Asalari uyasining tuzilishi, romdagi inchalarning tuzilishi
Mavzu: Asalari uyasining tuzilishi, romdagi inchalarning tuzilishi Reja: 1.Arining uyasi tuzilishi 2.Asalari oilasida havo almashinuvi 3.Mumkataklarni tortish
Ari oilasining xayoti uya ichidagi mumkatak incha bilan uzluksiz bog’liq. Bu mumkatak inchalarni mum bezlari ishlab chikargan mum plastinkalaridan ko’radilar. Asalarilar uya ichidagi mumkataklarda ishchi ari, ona ari va erkak arilar etishtiradilar xamda uzlariga oziq tuplaydilar. Mum incha- sidan ayrilib qolgan arilar tezda butun ko’chiblarini sarflab mumkatak ko’rishga kirishadilar. Mumkatak inchaning tuzil i shi. Ari uyasi bir necha mumkatak inchali ramkadan tashkil topib, mumkatak inchali ramka uyalarida kundalang xolda joylashtiriladi va ular- ning xajmi uyaning turiga qarab tanlanadi. Qurtchalar etishtiriladigan mumkatak inchalarning qalinligi 24—25 mm atrofida. Bunday mumkatak inchali ramkalar bir-biridan 12-13 mm masofada urnatiladi va u arining ko’chibi deb ataladi Asalarilar asal tuplaydigan mumkatak inchalarning kengligi bir oz kattarok bo’lib, 32 mm ga teng. Agar asal to’planadigan mumkatak inchali ramkalar orasida bush joy qolgan bo’lsa, u xolda arilar asal to’planadigan inchalarni bir oz chuzib kattalashtirib, uning kengligini 40^45 mm gacha etkazadilar ( 25-rasm ). Asal to’planadigan mumkatak in chali ramkalarning orasida 5 mm joy qoldiradi. Asalarilar mumkatak inchalarining bitta asosi bo’lib, shu asosdan ikkala tomonga incha tortiladi. Mumkatak in chalarning kurinishi aniq olti kirrali bo’ladi. Har bit ta inchaning tubi uchta rombik shaklda tuzilgan bo’lib, yana uchta inchaga asos vazifasini utaydi. Bunday kurinishdagi inchalar mustaxkam bo’ladi. Ishchi ari, erkak arilar har xil xajmdagi inchalarni ko’radilar. Ishchi arilarning inchasi qurtchalarni yetishtirish, asal va gulchang tuplashda ishla- tiladi. Uning o’rtacha diametri 5,40-5,42 mm, chukurligi 11-12 mm bo’ladi. Mumkatak inchali ramka bir tarafining 25 sm : da 100 ta ishchi ari inchasi joylashadi. Rossiyaning shimoliy zonalarida asalarilar yirikrok bo’lganligi uchun xam ular kurgan inchalarni xajmi xam yirikrok bo’lib, 5,60-5,65 mm ga tugri keladi. Erkak arilar etishtiriladigan inchalarda arilar asal tuplaydilar. Bunday inchaning o’rtacha diametri
6,5 mm ga teng. Ishchi arilarning inchalaridan erkak arilar ning inchalarini ko’rishga o’tayotgan joyda oraliq incha xam bo’ladi, bu inchaning xajmi va tuzilishi notutri tuzilgan bo’ladi. Inchalarni xammasining ogiz tarafi bir oz tepaga karagan bo’ladi. Shunday bo’lganda qo’yiladigan asal-sharbat pastga okib ketmaydi. Mumkatak ramkalardagi asal, kurtcha va gulchangining asalari oilasida joylashishi Ari oilasida baxor va yoz oylarida doimo qurtchalar bo’lib, tuxum va usti ochik kurtcha, usti berkitilgan kurtcha va kutirchok xolatdagi kurtcha deyiladi. Ishchi arilar qurtchalarining usti tekis qilib mumparda bilan yopiladi. Erkak ari kurtchasining usti esa bir oz do’ngroq qilib mum parda bilan berkitiladi. Inchaning berkitilishiga qarab ishchi va erkak ari kurtchasi bir-biridan fark kilinadi. Arilar, asosan, qurtchalarni uya teshiklariga yaqin joylash- gan mumkatak inchali ramkalarda etishtiriladi, chunki bu erda xavo yaxshi almashinadi. Oziq asal va gulchang to’plangan mumkatak ramkalar uyaning chetiga joylashtiriladi, asalli inchalarning usti yupqa mumparda bilan berkitib qo’yiladi va uzoq saklash uchun sharoit yaratiladi. Usti berkitilmagan asalli inchalardagi oziq xali etilmagan- pishmagan asal bo’lib, uni tabiatda sharbat yo’q vaqtda uzlari iste’mol qilish uchun koldiradilar. Asalarilar mumkatak inchalarining yarmigacha gulchang to’ldirib, uning ustiga asal kuyib qo’yadilar, shunda gul chang uzoq vaqt saqlanadi. Bunday oziq modda, ayniqsa, erta baxorda qurtchalarni boqish uchun juda zarur. Bundan tashqari, qurtchalarni rivojlantirish vaqtida uya xaroratini normallashtirish, namlikni saklashda xam axamiyati katta.
