logo
  1. Главная страница
  2. Дипломные работы
  3. Общий
  4. XX asr 90-yillarida teatr, kino va musiqa san’atining rivojlanishi.

XX asr 90-yillarida teatr, kino va musiqa san’atining rivojlanishi.

Загружено в:

12.08.2023

Скачано:

0

Размер:

129.5 KB
Скачать
Mavzu: XX asr 90 - yillarida teatr, kino va musiqa san’atining rivojlanishi. Reja: 1. Teatr, kino va m u si qa san’atining rivojlanishi. 2. Sharq taronalari festivalining tashkil etilishi. 3. Samarqand - musiqiy anjumanlar markazi. 4. Xalqaro anjumanlarning tashkil etilishi. 1 Teatr. Mustaqillik yillarida madaniy hayotda ham tub o‘zgarishlar yuz berdi. Bu avvalo teatr san’ati rivojlanishida yaqqol sezila boshlandi, yangi teatr dargohlari qurib ishga tushirildi. 1991-yilda Farg‘ona, 1993-yilda Xorazmda davlat qo‘g‘irchoq teatrlari ish boshladi, 1994-yilda Qashqadaryo va Namangan viloyat teatrlari qoshida qo‘g‘irchoq guruhlari, 2001-yilda Surxondaryo viloyat qo‘g‘irchoq teatri ochildi. O‘zbek davlat akademik drama (2001-yil), O‘zbekiston akademik rus drama teatrlari (1999-yil) kabi poytaxt hamda viloyat teatr jamoalariga yangi binolar qurildi, ta’mirlandi. 2015-yilning oktabrida rekonstruksiya qilingan Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston davlat akademik katta teatrining ochilish marosimi bo‘lib o‘tdi. Nafaqat, mahalliy teatr va tomosha guruhlarining chiqishlariga, balki, xorij mamlakatlardan tashrif buyuradigan jamoalar, atoqli artistlarning chiqishlariga ham mo‘ljallangan «Turkiston» saroyi 1993-yilning sentabrida ish boshladi. 2009- yilda « O ‘ zbekiston » xalqaro forumlar saroyi , 2011- yilda Simpoziumlar saroyi va Alisher Navoiy nomidagi O ‘ zbekiston Milliy kutubxonasidan tashkil topgan Ma ’ rifat markazi majmuasi , 2014- yilda Farg ‘ ona viloyatida Teatr - konsert saroyi kabi ma ’ naviyat maskanlari ochildi . O ‘ zbekiston Respublikasi Prezidentining « O ‘ zbekiston teatr san ’ atini rivojlantirish to ‘ g ‘ risida » gi (1998- yil ) farmoni sahna ijodiyotida alohida o ‘ rin tutib , unga muvofiq ma ’ naviy - ma ’ rifiy islohotlarda teatr arboblarining faol ishtirokini ta ’ minlash , milliy qadriyatlarni tarannum etuvchi badiiy barkamol sahna asarlari yaratish kabi maqsadlarda « O ‘ zbekteatr » ijodiy - ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi . 2017- yil faoliyati tanqidiy o ‘ rganilib , « O ‘ zbekteatr » birlashmasi tugatilib , uning funksiyalari Madaniyat vazirligiga o ‘ tkazildi . 2001-yil O‘zbek davlat akademik drama teatriga Prezident farmoni bilan «Milliy teatr» maqomi berildi. 2014-yilda Prezident «O‘zbek milliy akademik drama teatrining 100 yilligini nishonlash to‘g‘risida» qaror qabul qildi. Ushbu qarorga muvofiq teatr ta’mirlandi va yubiley tadbiri bo‘lib o‘tdi. Umuman, mustaqillik o‘zbek teatrlari va san’atkorlarining dunyo sahnasiga 2 chiqishi uchun keng yo‘l ochdi. Poytaxtdagi respublika teatrlari qatorida viloyat jamoalari ham xalqaro madaniy munosabatlarda qatnashib kelmoqda. Bu borada O‘zbekiston Yoshlar teatri, Ilhom teatri va Qashqadaryodagi «Eski masjid» teatr- studiyasi faol bo‘ldi. 1993-yilning 23–30-oktabr kunlari Toshkentda o‘tkazilgan «Teatr: Sharq va G‘arb» xalqaro festivali O‘zbekistonda dunyoning ko‘pgina mamlakatlaridan kelgan sahna san’atkorlari qatnashgan birinchi yirik tadbir ekanligi bilan ahamiyatli bo‘ldi. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq teatr jamoalari Amir Temur mavzusiga murojaat qilishdi. Dastlab Qashqadaryo viloyat musiqali drama va komediya hamda O‘zbek davlat akademik drama teatrlarida sohibqiron hayoti haqidagi tarixiy dramalar sahnaga qo‘yildi. Bu jamiyatda milliy iftixor o‘sishi, tarixiy xotiraning tiklanishi borasida olib borilayotgan keng ko‘lamli ishlar bilan hamohang bo‘lib, sahna ijodiyotida Imom al-Buxoriy, Ahmad al-Farg‘oniy, Mirzo Ulug‘bek, jadidlar siymolarining faoliyatiga oid asarlar ham yaratildi. Milliy mumtoz adabiyot namunalari, ayniqsa, Alisher Navoiy dostonlari sahnalashtirildi. Folklor-etnografik manbalar asosidagi pyesalar drama-turgiyaning alohida yo‘nalishini tashkil qildi. O‘zbek sirki . 1992 yilda «O‘zbekdavlatsirk» respublika birlashmasining tashkil etilishi sirk san’atining rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Toshkent sirki zamonaviy talablar asosida qayta ta’mirlandi, unga O‘zbekiston xalq artisti Toshkenboy Egamberdiev nomi berildi. An’anaviy sirk san’atining unitilgan turlari tiklandi va rivojlandi. Iste’dodli yoshlarga amaliy yordam berish maqsadida 1996 yilda estrada-sirk kolleji ochildi. O‘zbekiston sirkchilarining chet ellarga gastrol safarlariuyushtirildi. Misr, Iordaniya, Falastin, Pokiston, Malayziya, Hindiston, Xitoy, Suriya, Livan, Eron, Birlashgan Arab Amirligida gastrol safarlarida bo‘lgan respublikamiz sirk ustalari o‘zbek milliy sirk san’atini namoyish etdilar. Olimjon Toshkenboev rahbarligidagi «O‘zbekiston 3 dorbozlari» guruhi 1996 yildan boshlab Evropa mamlakatlarida gastrol safarida bo‘lib, 2000 dan ziyod tomosha ko‘rsatdilar. 15 yoshli Karima Zaripova 1997 yil yanvarda Parijdagi Buglion sirkida bo‘lgan yosh sirk artistlarining xalqaro festivalida qatnashib, «Plastik etyud» (besuyak uyini) janrida festivalning eng oliy mukofoti – oltin medalni qo‘lga kiritdi. 1998 yilda Toshkent sirkida iste’dodli yoshlarga ko‘maklashuvchi bolalar studiyasi ochildi. O‘zbek sirkchilari 1999 yilda Birlashgan Arab Amirligining Dubay shahrida, 1999 yilda Saratov shahrida bo‘lib o‘tgan Butunrossiya sirk festivalida, 2000 yilda Xitoyning Uxan shahrida bo‘lib o‘tgan xalqaro sirk festivalida, 2001 yil yanvarda Belgiyaning Lej shahrida bo‘lib o‘tgan Evropa sirklarining 10- festivalida muvaffaqiyatli qatnashib, sovrinli o‘rinlarni egalladilar. Sirkchilarimizning sa’y-harakatlari natijasida O‘zbek sirkiga xos turli nomer va attraksionlar xalqaro sirk dasturlaridan o‘rin egalladi. Kino san'ati. Mustaqillik yillarida kino san'ati rivoj topdi. 1996— yilda «O'zbekfilm» tasarrufida 8 ta kinostudiya, 30 ga yaqin mustaqil ijodiy studiyalar faoliyat yuritdi. 