibador turizm turi kombinatsiyalashgan ziyorat va diniy turlar hisoblanadi. Uning asosiy va yorqin xususiyati o‘ziga xos tarzda zamonaviy davlatlar chegarasidan chiqish sanaladi. Ko‘pincha aniq va ma’naviy yuksalish niyatida ziyorat qilish maqsadidagi sayohat umumiy o‘tmish va yagona tarix bilan bog‘liq mamlakatlar hududida amalga oshiriladi. Unda bu sayohat o‘zaro bog‘liq voqea-hodisalar va diniy shaxslarga bag‘ishlangan bo‘ladi. SHuning uchun bir nechta muqaddas joylarni ziyorat qilishni birlashtiradigan kombinatsiyalashgan turni tashkil etishda asosiy e’tibor dasturning tarkibiy qismi sanaladi. Bunday turlardagi asosiy narsa ziyoratchi boradigan mamlakatlar soni emas, balki aynan ma’naviy unsur hisoblanadi. Ta’kidlash joizki, doimo odamlarning u yoki bu joy nega borishi va u yoki bu turni tanlashini aniq tushunish zarur. Bugungi kunda O‘zbekiston turizm bozorida 550 dan ortiq turizm korxonalari faoliyat olib borayotgan bo‘lib, ularning 90 fozidan ortig‘ini xususiy turfirma va mas’uliyati cheklangan jamiyatlari tashkil etadi. O‘zbekiston bo‘yicha mavjud bo‘lgan 168 ta joylashtirish vositalaridagi hammasi bo‘lib 14300 xonada bir vaqtning o‘zida 28,6 ming kishini joylashtirish mumkin. O‘zbekiston mehmonxonalarida hammasi bo‘lib 10 mingdan ortiq kishi ish bilan band. Bizda asosan turistlar tarixiy obidalarni tomosha va ziyorat qilish uchun tashrif buyuradilar. O‘zbekistonda diniy turizmni rivojlantirish imkoniyatlari keng. YUrtimizda jahon dinlari taraqqiyoti tarixi bilan bog‘liq muqaddas joylar, me’moriy yodgorliklar asrlar davomida ziyoratchilar uchun xizmat qilgan. Turistlar Fayoztepa va Qoratepadagi buddaviylik ibodatxonalarni, Dalvarzintepadagi mahalliy ibtidoiy dinlarning muqaddas joylarini, Xorazmdagi Ayoztepa va Tuproqqal’adagi zardushtiylar madaniyatining yodgorliklarini ko‘rishlari mumkin. SHuningdek, diniy turizm doirasida Islom olamida mashhur Buxorodagi so‘fiylar xonaqohlari, Bahouddin Naqshband, Xojai Jahon majmualari, etti pir maqbaralari, Samarqanddagi Imom al-Buxoriy maqbarasi, SHohi Zinda va Ruhobod majmualarini ziyorat qilish mumkin. YAhudiylar Buxorodagi XVII asrda qurilgan birinchi sinagogani ziyorat qilishlari mumkin. Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, yurtimizdagi mavjud ziyoratgohlarni ta’mirlab, qayta tiklash zarur. SHu bilan birga diniy turlar dasturini yaratib, turistlarga taklif qilib, jalb etish lozim. Zero, samarali mehnat qilish va intilish orqali turizm sohasida yuqori natijalarga erishish mumkin. SHunda O‘zbekistonning keng sayyohlik imkoniyatlari, betakror va go‘zal tabiati, xalqimizning mehmondo‘stligi, saxovatpeshaligi hamda bag‘rikengligi sayyohlarni maftun etib, ularning xotirasi va qalbida o‘chmas taassurot qoldiradi. 1.3. O‘zbekistonda diniy turizm masalalarining o‘rganilganligi. Darhaqiqat, O‘zbekiston turistik resurslarning boyligi bilan ajralib turadi. O‘zbekistonda diniy turizm, ya’ni aziz qadamjolarni ziyorat qilish maskanlariga juda boy hisoblanadi. Jumladan, Markaziy Osiyoda, qolaversa jonajon O‘zbekistonimizda ham aziz avliyolar yashab, dafn etilgan qadamjolar, ziyorat maskanlari beqiyos ko‘p. Ko‘pgina avliyolarning dafn etilgan joylari va qabrlari qaytadan ta’mirlanib, asl holatiga keltirilmoqda. Ular qatoriga Bahoviddin Naqshbandiy, g‘ijduvoniy, Imom al-Buxoriy, Mahdumi A’zam, Shohizinda, Motrudiy, Hakim at-Termiziy, Zangiota kabi aziz avliyolar va imomlar maqbaralari musulmon ahlining beqiyos, go‘zal ziyorat qiladigan va ma’naviy ruhlanadigan joylariga aylantirildi. Ayniqsa, Imom al-Buxoriy majmuasini muhim ziyoratgohga aylantirish xalqaro ahamiyatga egadir. Chunki, bu ziyoratgoh musulmon olamida Makka va Madina shaharlaridan keyin eng muhim sajdagoh hisoblanadi. Shu sababli ziyorat qilish uchun qulay shart-sharoit yaratish, ya’ni infratuzilmani shakllantirish bugungi kunning muќim masalasi hisolanadi. Bu yerda asosiy vazifa xorij mamlakatlar fuqarolarining ortiqcha qiyinchiliklarsiz ziyorat qilib ketishlariga erishishimizdir. Buning uchun Samarqand shahri aeroportini jahon andozalariga yarasha bo‘lishi, masalani asosiy yechimidir. Mustaqillik yillarida diniy qadamjolarga davlat tomonidan katta e’tibor berilmoqda. Buyuk ajdodlarimiz qo‘nim topgan maskanlarni qayta tiklash, obodonlashtirish, ta’mirlashga jiddiy e’tibor berganligi tufayli ziyoratgoh maskanlar 1.5 mlrd. musulmon dunyosini o‘ziga tortmoqda. Hozirgi kunda mamlakatimizda diniy turizmni hududiy tashkil etish va rivojlantirishga jiddiy e’tibor qaratish lozim. Xususan, Janubi– Sharqiy Osiyo va G‘arbiy Osiyo mamlakatlari ziyoratchilarni jalb etish maqsadida tadbirlar ishlab chiqish kerak. Buning uchun har bir viloyat, tuman va qishloqlardagi kishilar tomonidan muqaddas hisoblanib kelinayotgan ziyoratgohlarni aniqlash, umumlashtirish, respublika va viloyat diniy turistik kartalarini yaratish hamda ziyoratchilarga zarur sharoitlar yaratish, yo‘l qurish, transport imkoniyatlarni o‘rganish maqsadida muvofiq deb hisoblaymiz. Diniy ziyoratgohlar kam mablag‘ hisobiga katta daromad manbaiga aylanishi shubhasiz. Mamlakatimizning barcha viloyatlaridan o‘nlab, yuzlab diniy qadamjolar mavjud. Ammo ularni ziyorat etish marshrutlari aniq tuzilmagan. Achinarli holati shundaki, Islom dunyosida katta xizmat qilgan, avliyo darajasiga ko‘tarilgan siymolarimiz abadiy qo‘nim topgan maskanlarini faqatgina mahalliy darajada, ya’ni tuman yoki viloyat miqiyosidagi bilamiz, xolos. Binobarin, bunday muqaddas ziyoratgohlarni respublika va xalqaro darajadagi diniy ziyoratgoh obyektlariga aylantirish mumkin. Shuni aytish lozimki, diniy turizm hamma vaqt sayohatning eng aktiv turi bo‘lib kelgan. Insoniyat borki, u e’tiqod qiladi, sig‘inadi, ruhan va ma’naviy jihatdan poklanishga harakat qiladi. Shuning uchun u diniy ziyoratni hohlaydi. Buning uchun muqaddas ziyoratgoh bo‘lishi shart. Vaholanki, mamlakatimiz diniy ziyoratgohlarga boy mintaqa hisoblanib, kelajakda diniy turizmni rivojlantirishga yanada e’tiborni yanada kuchaytirish ham moddiy, ham ma’naviy yuksalishida muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimiz milliy va mintaqaviy iqtisodiyotini rivojlantirishda xalqaro turizmning istiqboli hamda ahamiyati beqiyosdir. Darhaqiqat, O‘zbekiston hozirgi kunda yaratilayotgan yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarish bevosita iqtisodiyotning an’anaviy tarmoqlari, xususan sanoat, qishloq xo‘jaligi, transport kabilar hissasiga to‘g ‘֥ ri kelmoqda. Biroq, istiqbolda milliy iqtisodiyotning eng serdaromad sohalaridan biri bu xalqaro turizmni rivojlantirishning ahamiyati katta. Buning uchun mustaqillikning dastlabki yillaridan buyon bir qancha tadbirlar amalga oshirilmoqda. Binobarin, har yili Toshkent shahrida xalqaro turistik yarmarka muvaffaqiyatli o‘tkazilib kelinmoqda. Xususan 2007 yil 17-18 oktyabrda “Buyuk Ipak Yo‘lida turizm” mavzusidagi XIII-an’anaviy xalqaro turistik yarmarkada 30 ta davlatdan kelgan 80 dan ortiq firma va kompaniyalar, xususan Rossiya, Saudiya Arabistoni, Malayziya, Eron, Misr, Birlashgan Arab Amirliklari, Hindiston kabi davlatlar ishtiroki muhim o‘rin tutadi. Ushbu yarmarkaning asosiy maqsadi O‘zbekistonda turizm imkoniyatlari va salohiyati bilan tanishish, sohada o‘zaro hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, shartnomalar tuzish imkoniyatini yaratishdan iborat. Bundan tashqari, milliy va xalqaro turistik tashkilotlar, mehmonxona va restoranlar, muzeylar, bank, sug‘urta korxonalari ishtirok etdi. Ma’lumotlarga ko‘ra keyingi besh yil ichida O‘zbekistonda 17 ta yirik va o‘rta, hamda 30 dan ortiq xususiy mehmonxonalar ishga tushirilishi tarmoqning jadal rivojlanayotganligidan dalolat beradi. 2007 yilda jami 175 ta mehmonxonalar 20 ming sayyohlarni qabul qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bunda turizm rivojlangan AQSh, Buyuk Britaniya, Hindiston va Malayziya davlatlari kabi xalqaro hamkorlarning hissasi qo‘shilgan. 2010 yilgacha yana 56 ta mehmonxonalar qurilishi rejalashtirilgan bo‘lib, 2000 mingdan ortiq oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlanadi. O‘zbekistonda turizmni rivojlantirishda diniy turizmning ahamiyati katta. Albatta turizmni rivojlantirishga davlat ahamiyati berilgan. Xususan, Prezidentimiz tashabbusi bilan ko‘plab diniy qadamjolar qayta qurilishi, sayyohlar va ziyoratchilar uchun qulay sharoit yaratilmoqda. Islom dunyosida ma’lum va mashhur olimu-fuzololar, Islom dini rivojlanishiga ulkan hissa qo‘shgan insonlar qabrlarini ziyorat etishga qiziqish yil sayin oshib bormoqda. Jumladan, 2007 yilda Toshkent shahrini islom madaniyati markazi sifatida islom dunyosining e’tirofi buning isbotidir. O‘zbekistonning hududlarida, shahar va qishloqlarida ko‘plab ziyoratgohlar mavjud bo‘lib, ularni diniy sayyohlik marshurutlariga kiritish lozim. Buning uchun geografik tadqiqodlarga tayanish, kartalashtirish maqsadga muvofiqdir. Shu o‘rinda ta’kidlash joizki mintaqalarda diniy turizmni rivojlantirish uchun quyidagilarga e’tibor qaratish katta ahamiyatga egadir: - Xududlarda diniy qadamjolarni aniqlash va ularni qayta ta’mirlash; - Diniy qadamjolarni har bir viloyat bo‘yicha xaritasini ishlab chiqish; - Islom diniga e’tiqod qiladigan davlatlar turistik firma va kompaniyalari bilan hamkorlikni yanada rivojlantirish; - Islom dunyosidan keladigan turistlar uchun shart-sharoitlar yaratish; - Mahalliy turizmni tashkil etish va rivojlantirishda ziyoratchilar talabini o‘rganish; - Diniy turizmni rivojlantirish uchun xorijiy davlatlarda reklamaga jiddiy e’tibor qaratish va boshqalar. O‘zbekiston Respublikasida joylashgan moddiy madaniy meros ob’ektlarining hududiy tarkibi (2019 yil) № Hududlar Modiy-madaniy meros ob’ektlari Jami* Respublika bo‘yicha foizdaArxeologik Arxitektura Monumental Diqqatga sazavor joylar 1 Samarqand 985 552 36 34 1607 19,9 2 Qashqadaryo 1041 200 43 27 1311 16,3 3 Buxoro 226 507 78 18 829 10,3 4 Toshkent 621 8 73 126 828 10,3 5 Surxondaryo 445 36 39 41 561 6,9 6 Navoiy 340 70 22 5 437 5,4 7 Jizzax 268 100 59 0 427 5,3 8 Andijon 221 74 42 85 422 5,2 9 Farg‘ona 117 139 31 89 376 4,7 10 Toshkent sh. 23 288 43 0 354 4,4 11 Qoraqalpog‘iston Resp. 131 24 89 50 294 3,7 12 Namangan 152 98 8 16 274 3,4 13 Xorazm 34 135 84 6 259 3,2 14 Sirdaryo 26 7 41 4 78 1,0 Respublika bo‘yicha jami 4630 2238 688 501 8057 100 1.4. Ziyorat turizmining kichik hududlar iqtisodiyotida tutgan o‘rni va ahamiyati O‘zbekistonning turli hududlarida xalqaro, mintaqaviy va mahalliy ahamiyatidagi ko‘plab diniy turistik obyektlari mavjud bo‘lib, ular joylarda diniy turizmni rivojlantirishning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Mamlakatimizda diniy turizm sohasini yangi pog‘onaga ko‘tarish uchun joylardagi mahalliy ziyorat obyektlarini qamrab olgan maxsus marshrutlarni ishlab chiqib, ularni aholi o‘rtasida keng targ‘ib qilish maqsadga muvofiq. Bu holat O‘zbekistonning turli qismlari uchun mintaqaviy ziyorat turistik marshrutlari, ularning dastur va xaritalarini ishlab chiqish vazifasini kun tartibiga qo‘ymoqda. Fikrimizcha, mintaqaviy ziyorat turistik marshrutlar vaqt jihatidan nisbatan qisqa muddatli (2-4 kun) bo‘lishi lozim, chunki ziyoratga eng ko‘p qiziqadigan aholi qatlami – bu o‘rta va keksa yoshdagilardir hamda ular uchun sayohat davomiyligi iloji boricha ixcham va arzonroq bo‘lgani qulay. Ayni paytda bu marshrutlar bir nechta ziyorat obyektlarini qamrab olishi va shu orqali ziyoratchilarga hududlarning diniy turistik salohiyati haqida keng tasavvurni hosil qilishi kerak. Natijada, qisqa vaqt ichida, jismonan charchamasdan, katta mablag‘ni sarflamasdan, ziyoratchilar o‘zlari yashaydigan hududning asosiy diniy turistik obyektlari bilan tanishib, katta ijobiy ma’naviy taasurotlarga ega bo‘ladilar hamda o‘z o‘lkalarining madaniy merosi haqidagi tasavvurlarini kengaytiradilar. Bunday xususiyatlarga