Mumkatak inchali ramkalarni jamgarishepe va mum yetishtirish Butun mavsum davomida etishtirilgan - jamgarilgan mumkatak inchali ramkalar doimo uyada foydalanilmaydi, balki ularning bir qismi jamgarilgan xolda omborxona- da saqlanadi. Asosiy sharbat ajratuvchi o’simliklar gullash davrida ularning xammasi uyalarga joylanadi. Kuzda oila- larning ichki xajmi qisqartirilganda, mumkatak inchali ramkalarning yarmidan ko’progi uyalardan olinib, saklash uchun omborxonaga qo’yiladi. Mumkatak inchali ramkalarning eskirishi. YAngi tor- tilgan mumkatak inchali ramkalar sargish tusli okish rangda bo’ladi. Bunday mum olovda eritilsa, xech qanday chiqindisiz toza mumga aylanadi. Lekin vaqt utishi bilan mumkatak sekin-asta eski- rib, foydalanishga yaroksiz bo’lib qoladi. Inchada ko’p son- li qurtchalar yetishtirish natijasida, qurtchalar kugirchok xolatga utishdan avval inchaning bir burchagiga uz axlatlari- ni chiqarishi va uz tanasiga sigmay kolib, terisini almash- tirish vaqtida teri chiqindilari xisobiga mumkatak yaroksiz bo’lib qoladi. 12-13 ta avlod qurtchalar etishtirilgandan keyin mumkatak inchali ramkalar foydalanishga umuman yaroksiz bo’lib, quyidagi uzgarishlar yuzaga keladi: 1) Mumkatak inchali ramkalar sekin-asta krrayib bo- radi. 2 ta avlod qurtchalar etishib chiqqandan keyin inchalar och jigarrang tusga, 5 ta avloddan keyin - jigarrang rangga, 10 ta avloddan keyin qoramtir jigarrang rangga. 15 ta avlod qurtchalar etishtirilgandan keyin qora rangga kiradi. Bun- day mumkatak inchalar kirqilib, eritishga yuboriladi, ular- ning o’rniga yangi mumkatak inchalar tortiladi. 2) Mumkatak inchali ramkalarning ogirligi ortib boradi. YAngi mumkatak
ramkaning ogirligi 140-150 gramm bo’lsa, oltita avlod kurtcha etishtirilgandan keyin uning ogirligi ikki marotaba, 15 ta avlod etishtirilgandan keyin esa 3 marotaba ortadi. Ramkalarning ogirligi qurtchalarning axlati va terisini almashtirishda tashlangan chiqindilar xisobiga ortib boradi. 3) Inchalarning uajmi siskrradi, ya’ni incha olti kirrali kurinishdan dumalok shaklga o’tadi. 15 avlod qurtchalar etishtirilgandan keyin inchalarning xajmi shunchalik kichrayib ketadiki, ishchi arilar ularni tozalash maksadida jaglari bilan kemirib, axlat va teri chiqindilarini chiqarib tashlaydilar. Eskirgan mumkatak inchalardan foydalanganda yo’qumli kasalliklar tarkalishi bilan bir qatorda, inchalardan eti- shib chiqadigan ishchi arilar mayda bo’ladi. Jamgarilgan mumkatak 'mnchali ramkalarni yangi- lash. Yo’qorida aytilgan kamchiliKlar bo’lmasligi uchun ari- xonada xar yili bir kiem mumkatak inchali ramkalarning eskirgan. qorayganlari eritishga tashlanib, ularning o’rniga yangi mumkatak inchalar torttirilib yangilab turiladi. Asosan, xar yili baxor va kuz paytida jamiki mumkatak inchali ramkalarning eskirgan, yaroksizlari kirqilib, mum olish uchun eritiladi. Asalarichi birinchi navbatda qoraygan, ifloslangan, notugri tortilgan eng yaroksiz mumkatak inchali ramkalar ni ajratib oladi. Agarda eritishga tashlanadigan inchali ramkalarda bir oz asal bo’lsa, u xolda asalning ustini pichok bilan kirib, diafragma orqasiga quyilsa, arilar asalini tashib ketadilar. Tugri tortilgan, sifatli, och jigarrang va jigarrang inchali ramkalar foydalanish uchun saklashga qoldiradi. Oilaning ichki xajmini kengaytirish vaqtida koldirilgan sifatli inchali ramkalar yana ari oilasiga qo’yiladi. Bir xil xajmdagi uya - ramkalar, ya’ni ko’p kavatli ikki kavatli uyalarda ari bokilganda, inchali ramkalar oldinma- ketin xizmatda bo’lganligi tufayli ular tez eskirmay- di. Bunday uyalarda ari bokilganda inchali ramkalarning 1/4 qismi chiqindiga chikariladi. 12 ta ramka sigadigan va yotik uyalarda ari bokilganda, inchali ramkalar soni kam