1996— yilda tashkil etilgan «O'zbekkino» davlat aksionerlik kompaniyasi , uning davlat tomonidan moddiy jihatdan qo'llab-quvvatlanishi kino san'atining rivojida muhim ahamiyatga ega bo'ldi. 1991-2002— yillarda 60 ga yaqin badiiy filmlar yaratildi. «Temir xotin», «Dallol», «Sharif va Ma'rif», «Tilla bola», «Buyuk Amir Temur», «Yulduzingni ber, osmon», «Kenja singil» va boshqa filmlarda milliylik va zamonaviylik uyg'unligi yaqqol namoyon bo'ldi. 1997— yil 22-29 may kunlari XII Xalqaro Toshkent kinofestivali bo'lib o'tdi. Unda 32 ta davlat va 8 ta xafqaro tashkilotdan vakillar, kino san'ati ustalari qatnashdi. «Buyuk Amir Temur» filmi ijodkori R.Ibrohimovga festival bosh sovrini — «Neksiya» avtomobili berildi. Mustaqillik yillarida o'nlab hujjatli filmlar yaratildi. «O'zbekiston bahorlari», «Ulkan odim», «Ular Germaniyada o'qigan edilar», «O'zbekiston qahramonlari», «Umid qaldirg'ochi», «Istiqlol fidoyilari» va boshqalar shular jumlasidandir. 4 Musiqa san’ati. Mustaqillik yillarida musiqa san’atida tub burilish asliga qaytish, an’anaviy ohanglardan bahramandlik va ta’sirlanishda namoyon bo‘ldi. Buning uchun eng avvalo, xalqqa yaqinlashish, el orasida yurish , eng noyob xalq iste’dodlarini izlab topish zarur edi. Shu maqsadda 1992-yili bir qancha ko‘rik-tanlovlar o‘tkazildi. Jumladan, Toshkent shahrida mart oyida milliy soz ijrochilarining «Asrlarga tengdosh navolar», aprel oyida mashhur san’atkorlar asarlari ijrochilarining «Boqiy ovozlar», Xorazm viloyatida may oyida folklor jamoalarining, iyun oyida Qo‘qon shahrida askiya, qiziqchi va masxarabozlarning va avgust oyida Toshkent shahrida lapar, yalla ijrochilarining ko‘rik-tanlovlari tashkil etildi. Ular bir necha o‘nlab iste’dodlarni kashf qildi. Bu kabi tadbirlar, festivallar o‘tkazilishi an’anaga aylanib, xalqaro miqyosda nomoddiy madaniy merosni asrash yuzasidan olib borilayotgan harakatlar bilan uyg‘unlashib ketdi. Mustaqillik davrida professional musiqa va raqsni rivojlantirish ishlariga ham e’tibor qaratildi. 1996-yil «O‘zbeknavo» gastrol- konsert birlashmasi tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni bilan 1997-yil Mukarrama Turg‘unboyeva nomidagi «O‘zbekraqs» milliy raqs birlashmasi hamda Toshkent davlat milliy raqs va xoreografiya oliy maktabi tuzildi. Prezidentning 2001-yil «O‘zbeknavo» estrada birlashmasi, Milliy estrada san’atini rivojlantirish va muvofiqlashtirish Kengashi ish boshladi. Istiqlol davrida tamomila yangi ko‘rik-tanlovlar, festivallar yuzaga keldi. 1995-yilda Vazirlar Mahkamasi «O‘zbekiston – Vatanim manim» mavzuida ko‘rik-tanlov o‘tkazish yuzasidan qaror qabul qildi. 1996-yil mart oyidan o‘tkazilib kelinayotgan «O‘zbekiston – Vatanim manim» mavzuidagi ko‘rik-tanlovi mustaqillikni, Vatanni anglash , uni ulug‘lash yo‘lidagi muhim qadam bo‘ldi. Shuning uchun ham 1996- yil 27-avgust kuni maxsus farmon qabul qilindi. Unda har yili avgust oyining uchinchi yakshanbasi, «O‘zbekiston – Vatanim manim» qo‘shiq bayrami kuni deb e’lon qilindi. Tanlov mustaqillikni madh etuvchi yuzlab qo‘shiqlar yaratilishiga turtki bo‘ldi. Vazirlar Mahkamasining 1997-yildagi qarori bilan har ikki yilda bir 5 marotaba Samarqand shahrida «Sharq taronalari» xalqaro musiqa festivali o‘tkazila boshlandi. Birinchi festivalda dunyoning 31 mamlakatidan vakillar ishtirok etishdi. Festivalning hudud qamrovi ham tobora kengayib bormoqda. 2015- yili X festivalda 66 mamlakatdan vakillar qatnashdi. YUNESKO tomonidan yuritiladigan insoniyatning nomoddiy madaniy merosi ro‘yxatidan Shashmaqom (2008), Boysun madaniy muhiti (2008), Navro‘z (2009), Katta ashula (2009), Askiya (2014) o‘rin oldi. 2017-yilda Prezident qarori bilan O‘zbek milliy maqom san‘ati markazi tashkil etildi. 2018-yildan boshlab Shahrisabz shahrida har ikki yilda bir marta Xalqaro maqom san’ati festivalini o‘tkazish belgilandi. 1998-yili mamlakatimizda birinchi marta simfonik musiqa festivali o‘tkazildi. Mazkur festivalda dunyoning 20 ga yaqin mamlakatlaridan ijrochilar ishtirok etishdi. Mustaqillik yillari musiqa san’atini akademik, an’anaviy va zamonaviy yo‘nalishlarida rivojlanishiga zarur shart-sharoitlar yaratish qatorida ta’limiga ham e’tibor berildi. 2002-yilda Toshkent davlat konservatoriyasi O‘zbekiston davlat konservatoriyasiga aylantirildi. Konservatoriyaning yangi binosi qurildi. Prezidentning qarori bilan qabul qilingan Bolalar musiqa va san’at maktablarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va ularning faoliyatini yanada yaxshilash bo‘yicha davlat dasturi ham muhim o‘rin tutib, 106 uning doirasida 2009–2014-yillarda hududlarda 278 ta musiqa va san’at maktabi foydalanishga topshirildi, ular 30 mingdan ortiq yangi musiqa asboblari, 61 ming nusxada o‘quv qo‘llanma, milliy va jahon musiqasi notalari bilan ta’minlandi. «Nihol», «Zulfiya» nomidagi davlat mukofotlari ta’sis etilishi, «Kamalak yulduzlari» respublika bolalar ijodiyoti festivali, «Sozlar navosi» yosh musiqa ijrochilar va boshqa ko‘rik-tanlovlar o‘tkazib kelinayotgani yangi iste’dodlarni ro‘yobga chiqarish va qo‘llabquvvatlash maqsadlariga xizmat qiladi. Sharq Taronalari. O’zbekiston Respublikasining Prezidenti uchun behisob hurmat va e’tiborga molik inson Islom Abdug’aniyevich Karimovning tashabbusi bilan hamisha 6 navqiron, go’zal Samarqand shahrida - Registon maydonida olamshumul musiqa bayramini har ikki yilda bir marta o’tkazish xalqaro hamkorlik masalalarida zaruriy voqyeylikka aylandi desam mubolag’a bo’lmaydi. «Sharq taronalari» Xalqaro musiqa festivali kunlari o’tkazilayotgan konsertlar, ilmiy-ijodiy uchrashuvlar, anjumanlar va tanlovlar turli davlatlardan kelgan musiqashunos olimlar uchun boy va samarali muloqotga aylandi. O’zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov xalqimizning ma’naviyati, madaniyati, haqiqiy tarixi, milliy qadriyatlari qayta tiklashi va ularni zamonaviy ruh bilan boyitib borishini jamiyatimizni yangilash hamda taraqqiy ettirishdagi muhim omil, deb baholadilar. Mamlakatimizda madaniyat sohasidagi hamkorlikka hamisha katta e’tibor beriladi. Binobarin har qanday madaniyat jumladan musiqa boshqa davlat va mamlakatlar madaniy merosi bilan bog’lanmay turib rivojlana olmaydi. Respublikamiz Birinchi Prezidenti I.A.Karimov «Sharq taronalari» Xalqaro musiqiy festivalini o’tkazish tashabbusi bilan chiqqani ham bejiz emas. Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan Yunesko va xalqaro musiqiy kengash ishtirokida o’tkaziladigan bu festival Sharq xalqlari uchun haqiqiy musiqa bayramidir. Bizning mamlakatimizda o’tkazilayotgan bu san’at bayrami ham bir inson qalbida ko’tarinkilik va mag’rurlik hislarini uyg’otadi. «Sharq taronalari» boy madaniyatli xalqimizning qadriyatlari, buyuk o’tmishi va porloq kelajagining rangin ohanglari, sadolari bo’lib qalbimizda muhrlanib qoladi. Dunyoningko’ngligasen berdihayot, Ruhingdan Ona-sharq yaraldi bayot, Kuylamoq shavqida mohir o ‘zingsan, Hofizo’zingdirsan, shoir o’zingsan. «Sharq taronalari» - Xalqaro musiqa festivali mustaqil Vatanimizning jahon uzra taratayotgan erk va ozodlik navolaridir. Erkin va farovon hayot, fayz-tarovat va go’zal navolar og’ushida boshlanib, bir hafta davomida mavj urajak anjuman, mamlakatimiz - qadim Samarqandimiz hayotida o’chmas iz qoldiradi. Festival jarayonida xalqimizning turmushi, urf-odatlari, an’ana va marosimlari namoyish etiladi. Eng muhim mehmonlar mustaqil O’zbekistonimizda amalga 7 oshirilayotgan buyuk o’zgarishlar bilan tanishadilar. Xalqimizning o’tmishi, yuksak madaniyati, boy ma’naviyati, urf-odatlari, an’ana va marosimlaridan voqif bo’ladilar. Sharq xalqlarining betakror milliy musiqasi va qo’shiqlarini keng miqyosda targ’ib etish, milliy an’analarni saqlash, yosh avlodda san’atga bo’lgan muhabbatni tarbiyalash, xalqlar o’rtasidagi do’stlikni mustahkamlash hamda ijodiy hamkorlik va madaniy-ma’naviy aloqalar doirasini kengaytirish - «Sharq taronalari» festivalining asosiy maqsadidir. Go’zal Samarqandimizda har ikki yilda o’tkazilib kelinayotgan bu anjuman dunyo xalqlarining san’atlarini, turli millat vakillarini musiqiy ohanglar vositalari bilan birlashtirdi. Chunki bu festivalda jahonning ko’plab mamlakatlaridan san’at namoyondalari, mashhur xonanda va sozandalar qatnashadilar. Bu kabi tadbirlarda san’atkorlarning o’zaro tajriba almashuvlari uchun keng imkoniyatlar tug’iladi. Har bir ijrochi, ijodkor uchun festival o’zgacha alohidalik kasb etgan. Festival konsertlarida yangragan rango-rang sharq kuy-qo’shiqlaridagi nolalar har bir tinglovchining qalbiga birday yetib boradi. Bu nolayu ohanglar goh shiddatkor jo’shqin tezkor bo’lsa, goh g’amgin, sokin, o’ychandir. Tinglovchi qalbining tub - tubiga yetib borib odamlar dilini poklab ularni ruhan yuksaltiradi. Rang-barang sharq musiqiy guldastasi ichida o’zbek ijrochiligini maktabi alohida o’rin tutadi. Festival dunyo madaniyatiga ma’naviy ozuqa berib, umumbashariy qadriyatlarga munosib hissa qo’shayotir. Jahon jamoatchiligi qalbidan munosib joy olgan ushbu Xalqaro anjuman yangi tashabbuslarga ya’ni, dunyo miqyosida sharq musiqasiga bag’ishlangan ko’plab anjumanlarning tashkil etilishiga ham turtki bo’lmoqda. Uning Yunesko boshchiligida o’tkazilayotganligi fikrimizning yaqqol dalilidir. Ushbu festivalning har safar milliy musiqa san’atimizning muayyan yo’nalishiga bag’ishlanishi unga yanada jozibadorlik, o’ziga xoslik bahsh etadi. Ma’lumki, inson hech qachon kuy, qo’shiqsiz yashay olmaydi. U tug’ilganimizdanoq jonga tutash bir umr hayotimizga sherik bizga hamroh yaxshilik, tinchlik, do’stlik elchilari, jangchilari sifatida yo’llarni yo’llarga, ellarni 8 ellarga, dillarni dillarga bog’laydi, elu-elatlarni tinchlik, totuvlik va birodarlikka chorlaydi. Mana shunday ijobiy fazilatlarga yetaklovchi, chorlovchi bunday katta imkoniyat xalqaro tanlov dunyo sivilatsiyasini asosiy markazlaridan sanalgan Samarqand shahrida o’tkazilishi barcha O’zbekistonliklarning qalbida g’urur fahrini soladi. Samarqand - jahonshumul musiqiy anjumanlar markazi. Samarqand - dunyo tanilgan shahar. Uning bag’rida ne-ne olimu donishmandlar, shoiru shuarolar, musiqashunos-rassom va arboblari yetishib chiqqan, ijod qilgan. Asrlar osha sayqal shaharda badiiy an’analar, musiqa san’ati saqlanib rivojlanib kelgan. Xususan shaharning o’ziga xos musiqa san’atini maqomlar, marosim qo’shiqlari, asbobli kuylar, dostonlar, qarsak va ashula bezab turgan. Ularni xalq orasidan yetishib chiqqan musiqachilar, qo’shiqchilar, hofizlar va baxshi-shoirlar ijro etishgan. Abduqodir Marog’iy, Abdurahmon Jomiy kabi bastakor, olim- nazariyachilar, shuningdek, qo’shiqchi va bastakor Hoji Abdulaziz Abdurasulov xalq baxshilari Ergash Jumanbulbul o’g’li, Fozil Yo’ldosh o’g’li, Po’lkan shoir, Islom Shoirlar bu borada Samarqand obro’siga obro’ qo’shganlar. 1997 yildan buyon Samarqand shahrida «Sharq taronalari» xalqaro musiqa festivali o’tkazilishi barobarida yana jahon hamjamiyati diqqat-e’tiborini o’ziga tortdi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov tashabbusi bilan Samarqand yuragida - Registon maydonida olamshumul musiqa bayramini o’tkazish xalqaro hamkorlik masalalarida zarur madaniy voqelikka aylandi. Festival doirasida turli xalqlar ijrochilari, musiqa sohasi ijodkorlari, shuningdek olimlar o’rtasida ijodiy aloqalar o’rnatish imkonini bergani diqqatga sazovordir. Qolaversa, bu tadbir turli qit’alarda bir vaqtda bo’lib o’tayotgan musiqiy jarayonlarni muvofiqlashtirish imkonini ham berdi. Jahonning 60-ga yaqin 9 mamlakatlari, jumladan, Amerika, Yevropa, Osiyo va Afrika davlatlari musiqashunoslari va qo’shiqchilarining ishtiroki festivalning ahamiyatini yanada oshirishga shubha yo’q. «Sharq taronalari» xalqaro musiqa festivali kunlarida o’tkazilayotgan konsertlar, ijodiy uchrashuvlar, anjumanlar va tanlovlar turli davlatlardan kelgan musiqashunoslar uchun boy va samarali muloqotlarga aylanmoqda. «Sharq taronalari» musiqiy festivalining O’zbekistonda, aynan Samarqandda o’tkazilishiga asos bor deyiladi Prezidentimizning tabrik so’zida, - chunki, Samarqand jahon sivilizatsiyasi beshiklaridan biri hisoblanadi. Turli davrlarda Amir Temur, Imom Buxoriy, Mirzo Ulug’bek, Xo’ja Axrori - Vali, Qozizoda Rumiy, Sharofiddin Ali Yazdiy, Davlatshoh Samarqandiy, Nizomiy Ganjaviy, Alisher Navoiy, Abduraxmon Jomiy, Abdurazzoq Samarqandiy va boshqa o’nlab, yuzlab ulug’ insonlar bu yerda yashaganlar, bo’lganlar, davlatni boshqarganlar va ijod qilganlar. Samarqand asrlar osha turli xalq va madaniyat vakillarini tutashtiruvchi qo’rg’on vazifasini o’tagan. «Sharq taronalari» festivalini o’tkazishdan maqsad Sharq xalqlarining