ega bo‘lishi uchun mintaqaviy ziyorat turistik marshrutlar, nazarimizda, O‘zbekistonning 6 ta iqtisodiy rayon (Toshkent, Farg‘ona, Mirzacho‘l, Zarafshon, Janubiy va Quyi Amudaryo [89]) kesimida tuzilishi ma’qul, chunki bunday holatda o‘sha marshrutlar kutilgan darajada ixcham va ayni paytda sermazmun va jozibali bo‘ladi. Tadqiqotimiz jarayonida mintaqaviy ziyorat turistik marshrutlarini ishlash vazifasini oldimizga qo‘yib, birinchi navbatda, respublikamizning har bir iqtisodiy rayonidagi eng asosiy, ko‘pchilik dindorlar tomonidan e’tirof etiladigan va qadrlangan ziyorat obyektlari tanlab olindi. Obyektlar sonini belgilashda marshrut davomiyligi 4 kundan oshmaslik sharti hisobga olindi. Undan keyin, tanlangan ziyoratgohlar orasidagi masofa va harakatlanish vaqti Internetdagi www.maps.google.com sayt yordamida hisoblab chiqarildi hamda iqtisodiy rayon ichidagi xalqasimon marshrut o‘zagi tuzildi. Keyingi bosqichda iqtisodiy rayondagi aholisi nisbatan ko‘p bo‘lgan va rayonning turli qismlarida joylashgan shaharlar tuzilgan xalqasimon marshrutning boshlang‘ich va yakuniy nuqtalari sifatida belgilanib, har biri uchun mos ravishda xalqasimon marshrutning alohida varianti ishlandi. Bunda boshlang‘ich nuqtadan harakatlanish yo‘nalishi, obyektlarni ko‘rish ketma-ketligi, obyektdan obyektgacha yetib borishga va har bir obyektni ziyorat qilishga kerak bo‘lgan vaqt, ovqatlanish vaqti va qulay joyi, tunash uchun mos keladigan mehmonxonalar mavjud bo‘lgan manzilgohlar va ulargacha yetib borish vaqti, namoz vaqti va namoz o‘qish uchun qulay sharoit mavjud bo‘lgan joy singari omillar hisobga olindi. Natijada, har bir iqtisodiy rayon uchun 2 tadan 4 tagacha variantda mintaqaviy xalqasimon ziyorat turistik marshrutlarning batafsil soatma-soat tarzdagi tuzilgan dasturlari ishlab chiqildi hamda dastur asosida mavzuli xarita yaratildi. Ushbu xaritalarda mintaqaviy xalqasimon ziyorat turistik marshrutning har bir varianti (boshlang‘ich nuqtasidan kelib chiqib) ko‘rsatilgan bo‘lib, ziyorat obyektlari, harakatlanish yo‘nalishlari, ovqatlanish va tunash joylari xaritalarning maxsus mazmunini tashkil etadi. Quyida tadqiqot jarayonida tuzilgan mintaqaviy xalqasimon ziyorat turistik marshrutlari mamlakatimizning 6 ta asosiy iqtisodiy rayonlari kesimida qisqacha ko‘rib chiqiladi. Dissertatsiya hajmi cheklanganligi tufayli ushbu paragrafda marshrutlar dasturlari va xaritasi faqatgina Janubiy iqtisodiy rayon uchun to‘liq berilgan bo‘lib, qolgan iqtisodiy rayonlar uchun tuzilgan marshrutlarning faqat qamrab olgan ziyorat obyektlari hamda tayanch nuqtalari keltirilgan bo‘lib, tegishli marshrut dasturlari hamda xaritalari dissertatsiyaning ilovalar qismida keltirilgan. 1. Janubiy iqtisodiy rayon. Surxondaryo viloyatida quyidagi ziyorat obyektlari marshrutga kiritildi. Zul Kifl ziyoratgohi, Al Hakim at-Termiziy ziyoratgohi, Takiya ota ziyoratgohi, Muzrabod ota ziyoratgohi, Sayrob chinori, Sulaymon ota ziyoratgohi, Imom Termiziy ziyoratgohi, Omonxona bulog‘i yoki Kamari aziz, Sufi Olloyor ziyoratgohi, Mavlonoi Zohid ziyoratgohi, Xo‘jaipok ota ziyoratgohi, Xo‘ja Hasan Ilg‘oriy, Sayid Otaliq madrasasi, Xo‘ja Aloviddin Attor, Oq Ostona ziyoratgohi, Sangardak sharsharasi, Samandar Termiziy ziyoratgohi, Imom Termiziy xalqaro ilmiy-tadqiqot markaz, Sulton Saodat majmuasi. Qashqadaryo viloyatida “Hazrati Muborak Marvaziy” ziyoratgohi, “Sulton Mir Xaydar” yodgorlik majmuasi, “Murodbaxsh ota” ziyoratgohi, Abu Ubayda ibn al- Jarroh” yodgorlik majmui, “Abul Barakot Mu’iyn an-Nasafiy” ziyoratgohi, “Mirijanda ota” yodgorlik majmuasi, “Langar ota” ziyoratgohi, “Dorus – Saodat” majmuasi, “Dor ut-Tilovat” majmuasi, “Hazrati Bashir” ziyoratgohi, “Qusam ota” ziyoratgohi, Xo‘ja Abdulaziz madrasasi, Qilichboy madrasasi kabi ziyoratgohlar tanlab olindi. Bunda xalqasimon ziyorat marshrutining 4 variantli ko‘rinishi ishlangan bo‘lib, ular Termiz, Denov, Shahrisabz va Qarshi shaharlaridan chiqiladigan marshrutlardir (3.2 - 3.5-jadvallar, 3.2-rasmga qarang). 2. Zarafshon iqtisodiy rayoni. Samarqand viloyatida “Hazrati Dovud” majmuasi, “Xo‘ja Ahror Valiy” ziyoratgohi, “Murod Avliyo” ziyoratgohi, “Hazrati Xizr” majmuasi, “Shohi Zinda” yodgorlik majmuasi, “Xo‘ja Doniyor” majmuasi, “Xo‘ja Isxoki Valiy” ziyoratgohi, “Imom Buxoriy” majmuasi, Imom Al-Motrudiy maqbarasi, Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi, “Xo‘ja Abdu Darun” ziyoratgohi, Maxdumi A’zam ziyoratgohi. Buxoro viloyati “Chor Bakr” majmuasi, “Bahouddin Naqshband” majmuasi, “Said Amir Kulol” ziyoratgohi, “Abduxoliq Gijduvoniy” ziyoratgohi, “Xuja Maxmud Anjir Farganiy” ziyoratgohi, “Xuja Ali Romitoniy” masjidi, “Xo‘ja Muxammad Boboi Samosiy” masjidi, “Xo‘ja Orif ar Revgariy Moxitobon” masjidi, “Abu Xafsi Kabir” masjidi, Chashmai Ayub maqbarasi. Navoiy viloyati: “Qosim Shayx” majmuasi, “Mavlono Orif Deggaroniy” ziyoratgohi, “Gadoyselkin” ziyoratgohi, “Xuja-Xasan Andokiy” masjidi, “Chil Ustun va Ko‘k Gumbaz”, “Chashma” majmuasi, Ayteke biy ziyoratgohi, “Boyazid Bastomiy” qadamjosi kabi ziyoratgohlar tanlandi. Bunda ziyorat marshrutlari 3 ta varianti ishlangan bo‘lib, Samarqand, Navoiy va Buxoro shaharlaridan chiqiladi (1-2-ilovalarga qarang). 3. Mirzacho‘l iqtisodiy rayoni. Sirdaryo viloyatidagi “Xasti buzurgon” ziyoratgohi. Jizzax viloyatidagi “Qoplon ota”, “Xo‘jai Serob ota”, “Novqa ota”, “O‘smat ota”, “Sa’d ibn Abu Vaqqos-1”, “Parpi ota (Muhammad G‘azzoliy)”, “Hazrati Zaynulobiddin”, “Xo‘jabog‘bon ota”, “Xodja Nuriddin” madrasasi kabi ziyoratgohlar tanlandi. Bunda ziyorat marshrutlari 2 ta variantda ishlangan bo‘lib, ular Guliston va Jizzax shaharlaridan chiqiladi 4. Toshkent iqtisodiy rayoni. Toshkent viloyatidagi “Zangi ota” ziyoratgohi, “Parpi ota” ziyoratgohi, “Hazrati Ali” ziyoratgohi, “Shayx Umar Vali” ziyoratgohi, “Xumson bulog‘i”, “Shoabdumalik ota” ziyoratgohi. Toshkent shahridagi “Hazrati Imom” majmuasi, “Islom sivilizatsiyasi markazi”, “Chimir ota” ziyoratgohi, “Shayx Zayniddin bobo” ziyoratgohi, “Shayx Xovand Tohur” majmuasi, “Suzuk ota” majmuasi, “Xuja Allambardor” ziyoratgohi, “Xayrobodiy” ziyoratgohi, “Sugalli ota” ziyoratgohi, “Cho‘pon ota” ziyoratgohi, “Qo‘yliq ota” ziyoratgohi, “Madrasa Abulqosim”, “Madrasa Barakxan”, “Madrasa Ko‘kaldosh”, “Masjid Hazrati Imom”, “Masjid Minor” kabi ziyoratgohlar tanlandi. Bunda ziyorat marshrutlarining 2 ta varianti ishlangan bo‘lib, ular Toshkent shahridan va Ohangaron shahridan chiqiladi. 5. Farg‘ona iqtisodiy rayoni. Farg‘ona viloyatidagi “Sir Po‘shota” ziyoratgohi, “Puri Siddiq” ziyoratgohi, “Bibi Ubayda” ziyoratgohi, “Muhammad Jalil Podshohpirim” ziyoratgohi, “Satkak azizlar” ziyoratgohi, “Offoq Xojam Podshoh” qadamjolari, “Xoja Muhammad Valiypirim” ziyoratgohi, “Abdulloh Qori Soqiy ota qadamjolari” ziyoratgohi, “Xoja Hasan Muhyiddin Xo‘jam Podshoh qadamjolari” ziyoratgohi, “Burhoniddin Marg‘inoniy” yodgorlik majmuasi, shuningdek, Andijon viloyatidagi “Mirpo‘stin ota” ziyoratgohi, “Qutayba ibn Muslim” ziyoratgohi, “Muhammad ibn Hanafiya Imom ota” qadamjosi, “Fozilmon ota” ziyoratgohi, Namangan viloyatida joylashgan “O‘n bir Ahmad” ziyoratgohi, “Mavlono Lutfullo” qadamjosi, “Sulton Uvays Qaraniy” majmuasi, “Mahdumi A’zam Kosoniy” majmuasi, “Kosonsoy jomiy masjidi” kabi ziyoratgohlar tanlandi. Bunda ziyorat marshrutlari 4 ta varianti ishlangan bo‘lib, marshrutning chiqish joylari Qo‘qon shahri, Andijon shahri, Namangan shahri, Farg‘ona shahrihisoblanadi (7-8-ilovalarga qarang). 6. Quyi Amudaryo iqtisodiy rayoni. Mazkur iqtisodiy rayon bo‘yicha tuzilgan marshrutga Xorazm viloyatidagi “Yusuf Xamadoniy” majmuasi, “Vayangan bobo” ziyoratgohi, “Pahlavon Mahmud” ziyoratgohi, “Xo‘jamberdibiy” madrasasi, “Qutlug‘murod Inoq” madrasasi, “Arab Muhammadxon” madrasasi, “Sherg‘ozixon” madrasasi, “Matpanoboy” madrasasi, “Matniyoz Devonbegi” madrasasi, “Oq masjid”, “Juma masjid”, “Shayx Muxtor Vali” ziyoratgohi, Qoraqalpog‘iston Respublikasidagi “Sulton Uvays Bobo” majmuasi, “Shayx Jalil Bobo” ziyoratgohi, “Abdulla Norinjoniy” majmuasi, “Kechirmas ota” ziyoratgohi, “Mazlumxon-Suluv” maqbarasi, “Dovut ota” maqbarasi, “Jantemir Eshon” kabi ziyoratgohlar kiritildi. Mazkur ziyorat marshrutlari 2 ta variantli ishlangan bo‘lib, ular Urganch hamda Nukus shaharlaridan chiqilishi bilan farqlanadi (9-10-ilovalarga qarang). Turizm xalqaro xizmatlar bozori tarkibidagi muhim tarmoqlardan biri hisoblanib, XXI asrning boshida bir qancha salbiy omillar: tabiiy ofatlar, pandemiyalar, iqtisodiy inqiroz va turli siyosiy mojarolarning bo‘lishiga qaramay jahon xo‘jaligida iqtisodiy samaradorligi bo‘yicha yetakchi o‘ringa chiqib olgan. Ta’kidlash joizki, turizm nafaqat hududlarni iqtisodiy rivojlantirishning kuchli vositasi, balki, u muayyan hudud qiyofasini yaratish, kelajak istiqbollari va o‘tmishini targ‘ib etishda ham katta ahamiyat kasb etadi. Turizm mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishiga eng katta ta’sir ko‘rsatadi. Turli mamlakatlarning turistik va rekreatsiya salohiyati juda murakkab tushuncha bo‘lib, uni barchani birdek qanoatlantiradigan mezonlar asosida baholash qiyin. Bu ko‘p jihatdan turistik salohiyatning asosini, har bir alohida hududning kelib chiqishi va mohiyatiga ko‘ra har xil bo‘lgan madaniy, tabiiy va tarixiy meros obyektlari tashkil etishiga bog‘liq. Shu bilan birga, siyosiy, iqtisodiy, huquqiy, madaniy, ijtimoiy va psixologik xususiyatga ega bo‘lgan bir qancha tashqi omillar turistik yo‘nalishning jozibadorlik darajasining yakuniy ko‘rsatkichlariga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. YUNЕSKO ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo aholisining 60 % biror bir dinga e’tiqod qiladi va bu kishilar diniy turizmning asosiy xarakatlantiruvchi kuchini tashkil qiladi. Diniy turizmdan keladigan daromad ba’zi davlatlar byudjetining asosini tashkil qiladi. Masalan, Saudiya Arabistoni 2019 yil 13 mln ziyoratchini qabul qilgan bo‘lsa, 2030 yilga borib bu raqamlar ikki baravarga ko‘payib 30 mlnga borishi kutilmoqda. Shuningdek, Xindistonning Gujarat shtatida tashrif buyuruvchi sayyohlarning deyarli 36% diniy sayyohlar hisoblanadi. Braziliyadagi diniy turizm bozori mamlakatdagi eng yirik sayyohlik segmentlaridan biri bo‘lib, ular 20 mln kishini tashkil qilmoqda. Iroqning iqtisodiyotida diniy turizm neftdan keyingi ikkinchi o‘rinda turadi. Statistik ma’lumotlardan ko‘rish mumkinki, O‘zbekiston Respublikasida 2021 yil davomida jami kirish va chiqish turizmida 4076,1 ming kishi qatnashgan. Uning 46,1 % yoki 1881,3 ming kishisini mamlakatimizga kelgan turistlar tashkil qilgan, respublika aholisidan 2194,8 ming nafari xorijga sayyohlik uchun borgan. Ichki turizmda 2162,7 ming kishi ishtirok etgan. Mamlakatimizga kelgan turistlarning deyarli 86,0 foizi qarindoshlarini yo‘qlash, ziyorat qilish maqsadida tashrif buyurishgan. Kelganlarning ko‘pchilik qismi qo‘shni davlatlar Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Afg‘oniston va Rossiyaga tegishli. Shuningdek, Turkiya, Pokiston hamda Hindistonlik turistlar ham ko‘pchilikni tashkil qilgan. O‘zbekistondan turist sifatida tashrif buyurgan davlatlar ham Markaziy Osiyo davlatlari hisoblanadi, shuningdek, tahlil qilinayotgan yilda Misr, Belarus va Turkiyaga ham nisbatan ko‘proq aholi borgan [106]. Mamlakatimiz aholisining deyarli yarmi istiqomat qiladigan qishloq joylari, ya’ni kichik hududlarning iqtisodiyotida ham turizmning o‘rni va ahamiyatini yuqori. Aksariyat turistik obyektlar: tarixiy, arxeologik, etnik-madaniy va boshqalarda turizmdan keladigan daromad, asosiysi aholining aynan tirikchilik manbai ham mazkur soha ekanligini ta’kidlash o‘rinli [42, 43]. Ziyorat turizmining kichik hududlar iqtisodiyotida tutgan o‘rni va ahamiyati baholash uchun bevosita turizm faoliyati bilan shug‘ullanadigan davlat tashkilotlari, jumladan Turizm va madaniy