SANOAT KORXONALARIDA MEHNAT UNUMDORLIGINI OSHIRISH OMILLARI VA REZERVLARI

MUNDARIJA KIRIS H………………………………………………………………………. 4 I B OB. IQTISODIYONI MODERNIZATSIYALASH SHAROITIDA SANOAT KORXONALARIDA MEHNAT UNUMDORLIGINI ANIQLASHNING NAZARIY ASOSLARI..................................... 10 1.1. Mehnat unumdorligining ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va mazmuni............................................................................................... 10 1.2. Korxonalarda mehnat unumdorligini o‘lchash usullari..................... 16 1.3. Korxonada mehnat resurslaridan samarali foydalanishning asosiy tamoyilari va mezonlari ....................................................................... 25 I- BOB bo‘yicha xulosa........................................................................................ 33 II - BOB . ISHLAB CHIQARISH KORXONASIDA MEHNAT UNUMDORLIGI VA UNI IFODALOVC H I KO’RSATKIC H LAR TAHLILI...................................................... 36 2.1. Ishlab chiqarish korxonasida mehnat resurslaridan foydalanish samaradorligi tahlili ............................................................................ 36 2.2. Ishlab chiqarish korxonasida mehnat unumdorligi tahlili.................. 44 2.3. Korxonalarda mehnat samaradorligini oshirishning ko‘p omilli tahlili............................................................................................... 61 II- BOB bo‘yicha xulosa...................................................................................... 73 III - BOB. IQTISODIYOTNING INNOVATSION RIVOJLANISHI SHAROITIDA ISHLAB CHIQARISH KORXONALARIDA MEHNAT UNUMDORLIGINI OSHIRISH YO’NALISHLARI. 75 3.1. Ishlab chiqarish korxonalarida mehnat resurslaridan samarali foydalanish yo’llari.............................................................…...…….. 75 3. 2 . Ishlab chiqarish korxonalarida mehnatni tashkil qilishni takomillashtirish yo‘llari.................................................................... 88 3. 3 . Iqtisodiyotni modernizasiyalash sharoitida korxonalarda mehnat unumdorligini oshirish omillari va rezervlari...................................... 98 III- BOB bo‘yicha xulosa..................................................................................... 106 XULOSA …………………………………………………… .. ……………….. 108 FOYDALANILGAN ADABIY O TLAR RO’YXATI ……………… ... …….. 112

KIRIS H Mavzuning dolzarbligi. Iqtisodiyotni modernizasiya qilish sharoitida mehnat resurslaridan samarali foydalangan holda ishlab chiqarish korxonalarida mehnat unumdorligini hamda samaradorlgini oshirish muhim hisoblanadi. Mehnat resurslaridan samarli foydalanish jamiyat taraqqiyotining har bir bosqichida takomillashib bormoqda, bu esa ijtimoiy mehnat unimdorligi oshirishning eng muhum garovidir. Bozor iqtisodiyoti rivojlanishi sharoitida insonning tashabbuskor va faol bo’lishini nazarda tutadi. Bugungi kunda insonning jismoniy imkoniyatlari va ma’lumotlilik darajasi, ma’naviyati qanchalik yuqori bo’lsa, bu narsa shunchalik muvaffaqiyatliroq kechadi. Mamlakatimiz iqtisodiyotida bozor munosabatlarining rivojlanishi, shuningdek oldimizdagi qator ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni hal etish mehnat resurslaridan samarali foydalanishni talab etadi. Mehnat resurslari esa, ma’lumki, ishlab chiqarishning asosiy omili bo’lib, shu bilan birgalikda, boshqa iqtisodiy resurslarga nisbatan o’ziga xos xususiyatlarga ega. Hozirgivaqtdarespublikamizdazamonaviyiqtisodiyottarmoqlarinimodernizats iyaqilish, texnikvatexnologikqaytajihozlashgaqaratilganislohotlarnatijasidasanoattarmog‘idat arkibiyo‘zgarishlarro‘yberdi. Natijada, mamlakatimizsanoatiningyalpiichkimahsulotdagiulushimuntazamo‘sibbormoqda. Shubilanbirvaqtda, O‘zbekistonRespublikasida «... yuqoritexnologiyaliqaytaishlashtarmoqlarini, engavvalo, mahalliyxomashyoresurslarinichuqurqaytaishlashasosidayuqoriqo‘shimchaqiymatli tayyormahsulotishlabchiqarishnijadalrivojlantirishgaqaratilgansifatjihatidanyangib osqichgao‘tkazishorqalisanoatniyanadamodernizatsiyavadiversifikatsiyaqilish » 1 ust uvorvazifalarqatorigakiradi. Buvazifalarnisamaralihaletishsanoatkorxonalaridapersonalfaoliyatidansamaralifoy 1 «O‘zbekiston Respubilkasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harkatlar strategiyasi to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni, – www.lex.uz