takrorlanmas milliy kuy va qo’shiqlarini keng ommaga yetkazish, yosh avlodni san’atga, ayniqsa musiqaga mehr qo’yib tarbiyalashdek ezgu an’analarni asrash, do’stlikni va xalqlar o’rtasidagi ijodiy hamkorlikni mustahkamlash, ularni madaniy aloqalar doirasida kengaytirishdir. Songgi yillar davomida Respublikamizda madaniy aloqalar doirasida hamkorlikka katta ahamiyat berilmoqda. Zero, musiqiy madaniyat boshqa davlat va xalqlarning madaniy merosi aralashuvisiz rivojlana olmaydi. «Sharq taronalari» festivalining ikki yilda bir marta - avgust oyi oxirida o’tkazilishi, musiqiy ijodiyot doirasidagi erishilgan yutuqlarning keng almashuviga hamda o’zbek (Sharq) an’anaviy musiqasi bilan tanushuviga ko’mak beradi. Shu bilan birga, u zamonaviy jahon musiqa madaniyatining yangi yutuqlarini namoyish etadi. Festival ish tartibi uch yo’nalishdagi ijro tanlovi va konsertlarni ichiga oladi. Jumladan, xalq, an’anaviy qo’shiqchilik (milliy qo’shiqlarni eng yaxshi ijrosi 10 tanlovi): an’anaviy milliy musiqa (milliy Sharq an’analarini badiiy mujassamlashtirish) kabi tanlovlar o’tkaziladi. Sharq musiqa ijrochilari festivali sifatida tashkil etilgan ushbu anjuman endilikda barcha qit’a musiqa san’ati ustalarini birlashtiradi. Darvoqea, festival doirasida «Milliy qo’shiqlarning eng yaxshi ijrochisi» tanlovi ham o’tkazilmoqda. Qatnashchilar o’z milliy musiqa san’ati ijodiyotidan eng saralarini namoyish etishadi. Tanlov qatnashchilari ijrosini xalqaro hakamlar baholaydi. Birinchi va ikkinchi bor o’tkazilgan festivalga Tokio universiteti professori Xoruma Koshiba (Yaponiya), uchinchi festivalga Seul universiteti professori yangisida Koreya musiqa akademiyasi prezidenti va shunga o’xshash chet davlatlar vakillari, hakamlar hay’ati a’zoligiga Yevropa, Osiyo va Amerika musiqa madaniyati vakillari ham taklif etilmoqda. Hozirgi qo’shiqchilik san’ati o’zida turli ijodiy yo’nalishlar va uslublarni, jumladan, xalq qo’shiqlari, an’anaviy vocal janri, bastakorlik va kompozitorlik usulida qo’shiq yaratish, zamonaviy Estrada qo’shiqlari (jaz, pop va rok) ni o’zi ichiga olgan. Bular barchasi dunyo xalqlari o’rtasida o’zaro madaniy almashinuvlarni vujudga keltiradi. Festival yakuniga ko’ra tashkilotchilar sahnada ijro etilgan eng yaxshi asarlarni o’zida mujassam etgan SD disk chiqarishi ko’zda tutilgan. Olti asr burun buyuk Amir Temur Samarqandni dunyoning eng go’zal shaharlaridan biriga aylantirib, poytaxt qilgandi, uzoq safarlardan u nafaqat moddiy boylik, balki bebaho boyliklar-kitoblar, san’at asarlari hamda me’moru muhandislarni olib kelgan. Binobarin, ustalar mahalliy hunarmandlar bilan hamkorlikda betakror me’morchilik maktabini yaratgan. Amir Temur o’z davlatida yaratuvchilik bilan dong taratdi. U rassomlar va shoirlar, olimlar hamda donishmandlarga alohida e’tibor qaratdi. Bu an’anani uning nabirasi Mirzo Ulug’bek ham davom ettiradi. Bugungi Samarqand zamonaviy bir maromda rivojlanib Respublikamizning ikkinchi shahriga aylandi. 11 1997 yil Registon maydonida O’zbekistonning taniqli san’atkorlari ijrosida madhiya jarangladi - bu «Sharq taronalari» xalqaro musiqa festivalining ochilishidan darak bergandi. Madhiya musiqasining muallifi, asli Samarqandlik bo’lgan kompozitor Dilorom Omonullayevadir. Mustaqillikka erishgach, O’zbekiston o’z kuch va imkoniyatlari bilan ma’naviy boyliklarni yanada rivojlantirish uchun harakat qilmoqda. O’tmish buyuk keljakni ko’rinmas rishtalar bilan bog’ladi. Unutilgan madaniyatimiz sarchashmalari - ulug’ olimlar, faylasuflar, donishmandlar nomlarini abadiylashtirish natijasida tarixiy ildizlar qayta tug’iladi. Ma’rifiy, madaniy an’analar qaror topadi. Musiqa va qo’shiq - dunyoda tarjimasiz yagona san’at. Turli millat vakillari unnig vositasida bir-birlariga qalb izhorini ifoda etishadi. Samarqandga tashrif buyurgan san’atkorlar, festival mehmonlari bu aqidaning hayotiy ekanligiga yana bir bor ishonch hosil qilindi. O’tgan davr mobaynida festival xalqaro hamjamiyatda katta obro’, nufuzga ega bo’ldi. Zero, u orqali har bir millat va mamlakat o’z san’atini namoyish etmoqda. Festival xalqlar o’rtasida milliy san’at durdonalarini targ’ib etish vositasiga aylandi. Musiqa san’atining necha ming yillar davomida odamlar qalbiga yuksak va beg’ubor tuyg’ularni jo etib kelayotgani, bu yorug’ olamni yanada munavvar etib ko’rsatuvchi ilohiy mo’jizaliligini barchamiz anglaganmiz. Milliy musiqamizni targ’ib qilish sohasida erishgan yutuqlarni namoyish etish, san’at olami yangiliklaridan jahon musiqa ixlosmandlarini bohabar qilish maqsadida o’tkazilib kelayotgan ushbu festivalning nufuzi yil sayin ortib borayotir. Xalqaro madaniyat olamida katta yangilik bo’ladigan bu tadbirning Samarqandda o’tkazilayotgani tilaklar va maqsadlar mushtarakligidan dalolatdir. San’atsevar Sharq xalqlari azal-azaldan eng ezgu umidlar bilan shu ko’hna zaminga intilib kelganlar. Samarqand tuprog’i ko’plab xalqaro simpozium, konferensiya va festivallarning guvohi bo’lgan. «Sharq taronalari»dek go’zal va nufuzli anjumanning dunyoda muqaddas sanalgan 5ta shaharlaridan biri bo’lgan qadim Samarqandimizda o’tkazilishi bejis 12 emas. Chunki o’zining rang-barang o’tmishi va madaniyatiga ega bo’lgan Samarqand musiqa san’atining teran ildizlari uzoq asrlar qa’riga borib tutashadi. Qadimiy Sug’diyonaning musiqa san’ati chuqur ildizlarga ega ekanligini o’sha davrlarda bu yerga tashrif buyurgan sayyohlar, elchilar ham ta’kidlab o’tdilar. Masalan, VII asrlarda Samarqandga tashrif buyukrgan budda monaxi o’z xotiralarida «Bu shaharning xalqi kuy-qo’shiq va sayillarni sevadi, ularning har xil musiqa asboblari bordir» deb yozgan edi. Sug’diyonaning yuksak musiqa san’ati VII-VIII asrlarda bu yerga kelgan arablarga ham yoqib qolgan. Arablar Sug’dlarning ko’pgina musiqa asboblarini o’zlashtirib olganlar. O’rta asrlarda Yevropa xalqlari orasida juda mashhur bo’lgan Lyutnya nomli musiqa asbobining vatani ham aynan Sug’diyona - Samarqand ekanligini dunyo olimlari tan olgan. Sug’diyonada mashhur bo’lgan cholg’u asboblarining shohind dastlab arab mamlakatlariga o’tdi, so’ngra arablar orqali Yevropaga tarqalib Lyutnya nomi bilan mashhur bo’lib ketdi. Xitoylik olimlarning fikrlaricha hozirgi Xitoydagi