meros vazirligi, uning huzuridagi Madaniy meros departamenti, “Vaqf” hayriya jamoat fondi, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Din ishlari qo‘mita, Rus pravoslav cherkovining Toshkent va O‘zbekiston yeparxiyasi ma’lumotlaridan keng foydalanildi. Shuningdek, muqaddas ziyoratgohlar va qadamjolarga borib o‘rganildi, adabiyotlar, maqolalar, internet ma’lumotlari asosida tahlil qilindi. Diniy turistik obyektlar joylashgan aholi punktlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga ta’siri nazariy jihatdan ijtimoiy geografik omillar, jumladan transport geografik o‘rni, yirik shaharlarga yaqinligi, boshqa turistik obyektlar bilan birikishi, aholi soni va zichligi katta ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, Samarqand viloyati Payariq tumani Xartang qishlog‘idagi Al-Buxoriy ziyoratgohi, Toshkent viloyati Zangiota tumanidagi Zangiota ziyoratgohlarida yuqoridagi omillar yaqqol seziladi. Aksincha bo‘lgan joylarda, masalan aholi manzilgohlaridan uzoq, aholisi siyrak hamda transport tugunidan uzoqda bo‘lgan Surxondaryo viloyatida Sufi Olloyor, Mavlonoyi Zoxid, Oq ostona bobo kabi ziyoratgohlarda ushbu modelning samaradorligi kam namoyon bo‘ladi. Ziyoratgohlarning joylashgan o‘rni (tog‘ va tog‘ oldi, yoki tekislik hududlarda joylashganligi) ham turli xususiyatlarda namoyon bo‘ladi. Jumladan, ziyoratlarda muqaddas hisoblangan komponentlar (tosh, g‘or, suv, buloq, daraxtlar, baliqlar) tog‘li va tog‘ oldi huudlarida ko‘pligi bilan namoyon bo‘lsa, ziyoratchilarning har ikkala hududga kelishi mavsumiy bo‘lsada, lekin tog‘-tog‘ oldi hududlarda yoz faslida ziyoratgohlarning yon atrofidagi dam olish zonalari, oromgohlar, tabiatning turli qiziqarli obyektlari, sharshara va buloqlar bilan ziyoratgoxlarga ziyorat qilish xamohang tarzda oshib borishini hisobga olsak, tekisliklarda aholi zich bo‘lgan hududlarda mavsumiylik bu qadar sezilmaydi. Ayniqsa, xaftaning juma, shanba va yakshanba kunlarida ushbu hududlarda ziyoratchilar sig‘imi yaqqol namoyon bo‘ladi. Bunga misol tariqasida Surxondaryo viloyatida Sufi Olloyor, Xo‘jaipok, Jizzax viloyatida O‘smat ota, “Novqa ota” ziyoratgohi kabi ziyoratgohlarni keltirish mumkin. Diniy turizmni jadal rivojlanib borishi barobarida, aholini ko‘proq diniy obyektlarga jalb qilish va o‘z navbatida mazkur obyektlarda turli xildagi xizmatlarni rivojlantirishga olib kelmoqda. Shuningdek, atrof-muhitni muhofaza qilish, yaqin atroflarni obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish, hududlarni zaruriy xizmatlar bilan ta’minlash shular jumlasidandir. Respublikamizda ham ko‘plab ziyoratgoh va qadamjolar – Imom al- Buxoriy, Abu Iso at-Termiziy, Imom Moturudiy, Abduholiq G‘ijduvoniy, Bahouddin Naqshbandiy, Ahmad Farg‘oniy, Burhoniddin Marg‘iloniy, Imom at- Termiziylarning muqaddas maqbaralari va ular nomi bilan bog‘liq tabarruk qadamjolar bor, buyuk ajdodlarimiz hayoti va ilmiy-ma’naviy meroslariga boy yurt xisoblanadi, qolaversa buddizm, xristianlik, zardushtiylik bilan bog‘liq bo‘lgan diniy turistik obyektlar bor. Bularning aslida aksariyat qismi mahalliy ziyoraratchilarning qamrovi bilan gavjum. Mamlakatimizda aksariyat muqaddas qadamjolarga xos yana bir jihat shundaki, ularning hududi tarixan markazlarda, yonida buloqlar, ming yillik daraxtlar, uzoq tarixga ega masjidlar mavjud. Masalan, Al-Xakim At-Termiziy ziyoratgohi eski Termiz hududida, Sufi Olloyor uzoq tarixga ega masjid. Ziyoratga boradigan sayyohlar va mezbon jamoatchilik o‘rtasidagi o‘zaro aloqalarni yanada yaxshilash turistlar oqimining sezilarli oshirishga ijobiy ta’sir qiladi. Yuqorida ta’kidlanganidek, kichik hududlar xo‘jaligida quyidagi xizmat turlarini rivojlantirishga e’tibor qaratiladi. Do‘konlar diniy yodgorliklar, buyumlar, tasbehlar, bosh kiyimlar, ziyorat uchun boshqa diniy buyumlar katta daromad keltiradi. Ma’lumotlarga ko‘ra, ushbu narsa-buyumlarga ziyoratchilar tomonidan qiziqish insoniyatning qadim tarixidan buyon mavjud bo‘lib kelgan. Olib borgan tadqiqotlar natijasida Toshkent viloyati Zangiota tumanida joylashgan “Zangiota ziyoratgohi” majmuasi, shuningdek Surxondaryo viloyati Termiz tumanida joylashgan “Al-Xakim At-Termiziy ziyoratgohi” majmualarida anketa so‘rovnomalar o‘tkazildi (anketa ilova qilinadi). O‘rganishlar natijasida ma’lum bo‘ldiki, Zangiota ziyoratgohi majmuasida turli lavozimlarda ishlovchi doimiy xodimlar soni 40 tani tashkil qiladi. Shuningdek, ziyoratgoh joylashgan hududda bevosita aynan ziyoratchi va turistlarga xizmat qiladigan 50 taga yaqin turli do‘konlar tomonidan ziyorat buyumlari, estaliklar sotiladi. Har bir do‘konda o‘rta hisobda 2-3 kishi band ekanligini ko‘rish mumkin. Anketa so‘rovnomalardan ma’lumki, ishlovchilarning o‘rtacha oylik maoshi respublikamizda har bir kishiga mos keluvchi o‘rtacha oylikdan ancha yuqori. Shu bilan birga, savdo do‘konlariga sotuvga chiqarilgan buyumlarning deyarli barcha mazkur hududda yashovchi aholi tomonidan ya’ni hunarmandlar, asosan ayollar tomonidan tayyorlanadi va yetkazib beriladi. Masalan, yilning ikkita mavsumida bahorda va kuzda ekiladigan gul ko‘chatlari har birida ikki mingtani tashkil etib, bevosita gul yetkazib berish bilan shug‘ullanuchi aholi mavjud. O‘rganishlar jarayonida guvohi bo‘ldikki, ziyoratgohga bir kunda o‘rta hisobda 1500-2000 gacha yaqin ziyoratchi tashrif buyuradi. Ularning tunab qolishlari, dam olishlari uchun bir qancha mehmonxonalar, uy mehmonxonalari mavjud. Ta’kidlash joizki, mamlakatimizda 2021 yilda mehmonxonalar va shunga o‘xshash turar joylarga joylashtirishtirilgan shaxslardan 393,8 ming kishi ish yuzasidan va kasbga oid maqsadida, 325,2 ming kishi ta’til, bo‘sh vaqt va dam olish maqsadida, 50,0 ming nafari do‘stlar va qarindoshlardan xabar olish maqsadida, 36,2 nafari ta’lim va kasbiy tayyorgarlik maqsadida, 27,5 ming nafari davolovchi va sog‘lomlashtiruvchi muolajalar maqsadida, 27,0 ming nafari ziyoratgohlarga tashrif maqsadlarda kelgan . Ziyoratgohning mahalliy aholini iqtisodiy sharoitiga va faoliyatiga ta’siri Rasm O‘zbekiston hududlarida muallif tomonidan olib borilgan kuzatuvlar asosida ishlab chiqildi. Mehmonhonalar bilan bir qatorda, turistlarga xizmat ko‘rsatadigan fotosuratchilar, ovqatlanish shohobchalari hamda avtomobil transportining o‘rni alohida e’tiborga loyiq. Surxondaryo viloyatida joylashgan Al-Xakim At-Termiziy ziyoratgohida 30 ga yaqin ishchi xodimlar faoliyat yuritadi. Ziyoratgoh atrofida 20 ortiq turli ziyorat buyumlari, estaliklar hamda xunarmandlar tomonidan yasalgan buyumlar bilan savdo qiluvchi do‘konlar mavjud. Do‘konlarning har birida o‘rtacha ikki kishi bandligini ko‘rishimiz mumkin. Ziyoratgoh xududini obodonlashtirish uchun mingdan ortiq turli manzarali hamda mevali buta va daraxtlar parvarishlanib kelinmoqda. Ziyoratgoh yaqinida vaqf tasarruviga qarashli mehmonxona mavjud. Aholiga qulaylik tug‘dirish maqsadida Termiz shahridan kunlik qatnovchi transport vositasi yo‘lga qo‘yilgan. Ziyoratgohlarning mahalliy aholining iqtisodiy sharoitiga va faoliyatiga ta’sirini bir necha ziyoratgohlarda so‘rovnomalar va o‘rganishlar asosida shakllantirdik. Biz bularni ehtimollik nazaridan 8 ta asosga ajratdik. 1. Do‘konlar. Suvenir, ibodat va ziyorat buyumlari, ziyorat bukletlari, bu hududdagi hunarmandchilik va kichik sanoat ishlab chiqarishga asoslangan, ziyorat ma’lumotlari keltirilgan bosmaxonalar faoliyati natijalari asosida, buklet va brashyuralar chiqarish uchun. 2. Transport xizmatlari. Ziyoratga keluvchilar uchun alohida marshrutlari yo‘lga qo‘yilganligi. 3. Ovqatlanish shahobchasi. Ovqatlanish shahobchasida ziyoratchilarning talablari kam, aksariyat shu hududda faoliyatini olib borayotgan savdo do‘konlari xodimlari, xaydovchilarni doimiy mijoz sifatida qabul qilib faoliyat ko‘rsatadi. 4. Fotosuratchilar. Muqaddas obyektda ziyoratchilarni tarixiy xotiralarini suratga muhrlash orqali o‘zlarining xizmatlarini taklif qilmoqda. 5. Mehmonxona va mehmon uylari. Ziyoratga yaqin atrofdagi xonadonlar ziyoratchilarga o‘zlarining mexmonxona – tunash, dam olish xizmatlarini taklif qilmoqda. 6. Ziyoratgoh hududini obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish. Ziyoratga kelganlarni shunday bir xissiyotlar chulg‘ab oladiki, bu hududning manzarasi o‘laroq yiliga ikki marta mavsumiy gullarning ekilishidir. Bu gul ko‘chatlarini yetishtirish ko‘chat xo‘jaliklari gul yetkazib berish va ishchi kuchi bilan yuqoridagi ehtiyojlarni ta’minlaydi. 7. Qurilish xizmatlari. Ziyoratgoxlarni ta’mirlash ishlarini olib boradi, majmuani yonidan yangi ansanbllarni shunga mos tarzida quradi. 8. Ziyorat hududida o‘z faoliyatini olib boruvchi ishchi xodimlar. Zziyoratchilar bilan muloqot qiluvchi, ekskursiya olib boruvchi, diniy ibodatlarni amalga oshirishda yordamchi hodimlar va boshqalar shular jumlasidandir. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, kichik hududlarda ish o‘rinlarini yaratish, aholi daromadlari, umuman olganda ijtimoiy geografik masalalar xududning turizm sektori o‘sishi bilan yaxshilanishi mumkin. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, kichik hududlarda turizmni rivojlantiirish imkoniyatlari katta. Bunday imkoniyatlardan samarali foydalanish istiqbolda mintaqaviy turizmni rivojlantirishga asos bo‘lib xizmat qiladi. Aynan shu maqsadda hududda turizmni kompleks rivojlantirish davlat dasturi ishlab chiqilishi zarur. Mintaqaning ichki imkoniyatlaridan foydalangan holda turizm industriyasini rivojlantirish lozim. O‘zbekiston Respublikasi Turizm va madaniy meros vazirligining 2022 yil 1-iyul holatiga berilgan ma’lumotlariga ko‘ra, respublikamizda 1171 ta ziyorat obyekti mavjud bo‘lib, ulardan asosiy qismi, ya’ni 1097 tasi, islom, shuningdek, 57 tasi xristianlik, 9 tasi buddaviylik, 8 tasi yahudiylik dinlariga tegishli. Hududlar kesimida qaraladigan bo‘lsa, eng ko‘p ziyoratgohlar Farg‘ona (400 ta) va Zarafshon (279 ta) iqtisodiy rayonlarida joylashgan bo‘lib, bu borada, ayniqsa, Farg‘ona (182 ta) va Samarqand (149 ta) viloyatlari alohida ajralib turadi. Respublika ziyorat obyektlariga o‘rtacha kunlik qatnovlar soni 60 mingdan ortiqdir. Bunda Samarqand viloyatining alohida ahamiyati ko‘zga tashlanadi, chunki bu hududdagi ziyoratgohlarga o‘rtacha kunlik qatnovlar soni 43 mingdan ko‘proq, ya’ni respublika bo‘yicha jami oqimning salkam ¾ qismini tashkil qiladi. Respublikadagi diniy va ziyorat turistik obyektlari o‘z mohiyati va kelib chiqish xususiyatlari bo‘yicha 2 ta katta guruhga bo‘linadi: ijtimoiy-madaniy va ijtimoiy-tabiiy obyektlar. Ijtimoiy-madaniy obyektlar, o‘z navbatida, maqbara va qabr, ibodat maskanlari hamda diniy ilm maskanlariga bo‘linadi. Ushbu obyektlar ham bir nechta kichik guruhlarga tasniflanadi. Ijtimoiy-tabiiy obyektlar esa suv, geologik-geomorflogik va biologik obyektlarga bo‘lingan holda o‘rganildi. Ushbu bobda O‘zbekistondagi diniy va ziyorat turistik obyektlarning har bir guruhi va tarkibidagi kichik guruhlar aniq misollar orqali tavsiflab berilgan. Tadqiqot jarayonida O‘zbekistonning 6 ta asosiy iqtisodiy rayon (Toshkent, Farg‘ona, Zarafshon, Mirzacho‘l, Janubiy, Quyi Amudaryo) miqyosida 2-3-4- kunlik ziyorat turizm xalqa marshrutlari aniq dastur va xaritalari tuzilgan holda ishlab chiqildi. Bunda marshrut dasturlarida obyektdan obyektgacha harakat qilish, obyektlarni ziyorat qilish, ovqatlanish, namoz o‘qish, tunash vaqtlari hisobga olingan. Har bir xalqa marshruti tegishli iqtisodiy rayondagi katta va yirik shaharlardan boshlanadigan bir nechta variantda ishlandi. Respublikadagi qator ziyoratgohlarida olib borilgan kuzatuvlar hamda sotsiologik o‘rganishlar asosida diniy va ziyorat turizmining kichik hududlar (ziyoratgohlar joylashgan aholi punktlari, mahallalar) iqtisodiyotidagi o‘rni va ahamiyati baholanishga harakat qilindi. Xususan, diniy va ziyorat turizmining aholi bandligiga ta’sir