dalanishasosidamehnatniijtimoiyvaiqtisodiysamaradorliginioshirishningilmiy- uslubiyvaamaliyjihatlarinitadqiqetishdolzarbhisoblanadi. Bizga ma’lumki, mehnat resurslariga aholining zarur jismoniy kuchga, bilimga, tegishli tarmoqdagi mehnat ko’nikmalariga ega bo’lgan qismi kiradi. Iqtisodiyot tarmoqlarida zarur mehnat resurslari bilan ta’minlanishi, ulardan oqilona foydalanish, mehnat unumdorligining yuqori darajada bo’lishi mahsulot hajmini ko’paytirish va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun katta ahamiyatga ega.Bugungi kunda oldimizga qo’yilgan maqsadlarimizga erishishimiz uchun jamiyatimizning yangilanishi, hayotimizning taraqqiyoti va istiqboli amalga oshirilayotgan islohatlarimiz, rejalarimizning samarasi taqdiri – bularning barchasi, avvalambor, zamon talablariga javob beradigan yuqori malakali, ongli mutaxassis kadrlar tayyorlash muammosi bilan chambarchas bog’liqdir. Shuning uchun mehnat resurslaridan samarali foydalanish va shu orqali mehnat unumdorligini oshirish bugungi kunning dolzarb muammolaridan biri bo’lib qolmoqda. Bozor munosabatlari jarayonida g’oyat ulkan vazifalarni muvaffaqiyatli hal etish ko’p jihatdan ijtimoiy ishlab chiqarishni yanada rivojlantirish, xalq faravonligini oshirishning hal qiluvchi sharti bo’lgan mehnat unumdorligi darajasi bilan bog’liqdir. Yuqorida aytilgan fikrlar va mavjud muammolarning barchasi mehnat resurslaridan samaradorli foydalanish ishlabchiqarishkorxonalaridamehnatunumdorligini oshirish masalalarini komplleks tadqiq qilishning alohida dolzarbligi va zarurligini asoslab, mazkur magistrlik dissertatsiyasi ishini mavzusini tanlashga asos bo’ldi. Mavzuningo‘rganilganlikdarajasi. Ushbumavzunitadqiqetishborasidataniql ixorijiyvavatanimizolimhamdamutaxassislariningmehnatninazariyvametodologikas oslari, shuningdek, klassik, xalqarovamintaqaviymehnatmuammolarigabag‘ishlanganilmiyasarlarimavjud. Mehnatbozori, mehnatmunosabatlari, mehnatresurslarishakllanishi, mehnatunumdorligivamotivatsiyasimuammolariningfundamentaltadqiqotigaS.L.Br yu, Dj.Keyns, R.Kempbell, A.Osvald, U.Petti, D.Rikardo, N.Rotshteyn,

P.Samuelson, J.B.Sey, A.Smit, A.Fisherkabixorijiyyetakchiolimlarningilmiyishlaribag‘ishlangan. Butadqiqotishlaribozormunosabatlarinirivojlantirishvaiqtisodiyotnidiversifikatsiyal ashbosqichidabo‘lganmamlakatlarijtimoiy- mehnatmunosabatlaritizimidagiumumiymuammolarnio‘rganishuchunkonseptualna zariyasosbo‘libxizmatqilmoqda. Mehnatiqtisodiyotifaniningbusohadagimuammolarinianiqlashvao‘rganishga MDHmamlakatlariolimlaridanV.V.Adamchuk, L.S.Babinin, A.Volgin, B.M.Genkin, B.G.Zbishko, V.V.Ishin, V.V.Novojilov, Yu.G.Odegov, A.I.Rofe, S.Yu.Roshin, G.G.Rudenkovaboshqalarmunosibhissaqo‘shganlar. MazkurmuammolartadqiqotigaO‘zbekistonlikolimlardanQ.X.Abdurahmono v, O.Q.Abdurahmonov, I.A.Bakiyeva, N.Q.Zokirova, D.N.Rahimova,Z.Ya.Xudoyberdiyev,K.Z.Xomitov,N.U.Arabov, N.T.Shayusupovavaboshqayetakchiolimlarningilmiyishlaribag‘ishlangan. Mazkurolimlarningilmiyizlanishlaridaijtimoiy-mehnatmunosabatlari, korxonalardamehnatnitashkiletish, mehnatsamaradorligivaunumdorliginioshirishyo‘llaritadqiqetilgan. Bumuammolarningiqtisodiyotnimodernizatsiyalashvainnovatsionrivojlanishinita’m inlashsharoitlaridaahamiyatliligivato‘liqo‘rganilmaganligitadqiqotmavzusiningdolz arbligi, uningmaqsadi, asosiyvazifalarinito‘g‘rianiqlashgaimkonyaratadi. Dissertatsiya ishining ilmiy-tadqiqot ishlari rejalari bilan bog‘liqligi. Mazkur tadqiqot ishi Samarqand davlat universiteti “Iqtisodiyot va tadbirkorlik” kafedrasining ilmiy-tadqiqot ishlari rejasiga muvofiq bajarilgan. Tadqiqot maqsadi – iqtisodiyotniinnovasionrivojlanishsharoitida ishlab chiqarish korxonalarida mehnat resurslaridan samarali foydalangan holda mehnat unumdorligini oshirish yuzasidan ilmiy asoslangan xulosa va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Ushbu maqsaddan kelib chiqqan holda mazkur bitiruv malakaviy ishning asosiy vazifalari etib quydagilar belgilandi:  mehnat unumdorliginingijtimoiy-iqtisodiy mazmunini yoritib berish;