ayrim musiqa asboblari Sug’diyonadan borib qolgan va Xitoyliklar tomonidan shu darajada qabul qilinganki, bu asboblari Xitoyliklar uchun keltirilganligiga ko’plchilik ishonmaydi ham. O’tmishni unutgan xalqning kelajagi bo’lmaydi. O’zbek xalqining esa o’tmish madaniyati boy. Mustaqillik sharofati bilan bu umrboqiy qo’shiqlar, qadriyatlarimiz xalqimizga qaytdi. Yanada e’zozlanib, sayqallanib borayotir. Folklor qo’shiqlarimiz ham ana shunday ardoqli qadim san’atlarimizdan biridir. «Sharq taronalari» IV Xalqaro musiqa festivali munosabati bilan Akmal Ikromov nomidagi O’zbekiston xalqlari madaniyati tarixi muzeyida o’zbek musiqa san’ati ko’rgazmasi tashkil etildi. O’zbek musiqa san’ati va cholg’u asboblari o’zining boy o’tmishi va tarixiga ega - deydi muzey direktori No’mon Mahmudov - ko’rgazmani tashkil etishdan ko’zlangan asosiy maqsad ham san’atimiz tarixi bilan festival mehmonlarini tanishtirishdan iborat. Ko’rgazmada O’zbekistonlik ustalar tomonidan yasalgan 13 nay, rubob, dutor, g’ijjak, qo’biz singari musiqa asboblari namoyish etiladi. Bundan tashqari ko’rgazmadi XX asrning 30-40 yillarida mashhur hofizlar domla Halim Ibodov, Gabriel Mullaqandov tomonidan mahorat bilan ijro etilgan o’zbek mumtoz qo’shiqlarining magnit tasmasi qo’yiladi. Shuningdek, Samarqandda bo’lib o’tgan barcha musiqa festivallari tarixi aks etgan fotosuratlar, dasturlar namoyish etildi. Qisqacha aytganda ko’rgazmada o’zbek xalqi ma’naviy merosining barcha qirralari aks etgan. Bu ko’rgazma vaqtida bu yerga tashrif buyurgan barcha dunyo vakillari bizning ma’naviy merosimizdan bahramand bo’ldilar. Kundan-kunga rivojlanib, gurkirab borayotgan mustaqil O’zbekistonimiz qadim Samarqandimizda bo’lib o’tadigan ushbu «Sharq taronalari» Xalqaro musiqiy festivali o’zbek madaniyati, milliy urf-odatlari, ma’naviy qadriyatlarini dunyo xalqlariga namoyish etishda keng imkoniyatlar yaratadi. Bir necha ming yillik tarixga ega bo’lgan musiqa san’atimizni yanada yuksak cho’qqilarga ko’tarilishiga yangicha zamonaviy ohanglar bilan boyitishga xizmat qiladi. Shunday musiqiy anjumanning boshqa mamlakatda emas, faqatgina bizning mamlakatimizda go’zal va hamisha navqiron Samarqandimizda bo’lib o’tishi g’urur bilan ta’kidlamog’imiz joizdir. «Sharq taronalari» IV Xalqaro musiqa festivaliga tashrif buyurgan Avstriyalik Norimon Hujjati o’zining Samarqand to’g’risidagi taassurotlarida shunday degan edi: - Men Eronda tug’ilib o’sganim uchun Markaziy Osiyo, xususan, Samarqand qalbimga nihoyatda yaqindir. Mening nazarimda, bugungi O’zbekiston bokira va butunlay yangi bir dunyo. Samarqandning havosi toza, odamlari samimiy, to’g’riso’z. Tabiati esa nihoyatda so’lim. Bu menga yaxshi ta’sir qildi, ko’nglim yayradi. Menga qolsa, jon deb Samarqandda yashagan bo’lardim. Meni umuman olganda, O’zbekistonda yashayotgan turfa xalqlarning totuvligi, o’zaro inoqligi hayratga soldi. Bundan dunyoning turli burchaklaridagi boshqa xalqlar ibrat olsa arziydi. Men bu jihatlarning festival kunlari yaqqol namoyon bo’layotganini ko’rib quvondi. 14 «Sharq taronalari» IV Xalqaro musiqa festivali hakamlar hay’ati a’zosi Oqoyi Murtazo Varinshoh ham Samarqand to’g’risida shunday fikrlar bildirgan edi - «Ushbu festivalning qadim va navqiron Samarqand shahrida o’tkazilayotganidan mamnunman. Men ko’plab xalqaro festivallarda ishtirok etganman, yer yuzining gavhari bo’lgan Samarqandning yuragida joylashgan Registon maydonida o’tkazilayotgan ushbu festival juda jozibalidir». Do’stlikni, inoqlikni, millatlararo totuvlikni behad qadrlaydigan jojajon O’zbekistonimizning har bir fuqarosi qalbida o’zga millat vakillari aytgan ushbu fikrlar g’ururlanish, faxrlanish tuyg’ularini vujudga keltiradi. Darhaqiqat, biz yoshlar ayniqsa shunday go’zal, maqtovga arzigulik serquyosh Vatanda yashayotganimizdan, shunday mamlakatning farzandi ekanligimizni yuksak iroda, faxr bilan ta’kidlamog’imiz, xalqimizning urf-odatlari, ma’naviy merosini asrab- avaylamog’imiz lozim. «Sharq taronalari» xalqaro musiqa festivali ana shu baynalmilal ruhiyatning yorqin namoyishidir va mamlakatimizning ulkan salohiyati, xalqimizning boy ma’naviyati va san’atga dunyo xalqlarining, xususan, san’at ahlida yuksak ehtirom ifodasidir. Janubiy Koreya Respublikasi musiqa akademiyasi prezidenti jano Kim Shin Van: «Samarqand - dunyoning yulduzsifat shaharlaridan biri, ta’bir joiz bo’lsa, ularning eng yorqini va nurafshonidir. Tarixdan yaxshi bilamiz, bu shahar ma ‘rifat, madaniyat va ezgulik beshigi sifatida ham ma’lum va mashhurdir. Mumtoz san’at bayrami aynan shu maskan, Registon majmuasida o’tkazilmoqda. Ezgulik qo’shiqchilik mahorati tanloviga bu qadar katta e’tibor berayotgan O’zbekiston xalqi va uning yurtboshisi I.A.Karimov janobi oliylariga cheksiz hurmatimni bildiraman» - deb Samarqand to’g’risida o’z fikrlarini bildirgan edi. 15 Ushbu «Sharq taronalari» festivalining o’tkazilishi musiqiy madaniyatimizni rivojlantirishda juda muhim o’rin tutadi. Ushbu festivalni Samarqand shahrida o’tkazilishi nur ustiga a’lo nurdir. «Sharq taronalari» musiqiy festivalining aynan Samarqandda bo’lib o’tayotgani har bir tinglovchi ishtirokida har bir tomoshabin uchun taqdirning sovg’asidir. Mazkur qadimiy shaharning betakror ko’rinishi uning arxitektura yodgorliklari buyuk bir tarixning guvog’i o’laroq - musiqani nozik qabul qilish, uning manbalarini chuqur anglab yetish, inson qalbini yashovchanlik bilan boyitish kabi hislarni uyg’otuvchi o’ziga xos ruh bag’ishlaydi. Ko’hna tariximizdagi ne-ne buyuk va unutilmas voqealarning guvohi bo’lmish bu muazzam shaharda bo’lib o’tadigan ushbu san’at anjumani millatlar va insonlar qalbiga azaldan yashab kelayotgan ezgulik va nafosatga intilish tuyg’usini, bugungi kunda turli xalqlar sivilizatsiyalari o’rtasida o’zaro muloqot, hamkorlikka bo’lgan ehtiyojning nechog’lik katta ekanini yaqqol namoyon etib turadi. Samarqandning musaffo osmoni, moviy gumbazlari ostida o’tadigan ushbu nafosat bayram san’atni teran tushunadigan, san’atkorni yuksak qadrlaydigan xalqimiz vakillari bilan bo’ladigan muloqotlar, uchrashuv va suhbatlar insonlarda o’chmas taassurot qoldiradi. Darhaqiqat, Samarqand shahri - O’zbekiston yuragi deya e’tirof etilishi bejiz emas. Shuningdek, Samarqand shahonshumul musiqiy anjumanlar markazi deb ham ta’kidlanadi. Hammamizga ma’lumki, Samarqand azaldan ilm, fan, madaniyat markazi sifatida butun dunyoga shuhrat qozongan va bugungi kunda ham shuhrati keng qanot yechib kelmoqda. Hurmatli Prezidentimiz Islom Karimov tashabbuslari bilan 1997, 1999, 2001, 2003, 2005, 2007, 2009,2011,2013, va 2015-yillarda 10 marotaba o’tkazildi. «Sharq taronalari» musiqiy festivali, 1978, 1981, 1984, 1987-yillar davomida «Uzoq va Yaqin Sharq xalq og’zaki ijodiyoti va zamonaviylik» mavzularida xalqaro simpoziumlar Samarqandimizni yana ham butun dunyoga dog’ini taratgan va bu an’analar hozirgacha davom etib kelmoqda. 