etishning zanjirsimon sxemasi ishlab chiqildi. Ushbu zanjirsimon model asosida ziyoratgohlar joylashgan aholi punktlarida kichik va oilaviy tadbirkorlikning rivojlantirish bo‘yicha takliflar ilgari surildi. II-BOB. SAMARQAND VILOYATIDA DINIY TURIZMNI HUDUDIY TASHKIL ETISH VA RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI 2.1.Samarqand viloyatida diniy turizm rivojiga ta’sir etuvchi omillar Samarqand viloyati 1938 yil 15 yanvarda tashkil topgan, uning markazi Samarqand shahri. Maydoni 16,77 ming kv.km. aholisi 2022 yil ma’lumotiga ko‘ra 4077 ming kishi. Ma’muriy jihatdan 14 ta tuman, 12 shakar va shaharcha, 1932 ta qishloqlardan iborat. Samarqand viloyati O‘zbekiston Respublikasining markazida, Zarafshon vodiysining o‘rta qismida joylashgan. Viloyat janubdan Qashqadaryo viloyati, shimoldan Navoiy viloyati, shimoliy-sharqdan Jizzax viloyati, janubiy-sharqdan Tojikiston respublikasi bilan chegaradosh. Viloyatning geografik o‘rni diniy turizmni rivojlantirishga qulaylik yaratadi. Chunki, Samarqandning qadimdan “Buyuk Ipak yo‘li” chorrahasida joylashganligi uning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga zamin yaratgan. Hozirgi vaqtda ham viloyat hududini mahalliy va xalqaro avtomabil, temir yo‘l hamda havo yo‘llarining kesib o‘tganligi diniy turizmni tashkil etish va rivojlantirishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Bundan tashqari viloyatda xalqaro diniy turizmni rivojlantirish uchun xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan aeroportning mavjudligi, viloyat xududida tarixiy yodgorliklarning yaxshi saqlanganligi ham bu yerda diniy turizmni rivojlantirish imkoniyatini beradi. Viloyatning tabiiy sharoiti ham bu yerda diniy turizmni rivojlantirish uchun qulay. Chunki o‘ziga xos re’lef, iqlim bu yerda qadimdan toshlarda xilma-xil jonivorlar, odamlarga o‘xshash haykallarning tarkib topishi, ularning odamlar tomonidan ilohiylashtirilishi asta-sekin bunday joylarning odamlarning ziyorat qilish joylariga aylanishiga sababchi bo‘lgan. Samarqand viloyatining tabiiy sharoiti, yer usti tuzilishi, janub va shimol hamda shimoliy-sharq tomondan tog‘ va tog‘oldi tekisliklaridan iboratligi ham diniy turizm uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Viloyatning shimolida Nurota tog‘lari, (Oqtog‘, Qoratog‘, G‘o‘bdin), janubdan Zarafshon tog‘ tizmalari (Chaqilkalon, Qoratepa, Ziyovuddin, Zirabuloq va hokozo) bilan chegaralanadi. Ushbu tog‘larning aksariyat qismi ohaktoshli tog‘ jinslaridan tuzilganligi, karst jarayonining rivojlanishiga olib keladi. Tog‘larda ko‘plab g‘orlar hosil bo‘lgan va ularning ayrimlari ilohiylashtirilgan, natijada aholining muqaddas ziyoratgoh joylariga aylantirilgan. Tog‘larning granit tog‘ jinslaridan tashkil topgan joylarida kuchli shamollar ta’sirida har xil re’lyef shakllari tarkib topgan. Ayrim joylarda odamlar bemalol o‘tadigan teshiklar hosil bo‘lgandir. Bunday joylarda ham aholining ziyorat qiladigan joylariga aylangan. Samarqand viloyati ma’muriy-hududiy bo‘linishi Qishloq tumanlari Tashkil topgan yili Tuman markazi Maydoni, ming km Aholisi ming kishi Aholi zichligi, 1 kv km, kishi 1 Bulung‘ur 29.09.1926 Bulung‘ur sh. 0,76 178,9 235,4 2 Jomboy 07.12.1970 Jomboy sh. 0,55 163,1 296,5 3 Ishtixon 18.05.1943 Ishtixon sh. 0,72 241,9 335,9 4 Kattaqo‘rg‘on 02.02.1929 Payshanba shaharchasi. 1,39 261,6 188,2 5 Narpay 29.09.1926 Oqtosh sh. 0,44 204,9 465,6 6 Nurobod 26.11.1975 Nurobod sh. 4,86 143,8 29,5 7 Oqdaryo 25.12.1968 Loyish shaharchasi. 0,37 152,7 412,7 8 Payariq 29.09.1926 Payariq sh. 1,29 238,7 185,0 9 Pastdarg‘om 29.09.1926 Juma sh. 0,87 338,8 389,4 10 Paxtachi 12.04.1973 Ziyodin shaharchasi. 1,38 138,4 100,2 11 Samarqand 29.09.1926 Gulobod shaharchasi. 0,48 241,1 502,2 12 Toyloq 09.04.1992 Toyloq shaharchasi. 0,28 191,7 684,6 13 Urgut 31.12.1964 Urgut sh. 1,12 481,6 430,0 14 Qo‘shrobod 03.04.1978 Qo‘shrobod shaharchasi. 2,16 125,4 58,0 15 Viloyat bo‘yicha 01.15.1938 Samarqand sh. 16,8 3719,6 221,4 Zarafshon vohasining o‘rta qismini Samarqand cho‘kmasi ishg‘ol qilgan bo‘lib, shimol va janub tomonlardan o‘rta qismiga tomon qiyalanib, sharqdan g‘arbga tomon 800-350 metrgacha pasayib boradi. Uning markaziy qismini Zarafshon daryosi kesib o‘tib, uni bir nechta ko‘hna qayirlarga ajratadi. Viloyat tog‘li va tekislik qismlaridagi yog‘in va namlikning taqsimlanishi bir muncha o‘zgaruvchandir. Samarqand meteorologik markazi ma’lumotiga ko‘ra, yil bo‘yi quyoshning yoritilishi 2877 soatga teng bo‘lib, uning 70 foizi may oyidan oktyabrgacha to‘g‘ri keladi. Bu viloyatda dehqonchilikning o‘ziga xos turlarini yetishtirish imkoniyatini tug‘diradi. Viloyatning tog‘li va tekislik mintaqalarida yog‘in turlicha, g‘arbiy qismida 300-450 mm.ga yetadi. Qish fasli yumsho љ kelishi bilan birga ayrim yillari sovuq kunlar uzluksiz davom etadi va tekislik qismida mutloq minumum –30 gradus (Qo‘shrabot tumanida) ga yetadi. Viloyatda eng sovuq yanvar oyining o‘rtacha ќ arorati 0 gradusdan, -2,1 gradusgacha tashkil etadi. Yoz oyi issiq va jazirama, iyulning o‘rtacha harorati +25+26 gradus kuzatiladi. Viloyatga asosan yil davomida shimoliy-sharq tomondan shamol esib turadi. Bu esa Samarqand viloyati iqlimining o‘ziga xosligi uning bahor va yoz oylarida mavsumiy sayyohlikni tashkil etish va rivojlantirishda muhim omil hisoblanadi. Ayni vaqtda bu yerga yoz oylari xususan iyul-avgust oylarining jazirama issiqligi, nisbatan sovuq iqlimli mamlakatlardan keladigan sayyohlar uchun sharoit uncha qulay emas. Samarqand viloyati xo‘jaligining qon tomiri Zarafshon daryosi hisoblanadi. U muz va qorlardan to‘yinib, hudud aholisini hamda barcha xalq xo‘jalik tarmoqlarini suv bilan ta’minlovchi asosiy manbadir. Samarqand viloyatining gidrologik yodgorliklari, jumladan tog‘ etaklari va tog‘ orasidagi soylarida tabiiy ravishda hosil bo‘lgan g ְ‘ orlar, buloqlar, chashma suvlari va hakozolar mintaqada diniy turizmni rivojlantirish imkoniyatini oshiradi. Shuningdek, viloyatdagi mavjud shifobaxsh va tibbiyot hamda boshqa sohalarda keng foydalaniladigan buloq, chashma suvlari va balchiqlar aholi sog‘ligini tiklash, sog‘lomlashtirish va dam olish hamda ziyorat qilib, ruhan hordiq chiqarish imkoniyatini yaratadi. “Samariya” kitobida ko‘rsatilishicha Samarqand shahri atrofida joylashgan buloqlar – Novadon, Obi-mashhad buloqlari suvining nihoyatda xushtamligi to‘g ֥risida yozadi. Ta’kidlash joizki, O‘zbekiston o‘zining go‘zal tabiati, o‘simlik dunyosi bilan bosha respublikalardan ajralib turadi. Mamlakatimizga tashrif buyuradigan sayyohlarni qadimiy yodgorliklardan tashqari ming yillik tarixni eslatuvchi daraxtlar bisyordir. Shu bois ulardan turizm nuqtai nazaridan oqilona foydalanish maqsadga muvofiqdir. 2.2. Samarqand shahri va uning atrofidagi qadamjolar Samarqand viloyati xududi o‘z qadimiy tarixiga ixlos qo‘ygan, o‘zidan o‘lmas meros qoldirgan ulug‘ mutaffakkirlari (alloma) va aziz avliyolar o‘tgan muqaddas joylarga boy. Prezidentimiz I.Karimov ta’biri bilan aytganda “Aziz zotlarning nomlarini ulug‘lab, maqbaralari va qadamjolarini tiklab, asrab-avaylab obod etaversak, Samarqand shahri va viloyati nafaqat sayyohlar makoniga, balki butun dunyodan ziyoratchilar intilib keladigan qutlug‘ bir makonga aylanishi muqarrardir”. Samarqand viloyatidagi muqaddas qadamjolarni ziyorat qilish yo‘nalishiga ko‘ra xalqaro ahamiyatga ega bo‘lgan ziyoratgohlarda va mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan ziyoratgohlarga bo‘lish mumkin. Xalqaro va mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan ziyoratgohlarni o‘z navbatida ziyoratgoh va nomozgoh joylarga, ziyoratgoh joylarga, madrasalar va nomozgohlarga bo‘lish mumkin. Xalqaro ahamiyatdagi qadamjolar. Viloyatdagi ziyoratgoh va nomozgoh joylarga Imom al-Buxoriy, Xoja Ahror, Mahdumi A’zam, Xoja Abdu Darun, Xoja Abdu Berun, Faqih Abu Lays, Xoja Ishoq Vali, Xazrati Xizr masjidi va boshqalarni kiritish mumkin. Xalqaro sayyohlar uchun ushbu yuqorida tilga olgan ulug‘ zotlarning qayerda joylashganligini bilish katta qiziqish o‘yg‘otadi. Shu sababli ushbu muxtaram zotlarning qabrlari va maqbaralari to‘g‘risida qisqacha to‘xtalib o‘tamiz: Ziyoratgoh va nomozgoh joylari. Imom Al-Buxoriy maqbarasi, Payariq tumani Xartang (Xartanak) qishlog‘ida joylashgan. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy 810 yilda 20 iyulda Buxoroda tavallud topadi. 7 yoshida Qur’on va hadisni, 10 yoshida bir qator nomlarni mukammal egallaganlar. Buxoro ulomalari unga endi boshqa yurtlarga borib o‘qishligini tavsiya etadilar. Imom al- Buxoriy 16 yoshida onasi va akasi Ahmad bilan Makkaga yo‘l oladi, umrining 42 yilini Makka, Madina, Hijoz, Nishopur, Qohira, Basr, Kufa, Bog‘dod kabi 19 ta shahar va mamlakatda o‘tkazadi. U shu yillarda 90 ga yaqin olimlardan ilm o‘rganadi, 1080 roviydin hadis yozib oladi, hamda 90 mingdan ortiq shogird yetishtiradi. Muhammad payg‘ambarimiz muqaddas so‘zlari, hadislarini to‘playdi. U o‘zi to‘plagan 660 ming hadisdan 300 mingini yoddan biladi. Shundan 100 mingi ishonchi-sahih hadislar bo‘lib, uning 7275 tasini sharhlab, 40 ta daftarga sig‘dirgan va uni 4 tom qilib asarga aylantiradi. Imom al-Buxoriyning “Al-Jomye as sahih” (“ishonarli to‘plam”) asari musulmon dunyosida Qurondan keyingi o‘rinda o‘rganilgan va e’zozlangan. Bundan tashqari, ulug‘ allomaning yana 20 dan ortiq yirik asari ma’lumdir. U o‘z yurti Buxoroga 42 yildan so‘ng qaytadi. O‘sha davrda hadis, fiqh ishlari Samarqandda keng rivojlangan va u shu tufayli u kishi Samarqandga keladi. Bu davrda Xartang qishlog‘ida hadisshunos Abu Mansur Tolib, ibn Jamrail Xartangiy yashar edi. Buyuk alloma 870 yilda shu yerda vafot etadi. Endilikda bu joy butun dunyo musulmon ahlining eng aziz maskaniga aylandi. Tavaludining 1225 yilligi munosabati bilan prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan bu yerda betakror majmua bunyod etildi. I.Karimov Imom al- Buxoriy majmuasining ochilish marosimida so‘zlagan nutqida shunday deydi. “Bu Alloh ta’olo oldida, ajdodlar ruhi oldida, xalqim oldida mening insoniy burchim edi” degan so‘zlari, Prezidentimizning bu ulug‘zotga hurmati naqadar baland ekanligidan dalolat beradi. (Islom Karimov “Ma’naviy yuksalish yo‘lida ” T. “O‘zbekiston nashriyoti”, 1998 yil 23 oktyabr, 444-450 betlar). Xoja Ahror maqbarasi. Samarqand tumaniga qarashli, Ubaydulloh Xoja Ahror Vali Toshkent shahrida 1404 yilda dunyoga kelgan. Xo‘ja Ubaydulloh otasi Xoja Mahmudning shajarasi Muhammad Nomiy Bag‘dodiyga ulanadi. U ulug‘ zot X asrda Bog‘doddan Shosh (Toshkent) ga kelib mashhur Shayx Abubakr Muhammad Kaffododdan ta’lim oladi va shu yerda turgun bo‘lib qoladi. Onasi Bo‘stonliq tumani Bog‘iston qishlog‘ida tug‘ilgan. Xoja Dovudning qizi bo‘lib, Xoja Dovud esa mashhur Shayx Xovandu Tohur (Shayxontoxur) ning o‘g‘lidir. U 20 yoshida Samarqandda bir yil, keyin Buxoroda ikki yil tahsil oladi. Xirotga borib Sayid Qosim Tabriziy (Qosim Anvariy) qaytadi. Xoja Ahror Mirzo Ulug‘bek vafotidan ikki yil o‘tgach Samarqandga keladi. 1494 yilda 90 yoshida Kamongaronda vafot etadi va Samarqandga dafn etiladi. Buxoro xoni Imomqulixonning bosh vaziri Nodir Devonbegi XVII asrda uning qabri yonida madrasa va masjid qurdirgan. Alisher Navoiy o‘zining “Dil ba yoru, dastba kor” ya’ni dil yordayu (Xudodayu), qo‘l ishda bo‘lsin degan dasturga qat’iy amal qildi. Xoja Ahror Vali ham odamlar xayri-ehson hisobiga emas, balki o‘z mehnati bilan yashashi kerakligi kabi ilg‘or g‘oyani olg‘a surdi. Xoja Ahror Vali ta’limotiga ko‘ra, tekinxo‘rlik bilan yashash qoralanadi. Xoja Ahrorning o‘zi bu aqidaga qattiq amal qilgan. Prezidentimiz Xoja Axror Valining o‘tmish tariximizdagi xizmatlarini “Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q” asarida ta’kidlaydi: “Bu mutafakkir zot o‘z davrida 25-30 yil mobaynida Markaziy Osiyodagi xalqlarni birlashtirish, siyosatchilarning boshini qovushtirish orqali har xil to‘qnashuvlarning oldini olish uchun bor kuch g‘ayratini sarflagan, uning yuksak obro‘-e’tibori bunda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. “Shayxlar shayxi” deb nom olgan bu zotning gapini biror hukmdor, hokim, shahzoda ikki qilmagan. Nega deganda, xalq uni boshiga ko‘targan. Biz ham bunday aziz ajdodlarimizni boshimizga ko‘tarishga tayyormiz”. Mahdumi A’zam maqbarasi, Oqdaryo tumani, Dahbed qo‘rg‘onida joylashgan. Mahdumi A’zam (asl ismi Sayyid Ahmad Xoja Kosoniy) 1461 yilda Farg‘ona vodiysining Koson shahrida dunyoga kelgan. Shayboniy hukmdorlaridan Jonibek Sultonning taklifiga binoan Sayyid Ahmad Kosoniy Miyonqol vohasi – Dahbedga ko‘chirilib keltiriladi va u 1542 yilda Dahbedda vafot etadi. Mahdumi A’zam shajarasi Payg‘ambarimiz Muhammad Alayhissalomga bog‘lanadi. Bu haqda “Jome’ul-maqomat”, “Ravoyihul-quds”, “Tuhfaiy ulzo’irin”, “Tazkirai azizon”, “Hidoyatnoma” kabi kitoblarda ma’lumot keltirilgan. Ul zotning ilmiy, falsafiy, islomiy, axloqiy, asarlari 29 tadir. Ular asosan “Majmuai ul risoil” (risolalar to‘plami) to‘plamida jamlangan. Mahdumi A’zam Naqshbandiya tariqatining yirik nazariyotchi olimi va yirik shayxidir. Abu Tohirxo‘ja “Samariya” kitobida uning valiylik sifatlari ќaqida so‘z yuritgan. Dahbeddagi Mahdumi A’zam obidalarini Yalangto‘shiy qurdirgan. Mahdumi A’zam dahmasidagi ayrim qabr toshlari ro‘yxatini Komilxon Kattol’ning “Mahdumi A’zam va Dahbed” kitobidan aynan keltiriramiz: Dahma ustida yettita qabrtosh bo‘lib, yozuvlariga qaraganda, ular quyidagilarga tegishlidir: 1. Hazrati Mahdumi A’zam (1542 yili vafot etgan). 2. Hazrati Muhammad Amin (1635 yili vafot etgan). 3. Hazrati Xo‘ja Hoshim (1635 yili fafot etgan). 4. Hazrati Xo‘ja Muso ibn Xoja Xoshim (1642 yili vafot etgan). 5. Hazrati Musoxon Xoja ibn Iso Xojai Dahbed (1776 yili v. etgan). 6. Hazrati Xonxoja ibn Musoxon Xojai Dahbediy (1784 yili v. etgan). 7. Avliyo Xo‘ja ibn Xonxoja (1802 yili vafot etgan). Shuningdek, pastdagi boshqa qabr toshlarida quyidagilar nomi zikr etilgan: 1. Yalangto‘shbiy Bahodir bin Boyhojibiy .1066 (M. 1655-56). 2. Amir Sultonquli – 1067 (M. 1656). 3. Malika Iqlimabonu Yalangtushbiy qizi. 1068 (M. 1657). 4. Malika Oybii Yalangtushbiy qizi. 1077 (M. 1666). 5. Shoh Hidoyat ibn Shoh Qosim. 1079. (M. 1668). 6. Shoh Saodat ibn Shoh Hidoyat. 1100 (M. 1688). “Afg‘.n. podshohi”. Xo‘ja Abdu Berun qabri, “Maroqand” jamoa xo‘jaligi, Xoja Abdu Berun xalifa Usmon avlodidin. Arablarning “Abdu” qabilasiga mansub bu zot Samarqandga xalifa Usmon ibn Abbos bilan birga kelgan. Ular Samarqandliklarni dini islom ahkomlariga yo‘llaganlar. Usmon ibn Affon (644-656 yillar xalifalik qilgan) payg‘ambarimiz Muhammad sallollohu alayhi vasallomning qizlari Ruhiya va Umma Gulsumni o‘z nikohiga oladi. Shuning uchun Usmon ibn Affon “Zunnurayn” (“Ikki nur sohibi”) laqabini oladi. Usmon ibn Affon va Ruhiyalar bir o‘g‘il va bir qiz ko‘rishadi. Ular qizlarini Quraish qabilasidan bo‘lgan Xo‘ja Muhammad Pay Barahna degan yigitga nikohlab beradi. Ulardan Xo‘ja Abdu Berun dunyoga keladi. Xalifalik Xo‘ja Abdu Berunni Samarqandga qozi etib tayinlaydi. Samarqanddagi Xo‘ja Abdu Darun esa Xo‘ja Abdu Berunning o‘g‘illaridir. Aytishlaricha Iskandar Zulqarnayn barpo etgan qal’a “Devori qiyomat”dan tashqarida qabr bo‘lgani uchun Xo‘ja Abdu Berun deb yuritiladi. Xo‘ja Abdu Berun qabri Qavchinon mahallasidadir. XVII asrda Buxoro xonligi bosh vaziri Nodir Devonbegi Xo‘ja Abdu Berun qabri ustiga xonaqoh va bir nechta xujra soldirgan. Xo‘ja Abdu Darun. S. Ayniy shoh ko‘chasida. Xo‘ja Abdu Darunning asl nomi Mu’iziddin bo‘lib, “Samariya”da aytilishicha, u kishi payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomning Choriyorlaridin Xalifa Hazrati Usmonning nabiralari bo‘lgan. U yoshligidan zohiriy va botiniy bilimlarni egallagan. Mu’iziddin 861 yili vafot etgach, uning jasadi “Devori qiyomat” deb atalmish shahar qo‘rg‘oni ichiga ko‘milgani bois unga “Xo‘ja Abdu Darun” nomi berilgan. U ulug‘ zotning qabrlari oldida hovuzlari bo‘lib, unda hech qachon qurbaqa bo‘lmaydi, suvi shifobaxshdir. “Agar kimki Qurbon bayrami kuni Hazrati Abdu Darunning ravzalari yetti marta aylansa, piyoda hajga borib kelish savobini olar” ekan (“Qandiya”, So‘g‘diyon nash. 1994 yil. 24-bet). “Akbar” kitobida kimki kun bo‘yi to‘rt buzrukvorni, ya’ni avval Xo‘ja Abdu Darunni, Xo‘ja Muhammad ibn Fizayl Balxiyni ( bu kishining qabri qadimgi feruza darvozasi yonida deyishadi), Xo‘ja Muhammad Sangrasanni (Qusam ibn Abbosning sohibalariddin bo‘lgan, qabri dahbed ko‘chasida) va Imom al-Buxoriy qabrlarini ziyorat qilsa, murodi hosil bo‘lishi aytiladi. Xo‘ja Mu’iziddin qabri ustiga Sulton Sanjar, keyinroq Mirzo Ulug‘bek xonaqoh va masjid qurdirgan. Faqix Abu Lays. Xoja Abu Lays Nasr ibn Ahmad ibn Ibrohim X asrda Samarqandda hozirgi faqix Abu Lays Yalanbek mahallasida yashagan. Uning tug‘ilgan yili taxminan 900 yilga, vafoti 983 yilga to‘g‘ri keladi. Qabri ham o‘sha mahalladadir. U fiqh va hadisshunoslikda katta shuhrat qozongan. Uning to‘rt jildlik tavsif kitobi, “Bo‘ston alorifin”, (bilimdonlar bo‘stoni), “Tanbeќ alg‘ofin” (etiborsizlarga tanbeh), “Annivozid” (voqealar), “Xizovat al-fiqx” (fiqx xazinasi) kabi asarlari mavjud. Abu Lays Samarqandiy “Bo‘ston ul-orifin” asarida ilm o‘rganish va uning foydalari, aql va aqllilik, odob va salom, ovqat iste’mol qilish va uning qoidalari tabobat va kasbu-hunar singari ahloq hamda insoniy fazilatlar haqida mulohazalar bildiradi. Inson va uning odobi, axloqi, faoliyati uchun muhim bo‘lgan masalalar Abu Lays Samarqandiy asarlarining qimmatini belgilaydi. Xoja Ishoq Vali qabri, (Samarqand tumani, Bog‘ibaland qishlog‘i). Xo‘ja Ishoq Mahdumi A’zamning farzandi bo‘lib, Qashg‘arlik xotini Bibichaya Qashg‘ariydan vujudga kelgan. O‘zbekiston fanlar akademiyasi Sharqshunoslik instituti kitob xazinasida N raqamli qo‘lyozma mavjud bo‘lib, U Muhammad Avaz qalamiga mansub va “Ziyo ul kulub” deb ataladi. Xijriy 1012 yil, milodiy 1603 yilda xatm etilgan bu kitob Muhammad Avazning shaxsiy fikr muloќazalaridan tashqari, Hazrati Xo‘ja Ishokka eng yaqin bo‘lgan shaxslarning, olim xaliflarning o‘z ustozlari xususida bergan ma’lumotlarini qamrab olgan. U Naqshbandiya tariqatining rahnomalaridan biri sifatida “Ishoqiya” suluniga boshchilik qilgan. Bu zot o‘z hayotining katta qismini Sharqiy Turkiston va Qashg‘arda o‘tkazgan. 1598 yilda ota yurti Dahbedda vafot etgan va safdedun movzeida dafn qilingan. Keyinchalik uning qabri Bog‘ibalandga, Amir Temur chorbog‘i hovuzi yoniga ko‘chiriladi. Hazrati Xizr masjidi. (Afrosiyob davlat qo‘riqxonasi hududida, Toshkent yo‘li ko‘chasida). Hozirda Hazrati Xizr alayhissalom nomi bilan yuritilgan masjid Samarqandda birinchi qurilgan masjid deyishadi. 2.3.Samarqand viloyatini diniy turistik rayonlashtirish Samarqand viloyati diniy turizm nuqtai nazaridan 4 ta guruhga bo`linadi. Jumladan, Sharqiy (Bulung`ur va Jomboy tumanlari), janubiy-sharqiy (Tayloq va Urgut tumanlari), Shimoliy va Shimoliy-Garbiy (Qo`shrabot, Payariq, Ishtixon, Kattaqo`rg`on), Janubiy-Garbiy (Nurobod, Paxtachi, Narpay) Jomboy tumani turizm imkoniyatlari . Agroturizm maskani obektlari Samarkand viloyati jomboy tumani katta kishlok mahallasi 1997 yilda yilda tashkil topgan. Samarqand shahri markazidan uzoqligi 29 km. Qishloqda Xonadonlar 1425 ta mavjud bo‘lib 6273 nafar fuqaro istiqomat qiladi. "Katta kishlok" MFY dagi "Kul" qishlog‘i, "Shirinkent" qishlog‘i, "Gul" qishlog‘i, "Uzunovul" qishlog‘i, "Katta qishloq" qishlog‘i, "Kora" kishlog‘i, "Rovot" kishlog‘i, "Shayman"kishlog‘i, "Moyjuvoz« kishloqlarida qishloq turizimi imkoniyatlari mavjud. Qo’ng’irot qishlog’i hududida intensiv bog’lar mavjud bo’lib agroturistik obyektga kiritsak bo’ladi. Qoraqasmoq qishlog’i G’obdintog’ etagida joylashgan bo’lib tog’ etaklaridagi tippik qishloqa o’xshash manzaralar tog’ etagidagi qirlarda xarsang toshlar petrogriflar mavjud bo’lib bu ham qishloq turizmini rivojlantorish imkoniyatini beradi. Urgut tumani qishloq turizm imkoniyatlari . Urgut tumani qishloqlarida qishloq turizmni rivojlantirish imkoniyatlari ekoturistik salohiyat tabiiy landshaftlarda mavjud manbalar, imkoniyatlar, vositalar va zahiralar bilan belgilanadi. Ana shunday tabiiy landshaft imkoniyatlariga ega bo’lgan hududlardan biri Zarafshon vodiysida joylashgan Omonqo’tan tog’ tabiiy hududiy komplekslarini misol keltirishimiz mumkin. Omonqo’ton tog’i Samarqand shahridan 40 km janubroqda joylashgan, doimo sayohatchilarni, tabiatshunoslarni e’tiborini o’ziga jalb qilib kelgan. Omonqo’ton qadimdan Sug’ddan Baqtriyaga, Samarqanddan Keshga, Zarafshondan Kelifga o’tadigan qisqa va qulay yo’l bo’lgan. Bu oson qisqa tog’ yo’lidan qadimda eronliklar, yunonlar (Aleksandr Makedonskiy va uning askarlari), arablar va mo’g’ullar foydalangan. Omonqo’ton Zarafshon tog’ tizmalari Chaqilkalon va Qoratepa tog’ tizmalari tutashgan qismida joylashgan. Ularning tutashish nuqtasi – dengiz sathidan 1675 m balandlikda joylashgan Taxtiqoracha dovoni bo’lib, O’zbekistonning janubiy viloyatlari bilan chegaralanadi. Omonqo’ton tog’ tizmasi janubiy-g’arbdan shimoliy-sharqqa qarab deyarli 10 kilometr cho’zilgan, kengligi 4 kilometrni, maydoni 31,2 km 2 tashkil qiladi. Tog’da karst platosi Bulbulzorsoyning yuqori oqimilarida 1950 metr ampletudaga ega bo’ladi va g’aribga tomon 1675 metrga pasayib boradi. Suv ayrig’ichini tekislanganligi karstli jarayonlarni rivojlanishiga qulaylik yaratadi. Bu yerlarda shaxtalar, karstli dalalar bor. Yemirilgan ohaktoshlar “toshli dengizlarni”, to’kilma toshlar va ustunlar shaklidagi fantastik haykalar, ertakdagi hayvonlar va minoralarni hosil qiladilar. Bu yerga mahalliy sayyohlarni jalb qilish maqsadida dam olish maskani tashkil qilingan. Dam olish maskanida kunning og’riqli isishi ham, qattiq sovuq ham kuzatilmaydi. Maskandagi yer ostidan chiqayotgan buloq suvi shifobaxshlik xususiyatiga ega. Bu suvning kimyoviy tarkibi o’rganilganda quyidagi xulosaga kelindi. Suv tarkibida Sulfat ioni 59,3 mg ekv, Magniy ioni 48 mg ekv, Kalsiy ioni 54 mg ekv , Azot ioni 80 mg ekv, Gidrokarbonat 219 mg ekv bioquvvat borligi aniqlangan. O’tkazilgan tahlillar brohxit, astma, nafas olish yo'llari allergiyasi kabi kasalliklarning oldini olish uchun ideal sharoitlar mavjudligini tasdiqlaydi Bugungi kunda Ming archa dam olish maskanida 20 ta yoz mavsumiga mo’ljallangan shiypolar mavjud. Bir vaqtning o'zida bu yerda 200 ga yaqin sayyoh dam olishi mumkin. Maskanning umumiy maydoni 5 gektar. Iqlimi juda qulay. Sayyohlarga qulaylik yaratish maqsadida loyiha qiymati bir milliard so'mlik uch qavatli zamonaviy mehmonxona qurilmoqda. Mehmonxona barcha zamonaviy qulayliklarga ega bo'ladi. Mehmonxona ishga tushsa 60 ta sayyoh yilning istagan vaqtida dam olish imkoniyatiga ega bo'ladi. Omonqo’tanda Amir Temur nomli oromgoh mavjud. Shu oromgohga yaqin joyda “Lev” g’ori joylashgan. G’or 1947 yilda professor D.N. Lev tomonidan o’rganilgan. G’or Bulbulzorsoyning o’rta kesimida 1240 metr absolyut balandlikda joylashgan. Kirish qismi arka shaklida eni 2 metr va balandligi 3,5 metr keladi. Bu g’or yana “iptidoiy odam g’ori”, “sher g’ori” sifatida ham ma’lum. G'orning ichki qismi to'g'ri emas balki har xil burchakli bo'lib, uning umumiy uzunligi 75-80 metrni tashkil qiladi. Ushbu g'orni D.N.Lev ochganligi sababli uning nomi bilan nomlanadi. G'orning balandligi har xil bo'lib, uning oxiri o'rtacha bo'yli odamning bo'yidan baland. Shuningdek, g'or oxirida “Oq uy-xona” haykali mavjud. Haykal qibla tomonga qaratib qurilgan qadimda odamlar unga sig’inishgan. Umuman, xulosa o’rnida aytadigan bo’lsak Omonqo’tan juda ham ekoturistik ob’ektlarga boy, undan to’g’ri va samarali foydalanish zarur hisoblanadi. Urgut tumanining Tersak qishlog'i tabiatining rang-barangligi bilan biror