16 Xalqimiz tomonidan yaratilgan xalq musiqiy ijodiyotini Samarqandliklar XX asr II-yarmisida laparchi Qurbonxon va undan keyin Hoji Abdul Aziz Abdurasulov, Gavriyel Mullaqandov, Hoji Tamtam, Tolmasovlar avlodlari, Sharifjon Akramovlar davom ettirib bu tabarruk ustozlarning musiqiy san’atlarini hozirda ko’zga ko’ringan san’atkorlar ijro etib butun dunyo tinglovchilariga va xalqimiz e’tiboriga havola etmoqdalar. Jahon shumul anjumanlarda ubu ustozlarimizning ijodini yuqori saviyada anjuman ishtirokchilariga ijro etadilar. Bularning musiqiy ijodiyotini namoyish etibgina qolmasdan ma’naviy merosimizni rivojlantirishda ham hissa qo’shadilar va ma’naviy merosimiz durdonalari bilan butun dunyo ahlini tanitadilar. Abadiy go’zallikka chulg’angan ko’hna va hamisha navqiron Samarqandga bayramlar yarashadi. Xalqaro musiqiy anjumanlarning tashkil etilishi va uning o’smir - yoshlar tarbiyasida tutgan o’rni. O’zbek xalqi qadimdan o’zining boy musiqiy merosi, ma’naviy qadriyatlariga ega bo’lib kelgan. Bu bisot turli yo’nalish va janrlarda allomalarimiz yaratgan musiqiy risolalar, qo’lyozmalar, yaratilgan cholg’u asboblari, qo’shiq, kuy, baxshichilik, usta shogirdlik an’analari, to’y marosimlari, turli an’anaviy yig’inlar, bayramlar, sayillar va boshqa elning yaxshi-yomon kunlarida kuylanadigan ashulalari chalinadigan cholg’u kuylari tarzida o’z ifodasini topagan. Bu qadriyatlarni xalqimizning hozirgi kundagi avlodiga yetkazish, uning ongiga singdirish, uning ma’naviy ehtiyojiga aylantirish, ularni bu yo’nalishda ma’naviy kamolotga erishtirish uchun bir qancha festivallar, anjumanlar, simpoziumlar, konferensiyalar, tanlovlar o’tkazilib kelinmoqda. Shunday festivallardan biri «Sharq taronalari» musiqa festivalidir. 17 «Sharq taronalari» nafaqat o’zbek milliy musiqa madaniyatimizni, balki butun dunyo musiqa madaniyatini rivojlantirish yo’lida xizmat qiladi. Chunki «Sharq taronalari» festivalida butun dunyo musiqa merosining durdona asarlari kuylanadi. Musiqa ming yillar mobaynida insonlar qalbini ezgulikka chorlab kelmoqda. U jahon madaniyatini boyitib, umuminsoniy qadriyatlar xazinasiga munosib hissa qo’shadi. «Sharq taronalari» xalqaro musiqa festival ajoyib qo’shiq namunalarini namoyish etib, yosh avlodga xalq musiqasiga bo’lgan muhabbatni tarbiyalashga xalqlar o’rtasidagi madaniy va ma’rifiy aloqalarni, mushtaraklikni mustahkamlash va kengayishiga olib keladi. Musiqa eng ta’sirli va eng ommaviy ozuqa vositasidir. Musiqa ayniqsa, o’smir yoshlarda vatanparvarlik hissini, mardlik, qat’iylik, mehribonlik, insonparvarlik singari ma’naviy sifatlarni shakllantirishda ta’sirchan vosita bo’lib xizmat qiladi. Yorqin jozibador hamda chuqur mazmunga ega bo’lgan kuy va qo’shiqlar yoshlarda ona-Vatanga muhabbat, mehr-oqibat va mehnatni sevish kabi ajoyib fazilatlarni tarbiyalashda yordam beradi. Xalqaro musiqiy anjumanlarni tashkil etish va o’tkazish yoshlar tarbiyasida alohida ahamiyatga ega. Chunki, ko’pgina o’smir-yoshlar jahon xalqlari musiqalariga qiziqishadi. Ushbu «Sharq taronalari» musiqiy anjumanida esa faqat milliy musiqalar ijro etiladi. Festivalning musiqalarini tinglagan o’smir-yoshlar jahon xalqlarining milliy musiqalari bilan tanishadilar. Festivalda rang-barang yo’llarda ijro etilgan kuy-qo’shiqlar yangraydi. Xitoy, Hindiston, Eron, Indoneziya, Turkiya, Isroil, Bangladesh, Malayziya, Pokiston, Misr, Koreya Respublikasi, Mongoliya, Vetnam hamda yaqin qo’shnilarimiz Qozog’iston, Qirg’iziston, Turkmaniston, Tojikiston, Ozarbayjon va boshqa xalqlarning qo’shiqlari, ular bilan bir qatorda turli xalqlarning ajoyib milliy liboslari va milliy cholg’u asboblari namoyish etiladi. «Sharq taronalari» festivali bizga shuning uchun ham qadrliki, unda faqat milliy qo’shiqlar jonli ovozda ijro etiladi. O’smir-yoshlar esa jahon xalqlarining milliy madaniyatidan voqif bo’ladilar. Shu bilan birga o’z milliy madaniyatimizni e’zozlashni, qadrlashni o’rganadilar. «Sharq taronalari» kabi xalqaro festivallar 18 o’smir-yoshlarimiz qalbida Vatanga bo’lgan muhabbat, sadoqat, vatanparvarlik kabi his-tuyg’ularni milliy ma’naviyatimizga bo’lgan hurmatni oshiradi. Chunki biz dunyo xalqlariga o’zbek milliy madaniyatimiz, urf-odatlarimiz, mehmondo’stligimiz, o’zligimizni namoyish etamiz. Zero, Prezidentimiz I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek: «Yangi asr, yangi ming yillikka asrab-avaylab olib o’tilgan noyob boylik - insoniyat tafakkurining buyuk mo’jizasi bo’lgan «Sharq musiqiy merosi odamlar qalbida ezgulik, birodarlik, mehr-shavqat tuyg’ularini kamol toptirishga xizmat qilishi shubhasiz». Yurtboshimiz asos solgan har ikki yilda bir marta bo’lib o’tayotgan mashhur festival ulkan ulug’ bir maqsad yo’lida xizmat qilayotir. Birinchidan, o’zbek mumtoz musiqa madaniyatini jahonga tanitmoqda. Ayni paytda ega dunyo musiqa madaniyati bilan xalqimizni oshno etmoqda. Shuning uchun ham Yunesko bu anjumanni o’z rahnamoligiga olgan. Bugun xalqaro hamjamiyatga festivalning o’z o’rni bor. U xalqaro munosabatlarda birodarlik va do’stlikni targ’ib etuvchi vositadir. Yosh musiqashunos Iroda G’aniyeva: «Musiqa, avvalo, xalqlarni birlashtiradi. Qolaversa, mana shunday ajoyib anjumanlar tufayli yoshlarning milliy san’atimizga bo’lgan mehru-e’tibori yanada oshadi», deya musiqa san’atining inson kamolotiga tutgan roli haqida fikr bildirgan edi. Darhaqiqat, musiqa o’smir-yoshlar tarbiyasida muhim o’rin tutadi. Musiqaning milliyligi millatning ruhi ichki dunyosining aks etganligi nur ustiga a’lo nurdir. 