sayyohni, shuningdek, ushbu hududga tashrif buyuradigan mehmonlarni befarq qoldirmaydi. Mazkur turizm qishlog'ida Agro va tog' turizmi, ekoturizm hamda boshqa turizm yo'nalishlari rivojlangan. Qishloq tabiatida dam olish, milliy taomlar tayyorlash bo'yicha mahorat darslarida ishtirok etish, shuningdek, mahalliy aholi bilan suhbatlashish orqali muammolardan yiroq bo'lish, haqiqiy tabiatdan bahramand bo'lish mumkin. Ta'kidlash joizki, ushbu hududda 20 dan ortiq oilaviy mehmon uylari mavjud. Tashkil etilgan oilaviy mehmon uylari bir vaqtning o zidaʻ 250 nafar mahalliy va xorijiy sayyohlarni joylashtirish imkoniyatiga ega. Mazkur hududning o ziga xos tabiati, sharshara va soylari atrofida, tog yon-bag rlarida ʻ ʻ ʻ dam olish maskanlari tashkil etilgangan bo‘lib sayyohlarni mazmunli xordiq chiqarishlariga xizmat qiladi. Shu bilan birga mehmon uylarida turistlar uchun, qishloqning tabiiy sut-qatiq mahsulotlari, meva va sabzavotlaridan tatib ko rish, ʻ milliy taomlar tayyorlash bo yicha mahorat darslari, qishloqning etnik urf-odatlari ʻ namoyishi, agro turizm yo nalishida chorvachilik, bog dorchilik hamda ʻ ʻ dehqonchlikning qadimiy uslublari namoyish etiladi. Mazkur qishloqda tog ʻ turizmi yo nalishida 4 ta gid ekskursavodlar faoliyat yuritadi. Hududga tashrif ʻ buyurgan sayyohlarni tog turizmi yo nalishida piyoda, ot va eshaklarda sayr ʻ ʻ qildirish qishloqning o ziga hos tabiati bilan tanishtirish imkoniyatlari yaratilgan. ʻ Tashkil etilgan oilaviy mehmon uylarida 25 ta xonadonda 52 nafar fuqarolarning bandligi ta’minlandi. Kelgusida ularning xorijiy sayyohlarga xizmat ko rsatish ʻ bo yicha malakalari doimiy ravishda oshrib boriladi. ʻ Tayloq tumani qishloq turizm imkoniyatlari. Tayloq tumani qishloqlarining turistik salohiyatining o'ziga xosligi uning geografik joylashuvi, turli millat va elatlarning yashashi, milliy xunarmandlik bilan bandligi, qishloq xo'jaligining ixtisoslashuvi, urf-odatlarining rang-barangligi tumanda qishloq turizmini rivojlantirish imkoniyatlarini oshiradi. Tayloq tumani avalambor Samarqand shahriga yaqinligi katta o’zbek transport yo’li bo’ylab joylashganligini qo’shni Urgut, Samarqand va Jomboy tumanlari bilan chegaralanganligining o’zi geografik jihatdan qulaylikni taminlasa ikkinchi tomonda Zarafshon daryosi hudud xo’jalik tarmoqlarining shakillanishi va rivojlanishiga xizmat qilgan. Shu bilan birgalikda bu hududda xalqlarning o’ziga xos urf odatlari , an’analari ishbilarmonlari tadbirkarlari uning tarixiy taraqqiyoti jarayonining vujudga kelishi va tumanning iqtisodiy geografik jihatdan rivojlanishi muhim asos bo’lgan. Tayloq tumani Zarafshon daryosi qirg‘og‘i bilan tutash bo‘lib, uning janubida joylashgan. Voha shimoldan Zarafshon daryosi va janubdan Darg‘om kanali bilan o‘ralganligi uchun “Kichik Movarounnahr” nomini ham olgan. O‘rta asrlarda tuman S h ovdor deb atalgan va Turonzaminning eng so‘lim, latofatli go‘shalaridan biri bo‘lgan. “Boburnoma”da keltirilgan quyidagi ta’rif ham fikrimizni tasdiqlaydi. Tuman keyingi asrlarda Yuqori Darg‘om, 20-asrning o‘rtalarigacha Komsomol nomlari bilan yuritilgan. 1959 yilda Komsomol tumani Samarqand tumaniga qo‘shib yuborilgan. Vatanimiz mustaqillikka erishganidan so‘ng, aniqrog‘i 1992 yil 9 aprelda tuman qaytadan tashkil etilib, Tayloq nomi bilan yuritib kelinmoqda. Tuman shimolida Jomboy va Bulung‘ur, sharq tomonida hamda janubida Urgut, g‘arb tarafida esa Samarqand tumanlari joylashgan. Tayloq tumanning ichki suvlari Z arafshon daryosi, Darg’om, Qorasuv va Siyob kanali hamda soy va buloqlar suvidan iboratdir. Tayloq tumani 1992 yil 9 aprelda tashkil topgan bo‘lib, tuman markazidagi tarixiy Tayloq qishlog‘ining nomi bilan atalgan. Tayloq qishlog‘i qadimda yashab o‘tgan Tayloq ota ismli shaxsning nomi bilan atalgan. Tarixda Shovdor deb atalgan mo‘‘jaz voha Samarqand shahrining kunchiqar tomoni bo‘lib, hozirda Tayloq tumani hududiga to‘g‘ri keladi. Tayloq tumanida uzoq asrlar davomida sir saqlangan tabarruk qadamjolar, ziyoratgohlar, mozorlar va tarixiy tepaliklar, bog‘lar anchagina. Masalan, Bog‘izog‘on, Davlatobod, Bog‘i Bo‘ldu, Bog‘i- dilkusho bog‘lari, bir qancha buloqlardan hosil bo‘ladigan Siyob (Qorasuv), Jumabozor qishlog‘idagi Imom Faxriddin xoni shaxsuvor va Payshanba qishlog‘idagi Xo‘ja Orif mohtob, Talliota qishlog‘idagi Amir Xusayn, Qunduzakdagi Xoja Hasan ota bundan tashqari Islom olamidagi barcha allomalarning allomasi, Xadis ilmining bilimdoni Imom Abduraxmon ad-Dorimiy as-Samarqandiy-Ispandiylarning har biri o‘z tarifi va taflisotiga ega. Bularni quyidagilarda ko‘rishimiz mumkin. Imom Faxriddin Roziy Hazratlari ziyoratgohi - Jumabozor qishlog‘ining janubiy qismida ulug‘ avliyo Islom olamining olimlaridan biri Imom Faxriddin hazratlarining ziyoratgohi joylashgan. Bu zoti boborakot ulug‘ mufassir olimlardan biri, o‘z davrining yetuk allomalaridan biri bo‘lgan. Samarqand qozisi va tarixchi Abu Tohir Xoja ibn Mir Abu Said Xoja o‘zining «Samariya» asarida: «Turklar uni «Shoxsuvor ota» deb ataydilar. Bu mozor Shavdarga qarashli Jumabozor qishlog‘ida, Darg‘om katta arig‘ining yaqinidadir. U Xanafiya mazhabining yirik mujtahidlaridan edi. Samarqand shahridan uning mozorigacha uch tosh (yigirma to‘rt chaqirim) chamasi yo‘l», deya ma’lumot beradi. Boshqa bir manbada: «Imom Faxriddin dar mavzei Juma SHabdor», deyilgan, yana bir XIX arga tegishli qo‘lyozma manbada: «Buzrukvori Jumabozor - Mavlono Mir Shahsuvor ota» degan ma’lumotlarni ko‘rishimiz mumkin. Shu va boshqa ma’lumotlarga ko‘ra ul zoti boborakot zamonasining etuk mufassir olimlaridan biri ekanligi ayon bo‘ladi. Samarqand qozi kaloni Abu Toxir xoja bejizga u kishini «Xanafiya mazxabining yirik mujtahidlaridan» deb keltirmagan. Imom Faxriddin hazratlari mahalliy xalq nazdida Roziy atamasi bilan qo‘shib aytiladi. Keyinchalik biz tarixda o‘tgan Imom Faxriddin Roziy xaqlarida Abdurazzoq Samarqandiyning «Matla’us sa’dayn va majma’ul bahrayn» asarida Imom Faxriddin Roziy xaqlarida to‘xtalib, Hirot shahrida vafot etganligini qayd etadi. Abduraxmon Ad-Daromiy ziyoratgohi - bu zoti barokat 181 Xijriy (mil. 798) Samarqandning qadimiy Doram mavzeida tavallud topgan. Hadislarni Hijoz, Shom, Misr Iroq va Xurosonda ko‘p odamlardan eshitganlar. O‘zining sahihi bilan Imom Muslimning Shayxlaridan (ustozlaridan) sanaladi. Samarqandda qozilik lavozimida xizmat qilganlar. Bir kuni (ya’ni sud protsessini) oxirigacha olib boradi, agar biror kishi avf qilishlarini so‘rasa avf qilar edilar. Samarqandda hadis ilmini yoydilar. U kishining ko‘p sonli kitoblari bordur. Mashhur kitoblari «Aljomnus sahih», «Almusnad» nomi bilan mashhur va ma’lumdir. Abduraxmon Ad-Daromiy ziyoratgohi Talab ota ziyoratgohi - asl ismi Nizomiddin Xomush bo‘lib, ul zot 1360- 1450 yillarda tug‘ilib yashagan. 90 yil umr ko‘rganlar. Samarqand zaminida tug‘ilgan. Buxoroda tahsil olgan. Taxminan 20 yoshlarida Bahovuddin Naqshband Hazratlarini uchratib shogirdlikka tushgan. Pirlari Alouddin Attor bo‘lgan. Xo‘ja Ahrori Valiga ustozlik qilgan. Talab ota (Ulug‘ tepa) ziyoratgohi 1996 yilda qayta ta’mirlangan. Talab ota ziyoratgohi Tayloq zaminida ulug‘ muhaddis Abdurahmon ad-Doramiy, buyuk ma’rifatparvar Mahmudxo‘ja Behbudiy yashab o‘tganlar. Tayloq tumanidagi Qo’tirbuloq, Sarosiyo, Bog’zog’on, Jumabozor, Qunduzak qishloqlarida qishloq turizmni rivojlantirish imkoniyatlari mavjud. Qo‘shrabot tumani qishloq turizmi imkoniyatlari. Pangat va Qizilbel qishloqlari Ekstrimal va tog‘ turizmi uchun q ulay bo‘lgan qishloqlar hisoblanadi. Pangat va Qizilbel qishloqlari Pangat qishlog‘i Qo‘shrabot tumani markazidan 34 km, Samarqand shahridan esa 140 km uzoqlikda, Qizilbel qishlog‘i tuman markazidan 25 km, Samarqand shahridan esa 121 km uzoqlikda joylashgan. Tog‘li hududda joylashgan ushbu qishloqlar aholisi erta tongdan turib mehnat qilishga kirishadi, ayollari non yopish, sigir sog‘ish va boshqa maishiy ishlarni saramjon qilishadi, erkaklari esa asosan chorvachilik bilan mashg‘ul. Shuningdek, ushbu aholi punktlari go‘zal tabiati, flora va faunasi ham sayohatchilarni o‘ziga jalb etib kelmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Ekstrimal va tog‘ turizmi federatsiyasi Samarqand viloyati bo‘limi, bilan hamkorlikda Qo‘shrabot tumanining Pangat va Qizilbel qishloqlari tog‘ va tog‘ oldi hududlarida Ekstrimal va tog‘ turizmining Skayrayning (qoyaga chiqish) yo‘nalishi bo‘yicha joylari aniqlangan. "Zamin travel" sayyohlik firmasi tomonidan mazkur yo‘nalish bo‘yicha Ekstrimal va tog‘ turizmi federatsiyasi Samarqand viloyati bo‘limi bilan hamkorlikda xizmatlar ko‘rsatish yo‘lga qo‘yilgan. Pangat MFYga qarashli Oqxaydar, Shog‘olsoy va Tangisoy aholi yashash punktlaridagi yo‘l so‘qmoqlari, noyob tabiat yodgorliklari (tosh, daraxt, o‘simlik, sharshara, qush va hayvonlar) shifobaxsh giyohlar, ot va eshakda sayr qildirish kabi o‘ziga xos yo‘nalishlar bo‘yicha tashrif buyuruvchilar uchun ushbu xizmatlarni tashkil etilgan. Shuningdek, Tangisoy aholi yashash punkitida yashovchi tadbirkor Boyqobilov Baxtiyor tegishli xonadonini milliycha uslubdagi mehmon uyiga moslashtirgan bo‘lib, ushbu xonadonda mahalliy aholi yashash tarzi hududga tashrif buyuradigan sayyohlar uchun namoyish etiladi. Bundan tashqari sayyohlik mavsumi davomida tashrif qishloqlar hisoblanadi. uchun namoyish etiladi. Bundan tashqari sayyohlik mavsumi davomida tashrif buyuruvchilar uchun tabiat bag‘rida maroqli hordiq chiqarishlari va qo‘shimcha qulayliklar yaratish maqsadida dam olish maskanlari tashkil etilmoqda. Pangat va Qizilbel qishloqlarida o‘ziga xos etnografik uyinlar (Chillak, Oq terakmi- ko‘k terak, Arqon tortish, Besh tosh, Qo‘chqor urushtirish, Xo‘roz urushtirish), hunarmandchilik (qo‘y yungiga ishlov berib qo‘lda gilam to‘qish, So‘zana tikish, Egar yasash), urf-odat va an’anana saqlanib qolingan. -Ergash Jumanbulbul o g li (1868, hozirgi Samarqand viloyati Qo shrabot tumaniʻ ʻ ʻ Qo rg on qishlog i — 1937.12.5, Qo shtamg ali qishlog i) — o zbek xalq ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ baxshisi, Qo'rg'on dostonchilik maktabining eng yirik vakili. Dehqondostonchi oilasida tug ilgan. Uning yetti otabobosigacha, ʻ shuningdek, amaki va momolari dostonchi shoir o tgan (Yodgor, Lafas, Mulla ʻ Tosh, Mulla Xolmurod, Jumanbulbul, Tilla kampir, Sulton kampir, Jossoq, Yorlaqab va boshqalar 17—19-asrlarning taniqli dostonchilari bo lganlar). ʻ E.J.o .ning ulkan shoirdostonchi bo lib yetishuvida oilasi va qishlog idagi (qarang ʻ ʻ ʻ Qo rg on dostonchilik maktabi) boy adabiy muhit katta rol o ynagan. Dostonchilik ʻ ʻ ʻ ta limini otasi Jumanbulbuldan olgan. ʼ Asli savodsiz bo lgan Jumanbulbul o z o g li Ergashning o qisho rganishi, ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ bilim olishiga katta e tibor bergan. 1884—86 yillarda Buxoro madrasalaridan ʼ birida o qib, fors tilini o rgangan, arab tili bilan tanishgan, husnixat mashq qilgan. ʻ ʻ Navoiy, Fizuliy, Hofiz, Bedil, Mashrab, Mahtumquli asarlarini mutolaa etgan. Biroq moddiy qiyinchilik va otasining vafoti (1886) tufayli o qishni davom ettira ʻ olmagan. Qishlog iga qaytib, mustaqil o qish, dostonchilikda mahoratini oshirish ʻ ʻ bilan shug ullangan, ma lum muddat maktab ustozi va qaynotasi O tamurod ʻ ʼ ʻ xatibning yordami bilan dehqonlardan kafsan yig uvchi bo lgan. 1887—89 yillarda ʻ ʻ E.J.o . Buxoro amirligiga qarashli Nurota bekligining amlokdorlaridan biri ʻ Qo zibekka mirza (kotib) bo lib ishlagan. ʻ ʻ O lkada boshlangan qahatchilik, chigirtka va vabo tarqalishi natijasida shoirning ʻ yaxshigina dostonchi bo lib yetishayotgan ukalari Abduxalil va Abdujalillar, ʻ singillari va farzandlari birinketin vafot etadi. Bunday g amalam, tashvishda ʻ qolgan shoir kuylashni ham tashlab, taxminan 1904—05 yillardan darbadarlikda hayot kechirgan. 