2003 yilda bo’lib o’tgan «Sharq taronalari» IV xalqaro musiqa anjumanida sahnaga Olmoniyalik mehmonlar chiqib kelishdi. Dastlab o’zbek xalq kuyi yangradi. Daniel Mitxen rubobda bu kuyni shunday qiyomiga yetkazib chaldiki, beixtiyor o’ylanib qoladi kishi: xorijliklar bizning milliy qo’shiqlarimizni, kuylarimizni o’rganib, uni katta zavq bilan ijro etayotgan, milliy qo’shiqchilik san’atimizga dunyoda e’tibor nihoyatda oshayotgan bir paytda bizning ayrim yosh xonandalarimiz she’ri sayoz, mujmal ifodalar bilan to’lib-toshgan narsalarni qo’shiq qilib kuylayotgani kishini ajablantiradi. Yengil-yelpi qo’shiqlar o’smir- 19 yoshlar tarbiyasiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Yoshlarimiz milliy madaniyatimizdan uzoqlashib, chet el qo’shiqchilik yo’nalishi bilan aralashib ketgan allaqanday faqat shovqin, taraqa-turuqdan iborat qo’shiqlarni tinglashi, milliy o’zligini unutish, ma’naviyatimiz urf-odatlari, an’analarimizdan yiroqlashish kabi salbiy oqibatlarga olib keladi. Millat kelajagi yoshlar qo’lida ekan, demak, biz o’zligimizni, buyuk bobokalonlarning avlodlari ekanligimizni anglab, milliylikni qalbimizga jo etib harakat qilmog’imiz lozim. 20 XULOSA Xulosa qilib aytganda, bizning musiqa san’atimiz o’zining boy va rang-barang o’tmishiga egadir. Ammo XX asrlarda musiqa san’atimiz ham milliy madaniyatimizning boshqa sohalari kabi og’ir davrlarni boshidan kechirdi. Milliy musiqa san’atimizning rivojiga unchalik rag’bat ko’rsatilmadi. Tanbur, dutor kabi musiqa asboblaridan nafis ohanglari baxshilarimiz ijro etadigan dostonlarni anglashdan biroz mahrum bo’ldik. Ular estetik sarqitlari sifatida qaradi. Bir umidki, har ikki yilda qadimiy Samarqandda bo’lib o’tadigan «Sharq taronalari» xalqimizning bir necha ming yillik tarixiga ega bo’lgan musiqa san’atimizni yanada yuksak cho’qqilarga ko’tarilishiga yangicha, zamonaviy ohang bilan boyitishga xizmat qiladi. 21 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. Toshkent. Ma’naviyat, 2008 yil. 2. Karimov I.A. «Bolalar musiqasi va san’at maktablarining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash va ularning faoliyatini yanada yaxshilash bo’yicha 2009-2014 yillarga mo’ljallangan Davlat dasturini tayyorlash to’g’risidagi chora-tadbirlar». Farmoyish. Toshkent, 2008 yil. 3. Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. Toshkent, 1999 yil. 4. Karimov I.A. Yuksak malakali mutaxassislar - taraqqiyot omili. Toshkent. O’zbekiston, 1995 yil. 21-25 betlar. 5. Mavlonova R., To’rayeva O. Pedagogika. Toshkent. O’qituvchi, 2005 yil. 6. Matyoqubov O. Shashmaqom saboqlari (ikki qism). Toshkent, 2005 yil. 7. Matyoqubov O. Dodekagramma. Toshkent. Istiqlol, 2005 yil. 8. Mirzayev L., Shukurov H. Sharq taronasi - yurt shodiyonasi. Samarqand. Zarafshon, 2005 yil. 10. Musurmonova O. Ma’naviy qadriyatlar va yoshlar tarbiyasi. Toshkent. O’qituvchi, 1996 yil. 11. Solomova T.E. O’zbek musiqasi tarixi. Toshkent, 1981 yil. 12. Sharq taronalari. Ro’znoma va jurnallardagi maqolalar. 1997, 1999, 2001, 2003, 2005, 2007, 2009. 14. Hasanova K. Oila odobi. Toshkent. O’qituvchi, 2003 yil. 15. Hamidov H. O’zbek an’anaviy qo’shiqchilik madaniyat tarixi. Toshkent. O’qituvchi. 1996 yil. 22

Mavzu: XX asr 90 - yillarida teatr, kino va musiqa san’atining rivojlanishi. Reja: 1. Teatr, kino va m u si qa san’atining rivojlanishi. 2. Sharq taronalari festivalining tashkil etilishi. 3. Samarqand - musiqiy anjumanlar markazi. 4. Xalqaro anjumanlarning tashkil etilishi. 1

Teatr. Mustaqillik yillarida madaniy hayotda ham tub o‘zgarishlar yuz berdi. Bu avvalo teatr san’ati rivojlanishida yaqqol sezila boshlandi, yangi teatr dargohlari qurib ishga tushirildi. 1991-yilda Farg‘ona, 1993-yilda Xorazmda davlat qo‘g‘irchoq teatrlari ish boshladi, 1994-yilda Qashqadaryo va Namangan viloyat teatrlari qoshida qo‘g‘irchoq guruhlari, 2001-yilda Surxondaryo viloyat qo‘g‘irchoq teatri ochildi. O‘zbek davlat akademik drama (2001-yil), O‘zbekiston akademik rus drama teatrlari (1999-yil) kabi poytaxt hamda viloyat teatr jamoalariga yangi binolar qurildi, ta’mirlandi. 2015-yilning oktabrida rekonstruksiya qilingan Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston davlat akademik katta teatrining ochilish marosimi bo‘lib o‘tdi. Nafaqat, mahalliy teatr va tomosha guruhlarining chiqishlariga, balki, xorij mamlakatlardan tashrif buyuradigan jamoalar, atoqli artistlarning chiqishlariga ham mo‘ljallangan «Turkiston» saroyi 1993-yilning sentabrida ish boshladi. 2009- yilda « O ‘ zbekiston » xalqaro forumlar saroyi , 2011- yilda Simpoziumlar saroyi va Alisher Navoiy nomidagi O ‘ zbekiston Milliy kutubxonasidan tashkil topgan Ma ’ rifat markazi majmuasi , 2014- yilda Farg ‘ ona viloyatida Teatr - konsert saroyi kabi ma ’ naviyat maskanlari ochildi . O ‘ zbekiston Respublikasi Prezidentining « O ‘ zbekiston teatr san ’ atini rivojlantirish to ‘ g ‘ risida » gi (1998- yil ) farmoni sahna ijodiyotida alohida o ‘ rin tutib , unga muvofiq ma ’ naviy - ma ’ rifiy islohotlarda teatr arboblarining faol ishtirokini ta ’ minlash , milliy qadriyatlarni tarannum etuvchi badiiy barkamol sahna asarlari yaratish kabi maqsadlarda « O ‘ zbekteatr » ijodiy - ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi . 2017- yil faoliyati tanqidiy o ‘ rganilib , « O ‘ zbekteatr » birlashmasi tugatilib , uning funksiyalari Madaniyat vazirligiga o ‘ tkazildi . 2001-yil O‘zbek davlat akademik drama teatriga Prezident farmoni bilan «Milliy teatr» maqomi berildi. 2014-yilda Prezident «O‘zbek milliy akademik drama teatrining 100 yilligini nishonlash to‘g‘risida» qaror qabul qildi. Ushbu qarorga muvofiq teatr ta’mirlandi va yubiley tadbiri bo‘lib o‘tdi. Umuman, mustaqillik o‘zbek teatrlari va san’atkorlarining dunyo sahnasiga 2