1912—22 yillarda Bulung ur, G allaorol, Urgut tumanlari, Jizzax ʻ ʻ va Panjakent atrofidagi qishloqlarda tabiblik, qissaxonlik, she rxonlik qilib yurgan, ʼ ba zan dostonlar kuylagan. 1923-yilda qishlog iga qaytgan. 1924-yil Qorakisaʼ ʻ qishlog ida bir xonali maktab ochgan. ʻ E rgash Jumanbulbul o g ʻ ‘li 1925-yil Samarqandga kelgan. 1926—28 yillarda Bulung ur tumani Qirqshodi qishlog ida Po lkan shoir, Fozil Yo ldosh o g li bilan ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ birgalikda yod bilgan dostonlarini yozdirish va o zi yozib qoddirish bilan ʻ shug ullangan. 1929—36 yillarda E.J.o . o z qishlog ida, asosan, dehqonchilik ʻ ʻ ʻ ʻ ishlari bilan mashg ul bo lgan, dostonchilikda shogirdlar yetishtirishni davom ʻ ʻ ettirgan. 1936-yilda Toshkentga kelib, 1937-yil aprelgacha folklorshunos H.T. Zarifov uyida yashagan. 1937-yil aprel oxirlarida qishlog iga qaytib, nevarasi ʻ Abdug'anining qo'lida Pastqo'shtamg'ali qishlog'ida vafot etgan. Ergash Jumanbulbul o g ʻ ‘li ning ijodi, repertuari boy va rangbarang. Shoir "Kuntug mish", "Yakka Ahmad", "Alibek bilan Bolibek", "Dalli", "Ravshan", ʻ "Qunduz bilan Yulduz", "Xushkeldi", "Xoldorxon", "Qiz Jibek", "Go ro g lining ʻ ʻ ʻ tug ilishi", "Hasanxon", "Avazxon", "Avazning Farangga safari", "Nurali", ʻ "Xiromon" ("Jahongir"), "Alpomish", "Yusuf bilan Ahmad", "Tulumbiy", "Qironxon", "Qumri", "Oshiq G arib", "Vomiq bilan Uzro", "Varqa bilan ʻ Gulshoh", "Mahtumquli" kabi 30 ga yaqin dostonlarni, juda ko p termalarni yod ʻ bilgan. Bulardan dastlabki 9 ta doston, "Oysuluv" dostonining mazmuni, ko pgina ʻ an anaviy va zamonaviy termalar, o zidan avval o tgan baxshilar va dostonchilik ʼ ʻ ʻ san ati haqida ma lumotlar E.J.o .ning o zidan yozib olingan. E.J.o . xalq ʼ ʼ ʻ ʻ ʻ dostonlarining barcha janrlaridan namunalar bilgan. Dostonlarning g oyaviyligi, ʻ xalqchilligi, badiiy go zalligi uchun kurashgan. ʻ Ergash Jumanbulbul o g‘li an anaviy doston va termalarni kuylab kelish ʻ ʼ bilan birga o zi ham barakali shkod qilgan. Uning "Tarjimai hol" dostoni, ʻ "Keldim", "Toshkent ta rifida", "Qizil", "Tursunoy", "Oxunboboyev", "G ozi ʼ ʻ Olim", "Otajon Hoshim", "Shoirlarga rahbar Hodi", "Eshon", "Asov qizlar", "Bir hafta xo p bo dsi yog in" kabi termalari e tiborga molik. ʻ ʻ ʻ ʼ Ergash Jumanbulbul o g‘lining merosi keng ravishda o rganilmoqda: shoir haqidaʻ ʻ kitoblar nashr etildi, hujjatli film yaratildi. 1972-yil mayda shoir tug ilgan kunning ʻ 100 yilligi keng nishonlandi. Nurota tumani markazida unga byust o rnatildi. ʻ Qo rg on qishlog ida maqbarasi, haykali va uymuzeyi bor. Bundan tashqari, ʻ ʻ ʻ Samarqand shahrida Ergash Jumanbulbul o g‘li, Islom shoir, Po lkan shoir va ʻ ʻ Fozil Yo ldosh o g liga kompleks haykal o rnatilgan. Nurota tumanida bog , ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ Qo shrabot tumanida maktab, Toshkent va Samarqand shahrilarida ko chalar shoir ʻ ʻ nomi bilan atalga n. Jo‘sh-Ota jome masjidi. Samarqand viloyati Qo‘shrabod tumani Jo‘sh ota qishlog‘ida shu qishloqning ko‘rki va fayzi bo‘lib turgan “Jo‘sh ota” jome masjidi bor. Masjidni qachon qurilganligi ma'lum emas, ammo kim tomonidan qurilganligini masjid ichidagi minbar tepaligida devorga yopishtirilgan marmar toshda yozilgan. Toshdagi bitik forscha-arabcha bo‘lib, quyidagilarni o‘qish mumkin: “Ayo ey doxiloni bayti Robbiy, Bikun toat darin bayt. Gar abdi biguyam, ismi omir be nazir ast, Zi avlodi Muqim Abdulaziz ast. Biguft tarixi in masjidi faqiyr ahqor darvish, Zi baski guft xar kas tarix dar masojid pesh. Ki dar vaqti binoyash bud hijrat in maqom arfa' xazoru du sadu xomsuna arbat raqam basta Mulla Abdulaziz kamina hol”. Ya'ni (Ey Allohning bayti “masjid”ga kirguvchilar! Agar sen abd “Allohning quli” bo‘lsang, bu bayt “masjid”da toat qil. Benazir – o‘xshashi yo‘q omirning, ya'ni imorat qiluvchining ismini aytaman: U Muqim avlodidan Abdulazizdir. Faqiyr – Haqiyr darveshlar bu masjidning tarixini aytdi, har kimsa masjidlar oldida tarix aytgandan so‘ng, u (Shayx Abdulaziz Xo‘ja)ning bu baland maqomning binosini ming ikki yuz ellik to‘rtinchi “1254-hijriy, 1838- milodiy” vaqtda kamina Mulla Abdulaziz yozib qo‘ydi). Masjidning bino qiluvchisi Shayx Abdulaziz xo‘ja azizon shu masjid yonidagi ayvonda dafn qilingan Bobo xo‘ja ya'ni Bobo Jo‘sh otaning avlodidandir. Bobo Jo‘sh ota esa Hazrati Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuning avlodi hisoblanadilar. Bundan bilinadiki Shayx Abdulaziz xo‘ja o‘zining bobokalonlaridan bo‘lgan Bobo Jo‘sh otaning qabri ustiga maqbaraga qo‘shib masjid va xovuz qurdirgan hozirgi kunga kelib maqbara va xovuz yo‘q bo‘lib ketib qabr masjidning ayvonida qolgan. Bugungi kunga kelib mustaqillikning sharofati ila ushbu masjid asl xolida qaytadan tamirlandi va o‘zining asl chiroyini ochdi. Endi Shayx Abdulaziz xo‘janing ajdodlari nasabnomasi bilan anishsak Shayx Abdulaziz xo‘ja ibn Shayx Abdussami' xo‘ja ibn qutb ul-aqtob avliyo Shayx Muhammad Muqim xo‘ja (Er Muqim ota) ibn Shayx Darvesh Muhammad xo‘ja ibn Shayx Husayn xo‘ja ibn Shayx Darvesh Muhammad xo‘ja ibn Shayx Muhammad Shayx xo‘ja ibn Shayx Xush Muhammad xo‘ja ibn Shayx Do‘st Muhammad xo‘ja ibn Shayx Sulton xo‘ja ibn Shayx Hoji xo‘ja ibn Bobo xo‘ja (Bobo Jo‘sh ota)ga borib taqaladi Bobo Jo‘sh ota esa Ahmad Yassaviy hazratlarining shogirdi Yassaviya tariqatining yulduzi Shayx Sulaymon xo‘ja Boqirg‘oniy ya'ni Hakim otaning nabirasi Mahmud xo‘janing o‘g‘lidir. Shayx Sulaymon xo‘ja Boqirg‘oniy ya'ni Hakim ota 14 ota ila Hazrati Abu Bakr Siddiq roziyallohu anhuga tutashadi. Shayx Abdulaziz xo‘janing avlodlari ham bugungi kunda bobolari kabi diniga xizmat qilib kelishmoqdalar. III-BOB. SAMARQAND VILOYATIDA DINIY TURIZMNI RIVOJLANTIRISH MUAMMO VA ISTIQBOLLARI 3.1. Samarqand viloyatida diniy turizmni rivojlantirish muammo va istiqbollari O‘zbekistonga kelgan turistik tashriflarning aksariyati Samarqandga kelishadi. Bu viloyat uchun kattaimkoniyatdir. Prezidentimiz Samarqand viloyatiga tashrifi chog‘ida Samarqand bugungi kunda 5 mln turistni qabul qilishi kerakligi, bu esa minglab ish o‘rinlari demakdir, deb ta’kidlagan edi. Darhaqiqat, Samarqand viloyati o‘zining ulkan turistik salohiyati bilan jahonga mashhurdir. Ammo viloyatning tumanlaridagi turistik salohiyatidan samarali foydalanish uchun imkoniyatlar yuqori bo‘lishiga qaramasdan ulardan samarali foydalanilmayapti. Ammo mavjud imkoniyatlardan barcha tumanlar ham foydalana olmayapti. Chunki, turizmning innovatsion imkoniyatlari hududlarda yangi ish o‘rinlari yaratish, qo‘shimcha daromad manbai sifatida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishiga turtki beradi.Sayyohlarning dunyoni kengroq anglash, bilish maqsadida o‘zi uchun noma’lum bo‘lgan joylarni ko‘rishga va o‘rganishga bo‘lgan ehtiyoji yildan-yilga kuchayib bormoqda. Bu, o‘z navbatida, turistik obektlar turlarining kengayshiga, turistik biznesning yuzaga kelishiga olib keldi. Turistik obektlar nafaqat rekreasiya balki sog‘lomlashtirish bilan birgalikda tarixiy, madaniy, tabiiy, ekoturistik, etnografik (hunarmandchilik va xalq amaliy san’ati, urf-odatlar, milliy an’analari kabilar) hamda diniy turistik obektlar singari ko‘plab turlari vujudga keldi. Masalan, keyingi yillarda noyob landshaft zonalari, iqlimi qulay va noqulay maskanlarga (cho‘l, g‘or, muzliklar, okean osti dunyosi, ochiq kosmos va h.k.) sayohat uyushtirish kengaymoqda. Samarqand viloyat turizmi tarkibi va geografiyasi xilma-xil bo‘lib, mintaqada o‘ziga xos turistik marshrutlarni yo‘lga qo‘yish mumkin. Bu yerda, bizningcha, viloyat turistik imkoniyatlari va resurslarini quyidagi asosiy guruhlarga ajratish maqsadga muvofiqdir. - madaniy turistik obektlar ; Inson tomonidan yaratilgan asrlar davomida saqlanib kelinayotgan tarixiy binolar , arxitektura yodgorliklari , arxeologik topilmalar , harobalar , diniy ziyoratgohlar , qadamjolar , qabristonlar , milliy hunarmandchilik , urf - odatlar , to ‘ y - tomoshalar , maqolalar va boshqalarni o ‘ z ichiga olib , viloyat turizmining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi . - tabiiy turistik obektlar ; Bularga tabiat tomonidan yaratilgan noyob yodgorliklar , jumladan , karst g ‘ orlari , rekreasiya maskanlari , shifobaxsh buloqlar , balchiqlar , manzaralari landshaft qo ‘ riqxona , to ‘ qay va undagi o ‘ simliklar , hayvonot olami , nurash natijasida hosil bo ‘ lgan shaklar va boshqalarni kiritish mumkin . Samarqand viloyatining tabiiy sharoiti, relefi, iqlimi va suvlari davrlar davomida shakllangan. Ulardan turistik obekt sifatida foydalanish ham ahamiyatlidir. Insoniyatning uzoq o‘tmishidan dalolat beruvchi tarixiy obidalarni tomosha qilish kishilarning hayolan moziyga sayohat qilishiga, ajdodlarning bizga qoldirgan boy ma’naviy merosini o‘rganishga katta yordam beradi. Turizmni shakllanishiga asos bo‘luvchi turistik resuslar asosida qishloq joylarda joylashgan. Bunday tabiiy maskanlar viloyatning Urgut, Samarqand, Nurobod, Bulung‘ur, Qo‘shrabot va boshqa tumanlarda tabiiy va madaniy resurslar, qishloq aholining uzoq yillar davomida shakllangan mehnat turi va faoliyati, ixtisoslashgan dexqonchilik madaniyati, urf-odatlari, yashash tarzi qishloq turizmi imkoniyatini oshiradi. Samarqand viloyati madaniy meros obyektlari xaritalari jamlanmasi Kartografiya” ilmiy ishlab chiqarish davlat korxonasi tomonidan 2016 yilda “O’zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi Madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish ilmiy-ishlab chiqarish Bosh boshqarmasi bilan hamkorlida ishlab chiqilgan. Samarqand viloyati Madaniy meros obyektlari jamlanmasi. Ushbu xaritalari jamlanmasida Samarqand viloyatida mavjud 966 ta arxeologiya , 286 ta arxitektura , 16 ta monumental san ʼ at yodgorliklari y ' ani Bulung ‘ ur tumanidagi 19 ta arxeologiya , 3 ta arxitektura , Ishtihon tumanidagi 47 ta arxeologiya , 10 ta arxitektura , Jomboy tumanidagi 36 ta arxeologiya , 5 ta arxitektura , Kattaqo ‘ rg ‘ on tumanidagi 32 ta arxeologiya , 54 ta arxitektura , Narpay tumanidagi 26 ta arxeologiya , 12 ta arxitektura , Nurobod tumanidagi 45 ta arxeologiya , 5 ta arxitektura , Oqdaryo tumanidagi 65 ta arxeologiya , 8 ta arxitektura , Pastdarg ‘ om tumanidagi 147 ta arxeologiya , 3 ta arxitektura , Paxtachi tumanidagi 30 ta arxeologiya , 9 ta arxitektura , Payariq tumanidagi 88 ta arxeologiya , 6 ta arxitektura , Qo ‘ shrabot tumanidagi 41 ta arxeologiya , 3 ta arxitektura , Samarqand tumanidagi 97 ta arxeologiya , 32 ta arxitektura , Toyloq tumanidagi 58 ta arxeologiya , 15 ta arxitektura , Urgut tumanidagi 233 ta arxeologiya , 58 ta arxitektura , Samarqand shahrida 2 ta arxeologiya , 63 ta arxitektura yodgorliklari jami 1268 ta madaniy meros obyetlarining joylashuvi aks etgan . Xulosa O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 28.01.2022 yildagi PF-60-sonli 2022 — 2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to`g`risidagi farmonida 35-maqsadida “O‘zbekiston bo‘ylab sayohat qiling” dasturi doirasida mahalliy sayyohlar sonini 12 million nafardan oshirish hamda respublikaga tashrif buyuradigan xorijiy turistlar sonini 9 million nafarga yetkazish maqsad qilingan. Binobarin, t o‘siqsiz turizm infratuzilmasini mamlakatning asosiy turizm shaharlarida keng joriy qilish. 2026-yilgacha turizm sohasida band bo‘lgan aholi sonini 2 baravar oshirib, 520 ming nafarga yetkazish uchun qishloq joylaridagi turizm salohiyatini ilmiy asosda o`rganish va tavsiyalar ishlab chiqish lozim, deb hisoblaymiz. Bundan tashqari, turizm va madaniy meros obyektlari infratuzilmasini rivojlantirish hamda 8 mingdan ortiq madaniy meros obyektlaridan samarali foydalanish bo‘yicha davlat dasturini qabul qilish srtategiyada nazarda tutilgan. Samarqandni “Turizm darvozasi”ga aylantirish orqali kelgusi besh yilda turizm xizmatlari hajmini kamida 10 baravarga oshirish. Turizm sohasida 40 ming kishi bandligini ta’minlash. 2022-yilda “Abadiy shahar” tarixiy majmuasini o‘z ichiga olgan Samarqand turizm markazini va zaruriy infratuzilmani tashkil etish masalasida qishloq joylari turizm imkoniyatlarini tadqiq etish dolzarb ilmiy va amaliy ahamiyatga egadir. Iqtisodiy va ijtimoiy geografik tadqiqotlarda shahar joylari juda keng o`rganilgan. Ammo qishloq joylari mamlakatimizda geografik jihatdan kam o`rganilgan tadqiqot ob`ektlaridan biri hisoblanadi. Aynan qishloq joylari turizm imkoniyatlari O`zbekistonda deyarli o`rganilmagan sohalardan biridir. Shuning uchun shu turizm sohasini o`rganish natijasida quyidagi ilmiy va amaliy xulosalar, tavsiyalar ishlab chiqildi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI Meyoriy-huquqiy adabiyotlar 1.O‘zbekiston Respublikasining “Turizm to‘g‘risida” gi Qonuni. T.: 1999 2.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi”ning tashkil etish to‘g‘risidagi 2016 yil 2 dekabrdagi PQ-2666-sonli qarori 3.Mirziyoev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 47 b. 4.Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O‘zbekiston” NMIU, 2017. – 485 b. 5.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” gi PF-4947-sonli Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 - 2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to`g`risidagi farmoni . 28.01.2022 yildagi PF-60-sonli 7. O‘zbekiston Respublikasining «Turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta`minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi farmoni, 2016-yil 8.O‘zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasining faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori, Toshkent sh., 2018yil 6 fevral, PQ-3510-son. 9.Mirzaev M.A Turizm asoslari o‘quv qo‘llanma T-2011 10. Tuxliev I va boshqalar Turizm: nazariya va amaliyot. Darslik T-2010 11.Mamatqulov X.M. Xalqaro turizm.-Samarkand, 2012 12.Usmonov M. Turizm geografiyasi.(o`quv qo`llanma)-Samarqand, 2019 13. Сафаров Б . Ш Туристик хизматлар бозори . Ўқув услубий қўлланма Самарқанд-2014 14.Солиев А.С Ўзбекистон географияси. Дарслик. Т-2014 15. Мироненко Н.С., Тведохлебов И.Т. “Рекреационная география” -М. МГУ 1981. 16.Ҳусанбоев Б.М., Тўлаганов Л.А., Разина В.Г. “Дорогами Великого Шелкового пути” -Т. Шарк 1996. 17. Ибадуллаев Н.Э. Ўзбекистоннинг туристик ресурслари. Маърузалар курси. – Самарқанд, СамИСИ, 2008. -114 б 18.Зокиров С.С., Болтаев М.Ж. “Краеведение и экономика туризма” -Т. 2001. 19.Зячинляев П.Н., Фалкович Н.С. “География международного туризма” - М. Мысл. 1972. 20.Тухлиев И ва бошқалар Туризм: назария ва амалиёт. Дарслик Т-2010 Internet manbalar: 1 www.stat.uz 2.http://www.ziyonet.uz/ 3.report UWNTO

SAMARQAND VILOYATIDA DINIY TURIZMNI RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI Mundarija Kirish……………………………………………………………. I BOB. DINIY TURIZMNING NAZARIY VA AMALIY ASOSLARI 1.1. D iniy turizm ob’yektlari va ularni tasniflash masalalari 1.2. Diniy va ziyorat turizmning farqli jihatlari hamda rivojlantirish masalalari 1.3. O ‘ zbekistonda diniy turizm masalalarining o ‘ rganilganligi 1.4. Ziyorat turizmining kichik hududlar iqtisodiyotida tutgan o‘rni va ahamiyati II BOB SAMARQAND VILOYATIDA DINIY TURIZMNI HUDUDIY TASHKIL ETISH VA RIVOJLANTIRISH IMKONIYATLARI ……………………………………... 2.1. Samarqand viloyatida diniy turizm rivojiga ta’sir etuvchi omillar 2.2. Samarqand shahri va uning atrofidagi qadamjolar 2.3. Samarqand viloyatini diniy turistik rayonlashtirish III BOB SAMARQAND VILOYATIDA DINIY TURIZMNI RIVOJLANTIRISH MUAMMO VA ISTIQBOLLARI 3.1. Samarqand viloyatida diniy turizmni rivojlantirish muammo va istiqbollari Xulosa…..………………………………………………… .. …….. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati………………………… … .

Kirish Tadqiqod mavzusining dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasi mustaqilikka erishgandan keyin xo‘jalikning barcha tarmoqlarida tub islohatlar olib bormoqda. Binobarin, turizmni rivojlantirishga davlat tomonidan katta e’tibor qaratilmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov o‘zining asarlarida va amaliy faoliyatida ulug‘ ajdodlarimiz qoldirgan boy tarixni, qadamjolarni, qabrlarini va shu davrlarda qurilgan tarixiy obidalarni, hamda ular yashagan zaminni ko‘rish butun dunyo sayyohlarini azaliy orzusi ekanligini ta’kidlaydi. Ma ’ lumki insoniyat qadimdan dunyoni bilishga va uni anglashga , yangi yerlarni ko ‘ rishga hamda o ‘ zi uchun noma ’ lum bo ‘ lgan hududlarni kashf etishga harakat qilishgan . Bu orzularni amalga oshirish bevosita yaqin va uzoq hududlarga sayohatga chiqish orqali bajarilgan. Sayohat davomida ruhan dam olishgan va tabiatning go‘zal mo‘jizalariga hamda insonlar tomonidan yaratilgan ajoyib narsalardan hayratlangan. Ayni paytda shu mintaqa aholisini ijtimoiy va iqtisodiy holatiga bilvosita ta’sir ko‘rsatgan. Hozirgi vaqtda turizmning jahon xo‘jaligidagi hissasi yil sayin oshib, u asosiy makroiqtisodiy tarmoqlar qatorida rivojlanmoqda. Shuningdek, dunyoda ko‘pgina davlatlarning muhim daromad manbai sifatida iqtisodiyotda asosiy o‘rin tutmoqda. Shu jihatdan O‘zbekistonda mazkur sohaga e’tiborni kuchaytirish muhim masalalardan biridir. Turizm sohasini rivojlantirish mintaqalar iqtisodiyotini belgilashda muhim ahamiyatga ega. Chunonchi, mustaqillik yillarida mazkur tarmoqni yuksaltirish uchun ko‘pgina ishlar amalga oshirilmoqda. Ammo shunga qaramasdan turizm mintaqalarda yaxshi rivojlanmagan. Shuning uchun ularni geografik jihatdan tadqiq etish lozim. O‘zbekiston turizm iqtisodiyotining asosiy tarmog‘i sifatida yuksaltirish uchun mavjud tabiiy va ijtimoiy turistik obektlarning mintaqalardagi imkoniyatlari ilmiy tadqiq etish, jumladan viloyatlardagi tarixiy obidalar, arxitektura yodgorliklari, diniy qadamjolar, ziyoratgohlar hamda rekratsiya resurslari, dam olish hududlari, sog‘lamlashtirish maskanlari, ekoturistik obyektlar

to‘g‘ridan to‘g‘ri bu tarmoqning istiqbolini belgilaydi. Ammo shuni ta’kidlash joizki, respublika mintaqalari ilmiy asosda diniy turizm geografik jihatdan kam o‘rganilgan. Turizm geografiyasini viloyatlar bo‘yicha turistik imkoniyatlarini aniqlash va diniy turizmning o‘ziga xos turlarini tashkil etish va rivojlantirish uchun ko‘pgina muammolarni aniqlash muhimdir. Bu muammolarni respublika miqiyosida o‘rganish anchagina qiyinchiliklar tug‘dirishni hisobga olgan holda viloyatlar misolida o‘rganish maqsadga muvofiqdir. Samarqand viloyati turizm imkoniyatlari jihatdan nafaqat O ‘ zbekistonda , balki , Markaziy Osiyoda yetakchi turistik mintaqalardan biridir . Viloyatda turizmning ko‘plab turlari, xususan tarixiy, arxitektura va arxeologik obidalar, tarixiy rekratsiya maqsadlari, diniy qadamjolar hamda o‘ziga xos madaniy- etnografik an’analari mintaqa turizm xazinasi hisoblanadi. Ammo hozirgi kunga qadar viloyatlarning aksariyat tumanlaridagi turistik imkoniyatlardan foydalanilmayabdi. Buning uchun mintaqa turizm geografiyasi keng ko‘lamli tadqiq etish, hamda aniq mezonlarni ishlab chiqishni taqozo etadi.

I BOB.DINIY TURIZMNING NAZARIY VA AMALIY ASOSLARI 1.1. Diniy turizm obyektlari va ularni tasniflash masalalari. Diniy, shu jumladan ziyorat turizmi, juda xilma-xil obyektlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Shu bois diniy turistik obyektlarni tasniflash muhim ilmiy- uslubiy ahamiyat kasb etadi. Bu borada fanda trli klassifikatsiyalar ishlab chiqilgan. Xususan, N. Nolan, K. Griffin, R. Raj, M. Novelli, D. Eiskelman, J. Pitsatori, K. Niyeminen, Ch. Goyeldner, J.Brent, Ye.A. Okladnikova, V.N. Kaluskov kabi xorijiy olimlar ushbu masalani o‘zlarining ilmiy ishlarida yoritganlar. Diniy turizm obyektlari ilk bor 1992 yilda M. va S. Nolanlar [63] tomonidan tasniflanib, ularning tasnifida Yevropadagi xristian ziyoratgohlari 3 tipga (ziyorat joylari, diniy turistik diqqatga sazovor joylar, diniy marosimlar o‘tkaziladigan joylar) ajratilgan. Yevropadagi xristian ziyoratgohlari klassifikatsiyasi (М. v a S.Nolanlar bo ‘yicha , 1992 [63] ) Ziyorat joylari Ziyorat sayohatlarining maqsadi bo‘lib hizmat qiladigan joylar: Jumladan: Turistik diqqatga sazovar joylar sifati salohiyati past bo‘lgan ziyoratgohlar. Bu yerga asosan diniy ziyoratchilar tashrif buyuradilar . Turistik diqqatga sazovar joylar sifati salohiyati yuqori bo‘lgan ziyoratgohlar.Bu yerga tashrif buyurganlar tarkibida turistlar ziyoratchilarga nisbatan ko ֹ‘ pchilikni tashkil qiladilar. Аsosan taniqli har yili yoki ikki yilda bir marta o‘tkaziladigan ziyorat tadbirlari bilan mashhur bo‘lgan ziyoratgohlar. Turistik, diniy ahamiyatga ega bo‘lgan, ziyorat marosimlari bilan taniqli bo‘lgan, ko‘plab turist hamda ziyoratchilar tasgrif buyuradigan ziyoratgohlar. Diniy turistik diqqatga sazovar joylar. Dunyoviy qarashli turistlar, dam oluvchilar va diniy turistlar odatda tashrif buyuradigan cheklovlar. Ziyoratdagi ahamiyat past bo‘lib, ko‘proq ekskursion-turistik ahamiyatga ega. Diniy marosimlar o‘tkaziladigan joylar. Ziyoratga kirmaydigan diniy marosimlar nishonlanadigan, tarixiy yodgorliklar hisoblanadigan ibodatxona va monastirlar

Манба: Nolan, M. L., & Nolan, S. (1992). Religious sites as tourism attractions in Europe , Annal e s of tourism research , Vol. 19 (1), pp. 68-78 [63]. Bu mualliflar diniy turizm obyektlari klassifikatsiyasida asosiy e’tiborni obyektlar diniy e’tiqodchilar bo‘lgan ziyoratchilar va dunyoviy ekskursion qiziqish bilan tashrif buyuradigan turistlarning talabi va ehtiyojlariga mos kelishiga qaratgan. Diniy turizmni tadqiq etishga katta hissa qo‘shgan tadqiqotchilar Kevin Griffin va Razaq Rajlar ham diniy turistik obyektlarning klassifikatsiyasiga oid ishlanmalarini chop ettirgan. Misol tariqasida ularning “The Importance of Religious Tourism and Pilgrimage: reflecting on definitions, motives and data” [53; 1-9-b.] nomli maqolasini keltirib o‘tish mumkin. Mazkur maqolada global miqyosda muqaddas ziyoratgohlar klassifikatsiyasi keltirilgan (1.3-jadvalga qarang). Muqaddas ziyoratgohlar klassifikatsiyasi (K.Griffin va R.Raj bo‘yicha)[53]) Тurlar Мisollar Тayanch diniy markazlar Kanterberi kafedral sobori ( B.Britaniya) Zumrad Budda (Tailand), Aya-Sofiya (Turkiya) Аrxeologik yodgorliklar Machu-Piku (Peru), Chichen-Itsa (Meksika) Dafn joylari Katakombalar (Italiya ), Мisr ehromlari (Мisr) Ibodatxonalar Borabudur (Indoneziya), Angkor-Vat (Kambodja), Amritsar (Hindiston) Мuqaddas shaharlar Rim (Italiya), Quddus (Isroil), Assizi (Italiya), Varanasi (Hindiston), Baytlahm (Falastin hukumati). Ibodatxona majmualari Lalibela (Efiopiya), Potala (Xitoy), Katerin tog‘idagi monastirlar (Misr) Yer energiyasi joylari Nazka geogliflar (Peru),Glastonberi (B.Britaniya) Мuqaddas tog ‘lar Uluru (Avstraliya), Jomolungma (Nepal),Tayshan (Xitoy), Afon (Gretsiya), Fudziyama (Yaponiya), Shasta (AQSH). Мuqaddas orollar Rapa Nui (Chili), Lindisfarn, Ioniya (B.Britaniya), Mont-Sen- Mishel (Fransiya) Ziyorat o‘choqlari Маkka ( S.Arabistoni, Madina (S.Arabistoni),Kailas (Xitoy), Santiyago-de-Kompasteli (Ispaniya) Dunyoviy ziyoratgohlar Robben oroli ( Janibiy Afrika), Gore (Senegal), Aushvits- Birkenau (Polsha). Маnba: Griffin, Kevin and Raj, Razaq Dr. (2017) The Importance of Religious Tourism and Pilgrimage: reflecting on definitions, motives and data , International journal of Religiouss Tourism and Pilgrimage , Vol. 5 : Iss. 3, Article 2. [53]. Kevin Griffin va Raj Razaq ziyoratgohlar (sakral joylar)ni 11 ta guruhga ajratganlar. Klassifikatsiya asosan ziyoratgohlarning mohiyati bo‘yicha ishlab

Похожие

Samarqand viloyatida turizmni rivojlantirish
XORAZM VILOYATIDA TURIZMNI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
SAMARQAND VILOYATIDA EKOTURIZM ISTIQBOLLARI
EKOLOGIK TURIZMNI TASHKIL ETISH VA RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI
SAMARQAND VILOYATIDA AHOLINI ISH BILAN TA’MINLASHNING DAVLAT XIZMATLARI SAMARADORLIGINI OSHIRISH