chiqishi uchun keng yo‘l ochdi. Poytaxtdagi respublika teatrlari qatorida viloyat jamoalari ham xalqaro madaniy munosabatlarda qatnashib kelmoqda. Bu borada O‘zbekiston Yoshlar teatri, Ilhom teatri va Qashqadaryodagi «Eski masjid» teatr- studiyasi faol bo‘ldi. 1993-yilning 23–30-oktabr kunlari Toshkentda o‘tkazilgan «Teatr: Sharq va G‘arb» xalqaro festivali O‘zbekistonda dunyoning ko‘pgina mamlakatlaridan kelgan sahna san’atkorlari qatnashgan birinchi yirik tadbir ekanligi bilan ahamiyatli bo‘ldi. Mustaqillikning dastlabki yillaridanoq teatr jamoalari Amir Temur mavzusiga murojaat qilishdi. Dastlab Qashqadaryo viloyat musiqali drama va komediya hamda O‘zbek davlat akademik drama teatrlarida sohibqiron hayoti haqidagi tarixiy dramalar sahnaga qo‘yildi. Bu jamiyatda milliy iftixor o‘sishi, tarixiy xotiraning tiklanishi borasida olib borilayotgan keng ko‘lamli ishlar bilan hamohang bo‘lib, sahna ijodiyotida Imom al-Buxoriy, Ahmad al-Farg‘oniy, Mirzo Ulug‘bek, jadidlar siymolarining faoliyatiga oid asarlar ham yaratildi. Milliy mumtoz adabiyot namunalari, ayniqsa, Alisher Navoiy dostonlari sahnalashtirildi. Folklor-etnografik manbalar asosidagi pyesalar drama-turgiyaning alohida yo‘nalishini tashkil qildi. O‘zbek sirki . 1992 yilda «O‘zbekdavlatsirk» respublika birlashmasining tashkil etilishi sirk san’atining rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Toshkent sirki zamonaviy talablar asosida qayta ta’mirlandi, unga O‘zbekiston xalq artisti Toshkenboy Egamberdiev nomi berildi. An’anaviy sirk san’atining unitilgan turlari tiklandi va rivojlandi. Iste’dodli yoshlarga amaliy yordam berish maqsadida 1996 yilda estrada-sirk kolleji ochildi. O‘zbekiston sirkchilarining chet ellarga gastrol safarlariuyushtirildi. Misr, Iordaniya, Falastin, Pokiston, Malayziya, Hindiston, Xitoy, Suriya, Livan, Eron, Birlashgan Arab Amirligida gastrol safarlarida bo‘lgan respublikamiz sirk ustalari o‘zbek milliy sirk san’atini namoyish etdilar. Olimjon Toshkenboev rahbarligidagi «O‘zbekiston 3

dorbozlari» guruhi 1996 yildan boshlab Evropa mamlakatlarida gastrol safarida bo‘lib, 2000 dan ziyod tomosha ko‘rsatdilar. 15 yoshli Karima Zaripova 1997 yil yanvarda Parijdagi Buglion sirkida bo‘lgan yosh sirk artistlarining xalqaro festivalida qatnashib, «Plastik etyud» (besuyak uyini) janrida festivalning eng oliy mukofoti – oltin medalni qo‘lga kiritdi. 1998 yilda Toshkent sirkida iste’dodli yoshlarga ko‘maklashuvchi bolalar studiyasi ochildi. O‘zbek sirkchilari 1999 yilda Birlashgan Arab Amirligining Dubay shahrida, 1999 yilda Saratov shahrida bo‘lib o‘tgan Butunrossiya sirk festivalida, 2000 yilda Xitoyning Uxan shahrida bo‘lib o‘tgan xalqaro sirk festivalida, 2001 yil yanvarda Belgiyaning Lej shahrida bo‘lib o‘tgan Evropa sirklarining 10- festivalida muvaffaqiyatli qatnashib, sovrinli o‘rinlarni egalladilar. Sirkchilarimizning sa’y-harakatlari natijasida O‘zbek sirkiga xos turli nomer va attraksionlar xalqaro sirk dasturlaridan o‘rin egalladi. Kino san'ati. Mustaqillik yillarida kino san'ati rivoj topdi. 1996— yilda «O'zbekfilm» tasarrufida 8 ta kinostudiya, 30 ga yaqin mustaqil ijodiy studiyalar faoliyat yuritdi. 1996— yilda tashkil etilgan «O'zbekkino» davlat aksionerlik kompaniyasi , uning davlat tomonidan moddiy jihatdan qo'llab-quvvatlanishi kino san'atining rivojida muhim ahamiyatga ega bo'ldi. 1991-2002— yillarda 60 ga yaqin badiiy filmlar yaratildi. «Temir xotin», «Dallol», «Sharif va Ma'rif», «Tilla bola», «Buyuk Amir Temur», «Yulduzingni ber, osmon», «Kenja singil» va boshqa filmlarda milliylik va zamonaviylik uyg'unligi yaqqol namoyon bo'ldi. 1997— yil 22-29 may kunlari XII Xalqaro Toshkent kinofestivali bo'lib o'tdi. Unda 32 ta davlat va 8 ta xafqaro tashkilotdan vakillar, kino san'ati ustalari qatnashdi. «Buyuk Amir Temur» filmi ijodkori R.Ibrohimovga festival bosh sovrini — «Neksiya» avtomobili berildi. Mustaqillik yillarida o'nlab hujjatli filmlar yaratildi. «O'zbekiston bahorlari», «Ulkan odim», «Ular Germaniyada o'qigan edilar», «O'zbekiston qahramonlari», «Umid qaldirg'ochi», «Istiqlol fidoyilari» va boshqalar shular jumlasidandir. 4

Musiqa san’ati. Mustaqillik yillarida musiqa san’atida tub burilish asliga qaytish, an’anaviy ohanglardan bahramandlik va ta’sirlanishda namoyon bo‘ldi. Buning uchun eng avvalo, xalqqa yaqinlashish, el orasida yurish , eng noyob xalq iste’dodlarini izlab topish zarur edi. Shu maqsadda 1992-yili bir qancha ko‘rik-tanlovlar o‘tkazildi. Jumladan, Toshkent shahrida mart oyida milliy soz ijrochilarining «Asrlarga tengdosh navolar», aprel oyida mashhur san’atkorlar asarlari ijrochilarining «Boqiy ovozlar», Xorazm viloyatida may oyida folklor jamoalarining, iyun oyida Qo‘qon shahrida askiya, qiziqchi va masxarabozlarning va avgust oyida Toshkent shahrida lapar, yalla ijrochilarining ko‘rik-tanlovlari tashkil etildi. Ular bir necha o‘nlab iste’dodlarni kashf qildi. Bu kabi tadbirlar, festivallar o‘tkazilishi an’anaga aylanib, xalqaro miqyosda nomoddiy madaniy merosni asrash yuzasidan olib borilayotgan harakatlar bilan uyg‘unlashib ketdi. Mustaqillik davrida professional musiqa va raqsni rivojlantirish ishlariga ham e’tibor qaratildi. 1996-yil «O‘zbeknavo» gastrol- konsert birlashmasi tashkil etildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni bilan 1997-yil Mukarrama Turg‘unboyeva nomidagi «O‘zbekraqs» milliy raqs birlashmasi hamda Toshkent davlat milliy raqs va xoreografiya oliy maktabi tuzildi. Prezidentning 2001-yil «O‘zbeknavo» estrada birlashmasi, Milliy estrada san’atini rivojlantirish va muvofiqlashtirish Kengashi ish boshladi. Istiqlol davrida tamomila yangi ko‘rik-tanlovlar, festivallar yuzaga keldi. 1995-yilda Vazirlar Mahkamasi «O‘zbekiston – Vatanim manim» mavzuida ko‘rik-tanlov o‘tkazish yuzasidan qaror qabul qildi. 1996-yil mart oyidan o‘tkazilib kelinayotgan «O‘zbekiston – Vatanim manim» mavzuidagi ko‘rik-tanlovi mustaqillikni, Vatanni anglash , uni ulug‘lash yo‘lidagi muhim qadam bo‘ldi. Shuning uchun ham 1996- yil 27-avgust kuni maxsus farmon qabul qilindi. Unda har yili avgust oyining uchinchi yakshanbasi, «O‘zbekiston – Vatanim manim» qo‘shiq bayrami kuni deb e’lon qilindi. Tanlov mustaqillikni madh etuvchi yuzlab qo‘shiqlar yaratilishiga turtki bo‘ldi. Vazirlar Mahkamasining 1997-yildagi qarori bilan har ikki yilda bir 5

Похожие

G‘arbiy Yevropa davlatlarida XX asrning 80-90-yillarida ta’lim sohasidagi islohotlar
G’arbiy Yevropa davlatlarida XX asrning 80-90-yillarida ta’lim sohasidagi islohotlar
XX ASR BOSHLARIDA ITALIYA
XIX asr oxiri XX asr boshlarida Turkiya
XIX ASR OXIRI – XX ASR BOSHLARIDA TURKISTON